AGAÇ, ÇĠÇEK VE YEġĠL MEDENĠYET DEMEKTĠR. M. KEMAL ATATÜRK

Transkript

1 I

2 AGAÇ, ÇĠÇEK VE YEġĠL MEDENĠYET DEMEKTĠR. M. KEMAL ATATÜRK II

3 ULUSAL ÇEVRE ANDI Şimdiki ve Gelecek Kuşakların Temiz ve Sağlıklı Bir Çevrede Yaşama Hakkı Olduğu, Gerçeğinden Hareketle Çevreye Duyarlı Bir Kalkınman Yana Olduğunu Vurgulayarak; Doğal Kaynakların Ekonomik Kalkınmanın Hem Kaynağını Hem Sınırını Oluşturduğunu Bilerek, Çevrenin Korunması ve Geliştirilmesinden Bireysel Katkı ve Katılımın Gereğine ve Önemine İnanarak; Çevresel Değerlere Sahip Çıkıp Zarar Verenleri Uyaracağıma Doğal Kaynaklardan Faydalanırken Tutumlu Davranacağıma, Sürdürülebilir Kalkınma İlkeleri Doğrultusunda Hareket Edeceğime, Bu Yönde İşbirliği ve Dayanışma Anlayışı İçerisinde Hareket Ederek, Çevre Konusunda Herkese Örnek Olacağıma, Söz Veririm III

4 HAZIRLAYANLAR ĠL ÇEVRE ve ORMAN MÜDÜRÜ ÇED ve PLANLAMA ġube MÜDÜRÜ ÇEVRE MÜHENDĠSĠ ÇEVRE MÜHENDĠSĠ ÇEVRE MÜHENDĠSĠ : ġefġk KARA : MUHĠTTĠN KARABULUT : DERYA DEMĠRDAĞ :UĞUR AYDEMĠR :M. FAĠK ÖZBEN IV

5 ĠÇĠNDEKĠLER Ġçindekiler Tablolar Listesi ġekiller Listesi Haritalar Listesi Sayfa V XXIV XXVII XXVIII A. COĞRAFĠ KAPSAM 1 A.1. GiriĢ 1 A.2. Ġl ve Ġlçe Sınırları 5 A.3. Ġlin Coğrafi Durumu 5 A.4. Ġlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 6 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 12 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma 16 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 17 B. DOĞAL KAYNAKLAR 21 B.1. Enerji Kaynakları 21 B.1.1. GüneĢ 21 B.1.2. Su Gücü 21 B.1.3. Kömür 21 B.1.4. Doğalgaz 21 B.1.5. Rüzgar 22 B.1.6. Biyokütle 22 B.1.7. Petrol 22 B.1.8. Jeotermal Sahalar 22 B.2. Biyolojik ÇeĢitlilik 23 V

6 B.2.1. Ormanlar 23 B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları 25 B.2.2. Çayır ve Mera 25 B.2.3. Sulak Alanlar 26 B.2.4. Flora 26 B.2.5. Fauna 28 B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler 28 B.3. Toprak 28 B.4. Su Kaynakları 31 B.4.1. Ġçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 31 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları 36 B.4.3. Akarsular 36 B.4.4. Göller ve Göletler 37 B.5. Mineral Kaynaklar 37 B.5.1. Sanayi Madenleri 37 B.5.2. Metalik Madenler 39 B.5.3. Enerji Madenleri 47 B.5.4. TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 47 C. HAVA (ATMOSFER VE ĠKLĠM) 54 C.1. Ġklim ve Hava 54 C.1.1. Doğal DeğiĢkenler 54 C Rüzgar 54 C Basınç 55 C Nem 55 VI

7 C Sıcaklık 55 C BuharlaĢma 56 C YağıĢlar 57 C Yağmur 57 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 57 C Seller 58 C Kuraklık 60 C Mikroklima 61 C.1.2. Yapay Etmenler 62 C Plansız KentleĢme 62 C YeĢil Alanlar 63 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar 63 C Endüstriyel Emisyonlar 68 C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 68 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 69 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 69 C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları 69 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 69 C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları 69 C.2.5. Hidrokarbon ve KurĢun Emisyonları 69 C.3. Atmosferik Kirlilik 69 C.3.1. Ozon Tabakasının Ġncelmesinin Etkileri 69 C.3.2. Asit YağıĢlarının Etkileri 69 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 70 C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri 70 VII

8 C Su Üzerindeki Etkileri 70 C Toprak Üzerine Etkileri 70 C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 70 C Ġnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 71 C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri 71 D. SU 72 D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 72 D.1.1. Yeraltı Suları 72 D.1.2. Jeotermal Kaynaklar 74 D.1.3. Akarsular 74 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 76 D.1.5. Denizler 89 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 89 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 90 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 90 D.3.2. Akarsularda Kirlilik 90 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 91 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 93 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 93 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 93 D.5.1. Tuzluluk 94 D.5.2. Zehirli Gazlar 94 D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 94 D.5.4. Ağır Metaller ve Ġz Elementler 94 D.5.5. Zehirli Organik BileĢikler 94 VIII

9 D Siyanürler 94 D Petrol ve Türevleri 94 D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller 94 D Pestisitler ve Su Kirliliği 94 D Gübreler ve Su Kirliliği 94 D Deterjanlar ve Su Kirliliği 94 D.5.6. ÇözünmüĢ Organik Maddeler 94 D.5.7. Patojenler 94 D.5.8. Askıda Katı Maddeler 94 D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği 94 E. TOPRAK VE ARAZĠ KULLANIMI 95 E.1. Genel Toprak Yapısı 95 E.2. Toprak Kirliliği 96 E.2.1. Kimyasal Kirlenme 96 E Atmosferik Kirlenme 96 E Atıklardan Kirlenme 96 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 96 E.3. Arazi 97 E.3.1. Arazi Varlığı 97 E Arazi Sınıfları 97 E Kullanma Durumu 99 E.3.2. Arazi Problemleri 100 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER 102 F.1. Ekosistem Tipleri 102 F.1.1. Ormanlar 102 IX

10 F Ormanların Ekolojik Yapısı 102 F Ġlin Orman Envanteri 102 F Orman Varlığının Yararları 103 F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 103 F.1.2. Çayır ve Meralar 111 F.1.3. Sulak Alanlar 112 F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) 112 F.2. Flora 112 F.2.1. Habitat ve Toplulukları 112 F.2.2. Türler ve Populasyonları 112 F.3. Fauna 114 F.3.1. Habitat ve Toplulukları 114 F.3.2. Türler ve Populasyonları 114 F.3.3. Hayvan YaĢama Hakları 115 F Evcil Hayvanlar 115 F Sahipli Hayvanlar 115 F Sahipsiz Hayvanlar 116 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar 116 F Hayvan Hakları Ġhlalleri 116 F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü KuruluĢlarla ĠĢbirliği 116 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin Ġsteneceği Alanlar 117 F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 117 F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları 117 X

11 F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı YerleĢtirme Alanları F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin DeğiĢtirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) Ġlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri Ġstihsal ve Üreme Sahaları F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle DeğiĢik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve Ġlan Edilen Alanlar F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin AĢılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 128 F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar 128 XI

12 F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası SözleĢmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve YaĢama Ortamlarını Koruma SözleĢmesi (BERN SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku YaĢama ve Üreme Alanları F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye KarĢı Korunması SözleĢmesi (Barcelona SözleĢmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak BelirlenmiĢ Alanlar F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği SeçilmiĢ BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı Tarafından YayımlanmıĢ Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin YaĢama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması SözleĢmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su KuĢları YaĢama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması SözleĢmesi (RAMSAR SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlar F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 142 F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve YapılaĢma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar 142 XII

13 vb.) F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, YağıĢa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, BaĢta Su KuĢları Olmak Üzere Canlıların YaĢama Ortamı Olarak Önem TaĢıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden Ġtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu ĠĢletme Sahaları 147 F Bilimsel AraĢtırmalar Ġçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye DüĢmüĢ veya DüĢebilir Türler ve Ülkemiz Ġçin Endemik Olan Türlerin YaĢama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik OluĢumların Bulunduğu Alanlar F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar G. TURĠZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri 151 G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 153 G Konum 155 G Fiziki Özellikler 155 G.1.2. Kültürel Değerler 156 G.2. Turizm ÇeĢitleri 158 G.3. Turistik Altyapı 158 XIII

14 G.4. Turist Sayısı 160 G.5. Turizm Ekonomisi 160 G.6. Turizm-Çevre ĠliĢkisi 162 H. TARIM VE HAYVANCILIK 164 H.1. Genel Tarımsal Yapı 164 H.2. Tarımsal Üretim 164 H.2.1. Bitkisel Üretim 165 H Tarla Bitkileri 165 H Buğdaygiller 165 H Baklagiller 166 H Yem Bitkileri 169 H Endüstriyel Bitkiler 172 H Bahçe Bitkileri 173 H Meyve Üretimi 173 H Sebze Üretimi 188 H Süs Bitkileri 194 H.2.2. Hayvansal Üretim 196 H BüyükbaĢ Hayvancılık 196 H KüçükbaĢ Hayvancılık 200 H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) 202 H Su Ürünleri 202 H Kürk Hayvancılığı 206 H Arıcılık ve Ġpekböcekçiliği 206 H.3. Organik Tarım 206 XIV

15 H.4. Tarımsal ĠĢletmeler 206 H.4.1. Kamu ĠĢletmeleri 208 H.4.2. Özel ĠĢletmeler 208 H.5. Tarımsal Faaliyetler 214 H.5.1. Pestisit Kullanımı 214 H.5.2. Gübre Kullanımı 215 H.5.3. Toprak Kullanımı 220 I. MADENCĠLĠK 223 I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler 223 I.1.1. Sanayi Madenleri 223 I.1.2. Metalik Madenler 224 I.1.3. Enerji Madenleri 238 I.1.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler 239 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 239 I.3. Cevher ZenginleĢtirme 240 I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 244 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon ÇalıĢmaları 244 J. ENERJĠ 246 J.1. Birincil Enerji Kaynakları 246 J.1.1. TaĢkömürü 246 J.1.2. Linyit 246 J.1.3. Asfaltit 246 J.1.4. Bitümlü ġist 246 J.1.5. Hampetrol 246 XV

16 J.1.6. Doğalgaz 246 J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 246 J.1.8. Orman 246 J.1.9. Hidrolik 246 J Jeotermal 246 J GüneĢ 246 J Rüzgar 247 J Biyokütle 247 J.2. Ġkincil Enerji Kaynaları 247 J.2.1. Termik Enerji 247 J.2.2. Hidrolik Enerji 247 J.2.3. Nükleer Enerji 249 J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 249 J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 249 J.4. Enerji Tasarrufu Ġle Ġlgili Yapılan ÇalıĢmalar 250 K. SANAYĠ VE TEKNOLOJĠ 252 K.1. Ġl Sanayinin GeliĢimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler 252 K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 253 K.3. Sanayinin Ġlçelere Göre Dağılımı 255 K.4. Sanayi Gruplarına Göre ĠĢyeri Sayıları ve Ġstihdam Durumu 256 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 258 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 258 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 258 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 259 XVI

17 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 261 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 262 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 262 K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 262 L. ALTYAPI, ULAġIM VE HABERLEġME 263 L.1. Altyapı 263 L.1.1. Temiz Su Sistemi 263 L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 264 L.1.3. YeĢil Alanlar 265 L.1.4. Elektrik Ġletim Hatları 265 L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları 270 L.2. UlaĢım 270 L.2.1. Karayolları 270 L Karayolları Genel 271 L UlaĢım Planlaması 271 L Toplu TaĢım Sistemleri 272 L Kent Ġçi Yollar 273 L Araç Sayıları 273 L.2.2. Demiryolları 274 L Kullanılan Raylı Sistemler 274 L TaĢımacılıkta Demiryolları 274 L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir TaĢımacılığı 275 L Limanlar 275 L TaĢımacılık 275 L.2.4. Havayolları 275 XVII

18 L.3. HaberleĢme 275 L.4. Ġlin Plan Durumu 277 L.5. Ġldeki Baz Ġstasyonları 280 M. YERLEġĠM ALANLARI VE NÜFUS 281 M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 281 M.1.1. Kentsel Alanlar 281 M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 281 M Kentsel Büyüme Deseni 286 M Planlı Kentsel GeliĢme Alanları 287 M Kentsel Alanlarda Yoğunluk 287 M Kentsel Yenileme Alanları 288 M Endüstri Alanları Yer Seçimi 288 M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 288 M.1.2. Kırsal Alanlar 288 M Kırsal YerleĢme Deseni 288 M Arazi Mülkiyeti 293 M.2. Altyapı 293 M.3. Binalar ve Yapı ÇeĢitleri 293 M.3.1. Kamu Binaları 293 M.3.2. Okullar 295 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 315 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler 317 M.3.5. Endüstriyel Yapılar 320 M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 320 M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 320 XVIII

19 M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar 320 M.3.9. Kırsal Alanda YapılaĢma 323 M.3.10.Yerel Mimari Özellikler 323 M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 323 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 323 M.4.1. ĠĢ Alanları ve ĠĢsizlik 323 M.4.2. Göçler 234 M.4.3. Göçebe ĠĢçiler (Mevsimlik) 324 M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 325 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 325 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 325 M.5. YerleĢim Yerlerinin Çevresel Etkileri 325 M.5.1. Görüntü Kirliliği 325 M.5.2. Binalarda Ses Ġzolasyonu 325 M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde OluĢturulan Gürültü Zonları 325 M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 325 M.5.5. Kentsel Atıklar 326 M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 326 M.6. Nüfus 327 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre DeğiĢimi 327 M.6.2. Nüfusun YaĢ, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 329 M.6.3. Ġl ve Ġlçelerin Nüfus Yoğunlukları 333 M.6.4. Nüfus DeğiĢim Oranı 335 N. ATIKLAR 338 N.1. Evsel Katı Atıklar 338 XIX

20 N.2. Tehlikeli Atıklar 338 N.3. Özel Atıklar 338 N.3.1. Tıbbi Atıklar 338 N.3.2. Atık Yağlar 342 N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 342 N.3.4. Pil ve Aküler 343 N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 343 N.3.6. Tarama Çamurları 343 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 343 N.3.8. Kullanım Ömrü BitmiĢ Araçlar 343 N.4. Diğer Atıklar 343 N.4.1. Ambalaj Atıkları 343 N.4.2. Hayvan Kadavraları 343 N.4.3. Mezbaha Atıkları 344 N.5. Atık Yönetimi 344 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 344 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, TaĢınması ve Aktarma Merkezleri 344 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 344 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 344 N.8.2. Atıkların Yakılması 344 N.8.3. Kompost 344 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi 344 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 344 O. GÜRÜLTÜ VE TĠTREġĠM 345 XX

21 O.1. Gürültü 345 O.1.1. Gürültü Kaynakları 345 O Trafik Gürültüsü 346 O Endüstri Gürültüsü 346 O ĠnĢaat Gürültüsü 347 O YerleĢim Alanlarında OluĢan Gürültüler 347 O Havaalanları Yakınında OluĢan Gürültü 347 O.1.2. Gürültü ile Mücadele 348 O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 348 O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 348 O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 348 O.1.4. Gürültünün Ġnsanlar Üzerine Olan Etkileri 348 O Fiziksel Etkileri 348 O Fizyolojik Etkileri 348 O Psikolojik Etkileri 348 O Performans Üzerine Etkileri 349 O.2. TitreĢim 349 P. AFETLER 351 P.1. Doğal Afetler 351 P.1.1. Depremler 351 P.1.2. Heyelan ve Çığlar 355 P.1.3. Seller 359 P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 360 P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri 360 P.1.6. Fırtınalar 361 XXI

22 P.2. Diğer Afetler 361 P.2.1. Radyoaktif Maddeler 361 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar 362 P.2.3. Tehlikeli Maddeler 362 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 362 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 364 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 365 P.3.3. Ġlkyardım Servisleri 365 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden Ġskanı 367 P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası TaĢınımı Ġçin Alınan Tedbirler 367 P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 368 R. SAĞLIK VE ÇEVRE 369 R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 369 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı 369 R.1.2. BulaĢıcı Hastalıklar 371 R Ġçme, Kullanma ve Sulama Suları 375 R Denizler 389 R Zoonoz Hastalıklar 389 R.1.3. Gıda Hijyeni 390 R.1.4. AĢılama ÇalıĢmaları 392 R.1.5. Bebek Ölümleri 394 R.1.6. Ölümlerin Hastalık, YaĢ ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 395 R.1.7. Aile Planlaması ÇalıĢmaları 395 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından OluĢan Sağlık Riskleri 395 XXII

23 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 395 R.2.2. Su Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 395 R.2.3. Atıkların Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 395 R.2.4. Gürültünün Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 395 R.2.5. Pestisitlerin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 395 R.2.6. Ġyonize Radyasyondan Korunma 395 R.2.7. Baz Ġstasyonlarından Yayılan Radyasyonun Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 395 S. ÇEVRE EĞĠTĠMĠ 396 S.1. Kamu KuruluĢlarının Çevre Eğitimi ile Ġlgili Faaliyetleri 396 S.2. Çevre Ġle Ġlgili Gönüllü KuruluĢlar ve Faaliyetleri 396 S.2.1. Çevre Vakıfları 396 S.2.2. Çevre Dernekleri 398 S.2.3. Çevreyle Ġlgili Federasyonlar 400 T. ÇEVRE YÖNETĠMĠ VE PLANLAMA 401 T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 401 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve GeliĢtirilmesi T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin TaĢıma Kapasitesini AĢmayacak Biçimde Planlanması T.4. Çevrenin Ġnsan- Psikososyal Ġhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 402 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi 402 XXIII

24 TABLOLAR LĠSTESĠ XXIV Sayfa Tablo-B.1 Ġlimizdeki Akarsuların Akım ve Debileri 21 Tablo B.2 Ġlimizdeki Doğal Mineral ve Jeotermal Su Kaynakları 22 Tablo-B.3 Elazığ Merkez ĠĢletme ġefliği Amenejman Verilerine Göre Orman Varlığı 23 Tablo-B.4 Yukarı Fırat Havzasında Bugün Bilinen Geofitlerin Familyalara ve Cinslere Göre DağılıĢı 27 Tablo B.5 Keban Baraj Gölü nün Bazı Fiziksel ve Kimyasal Parametreleri 32 Tablo B.6 Hazar Gölünün Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri 34 Tablo B.7 KepektaĢ Göletinin Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri 34 Tablo B.8 IĢıktepe Göletinin Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri 35 Tablo B.9 Tadım Göletinin Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri 35 Tablo - B.10 Kum-Çakıl Ocakları ( 1-A Grubu Maden) ( ) 48 Tablo B.11 Elazığ Ġli- Kamu Kurumları Hammadde Ġzin Sahası 50 Tablo B.12 Elazığ Ġli Kamu Kurumları Hammadde Ġzin Sahası ( ) 51 Tablo - C.1 Elazığ ilindeki Aylık ve Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı (m-sec) 54 Tablo - C.2 Elazığ Ġlindeki Maksimum Rüzgarın Yönü ve Hızı (m-sec) 54 Tablo - C.3 Elazığ Ġlindeki Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması 55 Tablo - C.4 Elazığ Ġlindeki Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması 55 Tablo - C.5 Elazığ Ġlindeki En Yüksek, En DüĢük ve Ortalama Yerel Basınç (hpa) 55 Tablo-C.6 Elazığ Ġlindeki Bağıl Nem (%) Değerleri 55 Tablo-C.7 Elazığ Ġlindeki 2010 Yılındaki Ortalama En DüĢük, En Yüksek ve Ortalama Sıcaklık Değerleri 56 Tablo-C.8 Elazığ Ġlinde 2010 Yılında En DüĢük,En Yüksek Sıcaklık (C) Günleri ve Sıcaklık 56 Tablo - C.9 Elazığ Ġlindeki Ortalama BuharlaĢma ve Günlük BuharlaĢma Miktarı (mm) 57 Tablo-C.10 Elazığ Ġlininde Toplam YağıĢ Ortalaması (mm) ve maksimum yağıģ miktarı(mm) 57 Tablo-C.11 Elazığ Ġlinde 2010 Yılında Kar Ölçüm Değerleri 58 Tablo C.12 Elazığ Ġlinde 2010 Yılı Fevk Hadiseleri 59 Tablo - C.13 Aralık ayı itibariyle 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 aylık periyotlarda NYĠ (SPI) indis değerleri 60 Tablo - C.14 SPI indeks değerleri 61 Tablo -C.15 Ġlimizde doğalgaz kullanım bilgileri (Ocak 2010 itibariyle) 65 Tablo C.16 Elazığ Ġl Sınırları Ġçinde, Isınma Amaçlı Yerli Kömür Kullanan Kaloriferli veya Sobalı Konutlar ya da ĠĢyerlerinde Kullanılacak Yerli Kömürlerin 65 Özellikleri Tablo C.17 Elazığ Ġl Sınırları Ġçinde, Isınma Amaçlı Ġthal Kömür Kullanan Kaloriferli veya Sobalı Konutlar ya da ĠĢyerlerinde Kullanılacak Ġthal Kömürlerin 67 Özellikleri Tablo D.1 Barajlar, Akarsular, Kullanım Amaçları ve Debileri 75 Tablo D.2 Elazığ Ġline Ait Su Kalitesi Örnekleme Noktaları 90 Tablo E.1 Elazığ Ġli Tarımsal Arazi Varlığı 99 Tablo E Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu Uygulamalarına Ait 2010 Yılı Raporu 100 Tablo-F.1 Elazığ Merkez ĠĢletme ġefliği Amenejman Verilerine Göre Orman Varlığı 102 Tablo F Yılına Ait Orman Sayılmayan Yerlerden Sahiplerinin Faydalanmaları Ġle Alakalı Yürütülen ĠĢlem Adedi ve Elde Edilen Emval Miktarlarının 104 Cetveldir Tablo F.3 Elazığ Ġlinde Orman Kadastro Yapılan Köyler 105 Tablo F Yıllarında Üretim Yapılan Bölmelerin Durumu ve Elde Edilen Hasılanın Cinsi ve Miktarları 107 Tablo - F.5 Tescil Edilen Orman ve 2/B Alanları 108 Tablo - F.6 Orman Arazilerinin Tarım Alanına DönüĢtürülmesi 110 Tablo-F.7 Yukarı Fırat Havzasında Bugün Bilinen Geofitlerin Familyalara ve Cinslere DağılıĢı VerilmiĢtir 113

25 Tablo F.8 Elazığ Merkez Sit Alanları 125 Tablo-H.1 Elazığ Ġlinde Arazi Dağılımı 164 Tablo - H.2 Tarım Arazisi Nitelik Dağılımı 164 Tablo - H.3 Tarla Ürünleri Üretimi 165 Tablo - H.4 Elazığ 2009 yılı Yem Bitkileri Üretimi Üretimi 169 Tablo - H.5 Meyve Üretimi 174 Tablo - H.6 Sebze Üretimi 188 Tablo - H.7 Turkvet Veri Tabanına Göre Elazığ Ġli Irk Dağılımı 196 Tablo H.8 Hayvancılık ĠĢletme Sayıları 197 Tablo H.9 Hayvancılık Yapılan Bölgeler ve ĠĢletme Kapasiteleri 197 Tablo H.10 Hayvancılık Yapılan Bölgeler ve ĠĢletme Kapasiteleri 200 Tablo H Yılı Ġlçeler Bazında Kanatlı Mevcutları ( Ticari ĠĢletmeler ) 202 Tablo H.12 Ġlimizdeki Su Ürünleri ĠĢletmeleri 203 Tablo H.13 Tarımda ĠĢletme Büyüklüğü ve Arazi Edinim Biçimi 207 Tablo - H.14 Tulum Peyniri Üreten ĠĢletmeler 208 Tablo H.15 Mezbahana ve Kesimhaneleri 209 Tablo-H.16 Et ĠĢleme Tesisleri 210 Tablo-H.17 Süt ve Süt Ürünleri ĠĢleyen ĠĢletmeler 210 Tablo-H.18 Pestisitlerin Toprakta Kalıcılık Durumları 214 Tablo-H.19 Pestisit Kullanım Miktarları 215 Tablo-H.20 Gübre Miktarları 215 Tablo-H.21 Gübre Miktarları 216 Tablo-H Sayılı Toprak Koruma Ve Arazi Kullanımı Kanunu Kapsamında Yapılan Tarım DıĢı Kullanım BaĢvurularına Ait 2009 Yılı 1.Dönem (Ocakġubat-Mart-Nisan-Mayıs-Haziran Temmuz-Ağustos-Eylül-Ekim-Kasım- 222 Aralık) Raporu Tablo I.1 Bağın Sahası Krom Yatağı %Fe 237 Tablo I.2 Ergani (Maden) Bakır ĠĢletmesinin Yıllarında Üretilen Ham Cevher, Blister Bakır ve Sülfürik Asit Miktarı ile ĠĢletmedeki Ġstihdam 241 Durumu Tablo I.3 Ferrokrom Tesislerinin KuruluĢundan 1996 Yılı Sonuna Kadar Üretilen Ferrokrom Miktarı 243 Tablo J.1 Hidroelektrik Enerjisi Kaynak Kullanımı ve GerçekleĢme 249 Tablo J.2 Elektrik Enerjisi Tüketiminin GeliĢimi 249 Tablo J Sonu Abone Grupları Bazında Abone Sayıları ve Tüketimlerin Toplam Sayı ve Tüketim Ġçerisindeki Oranları 250 Tablo J Kaçak Takip Çizelgesi 251 Tablo - K.1 Sanayi Gruplarına Göre ĠĢyeri Sayıları (2010) 256 Tablo -K.2 Elazığ'da ĠĢletmede Olan 10+ ĠĢçi ÇalıĢtıran Sanayi Tesisleri 256 Tablo K.3 Atıksu Arıtma Tesisi Durumu 260 Tablo- K.4 Özuğur Tavukçuluk 2 Saatlik Kompozit Numune Analiz Sonuçları 261 Tablo K.5 Karakoçanlılar Gıda Turizm 2 Saatlik Kompozit Numune Analiz Sonuçları 261 Tablo K.6 Sanayi Tesislerinin Yer Seçimi AĢamasında, Kullanılan I., II. ve III. Sınıf Tarım Toprakları Miktarı 262 Tablo L.1 Mevcut Ġçme Sularının Ġletimini Yapan Boruların Kalite ve Uzunlukları 263 Tablo - L.2 Elazığ Ġli Sınırları Ġçinden Geçen Yollarda Hareket Halindeki Yıllık TaĢıt Sayısı 272 Tablo L.3 Elazığ Ġl Merkezinde Yolcu Nakli Yapan Araç Listesi 272 Tablo L.4 Elazığ Ġl Merkezinde Kayıtlı Araç Ġstatistiki Bilgileri 273 Tablo- L.5 Kablo Özellikleri 275 Tablo-L.6 Ġldeki Baz Ġstasyonları 280 Tablo M.1 Ġlçelere Göre Ġl/Ġlçe Merkezi ve Belde / Köy Nüfusu Tablo - M.2 Elazığ Ġli ġehir-kır Nüfus Miktar ve Oranları ( ) 289 Tablo- M.3 Elazığ Merkez Ġlçenin Nüfus ArtıĢ Oranları ve Hızları ( ) 291 Tablo M Öğretim Yılı Ġlköğretim Okulları Derslik, ġube ve Öğrenci Sayıları 295 XXV

26 Tablo- M Öğretim Yılı Genel, Mesleki Ve Teknik Liselerin Okullar Bazında Döküm Tablosu 305 Tablo M.6 Ġlimiz Merkez Ve Ġlçelerindeki Yatılı Ve Pansiyonlu Okullar, Yatak Kapasiteleri, Yatılı Öğrenci Sayıları Ve Kapasite Kullanım Oranı 311 Tablo M.7 Ġlimiz Merkezinde Ve Ġlçelerimizde Faaliyette Bulunan Özel Öğrenci Yurtları Yatak Kapasiteleri Ve Kalan Öğrenci Sayıları 312 Tablo M.8 Fırat Üniversitesi'nin Öğrenci Sayıları 314 Tablo - M.9 Hastane ve Sağlık Tesislerinin Dağılımı 315 Tablo M.10 Toplum Sağlığı Merkezleri ve Bağlı Olan Aile Sağlığı Merkezleri 316 Tablo- M.11 Elazığ Ġli Özel Sağlık KuruluĢları 317 Tablo - M.12 Sinema Salonu Kütüphane sayısı, Konferans ve Tiyatro Salonu (2006) 319 Tablo M Yılı ĠĢgücü Durumu 324 Tablo- M.14 Elazığ Ġl Nüfusu ( ) 327 Tablo- M.15 Ġl ve Ġlçelere Göre ġehir ve Köy Nüfusu, Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızı, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu 328 Tablo -M.16 Ġlçelere Göre ġehir ve Köy Nüfusları (2010) 328 Tablo M.17 YaĢ, YaĢ Grubu, Okuryazarlık, Eğitim Durumu ve Cinsiyete Göre Nüfus, ĠL TOPLAM, [6 ve daha yukarı yaģtaki nüfus, T - Toplam E - Erkek K 330 Kadın] DĠE, 2000 GENEL NÜFUS SAYIM] Tablo M.18 YaĢ Grubu ve Cinsiyete Göre Nüfus (2010) 331 Tablo M.19 Okuma Yazma Durumu Ve Cinsiyete Göre Nüfus ( 6 +YaĢ ) Tablo- M.20 Okuma yazma durumu ve cinsiyete göre nüfus ( 6 +yaģ ) Tablo M.21 Bitirilen Eğitim Düzeyi ve Cinsiyete Göre Nüfus (6+ yaģ) Tablo- M.22 Elazığ Ġli Nüfus ArtıĢ Oranları ve Hızları ( ) 336 Tablo- N.1 Elazığ Ġli Sağlık KuruluĢları Yönetmelik Uygulamaları 339 Tablo N.2 Elazığ Ġli Belediye Yönetmelik Uygulamaları 340 Tablo O Yılı Ġlk 11 Ay Elazığ Ġli Merkez ġehiriçi Gürültü Ölçümleri 345 Tablo O Ġlk 11 Ay, Sanayi Bölgesindeki Gürültü Ölçüm Sonuçları 346 Tablo O Yılı Ġlk 11 Ay Eğlence Yerleri Ölçüm Sonuçları 347 Tablo O.4 Bazı Gürültü Türlerinin Desibel Dereceleri ve Psikolojik Etkileri 349 Tablo P.1 Elazığ ve Yakın Çevresinde Meydana Gelen Tarihi Depremler AĢağıdaki Tabloda Tarih Sırasıyla VerilmiĢtir 354 Tablo P.2 Elazığ ve Yakın Çevresinde Aletsel Dönemden Günümüze Meydana GelmiĢ ve Büyüklüğü M 5.0 Olan Depremlerin Listesi AĢağıdaki Tabloda 355 VerilmiĢtir Tablo P.3 Elazığ Afet ( Heyelan-Çığ-Su Baskını-Kaya DüĢmesi) Envanteri 356 Tablo P.4 Elazığ Ġli 2010 Yılına Ait Olağanüstü Olay Hadiseleri 361 Tablo R.1 Ġlimizdeki Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 369 Tablo R.2 Elazığ Ġli Özel Sağlık KuruluĢları 370 Tablo R.3 Elazığ Ġli Özel Sağlık KuruluĢları 370 Tablo R.4 Elazığ Ġlinde 2010 Yılı Ġnsanlarda BulaĢıcı Hastalıklar 371 Tablo R.5 Suların özellikleri 376 Tablo R.6 Elazığ Ġli Zoonoz Hastalıkları 390 Tablo R.7 AĢı Sonuçları Çizelgesi 393 Tablo-R.8 Yıllara Göre Bebek Ölüm Sayıları 394 Tablo R.9 Yıllara Göre Bebek Ölüm Hızları (Binde) 394 Tablo R Yılı Bebek Ölümlerinin Nedenleri 394 Tablo R.11 Aile Planlaması Personel Eğitimi ÇalıĢmaları 395 Tablo T.1 ÇED GEREKLĠDĠR/GEREKLĠ DEĞĠLDĠR Kararı Verilen Faaliyetler Listesi 404 XXVI

27 ġekġller LĠSTESĠ Sayfa ġekil - A.1 Tarihi Harput Kalesi 1 ġekil A.2 Hazar Gölü 2 ġekil A.3 Hazar Gölü 3 ġekil - A.4 Keban Barajı 3 ġekil - A.5 Buzluk Mağaraları 4 ġekil- A.6 Hazarbaba Kayak Merkezi 4 ġekil A.7 Elazığ ve Çevresinin Stratigrafik Kesiti 15 ġekil B.1 Golan Kaplıcaları 22 ġekil B.2 Orman Arazilerinin Ġlçeler Ġtibariyle Dağılımı (2010) 24 ġekil B.3 Ġl Sınırları Ġçinde Bulunan Çayır ve Meraları Gösterir Grafik 25 ġekil G.1 Buzluk Mağaraları 153 ġekil G.2 Hazar Gölü 154 ġekil G.3 Hazar Gölü Günbatımı 154 ġekil H.1 Elazığ Ġlinde Tarım ĠĢletmelerinin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı 206 ġekil-j.1 Cip Sulama Barajı 247 ġekil J.2 Keban Barajı 247 ġekil K.1 Organize Sanayide Bir Mermer Atölyesi 254 ġekil L.1 Dünyanın En Uzun Demiryolu Köprüsü (Elazığ Malatya) Sınırı 274 ġekil M.1 Elazığ Ġlinin GenelleĢtirilmiĢ Stratigrafik Dikme Kesiti (Palutoğlu ve Tanyolu, 2006) ġekil-m.2 Elazığ Ġli ġehir-kır Nüfusu ( ) 290 ġekil O.1 Sanayi Gürültüsünü Gösterir Grafik 346 ġekil R.1 Ġçme Suları Merkez Analiz Sonuçları 389 ġekil R.2 Merkez Belde ve Köylerdeki Analiz Sonuçları XXVII

28 HARĠTALAR LĠSTESĠ Harita A.1 Elazığ Ġl Haritası 5 Harita A.2 Ġlin Morfografya Haritası 8 Harita A.3 Elazığ ve Çevresinin 1/ Ölçekli Jeolojik Yapısı 12 Harita A.4 Ġlin Jeolojik Haritası 13 Harita A.5 Doğuanadolu Fay Sistemlerinin Sivrice Adıyaman Fay Zonu Boyunca 18 Harita A.6 Elazığ ve Çevresinin Tektonik Haritası 19 Harita B.1 Elazığ Ġli Orman Alanları 24 Harita B.2 Ġlin Toprak Haritası 30 Harita B.3 Ġlin Hidrografya Haritası 36 Harita D.1 Cip Barajı Sulaması 78 Harita D.2 Karakoçan Sulaması 80 Harita D.3 Tadım Sulaması 82 Harita D.4 IĢıktepe Göleti ve Sulaması 84 Harita D.5 KepektaĢ Göleti ve Sulaması 86 Harita D.6 Sivrice Dedeyolu Göleti ve Sulaması 88 Harita D.7 Elazığ Ġli Hidrolik Eğim Haritası 89 Harita H.1 BüyükbaĢ Hayvanmcılık Yapılan Bölgeler 200 Harita - J.1 Elazığ Ġli Sınırları Ġçerisinde Bulunan ÇeĢitli Kademelerdeki Hidroelektrik Enerji Projeleri ve Kriterleri 248 Harita K.1 Ġlimizin Sanayi Gruplama Haritası 253 Harita K.2 Ġlimizin Maden Haritası 253 Harita L Ġletim Tesis ve ĠĢletme Grup Müdürlüğü- TEĠAġ Bölge Haritası 270 Harita L.2 Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü Elazığ Yol Haritası 271 Harita L.3 Elazığ Projesi Master Planı (Elz. Proj. Mevc. Durum Rap.-1) 278 Harita L.4 Kamu Kurum-KuruluĢ Mevcut 279 Harita M.1 Elazığ Ġli Deprem Haritası 282 Harita M.2 Elazığ Ġlinin Jeolojik Haritası 283 Harita M.3 Ġlimiz ve yakın çevresindeki önemli faylar (Palutoğlu ve Tanyolu, 2006) 285 Harita P.1 Elazığ ve çevresine ait tektonik harita ( Perinçek ve vd., 1987 den değiģtirilerek yapılmıģtır. ) 351 Harita P.2 Elazığ Fayı nın sayısallaģtırılmıģ harita görüntüsü ( den alınmıģtır. ) değiģtirilerek yapılmıģtır. 353 Harita P.3 Elazığ Deprem Bölgeleme Haritası 354 Sayfa XXVIII

29 A. COĞRAFĠK KAPSAM A.1. GiriĢ Elazığ ili Doğu Anadolu Bölgesinin güneybatısında, Yukarı Fırat Bölümünde yer almaktadır. Yüzölçümü Km 2 si kara, 826 Km 2 si baraj ve doğal göl alanları olmak üzere toplam Km 2 dir. Denizden yüksekliği metre olan Elazığ, yeryüzü Ģekilleri açısından topraklarını dağlık alanlar, platolar ve ovalar oluģturmaktadır. Türkiye topraklarının % 0,12 sini meydana getiren il sahası, 40º 21 ile 38º 30 doğu boylamları, 38º 17 ile 39º 11 kuzey enlemleri arasında kalmaktadır. Bu çerçeve içinde Ģekil olarak kabaca bir dikdörtgene benzeyen Elazığ ili topraklarının D-B doğrultusundaki uzunluğu yaklaģık 150 km. K-G yönündeki geniģliği ise yaklaģık 65 km. civarındadır. Coğrafi konumu itibariyle, Doğu Anadolu Bölgesini batıya bağlayan yolların kavģak noktasında bulunmaktadır. Ġli, doğudan Bingöl, kuzeyden Keban Baraj Gölü aracılığıyla Tunceli, batı ve güneybatıdan Karakaya Baraj Gölü vasıtasıyla Malatya, güneyden ise Diyarbakır illerinin arazileri çevrelemektedir. ġekil-a.1 : Tarihi Harput Kalesi Ġl Sınırları içindeki en önemli akarsu Fırat ve kollarıdır. 86 Km 2 yüzölçümü olan Hazar Gölü, Ġl merkezine 30 Km. mesafededir. Ayrıca Ġlimiz Keban, Karakaya, Kralkızı ve Özlüce gibi önemli baraj gölleri ile çevrilidir. GeçmiĢte karasal iklimin hüküm sürdüğü Elazığ, yapılan ve yapılmakta olan barajların etkisi ile ılıman bir iklime geçiģ yapmıģtır. Elazığ kent merkezinin geçmiģi yeni olmakla birlikte yerleģim olarak bölgenin tarihi oldukça eskidir. Bu nedenle Elazığ ın tarihinin, devamı durumunda olduğu Harput un tarihi ile birlikte ele alınması gerekir. Harput ve yöresi, Anadolu nun en eski yerleģme birimlerinden biridir. Nitekim, Fırat Irmağı nın çizdiği büyük yay içinde, sulak ve verimli bir ova üzerinde bulunması, doğal 1

30 kaya sığınakları, kara ve su hayvanlarının bolluğu nedeniyle yöre, Paleolotik (Yontma TaĢ Devri M.Ö ) dönemden beri, yerleģme alanıdır. Elazığ ve yöresinin yazılı tarihinin Hitit tabletlerindeki bilgilerle aydınlatıldığı görülmektedir. M.Ö lerde yörenin ĠĢuva adıyla anıldığı belirlenmiģtir. M.Ö yüzyıllar arasında yöreye merkezi Van (TuĢpa) olan Urartular hakim olmuģtur. Urartu dönemi ile ilgili olarak, Harput Kalesi baģta olmak üzere, Altınova NorĢuntepe de ortaya çıkarılan Urartu yerleģmesi, Palu Kalesi, Karakoçan (Bağın) ve Ġzoli (KuĢsarayı) ndaki çivi yazılı kitabeler yöredeki Urartu hakimiyetini açıkça ortaya koymuģtur. Daha sonra bölgede Medler, Persler, Romalılar, Bizanslılar ve Arapların değiģik dönemlerde egemen oldukları görülmektedir. Büyük Selçuklu hakimiyetinin Anadolu ya kayması ile Harput un Türk Yurdu olmasında en önemli savaģın Malazgirt Meydan Muharebesi olduğuna Ģüphe yoktur yılında Çubuk Bey tarafından fethedilen Harput ta Çubukoğulları Beyliği kurulmuģtur. Türkler tarafından alınmasına kadar sadece müstahkem bir kale hüviyetinde kalan Harput, Türklerle beraber büyüyen bir Ģehir haline gelmiģtir. Çubukoğulları Beyliği nin ömrü uzun sürmemiģ, 1110 yılında Artuklu Belek Behram Harput ve yöresini ele geçirerek Artukoğulları dönemini baģlatmıģtır. Belek Gazi, Haçlı seferlerine karģı büyük mücadeleler vermiģtir. Artuklu hanedanına, 1234 yılında I. Alaaddin Keykubad tarafından son verilmiģ, Harput bu tarihten itibaren Türkiye Selçuklu Devleti nin hakimiyeti altına girmiģtir. ġekil- A.2: Hazar Gölü Kösedağ SavaĢı ndan sonra Harput, 1243 te Ġlhanlılar tarafından zaptedilmiģ,1363 te Dulkadiroğullarının, 1465 te Akkoyunluların ve nihayet Çaldıran SavaĢı ndan sonra 1516 yılında Osmanlıların eline geçmiģtir. Coğrafi konumu itibariyle tarihin hemen her döneminde önemli bir yerleģim merkezi olan Harput, 1834 te doğu eyaletlerini ıslah etmek üzere görevlendirilen ReĢid Mehmed PaĢa, ovada yer alan Agavat Mezrası nı merkez haline getirince, Elazığ Vilayeti nin merkezi buraya taģınmıģtır. Yeni kurulan Ģehir önceleri eyalet ve bilahare vilayet merkezi olmuģ, bir ara Diyarbakır Vilayeti ne bağlı bir sancak haline gelmiģtir te müstakil mutasarrıflık, 1879 da tekrar vilayet olmuģtur. Osmanlı Ġmparatorluğu nun son yıllarında Malatya ve Dersim sancakları da buraya bağlanmıģ, 1921 de bu iki sancak Elazığ dan ayrılmıģtır. 2

31 Hazar Gölü Elazığ'a 22 km. Uzaklıkta, Elazığ - Diyarbakır karayolu güzergahında olup, Hazarbaba ve Mastar dağları arasına sıkıģmıģ tektonik bir göldür. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin kendine has plajları olan su sporları ve balık avcılığı yapılan en önemli gölüdür. ġekil A.3:Hazar Gölü Uzunluğu 22 km., geniģliği 5-6 km. olan göl, günün her saatinde değiģik görünüm kazanarak mavinin ve yeģilin her tonunu gösterir. Suyu berrak, sodasız ve tuzsuzdur. Çevresinde 25'e yakın kamu kurum ve kuruluģlarına ait eğitim ve dinlenme tesislerinin yanı sıra turizm Bakanlığından belgeli otel, motel lokanta ve günübirlik piknik alanı, ayrıca özel kuruluģlar tarafından iģletilen balık evleri bulunmaktadır. Son zamanlarda çevresinde çok sayıda ikincil konutlar ve yazlıklar ile tatil sitelerinin yapıldığı göl, çevre illerin de faydalandığı tatil merkezi konumundadır. Keban Barajı Keban Baraj Gölü Türkiye nin en büyük yapay gölüdür. Doğal Göller arasında 675 km2 lik alanıyla 3.sırada yer almaktadır. Baraj Gölünün Murat vadisi boyunca uzunluğu 125 km.dir. GeniĢliği yer yer değiģmektedir. ġekil- A.4 : Keban Barajı Keban baraj gölünde elektrik üretiminin yanısıra su avcılığı yapılmakta ve balık üretimi de gerçekleģtirilmektedir. Enerji açısından Türkiye nin ilk büyük yatırımlarındandır yılında yapımına baģlanılmıģtır yılında ilk 4 büyük tribünü, 1981 yılında da diğer 4 tribünü devreye girdi. Barajın toplam kurulu gücü 134 Megawatt olup yıllık enerji üretimi 7,5 Milyar KW/Saat dir. Kurulduğunda Türkiye de üretilen elektriğin %20 sini tek baģına karģılayan santral Ģu an tüketilen toplam elektriğin % 8 ini karģılamaktadır. Keban barajının yapımından sonra hektar büyüklüğünde bir baraj gölü meydana gelmiģtir. OluĢan gölün etrafında Elazığ v e çevre illerin halkının da faydalandığı eğlence ve mesire yerleri mevcuttur. Özellikle üzerinden üç ilçeye feribotla geçiģ veren gölün iskelelerinde ve Elazığ- Bingöl karayolu üzerindeki sahilde çok sayıda balık lokantası hizmet vermektedir. Buzluk Mağaraları 3

32 ġekil- A.5: Buzluk Mağaraları Tarihi Harput beldesinin kuzeydoğusunda Elazığ a 11 km. uzaklıktadır. Buzluk mağarası, jeomorfolojik yapısı nedeniyle burada gerçekleģen klimatolojik Ģartlar ve hava sirkülasyonu özelliğinden dolayı yaz ayları içinde doğal olarak tabakalar, sarkıt ve dikitler halinde hatta bazı kısımlarında bal peteğini andıran buz tabakaları oluģturmaktadır. KıĢ aylarında ise tam tersine içerisinde sıcak hava oluģmaktadır. Mağaranın tarihinin, Harput un tarihi kadar eski olduğu, Harput un ilk sahipleri olan Urartular dönemine kadar uzandığı salnamelerden bilinmektedir yılında merdiven basamakları ve aydınlatılması yapılan mağara, Türkiye de gezilebilen on mağara arasında yer almaktadır. Buzluk Mağaraları, çevresinin doğal güzelliği yanında tarihi Harput beldesinde bulunması, tarih ve doğanın iç içe bul unduğu nadir turistik yörelerimizden biridir. Yılda yaklaģık bin kiģi mağarayı gezmektedir. Hazarbaba Kayak Merkezi Ġlimiz Sivrice ilçesinin güneyinde bulunan metre yüksekliğindeki Hazar baba dağında yapılan Hazarbaba Kayak Merkezi 1999 yılında faaliyete geçmiģ olup, kayak sporuna elveriģli pisti, telesiyeji ve yeme içme imkanları ile günübirlikçilere hizmet vermektedir. ġekil-a.6 :Hazarbaba Kayak Merkezi Ġlçenin turizmine hayat veren Hazar Gölünde her yıl büyük çapta su sporları gösterileri yapılmaktadır. Ġlçe nin turizmine büyük katkısı bulunan Hazar Gölü ne tepeden selam verir gibi mağrur bir Ģekilde duran ve 1850 m rakımda her tür güzelliğe hakim bir Ģekilde duran ve 1997 yılından beri yöre insanına hizmet veren HAZAR BABA kayak merkezinin yararlarını da unutmamak gerekir. Gerçekten kurulduğundan bu yana ilçede turizm yönünde gözle görülür büyük bir canlılık meydana gelmiģtir. Ġlk etapta günü birlik olarak düģünülen tesis; iki adet dinlenme salonu yapılmıģ, enerji, su ve yol problemleri çözülerek halkın hizmetine sunulmuģtur. Hazar baba kayak merkezine Elazığ- Diyarbakır karayolu ve aynı zamanda demir yolu üzerinde bulunan ilçemizden sonra 7 km lik Hazar Baba dağına yapılan kara yolu ile tırmanıģtan sonra ulaģılabilmektedir. 7 km lik yol stabilize olup ulaģımın daha rahat olabilmesi için yer yer parke taģı döģenmiģtir. Özellikle yağıģlı havalarda elveriģsiz olan doğa Ģartlarının zorluklarını en aza indirgemek amacıyla unımog aracı alınmıģ olup 24 saat süreyle kar temizleme çalıģmaları yapılmaktadır. 4

33 Hazar Baba kayak merkezi Ģu anda günü birlik bir tesis olup gelenlerin gününü en iyi bir Ģekilde geçirecekleri kayak yapıp, dinlenip, eğlenecekleri bir yerdir. Mevcut haliyle konaklama tesisi mevcut değildir. Ancak özel müteģebbislerin bu konuda giriģimleri vardır. ġu andaki talebe cevap verebilecek 1100 metre kayak pisti ve mekânik tesisler standartlara uygundur. A.2. Ġl ve Ġlçe Sınırları Harita-A.1: Elazığ Ġl Haritası MERKEZ ĠLÇE 1-AĞIN 4-BASKĠL 7-KOVANCILAR 10-SĠVRĠCE 2-ALACAKAYA 5-KARAKOÇAN 8-MADEN 3-ARICAK 6-KEBAN 9-PALU A.3. Ġlimizin Coğrafik Durumu Elazığ ili Doğu Anadolu Bölgesinin güneybatısında, Yukarı Fırat Bölümünde yer almaktadır. Yüzölçümü Km 2 si kara, 826 Km 2 si baraj ve doğal göl alanları olmak üzere toplam Km 2 dir. Denizden yüksekliği metre olan Elazığ, yeryüzü Ģekilleri açısından topraklarını dağlık alanlar, platolar ve ovalar oluģturmaktadır. Türkiye topraklarının % 0,12 sini meydana getiren il sahası, 40º 21 ile 38º 30 doğu boylamları, 38º 17 ile 39º 11 kuzey enlemleri arasında kalmaktadır. Bu çerçeve içinde Ģekil olarak kabaca bir dikdörtgene benzeyen Elazığ ili topraklarının D-B doğrultusundaki uzunluğu yaklaģık 150 km. K-G yönündeki geniģliği ise yaklaģık 65 km. civarındadır. 5

34 Coğrafi konumu itibariyle, Doğu Anadolu Bölgesini batıya bağlayan yolların kavģak noktasında bulunmaktadır. Ġli, doğudan Bingöl, kuzeyden Keban Baraj Gölü aracılığıyla Tunceli, batı ve güneybatıdan Karakaya Baraj Gölü vasıtasıyla Malatya, güneyden ise Diyarbakır illerinin arazileri çevrelemektedir. A.4. Ġlin Topografyası Ve Jeomorfolojik Durumu Toros Orojenik KuĢağı dahilinde yer alan Elazığ ili arazileri, içinde bulunduğu Doğu Anadolu Bölgesinin diğer yörelerine göre ortalama yükseltisinin daha düģük ( m) ve nispeten az engebeli bir topografyaya sahip olma özelliği ile dikkati çeker. Ġlin güney, batı ve doğusunda yükseltileri 2000 metreyi biraz geçen dağlık alanlar bulunmasına karģılık, orta bölümde yer yer bu dağlık kuģak arasına sokulmuģ, fakat genelde bu kuģağın kuzey kenarında kabaca D-B doğrultulu bir oluk boyunca uzanan ovalık alanlar ile bunları genelde kuzeyden çevreleyen platolar da önemli bir yere sahiptir. Bu çerçeve içinde; yeryüzü Ģekilleri açısından il topraklarını dağlık alanlar, platolar ve ovalar olarak üç ana birim Ģeklinde ele alarak incelemek mümkündür. Dağlık Alanlar: Ġlin güney kenarı boyunca GB-KD doğrultudaki Güneydoğu Toroslara ait dağ sıraları belirgin üç sıra halinde uzanırlar. Diyarbakır il sınırını da meydana getiren en güneydeki sırayı Maden Dağları oluģturur. Eosen döneminde yörede açılmıģ, Maden havzasında depolanmıģ tortullar ile volkanik malzemelerden oluģan dağlık alanın yükseltisi 2000 metreyi biraz aģar (Tosun Dağı 2052 m). Tarihi dönemlerde iģletilerek rezervi oldukça azalmıģ zengin bakır madeni yataklarını da bünyesinde barındıran Maden Dağları, orta bölümünde Dicle nehrinin açmıģ olduğu derin yarma vadi ile ikiye ayrılmıģ durumdadır. Maden Dağları Dicle Oluğundan sonra doğuya doğru giderek yükselti kazanır ve ilin güneydoğu köģesindeki Akdağ'da 2620 metre ile Elazığ il sınırları içindeki en yüksek noktayı meydana getirir. Maden Dağlarının kuzey kenarı boyunca aynı yönde uzanan, Behrimaz-Çitli ovalarından sonra, kuzeyde ikinci dağlık sırayı KamıĢlık (2016 m), Hazar (2347 m), Yaylım Dağı (2046 m.) kuģağı oluģturur. Bu dağlık kuģağın doğu ve batısında yüksekliği 2000 metreyi aģmasına karģılık, Dicle Nehrinin kaynak kısmını teģkil eden orta bölümdeki yükselti azalır ve nispeten alçak bir topografya dikkati çeker. Doğu Anadolu Fay Zonu, Hazar Gölünün batısına kadar bu kütleyi kuzey kenardan keserek basamaklandırmıģ olmasına karģılık, belirtilen bölümde dağlık kütleyi çapraz keserek KuĢakçı Dağlarının güney kenarına geçmektedir. Özellikle KuĢakçı Dağlarının 2000 metreden yüksek bölümleri, geniģ aģınım yüzeyleri olarak dikkati çekmektedir. Bu dağlık kütle, en batıda Fırat nehrinin açmıģ olduğu derin boğazda (Kömürhan Boğazı) son bulur. Ġl sınırları içinde Güneydoğu Toroslara ait en kuzeydeki sırayı Karga Dağı (1925 m), KuĢakçı Dağı (1908 m), Çelemlik Dağı (1724 m), Mastar Dağı (2171 m) kuģağı meydana getirir. Bu kuģak ile güneyde yer alan ikinci silsile arasındaki çukurluğa Hazar Gölü yerleģmiģtir. Hazar Gölü depresyonundan doğuya doğru gidildiğinde, bu depresyondan bir eģikle ayrılan BaltaĢı-SarıkamıĢ ovası ile Murat Nehri vadisine ulaģılır. Hazar Gölü çöküntüsünün batısına doğru ise topografya yükselti kazanır ve bu yüksek topografya içinde Kavak- Gözeli Ovaları yer alır. 6

35 Yukarıda belirtilen Güneydoğu Toroslara ait Dağ kuģaklarının kuzeybatı ve kuzeydoğu kenarları boyunca (Ġlin batı ve doğusunda) adeta 4. ve 5. sıralar Ģeklinde uzanan diğer dağlık alanlar da bulunmaktadır. Bunlardan, Malatya Ovasının doğusuna doğru yükselti kazanan HarabekayıĢ (1659 m) ve Bulutlu (2004 m) Dağları farklı yapısal özellik gösterirler. HarabekayıĢ Dağı, güney yamaçları faylarla parçalanmıģ, Orta Paleosen-Alt Eosen yaģlı resifal kalkerlerden oluģmasına karģılık, Bulutlu Dağının yapısını Üst Kretase yaģlı mağmatitler, özellikle de granitler meydana getirir. Yöredeki orografiye uygun olarak GB-KD yönlü uzanıģa sahip bu dağlardan Bulutlu Dağı, akarsularla oldukça fazla parçalanmıģ ve yarılmıģ durumdadır. Elazığ ilinin batısında Malatya ile olan il sınırını da oluģturan Fırat Nehrinin (Günümüzde: Karakaya Baraj Gölü) belirgin bir kavis çizmesine neden olan ve bir "Dom" yapısı gösteren Hasan Dağı (2147 m) kütlevi görünümü ile dikkati çeker. Çekirdeğini, granit baģta olmak üzere asit bileģimli intrüsif kayaçlar ile bunları örten kalkerlerin oluģturduğu ve güney yamacı faylanmıģ olan Hasan Dağı, batı ve kuzeye doğru kollar halinde uzanır. Batıya doğru olan kolu Seher Dağı, MuĢar (Aydınlık) Dağları adıyla yükselti kaybederek D-B yönünde uzanır ve il sınırında sona erer. Bu Dağlık alanlar da Hasan Dağı ile aynı yapısal ve litolojik özellikler gösterirler. Buna karģılık; kuzeyde, yöredeki asıl orojenik sisteme ters olarak K-G yönünde uzanan Keban (Piran) Dağları (2016 m) hemen bütünüyle metamorfik kayaçlardan, özellikle mermerlerden meydana gelmiģ olup, çıplak görünümlü dik yamaçlarıyla dikkati çeker. Keban Çayı tarafından dikine yarılmıģ olan Keban Dağları kuzeye, baraj gölüne doğru yükselti kaybederek son bulur, Ġlin doğusunda Bingöl ile sınırı oluģturan Gökdere Dağları (2197 m) ve Korucadağ, il sınırları içindeki en geniģ volkanik dağları meydana getirirler m'yi biraz aģan yükseltisi ile Korucadağ tipik bir volkan konisidir. Buradan çıkmıģ olan bazaltik lavlar, batıya doğru akarak Karakoçan çevresindeki lav platolarını oluģturmuģlardır. Ovalar: Güneydeki dağ sıraları arasına yerleģmiģ, boyuna depresyonların dıģında, ilin asıl ovalarını, bu kuģağın kuzey kenarı boyunca sıralanmıģ ve birbirinden fazla belirgin olmayan eģiklerle ayrılan ovalar zinciri oluģturur. Batıda Baskil Ovası ile baģlayan tektonik kökenli bu çöküntü ovaları, doğuya doğru Kuzova, Hankendi Ovası, Uluova-Elazığ Ovası, Yarımca Ovası, Kovancılar-BaĢyurt ovaları ile devam ederek kuzeydoğuda Karakoçan Ovası ile son bulur. Ġlin orta bölümünü boydan boya kateden bu ovalar oluğu, kuzeye bakan bir yay görünümündedir. 7

36 Harita-A.2: Ġlin Morfografya Haritası Genel olarak D-B yönünde uzanıģ gösteren bu ovalar içinde, Sarını Çayının drene ettiği ve kuzeye doğru eğimli olan Kuzova, K-G yönündeki doğrultusuyla 8

37 yöredeki yer Ģekillerinin genel uzanıģına dik bir durum gösterir. Uluova'nın 1/3' ünün Keban Baraj Gölü altında kalmasıyla Kuzova'nın tarımsal önemi daha da artmıģ ve ilin en önemli ovası olma özelliğini kazanmıģtır. Önemli bir kesimi kenarlarda Eosen yaģlı tortul depolardan, merkezi kesimde ise daha genç çökellerden meydana gelen senklinal biçimli bu havzanın doğusundaki volkan konilerinden ova tabanına doğru yönelmiģ lav akıntıları, Karayazı bazalt platosunu oluģturmuģtur. Kuzeyden güneye doğru m'ler arasında, uzanan ve Hankendi Ovasıyla birlikte yaklaģık 600 km 2 'lik bir alan kaplayan Kuzova, tabanında geniģ alüvyal düzlüklere yer veren tipik bir ova görünümünde olmayıp Sarını Çayının basamaklar Ģeklinde yarmasına bağlı olarak bir seki-ova özelliği göstermektedir. Günümüzde doğu bölümü Keban Baraj Gölünün bir körfezi durumunda olan Uluova, kuzey ve güney kenarlarından faylı bir senklinal özelliğine sahiptir. Tabanı kalın bir alüvyal örtüyle kaplı olup eğimi doğudan batıya doğru artan ovanın alanı 370 km² yi bulur. Kuvaternerdeki çökmelerle son Ģeklini alan Uluova'nın doğusunda Neojen ve Kuvaterner baģlarında çökelmiģ, daha sonra hafifçe kıvrımlanmıģ genç çökeller bulunur. Haringet deresi tarafından drene edilen ovanın çevresi ile olan yükselti farkı, güneyde metre, kuzeyde ise metre civarındadır. Elazığ Ģehri tarafından hemen hemen tamamı iģgal edilmiģ durumdaki Elazığ Ovası, güneybatıdaki Meryem Dağı (1490 m) eģiğiyle Uluova'dan ayılır. Yine aynı ovaya açıldığı yer ise güneydoğudaki GümüĢkavak Boğazıdır. Ovanın D-B yöndeki uzun ekseni km, K-G yöndeki geniģliği ise 3-3,5 km arasında değiģmektedir. Kuzeyde Harput Platosuna çıkılan yamaçlar faylıdır. Ova, batıya doğru gittikçe daralmakta ve belirgin olmayan bir eģikle Hankendi Ovasına birleģmektedir. Harput Platosundan kaynaklarını alan kuru derelerin oluģturduğu birikinti koni ve yelpazeleri, ovanın kuzey kenarı boyunca geniģ bir piedmont ovasının (etek düzlüğü) oluģumunu sağlamıģtır. Bu etek düzlüğü aynı zamanda ovanın kuzeyden güneye doğru belirgin bir eğim kazanmasına neden olmuģtur. Bu eğime bağlı olarak kuzeyde 1100 metre civarında olan ova tabanının yükseltisi güneyde 950 metrelere kadar iner. Uluova, doğuda Murat Nehrinin açtığı birleģtirme boğazı ile Yarımca-BaltaĢı ovalarına bağlanmaktadır. Bu ovalardan Yarımca Ovası, Murat Nehrinin kuzey kenarında geliģmiģ en yüksek seki düzlüğüne karģılık gelir. Murat nehrinin güney kenarındaki BaltaĢı ovası ise, Hazar Gölü depresyonunun doğuya doğru uzanan bir devamı olarak Doğu Anadolu Fay Zonu boyunca ĢekillenmiĢ tektonik kökenli bir ovadır. Yarımca-BaltaĢı ovalarından doğuya doğru (Keban Baraj Gölünün sona erdiği yer) Murat Nehri, çevredeki plato alanları içine metre kadar gömülerek geniģ tabanlı bir vadi oluģturmuģtur. Daha doğuya doğru aynı akarsuyun Palu ile Genç ilçeleri arasında açmıģ olduğu dar ve derin Suveren Boğazı baģlar. Bu boğazdan önce Eski Palu'nun, vadi yamacında yer almasına karģılık, Yeni Palu, Murat Nehrinin vadi tabanına kurulmuģtur. Murat Nehrinin Palu' dan sonraki Suveren Boğazı, sübsekant olup akarsuyun DAF zonuna yerleģmesiyle oluģmuģtur. Yarımca Ovasının doğusunda veya Murat Nehri vadisinin kuzey kenarında Kovancılar Ovası yer alır metre civarındaki yükseltisi ile adeta Murat nehri, vadi tabanına göre askıda kalmıģ olan Kovancılar Ovası, Sekrat Çayı ve kollarının, (Güneyde Murat nehrine karıģtığı kısım hariç) fazla derin yarmadığı tabanı, Neojen (Pliyosen) yaģlı ve gölsel depolarla kaplı oval biçimli bir ovadır. Ovanın ortalama uzunluğu 11 km, geniģliği ise 7,5 km civarındadır. 9

38 Kovancılar ovasının doğusundan itibaren bazaltların yaygın olduğu volkanik alanlar baģlar. BaĢyurt ve Karakoçan ovaları bu volkanik sahalar içinde ĢekillenmiĢtir. BaĢyurt Ovası, tabanında ince bir alüvyon örtüsü ile kaplı olup Kovancılar Ovasına göre daha küçüktür. Güneyden bir fay yamacı ile sınırlandırılmıģ olması nedeniyle bir çöküntü alanına karģılık gelen Karakoçan Ovası, kuzeybatıya doğru eğimli bir özellik göstermekte ve Karakoçan Deresi tarafından suları Peri Suyuna boģaltılmaktadır. Sularını Geli (Baskil) Çayının drene ettiği Baskil Ovası, ilin en batıdaki ovasını oluģturur. Kuzeydeki Hasan Dağı, güneydeki Bulutlu Dağı arasında tektonik hareketlere bağlı olarak çökmüģ olan ovanın tabanı, birikinti yelpazeleriyle maskelenmiģ durumda, kuzeyden güneye doğru belirgin bir eğime (%10) sahip olup akarsular tarafından yer yer metre derinlikte yarılmıģtır. Ovayı kuzeyden çevreleyen Hasan Dağının yamaçları, faya bağlı olarak dik bir eğime (% 40-50) sahiptir. Tabanında Neojen gölsel depolara da yer vermesine karģılık ova yüzeyi, tamamen Kuvaterner yaģlı ve kırmızı renkli kum-çakıl depolarıyla kaplıdır. Daha önce de belirtildiği gibi, Ġlin orta bölümünde (yukarıda açıklanan ovalar dıģında), güneydeki dağlık kuģak içinde boyuna uzanan diğer tektonik kökenli ova ve havzalara da rastlanmaktadır. Bunlardan, Doğu Anadolu Fay Zonu boyunca ĢekillenmiĢ, tektonik kökenli bir göl olan Hazar Gölünün doğu ve batı kenarları boyunca küçük çaplı delta ovaları yer alır. Kürk ve Zıkkım derelerinin Ģekillendirdiği bu ovalar, göl çevresinde tarımsal faaliyetlerin yoğunlaģtığı alanlar olarak dikkati çeker. Hazar Gölünün batısında metrelerde uzanan Kavak-Gözeli ovaları, Elazığ'ın en yüksek ovaları durumundadır. Günümüzde, yarılarak plato karakterine dönüģme sürecini yaģayan bu ovaları "Yüksek Dağ Ġçi Ovaları" olarak tanımlamak mümkündür. Hazar Dağı ile Maden Dağları arasında, Hazar Gölü Havzasına paralel olarak metreler arasında uzanan, Ġl'in en güneyindeki Çitli-Behrimaz Ovaları ise, ilk biçimlerini Alp Orojenezi esnasındaki kıvrılmalar, son Ģekillerini ise Doğu Anadolu Fayının tali bir koluna bağlı olarak kazanmıģlardır. Kuzey ve güneydeki Dağlık alanlardan inen, daha çok mevsimlik akarsuların oluģturduğu birikinti koni ve yelpazelerinin birbirlerine kaynaģması nedeniyle Behrimaz Ovası, tipik bir Dağ içi ova özelliği göstermektedir. Her iki ovanın da Kuvaterner baģlarına kadar Hazar Gölü Havzası ile iliģkilerinin, Dicle Nehrinin batı kollarının kapmasına bağlı olarak kesildiği düģünülmektedir. Platolar: Ġl sınırları içinde parçalanmıģ yüksek düzlükleri meydana getiren platolar, yörede Oligosenden beri süregelen, aģınım süreçleri sonunda ortaya çıkan, aģınım yüzeyleri ile Üst Miyosen-Pliyosendeki volkanik aktiviteye bağlı olarak ĢekillenmiĢ, volkanik platolar olarak geliģmiģlerdir. Bununla birlikte il sınırları içindeki volkanik platolar daha sınırlı bir alanı kaplar. AĢınım yüzeyi karakterli platolar, ilin farklı kesimlerinde, değiģik yüksekliklerde görülür. Bu Ģekildeki platoları, yüksek ve alçak platolar (Alt ve Üst Miyosen aģınım yüzeyleri ile Pliyosen ve En alt Pleyistosen aģınım ve dolgu yüzeyleri ) Ģeklinde ele almak daha doğru olur. Genel bir değerlendirmeyle ile metrelerde görülen yüksek platolar, daha çok dağlık alanlara ait sistemlerdir. BaĢka bir ifadeyle; Ġl sınırları içindeki dağlık alanların doruk bölümleri dar, fakat uzun düzlük sistemleri halinde görülür. En belirgin yüksek plato sistemini, batıda Kuzova'dan baģlayarak doğuda Murat Boğazına kadar uzanan, doğuya doğru ise Asker Dağı olarak devam eden ilin kuzeyindeki Harput Platosu oluģturur. Harput Platosu, Elazığ Ovasından Harput'a çıkılırken ve Buzluk Mağarasının kuzey kenarı boyunca açıkça 10

39 görüldüğü gibi; kuzey ve güney kenarları boyunca faylanarak yükselmiģ, bu esnada kuzeyden güneye doğru eğimlenmiģ, adeta bir horst görünümündedir. Gerçekten platonun güney kenarında yer alan eski Harput Ģehri 1240 metre yükseltisinde bulunurken, kuzeye doğru yükselti artar ve Buzluk mağarasının olduğu yerde yükselti 1680 metreyi bulur. Elazığ ilindeki Alçak platolar, daha çok ovalar arasındaki eģik sahalara veya ova tabanlarını çevreleyen alanlara karģılık gelir. Bunlar bazı yerlerde Neojen depolarının oluģturduğu dolgu yüzeyleri, bazı yerlerde ise çeģitli yaģtaki ana kayalar üzerinde ĢekillenmiĢ aģınım yüzeyleri Ģeklinde görülür. Elazığ ili sınırları içindeki volkanik platolar Kuzova'nın doğusunda, Karakoçan ilçesi çevresinde, Harput platosu kuzeyindeki ġüģnaz köyü civarında görülürler ve dislokasyon hatları boyunca çıkmıģ, hemen hemen bütünüyle bazalt lavlarından oluģurlar. Örneğin; üzerinde D-B yönünde dizilmiģ 4 adet cüruf konisi de bulunan Kuzova'nın, doğusundaki Karayazı platosu, bir dislokasyou hattı boyunca linear ertıpsiyon sonucu püskürmüģ volkanik materyalin (bazalt lavları), yüzeye çıkıp çevreye doğru yayılması sonucunda oluģmuģtur. Akarsular: Elazığ, akarsu kaynakları açısından Hazar gölünün güney kesimi hariç, Fırat havzası içinde yer alır. Ġlde Murat suyu, Peri çayı, Haringet çayı, Fırat ırmağı, Behramaz deresi bulunmaktadır. Murat Suyu: Van Gölü'nün kuzeyindeki Aladağ'dan doğar. Palu ve Keban Baraj gölüne akar. Irmak saniyede ortalama 220 m 3 su akıtır. Peri Çayı: Murat suyunun kollarındandır. Bingöl ġeytan dağlarından doğar; Munzur çayı ile birleģerek il sınırlarından Murat ırmağına katılır. Saniyede ortalama m 3 su akar. Haringet Çayı: Hazar gölünün batısındaki dağlık bölgelerden doğar, Akçakiraz deresini alır ve altınkuģak bölgesinde Murat suyuna katılır. Fırat Irmağı: Fırat ırmağının kolları Murat suyu ile Karasu Keban'ın kuzeyinde birleģir. Elazığ-Malatya il sınırı oluģturacak Ģekilde akar. Elazığ-Diyarbakır il sınırına kadar varır. Uzunluğu yaklaģık 2800 km'dir. Behramaz Deresi: Maden dağlarından doğar ve bir kısmı doğduğu yerlerden Hazar gölüne aktarılır. Diğer kısmı Behramaz ovasından akarak il sınırları dıģına çıkar. Göller: Elazığ'da biri tabii, üçü yapay olmak üzere dört göl bulunmaktadır. Hazar Gölü: Elazığ'da bulunan tek tabii göldür. Elazığ'ın yaklaģık 25 km. Güneydoğusunda, Uluovaya paralel bir çöküntü üzerinde yer almaktadır. Denizden 1223 m. Yüksekliği olan gölün uzunluğu 22 km., eni ise 6 km. kadardır. Kapladığı alan 82 km 2 'dir. Derinliği ise m'dir. Hazar gölünün 1957 yılına kadar Dicle nehrine akan bir ayağı vardı. Bu ayak bir tünelle Uluovaya aktarıldı. Suyun uluovaya aktarılmasıyla oluģan düģüģten elektrik üretimi gerçekleģtirilmiģtir. Hidroelektirk santralin devreye girmesiyle seviyesi 2-3m. Alçalan suyu dengelemek için, Behramaz deresinin bir kısmı göle aktarılmıģtır. Keban Baraj Gölü: Ülkemizde gerçekleģtirilen en büyük yatırım projelerinden birinin olmasının yanında, Türkiye'de bulunan tabii göller sıralamasında yüzölçümü itibariyle üçüncü sırada yer almaktadır. 11

40 Bugün Keban Baraj gölünün kapladığı alan içerisinde 59 köy, 26 mezra tamamen, 104 köy, 24 mezra, 11 mahalle ve 2 kom kısmen sular altında kalmıģtır. Uzunluğu 125 km. derinliği 160 m'dir. Baraj iki ayrı tipte yapılmıģtır. Sağ kıyı kaya dolgu, sol kıyı beton ağırlıklı dolgudur. Baraj, yılda 5 milyar kw/s elektrik üretmektedir. Sularının doğrudan doğruya sulama amacı ile kullanılması yasaktır. Cip Barajı : Murat suyu ile birleģen Cip çayı üzerinde kurulmuģtur. Temelden 24 m. Yüksekliğindeki baraj, toprak dolgu tipinde ve sulama amaçlıdır. 800 hektar alanı sulamaktadır. Kalecik Baraj Gölü : Elazığ'ın 100 km. kuzey doğusunda Karakoçan Ġlçe sınırları içinde bulunmaktadır. Kalecik çayı üzerinde kurulu olup, toprak dolgu biçimindedir. 28,5 m. yüksekliği olan baraj sulama amaçlı olup, 900 hektar alanı sulamaktadır. A.5. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi Harita-A.3: Elazığ ve Çevresinin 1/ ölçekli Jeolojik Yapısı 12

41 Elazığ ilinin yapısal ve jeomorfolojik özellikleri, doğal ortam açısından yörenin potansiyelini belirlemekte ve geleceğe yönelik projeksiyonların çerçevesini çizmektedir Elazığ çevresi, Alp-Himalaya dağ oluģum kuģağının Doğu Akdeniz bölgesindeki Doğu Toroslar üzerinde yer almakta, Paleozoyikten Kuvaternere kadar olan dönemlere ait farklı yaģta metamorfik, magmatik, tortul ve volkanik kayaçları içermektedir. Bu kayaçlar en yaģlıdan en gence doğru incelenecektir. Pütürge Metam Prekambriyen- (Mesozoyik) Ġl alanında, temeli meydana getiren Prekambriyenden Üst Triyasa kadar geniģ bir zaman aralığında oluģan, magmatik ve tortul kökenli kayaçların farklı dönemlerde, amfibolit ve yeģil Ģist fasiyeslerinde metamorfizmaya uğraması ile meydana gelmiģ Pütürge metamorfitleridir. Ġlin güneybatı köģesinde Fırat Nehri'nin her iki tarafında, Değirmendere vadisinin güney bölümü çevresinde topoğrafyayı meydana getirmektedir. Adını aldığı Pütürge çevresinde görüldüğü gibi, Prekambriyen temeli teģkil eden ve masifin çekirdeğini oluģturan gözlü gnays, granitik gnays, amfibolit, granat-biyotit mikaģistlerle baģlamakta, bunu pirofillitli makaslama zonu izlemektedir. Makaslama zonunun üzerinde granit intrüzyonları ile kesilen Alt Paleozoyik yaģlı mikaģistler, Permo - Karbonifer yaģlı mermerler gelmekte ve nihayet Üst Triyas yaģlı intrüsif magmatik kayaçlar ve kuvarsitlerle son bulmaktadır. Keban metamorfitleri (Permo-Karbonifer) Ġnceleme alanımızda mermerler, mikaģistler, talk Ģist ve amfibolitlerden oluģan birim, Keban metamorfitlerini meydana getirmektedir. Magmatik kayaçlar tarafından intrüsif kayaçlarla kesilerek kontak metamorfik zon oluģmuģtur. Harita-A.4: Ġlin Jeolojik Haritası Birim içindeki mermerler karstik geliģime uygundur. Elazığ batısında Meryem Dağı, Keklik Tepe, Kızıldağ, Keban çevresinde Keban Çayı Havzasında topografyayı 13

42 meydana getirmektedir. Genç Kretase sonrasında Yüksekova karmaģığı üzerine sürüklenmiģ, nap durumundaki birim, Elazığ çevresinde tektonik olaylarla parçalanmıģ ve aģınmaya uğramıģ tepelerde, klipler halinde kalmıģtır. Malatya, Keban ve Pütürge metamorfitlerinin içinde yer aldığı, Güneydoğu Anadolu metamorfit masifleri gerçekte aynı tektonik birime ait ve aynı tektonik konumda olup, benzer bir stratigrafik istif sunarlar Ofiyolitler (Mesozoyik) Karga ve KamıĢlık Dağları çevresinde, özellikle Kömürhan Boğazında yüzeyleyen ofiyolitler, Kömürhan ofiyolitlerini, Guleman çevresinde yüzeyleyenler ise Guleman ofiyolitlerini meydana getirmektedir. Gulemen Ofiyolitleri dokulu anfibolitlerle baģlamakta ve üst kesimlere doğru serpantinleģmiģ peridotit, piroksenit son olarak bantlı gabro, metaturoktolit ve amfibolit bileģimli metaofıyolitik kayaçlarla son bulmaktadır. Ofiyolitler Guleman çevresinde zengin krom yatakları içermektedir. Yüksekova KarmaĢığı (Üst Kretase) Lanprofir bileģimli kayaçlarla kesilmiģ diyorit, monzonit, siyenit, granit ve granodiyorit, diyabaz, damar kayaçları, bazaltik yastık lavlar, bazalt akıntıları, andezit, üst seviyelerde dasit ve piroklastitlerden oluģmaktadır. Derinlik, damar ve volkanik kayaçlardan meydana gelen birim; yörenin batısında Hasan Dağı, Bulutlu Dağı, Elazığ kuzeyinde Harput platosu, Hazar Gölü çevresinde KuĢakçı Dağı, Çelemlik Dağı, Hazarbaba Dağı, doğuda Asker Dağı ve Palu çevresinde geniģ alanlarda yüzeylemektedir. Yüksekova KarmaĢığı Üst Triyas'tan beri açılmaya devam eden okyanus kabuğunun Üst Kretase baģlangıcından itibaren kuzeye doğru dalması ve bu dalma zonu üzerinde geliģmiģ ada yayı ürünleridir. Hazar KarmaĢığı (Üst Kretase-Paleosen) Üst Kretase-Paleosen yaģlı Hazar grubu: Konglomera. kumtaģı, silttaģı, kalker, marn ve çamurtaģı kayaçlarıyla Mastar Dağı, Hazar Gölü güneydoğu kesiminde; Palu ile Arıcak arasındaki hattın doğusunda önemli bir bölümü teģkil etmektedir. Harami Formasyonu (Üst Maestrihtiyen) Adayayı volkanizmasının etkin olmadığı dönemlerde, dar ve sığ denizel birikim ortamlarında oluģan Harami formasyonu, kırmızı renkli, ince ve orta tabakalı konglomera ile baģlar; kumtaģı ile devam eder, üst seviyelerde kumlu kalker ile son bulur. Harput Platosunda, Meryem Dağı güneyinde, Mangal Tepe-Tepeköy ve Tadım köyleri çevresinde aģınıma karģı dirençli kayaçlardan oluģtuğu için tepeler oluģtururlar. Yüksekova karmaģığı üzerinde uyumsuz olarak bulunmaktadır. KuĢcular Formasyonu (Alt Paleosen) Kırmızı renkli konglomeralarıyla baģlar ve masif görünümlü, gri, beyaz renkli, bol çatlaklı, resif gerisi sığ ortamlarda çökelen kireçtaģıyla son bulur. Baskil 'in kuzeybatısında yüzeylemektedir. Seske Formasyonu (Orta PaIeosen-Alt Eosen) KuĢsarayı kuzeyindeki HarabekayıĢ Dağı, Hasan Dağı güneyinde ve Baskil bindirmesi boyunca yüzeyleyen Seske formasyonu, taban konglomeralarıyla baģlar ve masif görünümlü, gri, beyaz renkli, bol çatlaklı, resif gerisi sığ ortamlarda çökelen kireçtaģıyla son bulur. Konglomeraların kırmızı renkli olması ortamın baģlangıçta karasal olduğunu, giderek sığ deniz ortamına dönüģtüğünü göstermektedir. Maden KarmaĢığı (Alt-Orta Eosen) 14

43 Karakaya Baraj gölünün doğusundaki Değirmen Dere vadisi yamaçları, Hazar Gölünün kuzeyinde yer alan Çelemlik ve Mastar Dağı, güneyde Hazarbaba ve Maden Dağlarında, doğuda Alacakaya ve Küp Dağı çevresinde geniģ bir alanda yüzeyleyen, Alt-Orta Eosen yaģlı Maden KarmaĢıgı, volkano-sedimenter kayaçların ardalanmasından oluģmaktadır. Tabanda yer yer konglomera Ġle baģlayan kumtaģı, kireçtaģı, kiltaģı ardalanması ile devam etmektedir, Üst seviyelerde volkanik ara katkılıdır. Kırkgeçit Formasyonu (Lütesiyen-Üst OIigosen) Tabanda konglomera ile baģlayan, fliģ özelliğindeki birim kumtaģı, çamurtaģı, marn ardalanması; üst seviyelerde ise kalkerlerden oluģmakta ve il sınırları içinde GB- KD doğrultusunda geniģ bir yayılım göstermektedir. Batıda Seher Dağı, Hasan Dağı ve Kuzova Havzası; orta kesimde Hankendi Ovası çevresi, Harput Platosu ve Hasret Dağı; doğuda Asker Dağının her iki yamacında, Kovancılar Ovası çevresinde, Kovancılar Ovası ile Haserek Dağı arasında topografyayı teģkil etmektedir. Yatay ve düģey yönde çok sık kayaç ve fasiyes değiģikleri göstermekte olup, tektonizma etkisinde dar, havzada tortulanmıģtır. (Turan; 1984). Lice Formasyonu (Oligosen-Alt Miyosen) Alt Miyosen ve Eosen birimleri arasında Pütürge bindirme kuģağı birimleri olarak yer alır ve GB-KD yönünde uzanır. ġeyl, marn, kumtaģı, kireçtaģı ardalanmalıdır. ġekil-a.7:elazığ ve Çevresinin Stratigrafik Kesiti 15

44 Formasyon türbiditik fasiyeste çökelen fliģ çökelleri ile temsil edilir. Gri, yeģil renkte, bol ofiyolitli blokludur. Eosen yaģlı volkanik ve tortul kayaç bulunduran kesimleri kırmızı kahverengi ve olistostrom çökellidir. Lice formasyonu durgun bir ortamda çökeldiği için düzenli bir tabakalanmaya sahiptir. Buna karģılık bindirme hattına doğru tektonik bakımdan hareketli bir ortamda ekaylanma kuģağı olarak görülmektedir. Kalınlığı m arasında değiģmektedir. Alibonca Formasyonu (Alt Miyosen) Ġnceleme alanında Ağın çevresinde, batıdan doğuya doğru, Murat Nehri-Peri Suyu vadileri boyunca, Karakoçan deresinin batı ve doğusunda, yaklaģık D-B doğrultulu sığ denizel ortamda çökelen Alibonca formasyonu, kırmızı renkli konglomeralarla baģlar; kumlu kalkerler ile devam eder, kumtaģı marn ardalanması ile son bulur. Kalkerler karstik boģluklu ve bol çatlaklı olup, sırt ve tepeler oluģturur. Birimin kalınlığı 350 m'ye ulaģmaktadır. Bu kayaçlar baģlangıçta sığ, giderek derinleģen ortamda çökelmiģlerdir. Karabakır Formasyonu (Üst Miyosen-Alt Pliyosen) Elazığ çevresinde neotektonik dönemin ilk karasal fasiyeste geliģen kayaçlarıdır. Tortul ve volkanik kayaçlardan oluģmaktadır. Tortul ve volkanik kayaç ardalanmalı olabileceği gibi, bazı yerlerde sadece tortullar ya da volkaniklerden oluģmaktadır. Karabakır formasyonu içinde gösterilen volkan konisi ve üst seviyelerdeki bazalt akıntıları ve tüflerin Kuvaternere ait olma ihtimalleri de vardır. Bazalt, aglomera, lapilli, tüften oluģan kayaçlar, tortul kayaçlarla birlikte Ağın çevresi, Kuzova kuzeydoğusunda, Harput Platosu kuzeyinde, Yarımca Ovası doğusunda ve Palu çevresinde yüzeylemektedir. Kovancılar doğusundan itibaren özellikle Karakoçan çevresi, Mazı, Haserek ve Karaömer Dağlarında tüf ve bazaltlardan oluģmaktadır. Kayaçların kalınlığı Çaybağı çevresinde 700 m yi bulduğu halde, diğer kesimlerde m. kadardır. Pliyosen Karasal KuĢakçı Dağının Uluova'ya bakan alçak kesimlerinde yer alan kırmızımsı renkli konglomeralar ve gri renkli kumtaģları, Kovancılar ova tabanını oluģturan kumtaģı, marn ve kalkerler Pliyosen gölsel birimlerini meydana getirmektedir. Bu birimler yatay tabakalıdır. Kuvaterner Ġl alanındaki Kuvaterner birimleri; akarsu sekilerini oluģturan eski alüvyonlar ve birikinti yelpazeleri (Pleistosen), etek döküntüleri ve güncel taģkın yataklarını iģgal eden yeni alüvyonlar (Holosen) olmak üzere dört grup halinde görülürler. A.5.1. Metamorfizma ve Magmatizma Ġl sınırları içerisinde Paleaozik (birinci dönem) te oluģmuģ, Üst Mezozoik (Ġkinci dönem) ve Alt Tersiyer (Üçüncü dönem) yüksek sıcaklık ve basınçta baģkalaģım (metamorfize) geçirmiģ kayaçlar esas olarak metamorfik kayaçları oluģtururlar. Bunlar esas olarak mermer (jeolojik anlamda), Ģist, kuvarsit gibi kayalardan oluģmuģ olup, Hazar Gölünün güneyinden batıya doğru 16

45 yayılırlar, ayrıca Keban yöresinde ve Ġlimizin batısında görülen çoğunlukla açık kirli grimsi renklidirler. Jeolojik anlamda mermer kalsit kristallerinden oluģmuģ eski kireçtaģlarıdır, ticari anlamda mermer ise çıkarıldığında büyük blok veren kesildiğinde parçalanmayan ve parlatıldığında cila tutan tüm kayalar mermer olarak adlandırılır. Yukarıda bahsedilen mermerler fazla kırıklı olması nedeniyle ticari mermer için çoğunlukla elveriģli değildir. Elazığ yöresindeki mermerler, daha çok Tersiyer yaģlı kireç taģları (kısmen kristalleģmiģ) veya çok genç travertenler veya yaklaģık Doğu Anadolu Bölgesi ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi arasında yer alan ve Güneydoğu Anadolu Bindirme KuĢağı adı verilen tektonik hat boyunca oluģmuģ breģimsi kayalardır. Elazığ Ġli sınırları içerisinde farklı yaģlı magmatik kayaçlar mevcuttur. Bunlar: Guleman civarında yaygın olan ve batıya doğru Kömürhan a kadar farklı geniģliklerde yüzeyleyen, içerisinde kromit cevherlerini bulunduran Üst Kretase (Mezozoik) yaģlı ofiyolit olarak adlandırılan kayaçlar. Bunlar okyanus ortamında oluģmuģ ve daha sonra karalar üzerine yerleģmiģ kayalardır. 1- Kovancıların kuzeyinde baģlayıp batıya doğru uzanan, Harput civarı, Elazığ ın kuzeyi, Elazığ-Keban karayolu (Çakmak köyü civarları), Baskil civarında en fazla yayılım gösteren Üst Kretase (Mezozoik) yaģlı Elazığ Magmatitleri. Bunlar esas olarak diorit, tonalit, granit, andezit ve bazalt kayalarından oluģmuģlardır. Ofiyolitler oluģtuktan sonra, onların üzerinde geliģmiģlerdir. 2- En fazla Maden civarında görülen ve batıya Kömürhan a doğru, ofiyolitlerle metamorfitler arasında uzanan Orta Eosen (Tersiyer) yaģlı daha çok bazaltlardan oluģan Maden karmaģığına ait kayaçlar. Balkır madeni içermeleri bakımından önemlidirler. Bunlar ofiyolitler ve Elazığ Magmatitlerinin güneye doğru bindirmesinden sonra oluģmuģlardır. A.5.2. Tektonik ve Paleocografya Ġl alanının yapısını, daha önce belirtilen çeģitli yaģ ve özellikteki formasyonlar meydana getirmektedir. Bu formasyonlar; Hersiniyen, Kaledoniyen ve nihayet Alp Orojenezi ile bunların çeģitli devrelerindeki orojenez fazlarının etkisiyle oluģan tektonik hareketler sonucunda kıvrılmıģ, kırılmıģ, kırık düzlemleri boyunca Ģariye olarak eğim kazanmıģlardır. Elazığ sınırları içindeki birimlerin büyük bölümü Toroslar, çok az bir bölümü Kenar Kıvrımları içinde bulunmaktadır. Türkiye'nin tektonik birlikleri sınıflamasına göre, yöredeki yapısal birimlerden Pütürge ve Keban metamorfitleri, Kömürhan ve Guleman ofiyolitleri, Yüksekova karmaģığı, Hazar KarmaĢıgı, Maden karmaģığından oluģan nap durumundaki birimler Toridler; Pütürge bindirmesi güneyinde bulunan Lice formasyonu Kenar Kıvrımları ünitesine girmektedir. Levha tektoniği modeline göre ise bölge, güneyden kuzeye Asurid, ÇüngüĢ ve Maden kenet kuģaklarının bulunduğu, Doğu Anadolu YığıĢım KarmaĢığından oluģur. 17

46 Harita-A.5: Doğu Anadolu Fay Sistemlerinin Sivrice Adıyaman Fay Zonu Boyunca 18

47 Yer Alan YerleĢim Birimleri Ġl alanında Arap otokton birimleri, kenet kuģağı kuzeyinde naplardan oluģan allokton ve paraallokton birimler ile bu birimlerin üzerinde geliģen ve genç çökellerle temsil edilen neootokton birimler yer almaktadır. Elazığ ve çevresinde Üst Kretase-Alt Paleosen, Orta Eosen sonu, Orta Miyosen ve daha genç dönemlerde meydana gelen kıvrımlı, kırıklı yapılar bulunmaktadır. Bu yapılar Neotetisin güney kolunun Üst Kretase-Alt Miyosen arasındaki kapanma ve onu izleyen Orta Miyosendeki kıta-kıta çarpıģmasına bağlıdır. Yapıların ortak özelliği; Arabistan ve Anadolu levhalarının Orta Miyosendeki çarpıģması ile ortaya çıkan K-G doğrultulu sıkıģma rejimidir. Elazığ ve çevresindeki kıvrım eksenleri yaklaģık B-D ve BGB-DKD doğrultusunda uzanmaktadır. Ġnceleme alanında yaygın bir diğer yapı çeģidini bindirmeler oluģturmaktadır. Orta Eosenden daha yaģlı kayaçlar tektonik dilimler halinde güneye Harita-A.6: Elazığ ve Çevresinin Tektonik Haritası 19

48 itilmiģlerdir. Pütürge, daha doğrusu Bitlis bindirmesi, Toroslar (Toridler) ile Güneydoğu Anadolu Kenar Kıvrımları arasındaki sınırı belirlemektedir. Miyosen- Pliyosen esnasında meydana gelmiģ olup, bindirme hareketi, kuzeyden güneye doğru yer yer km itilmeler gösterir. Burası aynı zamanda Arabistan levhasının Anadolu levhası ile çarpıģtığı kenet (siitür) tir. Ġl sınırları içinde topografyada belirgin olarak izlenen doğrultu ve eğim atımlı faylar da gözlenmektedir. ġiro Çayı, Fırat Nehri (Karakaya Baraj Gölü) ve Değirmendere-Sivrice (Hazar Gölü)-BaltaĢı ve Palu çukurluğu, Murat vadisi eksenine yerleģen sol yanal atımlı Doğu Anadolu Fayı (DAF) bu fayların en belirgin ve önemli olanıdır. Doğrudan bu fay zonunda yapılan jeomorfolojik araģtırmalarla fayın Kuvaterner içerisinde aktif olduğu, morfolojik olarak yeniliğini koruduğu, fay zonu ve çevresinin deprem açısından birinci dereceden riskli olduğu ortaya konulmuģtur. DAF, tek bir kırık hattı olmayıp birden fazla, birbirinin devamı niteliğinde faylarla, ortalama 2 ile 10 km geniģliğe ulaģabilen bir zon halinde izlenmektedir. A.COĞRAFĠ KAPSAM - KAYNAKÇA -Elazığ Projesi Mevcut Durum Raporu-1 -F.Ü Müh. Fak. Jeoloji Bölümü -Elazığ Belediyesi -Bayındırlık Ġl Müdürlüğü 20

49 B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. GüneĢ Bilindiği gibi yeryüzünde herhangi bir yerin aldığı radyasyon miktarı, coğrafi enleme göre farklılık gösteren gün uzunluğuna, güneģ ıģınlarının denklinasyon açısına, atmosfer aktivitesine ve yer Ģekillerinin durumuna göre değiģir N enleminde yer alan Elazığ Ġlinde yıllık ortalama toplam güneģlenme süresi 7:19 (saat,dakika) dır. 21 Haziranda maksimum değere ulaģarak güneģ ıģınlarının yüksek açılarla gelmesinden dolayı radyasyon miktarı yüksek olmakta, kıģın ise düģük açılarla geldiğinden radyasyon miktarı düģük gerçekleģmektedir. Radyasyon miktarı üzerinde, güneģlenme süresi ve günün uzunluğu etkilidir. Yazın günlerin uzun ve bulutluluğun düģük olmasından dolayı, radyasyon miktarı yüksektir. Bu durum, güneģ enerjisinden faydalanmayı ve bitkilerin olgunlaģmasını olumlu yönde etkilemektedir. KıĢın ise günlerin kısa ve bulutluluğun fazla olmasından dolayı radyasyon miktarı düģük olmaktadır. Bu özelliği ve değerleriyle Elazığ ili, bölgede güneģ enerjisinden yararlanma açısından oldukça elveriģli bir durum göstermektedir. B.1.2. Su Gücü Tablo-B.1: Ġlimizdeki Akarsuların Akım ve Debileri : Yeri Yıllık Ortalama Akım Debi Murat Nehri : 7567,22 hm 3 /yıl 239,9 m 3 /s Peri Suyu : 2482,01 hm 3 /yıl 78,7 m 3 /s Haringet Çayı : 41,77 hm 3 /yıl 1,32m 3 /s Caro Deresi : 51,13 hm 3 /yıl 1,6 m 3 /s Kalecik Deresi : 27,59 hm 3 /yıl 0,87 m 3 /s Bulanık Deresi : 29,69 hm 3 /yıl 0,94m 3 /s Cip deresi : 12,14 hm 3 /yıl 0,38m 3 /s B.1.3. Kömür Palu Zuhuru Yer: Elazığ-Palu Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 c 2 y = x = Genel Jeoloji:Kömür Eosen fliģi içindedir. FliĢin orta kısmında yaklaģık m lik bir horizonda altı linyit damarcığı vardır. Damarların inceliği ve sık sık kesilmeleri iģletmelerin kısa sürede sona ermesine neden olmuģtur. OluĢum ekonomik değildir. B.1.4. Doğalgaz Ġl sınırları içinde doğalgaz rezervleri yoktur. 21

50 B.1.5. Rüzgar Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğünün verilerine göre ilimizin yıllık ortalama rüzgar hızı 2.46 m-sec dir. Maksimum rüzgar hızı (m-sec) ve yönleri; Ocak ayında 21,8 SE, ġubat ayında 22,7 S, Mart ayında 15,0 W, Nisan ayında 20,8 S, Mayıs ayında 19,9 NW, Haziran ayında 15,2 WN, Temmuz ayında 11,9 NW, Ağustos ayında 10,9 WN, Eylül ayında 18,1 WN, Ekim ayında 15,0 WN, Kasım ayında 10,4 ESE, Aralık ayında 20,9 SE dir. Bu durum, yöredeki rüzgar hızlarının oldukça düģük olduğunu göstermektedir. Ġlimizde rüzgar enerjisinden yararlanılmamaktadır. B.1.6. Biyokütle Ġlimizde Biyokütle enerjisinden yararlanılamıyor. B.1.7. Petrol Ġl sınırları içerisinde petrol rezerveleri yoktur. B.1.8. Jeotermal Sahalar Ġlimiz Karakoçan Ġlçesi Yoğunağaç Köyü mevkiinde bulunan Golan Kaplıcaları 1991 yılında Metin BOZVEL adlı Ģahsa ihale edilerek resmi olarak iģletmeye açılmıģtır. Sıcak su kaynakları ( Termal ) Ülkemizin önemli bir yer altı zenginliğini oluģturmaktadır. Söz konusu kaynakların verimli bir Ģekilde kullanılmasından da Ġl ġekil- B.1: Golan Kaplıcaları Özel Ġdareleri sorumlu olduğundan; Karakoçan Ġlçesi Golan Kaplıcalarını daha verimli ve sağlıklı bir Ģekilde kullanılabilmesi için ilgili yerde sondaj çalıģması yapılmasına ve tesisler kurulmasına gerek duyulmuģtur. Ġl Daimi Encümeninin tarih ve 354 sayılı kararı ile Golan kaplıcaları alanında gerekli etüdün yapılarak, jeotermal sondaj kuyusu açılmasına karar verilmiģtir. Alınan bu karar gereğince MTA Genel Müdürlüğü ile Valiliğimiz arasında yapılan Protokol doğrultusunda ilgili yerde gerekli çalıģmalar yapılmıģ ve jeotermal kuyu sondajı tarihinde sona ermiģtir. Açılan kuyunun derinliği metre, çıkan suyun sıcaklığı 43 derece olup, artaziyen debisi 25 lt/sn' dir. Söz konusu kaplıca halkımızın hizmetine sunulmuģtur. Tablo B.2: Ġlimizdeki Doğal Mineral ve Jeotermal Su Kaynakları S.NO ĠLÇE KÖYÜ- MEVKĠĠ 1 MERKEZ TOHUMLU 2 MERKEZ AKCAKĠRAZ 3 SĠVRĠCE ABUTAHĠR 4 MERKEZ MERKEZ CĠNSĠ JOT VE DMS JOT VE DMS JOT VE DMS JOT VE DMS OCAK SAHĠBĠ COCA COLA A.ġ. 1 SĠRMEN MAD.LTD.ġTĠ. 3 MTA GENEL MÜD. 02 KOÇ JEOTERM 04 RUHSAT SÜRESĠ ALANI M HEKTAR HEKTAR 4950 HEKTAR 4804 HEKTAR AÇIKLAMA ĠġLETME RUHSATI DÜZENLENDĠ(DOĞ.MĠN.SU) ARAMA RUHSATI DÜZENLENDĠ(DOĞ.MĠN.SU) ARAMA RUHSATI DÜZENLENDĠ(JEOTERMAL) MÜRACCAT AġAMASINDA(JEOTERMAL) 22

51 B.2. Biyoljik ÇeĢitlilik B.2.1. Ormanlar Ġl sınırları içindeki orman alanlarını, yörenin yarı kurak iklim Ģartlarına uymuģ, kapalılığı zayıf, seyrek ve park görünümlü kuru ormanlar oluģturmaktadır. Bu orman formasyonunu meydana getiren ağaçlar, hemen her tarafa yayılmıģ meģeler (% 95 oranında), bunlar arasına az oranda karıģmıģ ardıçlar (% 4) ile yabani kiraz, armut (Pirus comımmis), badem (Amygdalus webbi ) gibi yabani meyve türleri ve bazı Akdeniz elemanları (menengiç ve sumak) dır. Bu nedenle; yöredeki ormanları meģe ormanları olarak tanımlamak mümkündür. Koru ormanları meydana getiren meģe ormanları tür yönünden oldukça zengindir. Bunlar içinde mazı meģesi (Quercus infectoria), tüylü meģe (Quercus puhescens), saçlı meģe (Quercus cerris) ve Lübnan meģesi (Quercus libani ) en yaygın olarak görülenleridir. Bununla birlikte; yapılan çalıģmalarda yöre ormanlarında Türkiye'de az rastlanan bazı meģe türlerinin de bulunduğu belirtilmektedir. Bu meģe toplulukları arasına serpilmiģ bir vaziyette görülen ibrelilerden ardıç türlerini ise, daha çok katran ardıcı (Jıniperus oxycedrus ) ve adi ardıç (Jnniperus excalse ) meydana getirmektedir. Günümüzde, Elazığ Ġl sınırları içinde tahripten arda kalmıģ meģe ormanlarına en fazla Palu, Arıcak ve Alacakaya ilçeleri çevresinde, Karakoçan ilçesi kuzeyinde, kısacası ilin genellikle kuzeydoğu, doğu ve güneydoğu köģelerinde rastlanılmaktadır. Bu alanlarda orman kalıntılarının çok fazla tahrip edilmeden kalmaları, buraların oldukça engebeli bir topografyaya sahip bulunması ve ana yollardan uzak olmaları ile açıklanabilir. Ġl dahilindeki diğer orman alanları, Baskil ilçesi ve Pincirik köyü çevresindeki Bulutlu ve Karga Dağının, Keban civarındaki Hacısor Dağının ve Harput Platosunun kuzey yamaçları ile Hazar Gölü çevresi ve Kömürhan Boğazı dolaylarında bulunmaktadır. Elazığ ilinin; Merkezde 9284,5 ha, Sivrice Ġlçesi nde 16803,5 ha, Karakoçan Ġlçesi nde ha, Gezin Beldesi nde 5930,5 ha, Maden Ġlçesi nde 3767 ha, Alacakaya Ġlçesi nde 3890 ha, Baskil Ġlçesi nde 13503,5 ha, Keban Ġlçesi nde ha, Palu Ġlçesi nde ha, Arıcak Ġlçesi nde ha, Kovancılar Ġlçesi nde 5311,5 ha lık orman alanı mevcuttur. Ġlimizdeki ormanlık alanlar yıllar itibariyle ağaçlandırılmaktadır. Elazığ orman iģletme Ģefliği ile yıllık 500 ha alanda rehabilitasyon çalıģması yapılarak bozuk ormanların verimli orman haline dönüģtürülerek 2008 yılında 150 ha alanda ağaçlandırma yapılacaktır. Tablo B.3 :Elazığ Merkez ĠĢletme ġefliği Amenejman Verilerine Göre Orman Varlığı KORU B.KORU T.KORU N.BALT B.BALT T.BALT AÇIKLIK T.ORMAN G.ALAN ORANI , %11 Kaynak : Elazığ Orman ĠĢletme Müdürlüğü 23

52 Harita- B.1: Elazığ Ġli Orman Alanları Palu 15% İLÇELERE GÖRE ORMAN ARAZİSİ ORANI Arıcak 15% Kovancılar 3% Elazığ Merkez 6% Gezin 4% Maden 2% Alacakaya 3% Baskil 9% Keban 7% Karakoçan 25% Sivrice 11% ġekil- B.2: Orman Arazilerinin Ġlçeler Ġtibariyle Dağılımı (2010) 24

53 B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları Ġldeki ormanların yüzyıllar boyunca iģlevi yakıt gereksinimini karģılamak olmuģtur. Yine ilde yüzyıllar öncesine giden maden iģletmeciliğinde (Keban, gümüģ iģletmeleri gibi) bölge ormanları yakıt kaynağı olarak kullanılmıģtır. Bu durum Elazığ meģe ormanlarının önce baltalık sonra bozuk baltalık ve hatta çalılıklara dönüģmesine neden olmuģtur. Elazığ'da egemen ağaç türü meģedir. Küçük alanlarda bozuk nitelikte korulara rastlanır. MeĢe dıģında ilin yüksek kesimlerinde huģ, bazen geniģ alanlarda meģe ile birlikte titrek kavak, elveriģli yerlerde dağınık olarak Kızıl ağaç, DiĢbudak, Karaağaç, Çınar, Ceviz, Çitlembik ve Ardıç gibi orman ağaçları bulunur. Ġl sınırları dahilinde ormanlık alanlar üzerinde kavak ve söğüt yetiģtirilmediğinden ve kavak ve söğüt orman ağacı olmadığından elimizde veri bulunmamaktadır. Ġlimiz içinde tarım arazisinde odun üretimine ayrılan özel bir orman alanı bulunmamaktadır. B.2.2. Çayır ve Mera Çayır-Mera 31% YerleĢim Alanı 1% Su Yüzeyi 7% Tarım Arazisi 29% Ağ. Ve Er. Sahası 17% Orman Arazisi 15% ġekil B.3: Ġl Sınırları Ġçinde Bulunan Çayır ve Meraları Gösterir Grafik 4342 sayılı Mera Kanunu kapsamında Ġlimiz Merkez ve Ġlçelerinde bulunan 571 yerleģim yerinin tamamında mera tespit çalıģmaları tamamlanmıģtır. Yapılan çalıģmalar neticesinde hektar mera alanı tespit edilmiģtir. Ġl genelinde bulunan mera ve yaylaklar yıllardan beri süregelen aģırı ve çok fazla sayıda hayvanla otlatma baskısı altında bulunmaktadır. Bu baskının önlenmesi, sürdürülebilir ve münavebeli otlatmanın sağlanabilmesi için Ġl Müdürlüğümüz tarafından yapılan çalıģmalara neticesinde her yıl Ġlimiz otlatma planı çıkartılmaktadır. Ġlimizde bu kapsamda otlatma periyodu l Mayıs- l Ekim tarihleri arasında 150 gün olarak belirlenmiģtir. 25

54 B.2.3. Sulak Alanlar Toprak kaynağı Envanter raporlarına göre Elazığ ilinde tarıma elveriģli arazilerin toplamı hektar (%29) olarak tespit edilmiģtir. Tespit edilen bu değerlere göre tarım arazilerinin yeterince kullanılmadığı ortaya çıkmaktadır. Diğer taraftan, Elazığ ilinin geneli esas alındığında, toplam tarım alanlarının yaklaģık olarak %20 sini ( ha) kuru tarım, %7 sini ( ha) sulu tarım, %2 sini ise bağ bahçe tarımı ( ha) meydana getirmektedir.ġlimiz hudutları dahilinde sulak alan olarak; Özlüce Baraj Gölü, Kalecik Baraj Gölü, Keban Baraj Gölü, Kral Kızı Baraj Gölü, Karakaya Baraj Gölü, Hazar Gölü bulunmaktadır. (Konu ile ilgili geniģ açıklama F de verilmiģtir.) B.2.4. Flora 1982'de Elazığ Hasan Dağı'nda tamamlanan çalıģma sonuçlarına göre, zengin familyalar; Fabaceae, rassıcaceae, Asteraceae; Lamiaceae, Boraginaceae, Caryophyllaceae, Ranunculaceae, Scrophulariaceae ve Liliaceae; cinsler ise; Astragalus, Ranuncülus, Aethionema, Alyssum. Silene, Veronica. Euphorbia, Vicia, Medicago ve Trigonella'dır. Bitkilerin %28.2'si Ġran-Turan, %8.2'si Akdeniz, %3.2'si Avrupa-Sibirya elementlerinden oluģmaktadır. 1985'te tamamlanan ve Elazığ ın Mastar, Kup ve Yaylım dağlarını kapsayan çalıģmaların sonuçlarına göre, zengin familyalar; Fabaceae, teraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Boraginaceae, Scrophulariaceae, Caryophyllaceae, Poaceae, Apiaceae ve Liliaceae olup, zengin cinsler ise, Astragalus, Alyssum, Trifolium. Salvia, Silene, Trigonella; Centaurea, Vicia, Verbascum'dur. Türlerin %42.5'i Ġran-Turan, %6.4'ü Akdeniz, %5'i Avrupa-Sibirya elementi olup, alanın endemizm oranı %12.9' dur. 1981'de tamamlanan Hazar Dağları Florası sonuçları ise Ģöyledir; Zengin familyalar: abaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Poaceae, Caryophyllaceae, Apiaceae, Scrophulariaceae, Boraginaceae ve Ranunculaceae; zengin cinsler; Astragalus, Trifolium, Vicia, Veronica, Trigonella, Silene, Centaurea. Medicago, Ranunculus ve Alyssum'dan olusmaktadır. Türlerin %30'u Iran-Turan, % 4.4'ü Avrupa-Sibirya, %5.6'sı ise Akdeniz elementleridir. Endemizm oranı '% 9.7'dir Yukarı Fırat Havzası'nda Ģimdiye kadar yapılmıģ olan araģtırmaların sonuçlarını genelleģtirirsek; havza genelinde zengin familyalar olarak Fabaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Caryophyllaceae ve Poaceae'nin, zengin cinsler olarak ta Astragalus, Trifolium, Alyssum, Silene ve Vicia'nin belirlenmiģ olduğu görülmektedir. Ayrıca türlerin büyük çoğunluğunun Ġran-Turan elementi oldukları ve endemizm oranının da % 13 civarında bulunduğu saptanmıģtır. Elazığ yöresinde çoğunlukla doğal olarak yetiģen bitkilerden yararlanma Ģekilleri üzerinde durulmuģtur. Bitkilerin bir kısmı sadece Doğu Anadolu orijinli olmakla beraber bir kısmı da, yurdumuzun değiģik bölgelerinde yetiģmektedir. Yöre orijinli olan bitkilerin kullanım amaçları belirtilmiģtir. Ayrıca yurdumuzun diğer bölgelerinde de yetiģtiği halde, yöredeki kullanılıģ amacına literatürde rastlanmayan bazı bitkiler yerel adlarıyla birlikte ele alınmıģtır. ÇeĢitli familyalara ait on yedi bitki türü Ģunlardır: Pistacia terebinthus subsp. palaestina (Çedene-Menegiç), Rhus coriaria (Tetir-Sumak), Aristolochia bottae (Logusa otu), Gundelia tournefortii {Kenger), Alkanna megacarpa (Yer enüğü -Havaciva), Anchusa azurea var. azurea (Tort-Sığır dili), Onosma serieeuın (Sarıot-Yılyarasıotu), Vibarnum opulus (Gilebala-Gilaburu), Quercus spp. (Mese-Palut), Ajuga chamaepitis subsp. laevigata (Allerji veya Dabazotu-Basurotu), Teucrium polium (Ürperyavsagı- Meryemhort-Sancıotu), Alcea calvertii (Hirootu), Rheum ribes 26

55 (Ohçur-Iskın), Armeniaca vulgaris (Kayısı), Rosa canina (Çalıgülü-Gülburnu-Yabanigül- Kusburnu), Rubus sanctus (Böğürtlen), Alnus glutinosa subsp. Glutinosa (Kızılağaç- Kızılkavak). Yurdumuzun Yukarı Fırat Havzası kesiminde yetiģmekte olan Geofitler 8 familyaya dağılmıģ, 29 cins ve 119 türden ibarettir. Bunlardan 24 tür yurdumuz için endemiktir. Bunlar arasında yöreye özgü endemikler de vardır. Bölgede yapılacak çalıģmalarla bu yörenin Geofitlerinin sayısının daha da artacağına muhakkak gözü ile bakılmalıdır. Bölgede bugün bilinen Geofitlerin familyalara ve cinslere dağılıģı (Tablo B.3'te) verilmiģtir. Fırat Havzasında yetiģen bazı mantarlar tıbbi özelliklere sahiptir. Ayrıca zehirlenmelere neden olabilecek türler de yetiģmektedir. Genel olarak tıbbi özelliklere haiz mantarların çoğu yenen türlerdir. Bunlar Terfezia boidieri, Coprinus comatus, Coprinus micaceus, Pleurotus ostreatus, Auricularia auricula, Armillariella tabescens, Calvatia utriforınis'dir. Ek olarak yenmeyen tıbbi özellikteki mantarlar ise Coriolus versicolor, Ganoderma applanatum, Fomes fomentarius, Phellinus igniarius, Phallus iınpudicus'dur. Havzada belirlenen zehirli türler de Agaricus xanthodermus, Omphalatus olearius, Coprinus antremantarius, Naematoloma fasciculare, Inocybe fastigiata ve Lepiota helveola' dır. Tablo B.4: Yukarı Fırat Havzasında Bugün Bilinen Geofitlerin Familyalara ve Cinslere Göre DağılıĢı FAMĠLYA CĠNS TÜR SAYISI ENDEMĠK TÜR SAYISI Ranunculaceae Anemone Eranthis 1 - Paeoniaceae Paeonia 1 - Papaveraceae Corydalis 1 - Araceae Arum Biarum 2 - Liliaceae Allium Bellevali Colchicum Fritiflaria Cagea Hyacinthus Hyacinthella Merendera Muscari Ornithogalum Pusckinia Scilla Tulipa 4 1 Amaryllidaceae Ixiolirion Sternbergia 1-27

56 B.2.5. Fauna Mevcut Hayvanlar; Tilki, Tavsan, Kurt, Domuz, Angut, Karabatak, Balıkçıl, yeģilbaģ Ördek,Leylek, Martı, Su çullukları, Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, Elmabas, Fungi, Macar Ördeği, Kırık Ördeği, Fuyi Ördek. Göçmen KuĢlar ; Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, ElmabaĢ, Fungi, Macar Ördeği ve Martı Balıklar; Latince Adı Leııciscus cephalus Barbus capito pectoralis Barbus plebejus lacerla Barbus rajanorum mystaceus Barbrıs esocinus Cero Bertinius subquastamus Cyprinus carpio Carassius carassius Capoeta capoeta umbla Latince Adı Capoeta trutta Cyprinion macrostomus Tor grypus Acanthobrama marmid Chondrostoma regium Chalcalburnus mossulensis Ortrias angorae Nemacheilussp. Glyplothorax sp. Mystııs halepensis Mnstacembelus simack Oncorhynchus mykiss Türkçe Adı Tatlı Su Kefalı Bıyıklı Balık Bıyıklı Balık Küpeli Balık Yerli Turna Kültür sazanı Havuz Balığı Sarı Balık Türkçe Adı Kara Balık Sabut Tahta Balığı Karaburun Musul Kolyozu Çöpçü Balığı Halep Yayını Fırat Yılan Balığı GökkuĢağı Alabalığı B.2.6. Milli Parklar, Tabiatı Koruma Alanları ve Tabiat Parkları Ġlimizde Milli Park, Tabiat Parkı, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanı bulunmamaktadır. B.3. Toprak Elazığ ve çevresinde topografyanın arızalı olması, farklı kayaç birimlerinin ana kayayı oluģturması ve düģey doğrultuda yükselti farkının büyük değerler göstermesi, toprak türlerinde çeģitliliğe yol açmıģtır. Kırmızımsı Kahverengi Topraklar (F) Elazığ güneyindeki dağ sıraları üzerinde en yaygın toprak tipi olup, geliģimleri iklime bağlı zona. topraklardır. Sıcak ve yağıģlı iklim Ģartlarında oluģmuģtur. Oksitlenme nedeniyle kırmızımsı renktedirler. Kahverengi Topraklar (B) ABC horizonlu topraklardır. Hankendi-Elazığ-Uluova ve BaltaĢı ovaları tabanlarının kuzeyinde dağlık platoluk alanlarda, step vejetasyonunun yaygın olduğu 28

57 sahalarda geliģmiģlerdir. Belirtilen ovaların güneyindeki topraklara göre daha kurak ve sıcak iklim Ģartlarında oluģmuģtur. Kalsifikasyon nedeniyle kalker içerikleri fazladır. B horizonunda kireç birikimi bulunmaktadır. Kahverengi Orman Toprakları (M ) Kireç bakımından zengin ana kaya üzerinde geliģmiģtir. A(B)C horizonlu topraklardır. Çoğu kesimde intrazonal özellik göstermekte olup baziktir. A horizonunda organik kat bulunur. B horizonunun altında kireç katı bulunmaktadır. Orman ve çalı formasyonunun bulunduğu veya bunların tahrip edildiği, Hazar Gölü- Palu hattı güneyinde ve Karakoçan çevresinde görülmektedir. Kireçsiz Kahverengi Topraklar (U) A(B)C horizonlu topraklardır. Üst toprakta yıkanma nedeniyle asit, alt toprakta alkalen özellik gösterir. FliĢ karakterli kayaçların yaygın olduğu killi, kumlu kayaçların bulunduğu özelikle Uluova boğazı kesimlerinde görülmektedir. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları (N) A(B)C horizonlu topraklardır. Granüler dokulu, gözenekli topraklardır. MeĢe formasyonu altında geliģmiģtir. Hafif asit reaksiyon gösterirler. Kumlu kil, kireçtaģı, konglomera ve kumtaģı depoları üzerinde görülürler. Karakoçan, Alacakaya ve Arıcak çevresinde yaygındır. 29

58 Bazaltik Topraklar (X) Harita- B.2: Ġlin Toprak Haritası Ġntrazonal toprak grubuna dahil bu topraklar, bazik ve nötr karakterde, killi, su tutma kapasitesi yüksek, bazaltlar üzerinde geliģtikleri için taģlı topraklardır. Harput platosu kuzeyi, Meryem Dağı, Karakoçan çevresinde yaygındırlar. Uluova ile Keban Baraj Gölü arasında, Hazar Gölünün batı kesiminde, taban suyunun yüzlek olduğu, bataklık-sazlık alanlarda geliģmiģtir. En önemli sorunları drenajdır. Yaz aylarında otlatma amacıyla kullanılabilen topraklardır. Grummusoller (Vertisoller)-Kalsimorfik Topraklar Killi, kireçli kayaçlar üzerinde, ana kaya etkisini gösteren topraklardır. Kuzova batısında, Çaybağı çevresinde görülmektedir. Rendzinalar-Kalsimorfik Topraklar YumuĢak kumlu, killi kalkerlerin yer aldığı, Kovancılar Ovası kuzey kesiminde geliģmiģtir. Koyu renkli ve taneli dokuludur. Yüksek Dağ-Çayır Toprakları 30

59 Elazığ çevresinde 2000 m'den yüksek dağlar üzerinde, bol yağıģ, düģük sıcaklık, çayır ve yüksek dağ stepleri üzerinde geliģen topraklardır. Hasan Dağı, Piran, Bulutlu, KamıĢlık, Hazarbaba Dağları ve Akdağ üzerinde geliģmiģlerdir. Doğal olarak asit karakterli topraklardır. AC horizonludurlar. Kolüvyal Topraklar (K) Yüzeysel akıģla ve kuru derelerle kısa mesafede taģınarak gelmiģ kolüvyal depolar üzerinde geliģmiģtir. Elazığ, Baskil, Uluova, BaltaĢı ovalarının tabanları çevresinde, Çaybağı kuzeyinde yaygındır. Genellikle birikinti yelpazeleri üzerinde geliģtikleri için yelpazelerin üst kısımlarında sığ ve taģlı diğer kesimlerinde oldukça verimli topraklarıdır. Alüvyal Topraklar (A) (A)C horizonludur. Alüvyonların yer aldığı ova tabanlarında geliģmiģlerdir. Elazığ ovası ve Uluova tabanında, sekiler üzerinde geliģmiģ verimli topraklarıdır. Litosolik Topraklar (L) Elazığ çevresinde dağlık, eğimli, bitki örtüsünün tahrip edildiği Ģiddetli erozyon alanlarında geliģmiģtir. Erozyon nedeniyle alttaki ayrıģmıģ kaya ve ana kaya yüzeye çıkmıģ; Asli toprak sınırlı kesimlerde kalabilmiģtir. B.4. Su Kaynakları B.4.1. Ġçme Suyu Kaynakları ve Barajlar Yerüstü suyu (Ġl çıkıģı toplam ortalama akım) :20 716,8 hm 3 /yıl Fırat nehri (Keban barajı çıkıģı) :20 716,8 hm 3 /yıl Yeraltı suyu (Ġldeki toplam emniyetli rezerv) :115 hm 3 /yıl Toplam su potansiyeli :20 831,8 hm 3 /yıl Ġlimiz sınırları içerisinde Keban Baraj Gölü, Cip Baraj Gölü, Kalecik Barajı, Hazar Gölü, KepektaĢ Göleti, IĢıktepe Göleti ve Tadım Göleti bulunmaktadır. Keban Baraj Gölü: Elazığ Ġlinin 45 km kuzeybatısında ve Malatya Ġlinin 65 km kuzeydoğusunda olup, Karasu ile Murat nehirlerinin birleģtiği yerden 10 km daha güneybatıda Keban Ġlçesi civarında inģa edilmiģtir. Gölün en deri yeri baraj gövdesinin bulunduğu nokta olup, bu noktada maksimum derinlik 163 m dir. Gölün ana akarsuyu Fırat nehridir. Nehir, Keban Baraj kretinin 8-10 km kadar kuzeyinde Murat ve Karasu nehirlerinin birleģmesiyle meydana gelir. Fırat nehrinin su derinliği mevsime bağlı olarak 4-10 m civarındadır. Ortalama debisi 635 m 3 /s, Minimum günlük debisi 145 m 3 /s ve Maksimum günlük debisi de 8416 m 3 /s dir. Keban Baraj Gölü nü Fırat Nehri ve kolları (Murat, Karasu, Peri ve Munzur suları ile Arapkir çayı) beslemektedir. Baraj Gölü, yüzölçümü km 2 olan Fırat nehri ve kollarının havzası olup, drenaj alanı km 2 dir. Fırat nehrinin en büyük kolu olan Murat nehri, Ağrı Dağı eteklerinden doğar ve Fırat nehrinin üçte iki suyunu taģımaktadır ( km 2 ). Karasu, Dumlu Dağı eteklerinden doğar, Kemaliye ilçesinin 2-3 km kadar kuzeybatısında Keban Baraj Gölü ne karıģır ve Fırat nehrinin üçte bir suyunu taģımaktadır. Munzur suyu, Tunceli Ġli Ovacık ilçesinin 18 km kadar batısından doğar ve Tunceli Ģehir merkezinin hemen önünde Pülümür çayı ile birleģerek 12 km kadar güneyde baraj 31

60 gölüne dökülür. Peri suyu ise, Bingöl Ġli Kiğı ilçesinin doğusundan çıkar ve Elazığ-Tunceli karayolu üzerinde bulunan Peri köprüsü nde baraj gölüne karıģır. Baraj Gölü ile ilgili bilgiler aģağıda sıralanmıģtır. Ġli :Elazığ Akarsu :Fırat ĠnĢaatın BaĢlangıç Yılı :1965 ĠnĢaatın BitiĢ Yılı :1975 Amacı :Enerji ve Sulama Rezervuar Karakteristikleri Minimum ĠĢletme Kotu : m Minimum Göl Hacmi :14.2 x 10 9 m 3 Minimum Göl Alanı : km 2 Normal ĠĢletme Kotu : m Normal Göl Hacmi :24.7 x 10 9 m 3 Normal Göl Alanı : km 2 Maksimum ĠĢletme Kotu : m Maksimum Göl Hacmi :30.6 x 10 9 m 3 Maksimum Göl Alanı : km 2 Havza Karakteristikleri Havza Alanı : km 2 Havza Uzunluğu :425 km Havza Ortalama GeniĢliği :125 km Hidrolojik Karakteristikleri Ortalama Debi :635 m 3 /s Minimum Günlük Debi :145 m 3 /s³ Maksimum Günlük Debi :8416 m 3 /s Sulama Alanı :80 km 2 Keban Barajı HES Karakteristikleri Cebri boru ortalama uzunluğu:daire kesitli, 5,20 m iç çapında 540 m uzunluğunda Maksimum brüt düģü :207 m Net proje düģü :177 m Ünite :8 Santral Kapasitesi :1100 m 3 /s Türbin Tipi : Francis düģey eksenli Ünite Kurulu Güç :155 ve 185 MW Toplam Kurulu Güç :1330 MW Yıllık Enerji Üretimi :6000 GWh Tablo B.5:Keban Baraj Gölü nün Bazı Fiziksel ve Kimyasal Parametreleri PARAMETRELER MĠN. MAX ORT. Secchi Disk (cm) Sıcaklık (ºC) 4, ,5 ph 7,3 8,6 7,8 ÇözünmüĢ Oksijen (mg/l) 1 11,6 8 Elekt. Ġletkenlik (mmhos/cm)

61 Toplam Sertlik (mg/l CaCO 3 ) Top. Alkalinite (mg/l CaCO 3 ) Kalsiyum (mg/l) Klorür (mg/l) 7,1 42,2 - CO 2 (mg/l) 0,9 10,9 - Magnezyum (mg/l) Organik Madde (mg/l) 0,19 2,9 - Nitrat (mg/l) 0,19 4,71 - Amonyak (mg/l) 0,03 8,9 - Cip Baraj Gölü : Cip Baraj Gölü Elazığ ın 13 km batısında, Elazığ-Keban karayolu üzerinde Cip Köyü yakınında inģa edilmiģ olan bir sulama barajıdır. Kuzova sulaması adı altında suladığı alan 4434 hektardır. Baraj gölünün kaynağı Cip Çayıdır. Cip Çayı, göle karıģmadan önce Kesrik Çayı, Karaali Deresi ve Hacıyusuf Deresi adı ile bilinen akarsulardan meydana gelir. Bunlardan Kesrik Çayı, Karagedik Köyü yakınlarından, Karaali Deresi Mamikan Ziyaret Tepesi eteklerinden ve Hacıyusuf Deresi ise Haroğlu eteklerinden doğar. Bu akarsular yaklaģık km aģağıdan Cip Çayı adı altında baraj gölüne intikal eder. Ortalama derinlik 3,89 m dir. Ġli : Elazığ Akarsu : Cip Çayı ĠĢletmeye Açıldığı Yıl : 1965 Amacı : Sulama Rezervuar Karakteristikleri Minimum Su Kotu : m Minimum Göl Hacmi :1,519 x 10 6 m 3 Minimum Göl Alanı :39,7 ha Maksimum Su Kotu : m Maksimum Göl Hacmi :9,433 x 10 6 m 3 Maksimum Göl Alanı :129,5 ha Göl Suyu Parametreleri Sıcaklık : 4,8-24,3 ºC Secchi Disk : 62,6 cm ÇözünmüĢ Oksijen : 7-8 mg/l ph : 6,5-7,4 Elektriksel Ġletkenlik : 369,73-541,65 mmhos/cm Sertlik : 7,5-21,5 F.S º Organik Madde : 0,24-0,66 mg/l Kalecik Baraj Gölü : Elazığ Ġli Karakoçan Ġlçesi sınırları dahilinde, Kalecik Deresi üzerinde inģa edilmiģ olup normal su kotunda rezervuar alanı 116 hektardır. Ġli : Elazığ Akarsu : Kalecik Deresi ĠĢletmeye Açıldığı Yıl : 1974 Amacı : Sulama Rezervuar Karakteristikleri 33

62 Minimum Su Kotu :1114,20 m Minimum Göl Hacmi :5,158 x 10 6 m 3 Minimum Göl Alanı :66,1 ha Maksimum Su Kotu :1124,4 m Maksimum Göl Hacmi :15,525 x 10 6 m 3 Maksimum Göl Alanı :143,1 ha Göl Suyu Parametreleri Sıcaklık : 6,3-34,1 ºC Secchi Disk : 36,5 cm ÇözünmüĢ Oksijen : 5,7-7,4 mg/l ph : 7,9-8,5 Elektriksel Ġletkenlik : mmhos/cm Sertlik : 7,5-13 F.S º Organik Madde : 2-2,4 mg/l Hazar Gölü : Hazar Gölü, Elazığ ilinin yaklaģık 25 km güneyinde denizden yüksekliği 1240 m ve yüz ölçümü 81 km 2 dir. Göl hacmi 1240 m su kotunda 7 x 10 9 m 3 tür. Dikdörtgen biçimindeki gölün uzunluğu 20 km geniģliği ise 4,5 km dir. DSĠ tarafından 1995 yılında yapılan bir çalıģma ile gölün en derin yerinin doğu kısmında ve 219 m olduğu tespit edilmiģtir. Tablo B.6:Hazar Gölünün Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Ort su sıcaklığı : 9,3 ºC Elektriksel iletkenlik : mmhos/cm IĢık geçirgenliği : cm ph : 8,7-9,8 ÇözünmüĢ oksijen : 5,5-13,4 mg/l Sertlik : 45,5 F.S º Göl suyu hafif sodalı ve tuzludur. Hazar Gölü batıda Kürk Çayı, güneydoğuda Behramaz Çayı, doğuda Zıkkım Deresi ve Kuzeyde Savsak Deresi ile beslenmektedir. KepektaĢ Göleti : Elazığ Ġli'nin 25 km batısında, GörgürĢan Deresi üzerinde bulunan gölet ile; Arındık ve Sün köylerine ait 238 ha saha sulanmaktadır. Gölet hacmi 2,02 hm 3 tür. Tablo B.7:KepektaĢ Göletinin Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Göletin yeri : Elazığ Amacı : Sulama Akarsu : GörgürĢan Deresi Min. göl alanı : 7,9 ha Max göl alanı : 25 ha Sulama Alanı : 238 ha Min. göl hacmi : 0,27 hm 3 Max. göl hacmi : 2,25 hm 3 34

63 Min. su kotu Max. su kotu Ortalama derinlik : 1219,00 m : 1233,00 m : 32,7 m IĢıktepe Göleti : Elazığ il merkezine 55 km mesafede Hazar Gölü nün güneyinde yer almaktadır. Gölet Seyrek Deresi ile beslenmektedir. Göletin bazı karakteristik özellikleri ve su parametreleri aģağıda verilmiģtir. Tablo B.8:IĢıktepe Göletinin Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Göletin yeri : Elazığ Amacı : Sulama Akarsu : Seyrek Deresi Göl alanı : 143 km 2 Göl hacmi : 4465 hm 3 Sulama Alanı : 313 ha YağıĢ alanı : 14,3 km 2 Yıllık ortalama su : 3.45 hm 3 Göletin kret kotu : 1289,60 m Gövde yüksekliği : 45 m Depolama hacmi : 3,98 hm 3 Su sıcaklığı : 24 ºC Elektriksel iletkenlik : 175 mmhos/cm ph : 7,9 ÇözünmüĢ oksijen : 9,4 mg/l Sertlik : 160 mg/l CaCO 3 Organik madde : 0,22 mg/l Tadım Göleti : Elazığ ilinin 15 km güney batısında yer alan tadım göleti sulama amacı ile 1983 yılında inģa edilmiģtir. Göletin tek kaynağı ġoģ Deresidir. Gölet ile ilgili bazı karakteristik özellikler aģağıda verilmiģtir. Tablo B.9:Tadım Göletinin Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Göletin yeri : Elazığ Amacı : Sulama Akarsu : ġoģ Deresi Göl alanı : 157 km 2 Göl hacmi : 1112 hm 3 Sulama Alanı : 100 ha Gövde yüksekliği : 31 m 35

64 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları D.Su genel baģlığı D.1.1. Yer altı Suları alt baģlığı altında ayrıntılı bir Ģekilde açıklanmıģtır. B.4.3. Akarsular Keban Ġlçesinde, Keban Barajı kaçak sularından oluģan Çırçır Deresi 7000 l/sn lik debiye sahiptir. Dere üzerinde 1 adet 25 ton/yıl kapasiteli alabalık tesisi ve adet yavru üretim kapasiteli kuluçkahane bulunmaktadır. Ayrıca dere üzerinde 2007 yılında kurulmuģ bir adet hidroelektrik santrali mevcuttur. Bu santral yıllık 5 MW elektrik üretmektedir. Keban Barajı çıkıģ suyundan itibaren oluģan Fırat Nehri üzerinde (Keban ve Karakaya, baraj gölü üzerinde) 113 adet kafes balıkçılığı iģletmesi bulunmaktadır. Elazığ ilinde akarsular toplamı olarak Keban baraj çıkıģı (Fırat Nehri) alınmıģ olup, il çıkıģı toplam ortalama akımı 20716,8 hm 3 /yıl'dır. Akarsuların yüzey alanları ile yıllık ortalama akımları aģağıda verilmiģtir. Harita - B.3: Ġlin Hidrografya Haritası 36

65 Yeri Alanı Yıllık Ortalama Akım Debi(m 3 /s) Murat Nehri : 424 ha 7567,22 hm 3 /yıl 239,9 Peri Suyu : 277 ha 2482,01 hm 3 /yıl 78 Maden Çayı : 191 ha - - Haringet Çayı : 82 ha 41,77 hm 3 /yıl 1.32 Ohi Çayı : 65 ha - - Caro Deresi : 35 ha 51,13 hm 3 /yıl 1,62 Kalecik Deresi : 40 ha 27,59 hm 3 /yıl 0,8 Bulanık Deresi : 62 ha 29,69 hm 3 /yıl 0,94 Cip deresi : 27 ha 12,14 hm 3 /yıl 0,38 Diğer akarsu yüzeyleri : 325 ha - - B.4.4. Göller ve Göletler D.Su genel baģlığı D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar alt baģlığı altında ayrıntılı bir Ģekilde açıklanmıģtır. B. 5. Mineral Kaynakları B.5.1. Sanayi Madenleri Tuğla- Kiremit Hammaddesi: Elazığ bölgesi, tuğla ve kiremit fabrikasının asıl hammadde kaynağı Sivrice ilçe merkezinin kuzey ve kuzeybatı kısımlarıdır. Bu bölgedeki hammadde içerdiği silt ve kil oranı ile ideal bir hammadde niteliği taģımaktadır. Son yıllarda bölgeden toprak alımının yasaklanması nedeni ile bu sektördeki fabrikaların büyük ölçüde hammadde sıkıntısı içine girdiği ve düģük kapasite ile üretim yaptığı belirtilmektedir. Bu sahanın dıģında aģağıda belirtilen sahalar da hammadde açısından değerlendirilebilir. Ancak buralardaki hammaddenin tek baģına tuğla-kiremit yapımına elveriģli olmaması maliyeti artırıcı faktörlerdir. Sivrice Uslu köyü sahası Murat mahallesi civarı BaĢkavak- Hazar- Özyurt sahası Hazar santrali- Kayalıköy sahası Akmezra civarı 37

66 Dörtbölük köyü civarı KamıĢlık köyü civarı Çimento Hammaddesi: Çimento; kireçtaģı, kil, traģ ve alçı taģının öğütülerek belirli oranlarda karıģtırılması ve belirli ısılarda piģirilmesi ile elde edilen bir malzemedir. Çimento fabrikaları kurulurken gerekli hammadde etütlerinin iyi yapılması gerekmektedir. Kalker (KireçtaĢı); 1996 yılına kadar Ören Tepe den karģılanmıģtır. Ancak bölgede yerleģimin artması nedeniyle bu saha terkedilmiģ; fabrikaya 13 km mesafedeki, Kızıldağ-Karababa kalker sahası açılması öngörülmüģtür. Tras, fabrikaya 80 km mesafedeki Karakoçan bölgesinden ve 7 km mesafedeki GümüĢkavak bölgesinden temin edilmektedir. Alçı taģı, Sivas bölgesinden temin edilmektedir. ĠĢletmenin, kil ve kalker rezervleri açısından sorununun bulunmadığı belirtilmektedir. Tras ile ilgili rezerv çalıģmaları yapılmamıģtır. Alçı taģının hammaddesi olan jips Elazığ bölgesinde yeterli düzeyde bulunmadığından il dıģından getirilmektedir. Seramik Hammaddesi: Seramik hammaddesi olarak kullanılacak malzemede potasyum + sodyum oranının yüksek olması, demir oranının ise düģük olması istenmektedir. Keban yöresindeki magmatik kayaçların içerisinde bulunan iri feldspat kristalleri bu özellikleri taģımaktadır. Bu nedenle, bölgedeki kayaçların seramik hammaddesi olarak iģletilebilirliği açısından ayrıntılı incelenmesi gerekmektedir. Flüorit Flüorit mineralleģmesi, Keban-Arapkir karayolunun 5. km sinde Keban Maagmatitleri ne ait kayaçlar içerisinde yer almaktadır. Cevher minerali flüorit olup, buna pirit, molibdenit ve kalsit eģlik eder. Flor oranı % 42 ye kadar çıkmaktadır. 1.Keban Fluorit Sahası Yer: Elazığ-Keban Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 41 a 3 y = x = Tenör: % 40 dır. Rezerv: 604,8 ton görünür, ton mümkün. Mermerler: Ticari anlamda mermer; blok çıkarılıp kesilebilen, parlatılabilen ve pazarlanabilen taģlar olarak tanımlanmaktadır. Mermercilik son yıllarda gerek Elazığ da gerekse Türkiye genelinde önemli bir atılım yapmıģtır. Bölgede Elazığ ViĢnesi olarak tanımlanan mermer Guleman ofiyolitinin Maden karmaģığı üzerine bindirdiği tektonik hatlar boyunca oluģan zonda gözlenmektedir. Alacakaya bölgesinde çok sayıda mermer ocağı bulunmaktadır. Elazığ ViĢnesi iç ve dıģ kaplama ile dekorasyonda kullanılabilir niteliktedir. Oksitlenme tehlikesi yoktur. Üretilen mermerin bir kısmı yurtdıģına ihraç edilmektedir. 38

67 Bu mermerlerin dıģında Keban ve Pütürge Metamorfitlerine ait mermer, gnays türü kayaçların iģletilebilirliğinin araģtırılması gerekir. Ayrıca; son yıllarda magmatik kayaçlar, mermer olarak kullanılmaktadır. Elazığ bölgesi derinlik magmatik kayaçları açısından oldukça zengin bir bölgedir. Bu kayaçların da blok verip vermemesi ve parlatılıp pazarlanabilmesi açısından incelenmesi gerekmektedir. Ġlimizde 4 adet kireç ocağı, 8 adet kil ocağı, 3 adet ariyet ocağı bulunmaktadır. B.5.2. Metalik Madenler Bakır Cevheri : 1- Maden- Anayatak, 2- Weiss Yatağı, 3- Mızırtepe Belirtisi, 4- Caferağa Bahçesi Belirtisi, 5- ġeyhgeltepe Belirtisi Sahaları 1. Maden Anayatak Sahası Yer: Elazığ-Maden-Merkez Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L42- a 2 y = x = Tenör: %1,39 Cu Rezerv: ton 2- Maden Weis yatağı Sahası Yer: Elazığ-Maden-Merkez Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = x = Tenör: %2,5 Cu Rezerv: ton. 3- Mızırtepe Belirtisi Yer: Elazığ-Maden-Mızırtepe Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = x = Tenör:- Rezerv:- 4.Caferağa belirtisi Yer: Elazığ-Maden-Caferağa Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = x = Tenör:- Rezerv:- 39

68 5- Maden ġeyhgel Tepe Belirtisi Yer: Elazığ-Maden-ġeyhgel tepe Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = x = Tenör:- Rezerv:- 6. Domuztepe Mergentepe Belirtisi Yer: Elazığ-Maden-Domuztepe-Mergentepe Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = x = Tenör: %6-7 Cu, %3-4 Zn Rezerv: ton. Tükendi. 7. Davudan ( Kayalar ) Sahası Yer: Elazığ-Maden-Davudan (Kayalar) Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = x = Tenör:- Rezerv:- 8. Bakladamları ( Kundikan ) Sahası Yer: Elazığ-Maden-Kundikan Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 b 1 y = x = Tenör:- Rezerv:- 9. Orta Baraka ( Zahoran ) Sahası Yer: Elazığ-Maden-Zahoran Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 b 1 y = x = Tenör:- Rezerv:- 10. Cellopınarı-Sanisi Sahası Yer: Elazığ-Maden-Cellopınarı Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 a 4 y = x = Tenör:- 40

69 Rezerv:- 11. Pütyan ( ArslantaĢı ) Sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman-Pütyan Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = x = Tenör: %1,56 Cu Rezerv: ton görünür (7 955 ton metalik Cu) 12. Hacan Sahası Yer: Elazığ-Maden-Hacan Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 a 1 y = x = Tenör: %1,6 Cu Rezerv: ton 13. TopaluĢagı Sahası Yer: Elazığ-Maden-TopaluĢağı Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 a 1 y = x = Tenör:- Rezerv:- 14. Hasenekevleri Komikom Sahası Yer: Elazığ-Maden-Hasenekevleri-Komikom Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 a 4 y = x = Tenör:- Rezerv:- 15. Kayalıhisar ( Ropin ) Sahası Yer: Elazığ-Palu-Ropin (Kayalıhisar) Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 44 d 4 y = x = Tenör: % Cu Rezerv:- 16. Kambertepe ( Kedek ) sahası 41

70 Yer: Elazığ-Palu-Kedek (Kambertepe) Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K44 d 4 K44 d 4 y = x = Tenör: Rezerv: 17. Sivrice Kavallı ( Helezür )Karaboyalıdere Mehlemlik Sahaları Yer: Elazığ-Sivrice-Helezür (Kavallı)-Mehlemlik Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = x = Tenör: Merceklerde %3.67 Cu, %1.37 Zn; dissemine ve damar tipi cevherlerde ise ortalama %0.21 Cu, %0.11 Zn Rezerv:- 18. Baskil NazaruĢağı ġiģmanköy Sahası Yer: Elazığ-Baskil-ġiĢmanköy Pafta ve Koordinatlar: Malatya L41 a 1 y = x = Tenör:- Rezerv:- 19. Elazığ Merkez Kızıldağ, Billurik dere Belirtisi Sahası Yer: Elazığ-Merkez-Kızıldağ-Billurikdere Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 42 a 3 y = x = Tenör:- Rezerv:- 20. Elazığ Merkez Ġlçe Gurbetmezrası Sahası Yer: Elazığ-Merkez-Gurbetmezrası Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 42 c 1 y = x = Tenör:- Rezerv:- Demir Cevheri : 1.AĢvan Köyü (Keban Balıbey ) demir Zuhurları Yer: Elazığ-Keban-AĢvan-Balıbey 42

71 Pafta ve Koordinatlar: Malatya K 41 b 3 y = x = Tenör: %54.49 Fe, %31.88 Fe Rezerv: ton, ton görünür. 2. Birvan Kazmikan Üçağaç Köyleri Demir Zuhurları Yer: Elazığ-Keban- Birvan Kazmikan - Üçağaç Pafta ve Koordinatlar: Malatya K 41 c 1 y = x = Tenör: %31-41 Fe Rezerv:- 3. KarakaĢ Köyü ( Baskil ) Demir Zuhuru Yer: Elazığ-Baskil-KarakaĢ Pafta ve Koordinatlar: Malatya K 41 d 3 y = x = Tenör: %57-59 Fe Rezerv: ton 4.Yahyalı Köyü ( Keban ) Demir CevherleĢmeleri Yer: Elazığ-Keban-Yahyalı Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 41 a 3 y = x = Tenör: %58-66 Fe 2 O 3 Rezerv:- 5. Minhayık Köyü ( Ağın ) Demir Zuhurları Yer: Elazığ-Ağın-Minhayık Pafta ve Koordinatlar: Malatya K 41 a 2 y = x = Tenör: %55, %57, %34 Fe Rezerv: 1000 ton. Mangan Cevheri: Koçkale Mangan CevherleĢmesi CevherleĢme, Elazığ ın yaklaģık 25 km GD sunda Koçkale köyü civarında yer almaktadır. Maden KarmaĢığı na ait volkanosedimenter kayaçlar içerisinde görülen manganez cevherleģmesi, iki farklı Ģekilde bulunmaktadır. Bunlar; volkanosedimentitlerle uyumlu cevhreleģmeler ve damar tipi cevherleģmelerdir. Manganez cevherleģmesinin % 29 Demir, % 17 Manganez ve % 13 Silisyum içerdiği 43

72 saptanmıģtır. Demir ve Silisyum miktarının yüksek oluģu cevherin kalitesini düģürmektedir. Yapılan arazi çalıģmaları sonucu bölgede yaklaģık ton cevher bulunduğu belirlenmiģtir. Krom Cevheri : Krom cevherleģmesi Elazığ ilinin Guleman bölgesinde yer almaktadır yılında bulunmuģ ve Etibank tarafından iģletmeye açılmıģ olan Krom cevherleģmesi, Üst Kretase yaģlı ofiyolitik kayaçlar içerisinde izlenmektedir. Guleman ofiyoliti içindeki krom yatakları; litoloji özellikleri, yapısal durum ve coğrafik dağılımları dikkate alınarak dört kısıma ayrılmıģtır: Gölalan sahası Pütyan sahası Rut - TaĢlıtepe sahası Kefdağ - Kapin - ġabata sahası Bölgede 1936 yılından beri krom cevheri üretilmektedir ve 1996 yılı sonuna kadar ton tüvenan kromit cevheri üretilmiģtir yılı sonu itibarıyla bölgedeki krom rezervi ton görünür ve ton muhtemel olmak üzere ton dur. ZenginleĢtirme tesisi olarak 1965 yılında devreye giren ton/yıl kapasiteli eleme-triyaj ünitesi; 1951 yılında kurulan ton/yıl kapasiteli Sori konsantratörü; 1981 yılında kurulan ton/yıl kapasiteli Jig tesisi ve 1991 yılında ton/yıl kapasiteli Kef konsantratörü bulunmaktadır. Sori konsantratörü 1992 yılından itibaren, eski teknoloji ve ekonomik olmayıģı nedeniyle devre dıģı bırakılmıģtır. ġark krom iģletmesinde, ocaktan çıkarılan cevher, zenginleģtirme tesislerinde iģleme tabi tutularak konsantre cevher elde edilmektedir. Konsantre cevher, Ferrokrom üretim tesislerinde iģlenerek ferrokrom elde edilmektedir. Ferrokrom (ETĠKROM) tesisleri, Elazığ-Bingöl karayolunun 55 inci km sindedir yılında üretime alınan ton/yıl kapasiteli A tesisi ile 1989 yılında üretime alınan ton/yıl kapasiteli B tesisinde, 1996 yılı sonuna kadar toplam ton yüksek karbonlu ferrokrom üretilmiģtir yılları arasında, yılda ton kapalı iģletme yöntemi ile ve ton açık iģletme yöntemi olmak üzere toplam ton/yıl tüvenan krom üretimi hedeflenmiģtir. Guleman (Elazığ) Yöresi Krom OluĢumları 1. Gölalan sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman-Gölalan Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 b 2 y = x = Tenör:- Rezerv: ton. Tükendi. 1.Pütyan sahası 44

73 Yer: Elazığ-Maden-Guleman-Pütyan Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 a 2 y = x = Tenör: %45 Cr 2 O 3 Rezerv: ton. 1. Rut-TaĢlıtepe Sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman-Rut-TaĢlıtepe Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 c 3 y = x = Tenör: % Cr 2 O 3 Rezerv: ton. Tükendi. 2.Kefdağı, Kapin, ġabate sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman- Kefdağı-Kapin- ġabate Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 c 4 y = x = a. Batı Kef: Tenör: %33 Cr 2 O 3 Rezerv: ton. Tükendi. b.doğu Kef: Tenör: %38.30-%43.98 Cr 2 O 3 Rezerv: ton. Tükendi. c.altındağ: Tenör: %46.57 Cr 2 O 3 Rezerv:- d.beneklidamar: Tenör: % Cr 2 O 3 Rezerv:- e. Kapin Tenör:- Rezerv: ton. Tükendi. f. ġabate 45

74 Tenör: Rezerv: ton. Tükendi. 2.Marmek Sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman-Marmek Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 b 1 y = x = Tenör: Cr 2 O 5 Rezerv:- 3.Bağın Sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman-Bağın Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 c 3 y = x = Tenör: Bantlı %30-35 Cr 2 O 5, masif % Cr 2 O 5 Rezerv:1.500 ton. Tükendi. KurĢun-Çinko CevherleĢmeleri : Keban ilçesi KurĢun-Çinko (Pb-Zn) CevherleĢmesi: CevherleĢme, Keban ilçesinin 2 km kadar güneyinde Fırat vadisinin doğu kıyısı üzerinde bulunmaktadır. En önemli ocağı Derebaca madeni, 1728 yılında iģletmeye açılmıģtır. Keban madeni, 1953 yılında Etibank tarafından iģletilmeye baģlanmıģtır. Cevher, siyenit porfir, mermer-ģist kontağında yer almaktadır. Keban madenindeki cevher % 4.51 KurĢun, % 5.28 Çinko, 300 gr/ton GümüĢ ve 1 gr/ton Altun içermektedir. Cevher yatağında, yüzeyden derine doğru gidildikçe Çinko oranı artmaktadır. Maden yılları arasında Etibenk tarafından iģletilmiģtir yılları arasında müteahhit tarafından iģletilen cevher, ekonomik olmaktan çıktığı için 1989 yılında terkedilmiģtir yılından itibaren toplam ton tüvenan cevher çıkarılmıģtır. Billurik Dere-Kurtdere (Elazığ Kuzeybatısı) KurĢun-Çinko CevherleĢmesi: KurĢun-Çinko cevherleģmesi, Elazığ Magmatitleri ne ait derinlik kayaçları içerisinde yer almaktadır. CevherleĢme, damarlar Ģeklinde izlenmekte olup, damar kalınlıkları cm arasında değiģmektedir. Yapılan incelemelerde cevher minerali olarak galen, sfalerit ve pirit mineralleri saptanmıģtır. CevherleĢimenin ekonomik durumunun araģtırılması gerekmektedir. 1. Keban Ġlçesi Pb-Zn Sahası Yer: Elazığ-Keban-Merkez Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 41 a 3 y = x =

75 Tenör: % 4.51 Pb % 5.28 Zn Rezerv: ton. Altın Cevheri : Baskil Altınlı Kuvars Damarları: Cevherli kuvars damarları, Baskil ilçesinin güneyinde, NazaruĢağı köyü civarında Elazığ Magmatitleri ne ait derinlik kayaçları içerisinde yer almaktadır. Bölgede, irili ufaklı toplam 28 adet kuvars damarı incelenmiģtir m arasında değiģen uzunluklara sahip damarların kalınlığı cm arasında değiģmektedir. Yapılan mikroskopik çalıģmalarda kalkopirit, pirit, bizmut, manyetit, galen, sfalerit ve altın mineralleri belirlenmiģtir. Yüzeyde cevher kalınlığı 0.5 m, derinliği 10 m alındığında ortalama 142,9 Bakır (Cu), 1,2 gr/ton Altun (Au) tenörlü ton muhtemel rezerv hesaplanmıģtır. Sondaj verilerinden hareketle derinliğin 100 m olduğu düģünülürse ton muhtemel + mümkün rezerv ortaya çıkmaktadır. Keban (Fırat batısı) Au Sahası Tenör: 1.2 gr/ton Au, gr/ton Ag Rezerv: ton görünür, ton muhtemel rezerv. Molıbden: Keban-Karamağara, Soğanlıköy, Nallıziyaret Tenör: % Mo Rezerv: ton görünür, ton görünür+muhtemel, ton muhtemel rezerv. ġelit : Keban-Soğanlıköy, Nallıziyaret Sahası Tenör: % WO 3, % Cu, % Mo Rezerv: ton görünür, ton muhtemel rezerv. Ġlimizde 19 adet demirli manganez ocağı, 6 adet demir ocağı, 21 adet krom ocağı, 4 adet bakır ocağı, 1 adet manganez, 1 adet bakır çinko kurģun, 1 adet bakır kurģun, 1 adet krom demir ocağı, 3 adet pomza, 8 adet bazalt, 1 adet andezit, 1 adet kuvarsit ocağı bulunmaktadır. B.5.3. Enerji Madenleri Ġlimizde Enerji hammaddeleri bulunmamaktadır. B.5.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler Yapı malzemesi olarak kullanılabilecek hammaddeler; yapı taģları, kum, mozayik ve kireç'dir. Bu hammaddelerin kaynağı olarak Elazığ ın muhtelif bölgelerinde; 47

76 Tablo - B.10:Kum-Çakıl Ocakları ( 1-A Grubu Maden) ( ) S.NO ĠLÇE KÖYÜ-MEVKĠĠ CĠNSĠ OCAK SAHĠBĠ RUHSAT SÜRESĠ ALANI M 2 AÇIKLAMA 1 ĠL MERKEZ ÜRÜNVEREN KÖYÜ I(A) GRUP AHMET TURAN YAMAN ,000 RUHSAT SÜRESĠ BĠTTĠ 2 ĠL MERKEZ SARITOSUN KÖYÜ I(A) GRUP AHMET TURAN YAMAN ,000 3 ĠL MERKEZĠ SARITOSUN KÖYÜ I(A) GRUP AHMET TURAN YAMAN ,626 4 ĠL MERKEZĠ SARITOSUN KÖYÜ I(A) GRUP AHMET TURAN YAMAN ,527 5 ĠL MERKEZĠ HIDIRBABA I(A) GRUP ÖZER ÖZKAN ,800 6 BASKĠL TOPALKEM I(A) GRUP AHMET TURAN YAMAN ,115 7 KEBAN 8 KOVANCILAR ALTIYAKA KÖYÜ-TEMTE DERESĠ HACISAM KÖYÜ- HAZAZ MEVKĠĠ I(A) GRUP I(A) GRUP BĠRLĠK BETON Aġ. 007 PETSAN Aġ. OSMAN ÇELĠK / / / / ,000 64, TL'YE RUHSAT YENĠLENDĠ RUHSAT YENĠLENDĠ 9 SĠVRĠCE KÜRK KÖYÜ I(A) GRUP MUSTAFA COġKUN ,420 RUHSAT SÜRESĠ BĠTTĠ 10 SĠVRĠCE KÜRK KÖYÜ I(A) GRUP SĠVRĠCE KUM OCAKLARI SAN.TĠC.LTD.ġTĠ , SĠVRĠCE KÜRK KÖYÜ I(A) GRUP SĠVRĠCE KUM OCAKLARI SAN.TĠC.LTD.ġTĠ , ĠL MERKEZĠ KUYULU I(A) GRUP AHMET TURAN YAMAN , PALU ÖRENCĠK KÖYÜ I(A) GRUP HARPUT BETON.SAN. VE TĠC.LTD.ġTĠ , PALU KARASALKIM I(A) GRUP ÇELĠKLER Aġ , PALU KEKLĠKDERE I(A) GRUP BĠRLĠK BETON Aġ , PALU ÖRENCĠK KÖYÜ I(A) GRUP MUHAMMET YILDIRIM , AL.KAYA ALTIOLUK I(A) GRUP MOR-DEM MERMER ,657 48

77 18 SĠVRĠCE KÜRK KÖYÜ I(A) GRUP TEKVA ĠNġ , PALU ÜÇDEĞĠRMENLER I(A) GRUP HAS-EL ĠNġAAT , PALU ÜÇDEĞĠRMENLER I(A) GRUP HÜSEYĠN KILINÇ , PALU KEKLĠKDERE I(A) GRUP ÇELĠKLER Aġ , BASKĠL PINARLI KÖYÜ I(A) GRUP A. TURAN YAMAN PALU ÜÇDEĞĠRMENLER I(A) GRUP ġah-kök MADENCĠLĠK , MERKEZ YÜNLÜCE I(A) GRUP ĠMA ĠNġ. LTD. ġtġ , KOVANCILAR KEKLĠKDERE I(A) GRUP KÖK-DAL LTD. ġtġ. 10,000 RUHSAT AġAMASINDA 26 KOVANCILAR KEKLĠKDERE I(A) GRUP BĠRLĠK BETON Aġ , KOVANCILAR YENĠKÖY I(A) GRUP MĠRYILDIZ ĠNġ , KOVANCILAR YENĠKÖY I(A) GRUP HASEL ĠNġ. LTD. ġtġ , PALU GÜMÜġKAVAK I(A) GRUP Mehmet Nuri BIÇAK , PALU BEYHAN I(A) GRUP KALEHAN A.ġ. 12 NOLU , PALU BEYHAN I(A) GRUP KALEHAN A.ġ. 8 NOLU , PALU BEYHAN I(A) GRUP KALEHAN A.ġ. 9 NOLU , PALU BEYHAN I(A) GRUP KALEHAN A.ġ. 11 NOLU , PALU BEYHAN I(A) GRUP KALEHAN A.ġ. 7 NOLU , SĠVRĠCE KÜRK KÖYÜ I(A) GRUP ġükrü ERĠM ÖZTÜRK , SĠVRĠCE HAFTASAR I(A) GRUP SĠVRĠCE KUM OCAKLARI SAN.TĠC.LTD.ġTĠ , PALU GÖMEÇBAĞLARI I(A) GRUP DAĞCI NAK.ĠNġ.TĠC.LTD.ġTĠ ,000 RUHSAT ĠPTALĠ 38 SĠVRĠCE KÜRK KÖYÜ I(A) GRUP ASLAN SEÇKĠN ,280 RUHSAT ĠPTALĠ 39 SĠVRĠCE KÜRK KÖYÜ I(A) GRUP AHMET UĞUR ÖZTÜRK ,748 RUHSAT ĠPTALĠ 40 PALU ÜÇDEĞĠRMENLER I(A) GRUP KASIM KILINÇ ,000 RUHSAT SÜRESĠ BĠTTĠ 49

78 41 PALU ÜÇDEĞĠRMENLER 42 PALU GÖKDERE I(A) GRUP I(A) GRUP KÖKSAL PĠRĠNÇĠ ,000 BEST TASARIM 14,200 RUHSAT SÜRESĠ BĠTTĠ RUHSAT AġAMASINDA Kaynak : Ġl Özel Ġdaresi Tablo B.11 :Elazığ Ġli- Kamu Kurumları Hammadde Ġzin Sahası S.No Ġlçe Köy-Mevkii EriĢim no 1 AĞIN SARAYCIK PALU MURAT NEHRĠ- MERKEZ 5 PALU BALTAġI 7 KOVANCILA R YENĠKÖY 6 SĠVRĠCE KÜRK KÖYÜ 9 Grubu I-A GRUBU 1-A GRUBU 1-A GRUBU 1-A GRUBU 1-A GRUBU Ruhsat safhası Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Ruhsat Sahibi KARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KOVANCILAR BELEDĠYESĠ KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ AÇIKLAMA SÜRE UZATIMI- RUHSAT AġAMASINDA SÜRE UZATIMI- RUHSAT AġAMASINDA 6 ALACAKAYA BAHRO ÇAYI 1-A GRUBU 7 KOVANCILA R YENĠKÖY 6 1-A GRUBU Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 8 KOVANCILA R BAYRAMYAZ I 1-A GRUBU Üretim Ġzni Düzenlendi KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ RUHSAT SÜRESĠ BĠTTĠ 9 MERKEZ SARITOSUN 1-A GRUBU 10 BASKĠL HĠNSOR 1-A GRUBU 11 PALU SEYDĠLĠ A GRUBU 12 PALU SEYDĠLĠ A GRUBU 13 PALU SEYDĠLĠ A GRUBU 14 PALU SEYDĠLĠ A GRUBU 15 PALU SEYDĠLĠ A GRUBU 50 Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ DSĠ 9.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ DSĠ 9.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ DSĠ 9.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ DSĠ 9.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ DSĠ 9.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ

79 16 PALU SEYDĠLĠ A GRUBU 17 PALU SEYDĠLĠ A GRUBU 18 PALU SEYDĠLĠ A GRUBU 19 PALU SEYDĠLĠ A GRUBU PALU SEYDĠLĠ A GRUBU Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi DSĠ 9.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ DSĠ 9.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ DSĠ 9.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ DSĠ 9.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ DSĠ 9.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 20 MERKEZ KOÇKALE A GRUBU Üretim Ġzni Düzenlendi DLH.GENEL MÜD. 21 KOVANCILA R YENĠKÖY 1-A GRUBU Üretim Ġzni Düzenlendi YARIMCA BELEDĠYESĠ 22 PALU ÇAYYUKARI 1-A GRUBU Üretim Ġzni Düzenlendi PALU BELEDĠYESĠ SÜRE BĠTTĠ Kaynak : Ġl Özel Ġdaresi Tablo B.12 :Elazığ Ġli Kamu Kurumları Hammadde Ġzin Sahası ( ) S.No Ġlçe Köy-Mevkii EriĢim no Grubu 1 MERKEZ SARIÇUBUK II. GRUP 2 MADEN GEZĠN II. GRUP 3 BASKĠL BEġBÖLÜK II. GRUP 4 MERKEZ SARITOSUN II. GRUP 5 SĠVRĠCE BEKÇĠTEPE II. GRUP 6 KARAKOÇAN SARICAN II. GRUP 7 ALACAKAYA KAYAÖNÜ II. GRUP 8 MERKEZ ZERTERĠÇ II. GRUP 9 BASKĠL ALADĠKME II. GRUP 10 MERKEZ ZERTERĠġ II. GRUP 11 KOVANCILAR YAZIBAġI II. GRUP Ruhsat safhası Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Ruhsat Sahibi KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ DSĠ 9.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 51

80 12 MERKEZ AġAĞI DEMĠRTAġ II. GRUP 13 AĞIN BALKAYASI II. GRUP 14 AĞIN SARAYCIK 8 I-A GRUBU 15 KOVANCILAR BAYRAMYAZI I-A GRUBU 16 KOVANCILAR YENĠKÖY I-A GRUBU 17 MERKEZ 18 MERKEZ 19 MERKEZ 20 PALU GURBET MEZRASI AKDERE GENEFĠK- NATO MEVKĠ GENEFĠK- KOÇKALE MURAT- ÇAYYUKARI I-A GRUBU 2 1-A GRUBU 3 1-A GRUBU 1 1-A GRUBU PALU BEYHAN 4 1-A GRUBU PALU MURAT NEHRĠ- MERKEZ 5 1-A GRUBU PALU BALTAġI 7 1-A GRUBU 24 SĠVRĠCE KÜRK KÖYÜ 9 1-A GRUBU 1-A 25 KOVANCILAR YENĠKÖY 6 GRUBU Kaynak : Ġl Özel Ġdaresi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi Üretim Ġzni Düzenlendi KARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ DEVLET HAVA MEYDANLARI LĠMANLAR DEVLET HAVA MEYDANLARI LĠMANLAR PALU BELEDĠYESĠ KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KARAYOLLARI 8 BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KOVANCILAR BELEDĠYESĠ 64 adet kumçakıl ocağı 27 adet taģ ocağı 1 adet mozaik ocağı 5 adet toprak ocağı 11 adet kireçtaģı ocağı 1 adet alçıtaģı ocağı 1 adet çakmaktaģı ocağı 8 adet kil ocağı 1 adet moloztaģı ocağı Ġlimizde madencilik faaliyeti ile ilgili toplam 190 adet ocak için çed Gerekli Değildir kararı alınmıģtır. 52

81 B. DOĞAL KAYNAKLAR - KAYNAKÇA -D.S.Ġ. 9. Bölge Müdürlüğü -Elazığ Projesi Mevcut Durum Raporu-1 -F.Ü. Biyoloji Bölümü -Meteoroloji Genel Müdürlüğü -M.T.A.Orta Anadolu IV. Bölge Müdürlüğü 53

82 C. HAVA (ATMOSFER VE ĠKLĠM) C.1. Ġklim ve Hava Doğu Anadolu Bölgesinin güneybatısında yer alan Elazığ ilinde, bölgenin diğer bölümlerinden oldukça farklı ve karakteristik bir klima dikkati çekmektedir. Ġlin gerek coğrafî konumu, gerekse morfolojik özellikleri bu elveriģli durumun ortaya çıkmasında en büyük etken olmuģtur. Gerçekten Elazığ ve çevresi m dolaylarındaki ortalaması ile, bölgenin diğer bölümlerine oranla düģük bir yükseltiye sahiptir. Ayrıca; sahanın güneyinde bir duvar gibi uzanan Güneydoğu Toroslarında mevcut, Maden Oluğu ve Kömürhan Boğazı gibi geçitler özellikle kıģ mevsiminde, güneyin daha ılık ve nemli hava kütlelerinin yöreye zaman zaman sokulmasına yardımcı olmaktadır. C.1.1. Doğal DeğiĢkenler C Rüzgar Rasat yapan istasyonlardaki rüzgar verileri değerlendirildiğinde; Elazığ'da kıģın % 38 ile kuzeydoğu (NE), diğer mevsimlerde ise kuzeybatı (NW) sektörlü rüzgarların hakim olduğu görülür. Özellikle yaz mevsimindeki % 51 (SW) lik oran dikkat çekmektedir. Keban'da ise kuzeybatı ve doğu yönünden esen rüzgarlar hakim durumdadırlar. Palu'da sonbaharda doğu yönlü rüzgarlar, yazın güneybatı, kıģ ve ilkbahar mevsimlerinde ise kuzey sektörlü rüzgarlar hakim duruma geçmektedir Bu istasyonlarda ortaya çıkan farklılık üzerinde basıncın dağılıģından çok, yörenin morfolojik özellikleri etkilidir. Ortalama rüzgar hızı 1,8 ile 3,3 m-sec arasında değiģmektedir.aylık ve yıllık ortalama rüzgar hızı Tablo- C 1 de verilmiģtir. Tablo - C.1: Elazığ Ġlindeki Aylık ve Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı (m-sec) Ock ġbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık ,46 Kaynak:Devlet Meteroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 Tablo - C.2: Elazığ Ġlindeki Maksimum Rüzgarın Yönü ve Hızı (m-sec) Ock ġbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl SE S W S NW WN NW WN WN WN ESE SE Kaynak:Devlet Meteroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü

83 Tablo - C.3: Elazığ Ġlindeki Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması Ock ġbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık Kaynak:Devlet Meteroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 Tablo - C.4: Elazığ Ġlindeki Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması Ock ġbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık ,64 Kaynak:Devlet Meteroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 C Basınç Yörede basınç rasadı yapan istasyonların yıllık ortalama değeri, Elazığ'da mb, Palu'da 913 mb, Keban da 921 mb dır. istasyonlar arasındaki basınç farkı 30 mb'ı bulmaktadır. Keban'ın yüksekliğinin diğer sahaların yüksekliğinden az olması, basınç değerinin yüksek olmasını sağlamıģtır. Basıncın yıllık seyrine baktığımızda, aylar arasındaki basınç farkının yüksek olmadığı dikkati çekmektedir Tablo - C.5: Elazığ Ġlindeki En Yüksek, En DüĢük ve Ortalama Yerel Basınç (hpa) Ock ġbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm. Ksm Arl Min Max Ort Kaynak:Devlet Meteroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 C Nem Yöredeki yıllık ortalama nispi nem oranı % 52 (Keban) ile 65 (Sivrice) arasında değiģmektedir. Tablo -C.6: Elazığ Ġlindeki Bağıl Nem (%) Değerleri Ock ġbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Ort. Bağıl Nem En DüĢük Bağıl Nem Kaynak:Devlet Meteroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 C Sıcaklık Elazığ meteoroloji istasyonunun 46 yıllık verilerine göre, yıllık ortalama sıcaklık 12,9 C dir. Buna göre Doğu Anadolu Bölgesi içinde Malatya'dan sonra en yüksek değere Elazığ'da ulaģılmaktadır. Öyle ki; ilin en alçak kesiminde bulunan 55

84 Keban 14,6C lik değerle Doğu Anadolu bölgesinin en sıcak sahalarından birine karģılık gelmektedir. Tablo - C.7: Elazığ Ġlindeki 2010 Yılındaki Ortalama En DüĢük, En Yüksek ve Ortalama Sıcaklık Değerleri ( 0 C) Ort. Ock ġbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ek m Ksm Arl Yıllık Min Max Kaynak:Devlet Meteroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 Elazığ ilindeki ortalama düģük ve ortalama yüksek sıcaklıklar, yıllık ortalama sıcaklığa büyük bir benzerlik göstermektedir. Sıcak mevsimde her iki değerin de ortalama değerden uzaklaģması ile maksimum ortalamalar ile minimum ortalamalar arasındaki fark artar. Böylece soğuk dönemlerde günlük sıcaklık farkları daha az, sıcak dönemlerde ise daha fazla olarak belirir. Bunun sebebi; sıcak dönemde yerin, ortalama sıcaklıkların uzun yıllara göre gidiģine baktığımızda, sıcaklıkların yıllık ortalamalardan büyük bir sapma göstermediği dikkati çekmektedir. Bu özelliği ile yörenin Doğu Anadolu Bölgesinin diğer istasyonlarına oranla daha istikrarlı olduğu ortaya çıkmakta Tablo -C.8: Elazığ Ġlinde 2010 Yılında En DüĢük,En Yüksek Sıcaklık ( O C) Günleri ve Sıcaklık Min. Ock ġbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık Sıc. Gün , Max Sıc. Gün Kaynak:Devlet Meteroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 C BuharlaĢma DeğiĢmenin en belirgin olduğu unsurlardan biri de buharlaģmadır. Elazığ istasyonuna ait değerler karģılaģtırıldığında önceki periyoda oranla, sonraki dönemde %13,4'lük bir azalma görülmektedir. Ayrıca; 1974 döneminden sonraki sıcaklık 56

85 değerlerine baktığımızda yıllık ortalamalarda 0,1 C gibi çok küçük bir azalma dikkati çekmektedir. Yörede bulutluluk oranı, yıllık itibarıyla yüksek bir değer göstermektedir. Fakat; aylık değerlere bakıldığında bulutluluğun, belirli dönemlerde yoğunlaģtığı görülmektedir. Soğuk dönemdeki yoğunlaģma koģulları sıcaklıkların, fazla düģmesini engellemektedir. Buna karģılık; sıcak dönemde bulutluluğun az olması, buharlaģmayı artırıp, güneģ enerjisinden faydalanmayı ve bitkilerin olgunlaģmasını olumlu yönde etkilemektedir Tablo - C.9: Elazığ Ġlindeki Ortalama BuharlaĢma ve Günlük BuharlaĢma Miktarı (mm) Ock ġbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ks m Arl Ort Günlük Max Kaynak:Devlet Meteroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 C YağıĢlar C Yağmur Elazığ Ġlindeki rasat değerlerine göre yıllık ortalama yağıģ miktarı, 374 mm ile 903 mm (arasında değiģmektedir. YağıĢın aylara dağılıģı düzensiz olup, en yağıģlı ay genellikle Nisan, en kurak ay ise Ağustos olarak belirmektedir. îlkbahar en yağıģlı Yaz ise en kurak mevsimdir. Ġlkbahar yağıģlarının yıllık toplam yağıģa göre oranı % 35 ile 49 arasında değiģmektedir. Ġlkbahar mevsimini bu oranlara yakın değerlerle kıģ mevsimi takip etmektedir.kıģ mevsimindeki oran artarak bu dönem en yağıģlı mevsim durumunu almaktadır. Yaz aylarının toplam yağıģ miktarı oldukça düģüktür (Tablo C.10). Bu özelliklere göre; Yörede Akdeniz YağıĢ Rejimi'nin bozulmuģ da olsa bir benzeri görülmektedir. Ġl sınırları içinde Akdeniz yağıģ rejimi güneye doğru gidildikçe belirginleģmektedir. Tablo - C.10: Elazığ Ġlininde Toplam YağıĢ Ortalaması (mm) ve Maksimum YağıĢ Miktarı(mm) Ock ġbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Ort Maks Kaynak:Devlet Meteroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı AraĢtırma alanında yıllık ortalama kar yağıģlı gün sayısı, Doğu Anadolu Bölgesinin diğer istasyonlarına oranla oldukça düģüktür. Kar yağıģları ortalama olarak 57

86 Kasım sonunda baģlamakta ve Mart ortalarına kadar sürmektedir. Bu duruma göre araģtırma alanında kar yağıģının görülebileceği dönem dört ay olarak belirlenmektedir. Fakat Kasım ve Mart aylarındaki kar yağıģlı gün sayısı çok düģüktür. Ġlin genelinde Aralık-Ocak-ġubat aylarında yağan kar yağıģı yine bu aylarda yerde örtü meydana getirmektedir. Yılda ortalama 20 gün civarında kar yağmaktadır. Yine yılda yaklaģık 31 gün yer karla örtülü kalmaktadır. Karla örtülü gün sayısı en çok olan ay 24 gün ile ocak ayıdır. 62 Yıllık rasatlara göre ilde ölçülen en yüksek kar örtüsü kalınlığı 68 cm. olarak ölçülmüģtür. Tablo - C.11: Elazığ Ġlinde 2010 Yılında Kar Ölçüm Değerleri O ġ Mt N M H T Ağ Ey Ek K A Kar Yağ.Günler S 6.0 Karla Ört.Günler S. 5.0 Maksimum Kar Kalınlığı (cm) 12 Ort. Sisli Gün S. Ort. Kırağılı Gün Sayısı 7.0 Ort.Dolulu Günler Sayısı Kaynak:Devlet Meteroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 Elazığ Ġlinde, yıl geneline bakıldığında ilk don olayı Ekim ayında, son don olayı Nisan ayında görülmektedir. C Seller Sel meydana getiren yağıģ, kısa sürede en çok yağıģ miktarı bırakan yağıģtır. Düzenli ve kararlı uzun süreli yağıģ sel tehlikesi meydana getirmez. Sağanak yağıģ olarak tabir edilen kısa süreli, belirli dar bir alanda yağan Ģiddetli yağıģlar genellikle Ġlkbahar ve yaz aylarında görülür. Ġlin coğrafik ve morfolojik yapısı göz önünde bulundurulup, geçmiģ yağıģ değerlerine bakıldığın da ilin su baskını tehlikesinden uzak olmadığı görülür. Sel ve su baskını olayına neden olan yağıģlar her yıl görülmeyip, 5-10 yılda bir tekerrür edebileceği göz önüne alınarak özellikle alt yapı çalıģmalarının önceden yapılmıģ olması gerekir. 58

87 Tablo - C.12: Elazığ Ġlinde 2010 Yılı Fevk Hadiseleri TARĠH YER OLAY ZARAR Elazığ/Bölge YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü Keban/Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Maden/Elazığ Fırtına Ağaçlar kırıldı Maden/Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Maden/Elazığ Fırtına Karayolu ulaģımı aksadı Elazığ/Bölge Fırtına Ağaçlar kırıldı Maden/Elazığ Fırtına Karayolu ulaģımı aksadı Elazığ/Bölge Fırtına Ġnsan hayvan ulaģım ve yerleģim yerleri zarar gördü Elazığ/Bölge Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Keban/Elazığ Fırtına Ağaçlar kırıldı Elazığ/Bölge Fırtına Ağaçlar kırıldı Elazığ/Bölge Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Maden/Elazığ Dolu Ağaçlarda dallar kırıldı Baskil/Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Karakoçan/Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Sivrice/Elazığ Fırtına Ekinler yattı Elazığ/Bölge Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Elazığ/Bölge Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Elazığ/Bölge YağıĢ ve sel Ġnsan hayvan ulaģım ve yerleģim yerleri zarar gördü Maden/Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Elazığ/Bölge Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Ağın/Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Keban/Elazığ Fırtına Ağaçlar kırıldı 59

88 Elazığ/Bölge Kuraklık Tohumlar çimlenemedi Elazığ/Bölge Fırtına Ġnsan hayvan ulaģım ve yerleģim yerleri zarar gördü Keban/Elazığ Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Elazığ/Bölge Fırtına Ġnsan hayvan ulaģım ve yerleģim yerleri zarar gördü Elazığ/Bölge Fırtına Ġnsan hayvan ulaģım ve yerleģim yerleri zarar gördü Kaynak:Devlet Meteroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 C Kuraklık Elazığ ve ilçelerinin 2010 yılı aralık ayı itibariyle 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 aylık periyotlarda NYĠ (SPI) indis değerleri ve grafik haritaları aģağıdadır. Tablo - C.13:Aralık ayı itibariyle 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 aylık periyotlarda NYĠ (SPI) indis değerleri ĠSTASYON/PERĠYOT 1 AY 3 AY 6 AY 9 AY 12 AY 24 AY ELAZIĞ AĞIN KEBAN PALU MADEN SĠVRĠCE KARAKOÇAN BASKĠL Kaynak:Devlet Meteroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 Tabloya göre 2010 yılının 12. ayı itibariyle son bir yıllık bazda kuraklık durumu bakımından Elazığ ve Baskil Orta Kurak, Sivrice ve Keban Hafif Kurak, Karakoçan Hafif Nemli, Maden, Palu ve Ağın Normal Civarı olmuģtur. NYĠ ( SPI )Nedir? NormalleĢtirilmiĢ YağıĢ Ġndeksi metodu, yağıģ eksikliğinin farklı zaman dilimleri (1,3, 6, 9,12, 24 ve 48 aylık) içerisindeki değiģkenliğini dikkate alabilen bir kuraklık indeksidir. En 60

89 az 30 yıl süreli periyotta aylık yağıģ dizileri hazırlanır. NYĠ değerlerinin normalize edilmesi sonucu seçilen zaman dilimi içerisinde kurak ve nemli dönemler tespit edilir. Kuraklığın izlenmesi açısından yağıģtaki eksikliğin farklı zaman dilimleri içinde kantitatif olarak ifade edilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. YağıĢ eksikliğinin farklı su kaynaklarına olan etkisinin ne kadar sürede hissedilebileceği mantığına göre, analizde 1,3, 6, 9, 12 ve 24 aylık zaman dilimleri seçilebilir. Örneğin aylık toplam yağıģta meydana gelebilecek eksilme toprak nem düzeyine hemen etki ettiği halde yeraltı sularına, nehirlere, göllere daha geç etki eder.6,9 ve 12 aylık zaman dilimlerindeki bir kuraklık durumu akarsu ve göllere, 24 aylık dilimdeki kuraklık ise yer altı sularına etkisini izlemek bakımından tercih edilir. Tablo C.14:SPI indeks değerleri SPI ĠNDĠS DEĞERLERĠ SINIFLANDIRMA CLASSIFICATION 2.0 ve fazla Olağanüstü Nemli Exceptionally Moist 1.60 ile 1.99 AĢırı Nemli Extremely Moist 1.30 ile 1.59 Çok Nemli Very Moist 0.80 ile 1.29 Orta Nemli Moderately Moist 0.51 ile 0.79 Hafif Nemli Abnormally Moist 0.50 ile Normal Civarı Near Normal ile Hafif Kurak Abnormally Dry ile Orta Kurak Moderately Dry ile ġiddetli Kurak Severely Dry ile Çok ġiddetli Kurak Extremely Dry -2.0 ve düģük Olağanüstü Kurak Exceptionally Dry Kaynak:Devlet Meteroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü 2010 C Mikroklima Ġlin iklim karakterinin karasal iklimden daha yumuģak özellik gösterip, sanki mikroklimaya benzer nitelikler taģıdığı söylenebilir. Bu durum,daha belirgin olarak, Ġlin Güney-Güneydoğusunda uzanan Uluova denilen göl yatağı düzlüğündeki tarım arazisin de yetiģen bitki dokusundan çok daha iyi gözlenmektedir. Ġkinci derecede Kuzova ve Ġlin batısında uzanan Hankendi ovası sayılabilir. Elazığ yakın çevresi ile birlikte Keban, Baskil, Ağın, Palu ve Kovancılar, Doğu Anadolu bölgesinin büyük bölümünde görülen genel karasal iklim yapısından farklı, çevrili baraj göllerinin de etkisiyle her geçen yıl daha elveriģli iklim çizgisine yaklaģmaktadır. 61

90 C.1.2. Yapay Etmenler C Plansız KentleĢme Kentsel geliģim ülke geneline paralel olarak 1970 den sonra bir durağanlık geçirmiģse de son yıllarda özellikle 1990 sonrası bölgedeki geliģmeler nedeniyle çok yoğun göç almıģtır. Bu göçlerin hızlı bir geliģim de değiģime neden olmasının yanında kentsel alan yetersizliğini de zorlar duruma getirmiģtir. Kent baģlangıçta (XIX. yy sonları), belli bir plan içinde birbirine dik ana caddeler ve bu caddelere koģut yollar üzerine geliģmiģ, Kentin doğu kenarında (bugünkü kent merkezi) plansız geliģen ticaret alanları, kentin geliģme Ģemasını bozan ilk öğe olmuģtur lerden baģlayarak kamu yatırımları ile sanayileģmeye baģlayan kentin nüfusu, kırsal kesimden ve çevre illerden aldığı göçle hızla artmıģ ve kent gecekondu mahalleleri ile çevrelenmiģtir. Keban Barajı nın yapımıyla 1970 lerde baģlayan yoğun göç, kentin geliģmesinde yeni bir dönemin, baģlangıcı olmuģtur. ĠnĢaat sektörü birden bire canlanırken, eski kent kesiminde yıkılıp yapılma olgusu hız kazanmıģ, kent çıkıģlarında, konut alanları dıģında yapılan toplu konut siteleri ile kentsel alan yeni boyutlar kazanmıģtır. Elazığ Keban bölge planının uygulanmasıyla ortaya çıkacak fiziksel altyapı değiģikliklerini, Keban Baraj Gölü nün neden olacağı göçü ve bunun sonucunda bölgedeki merkezlerde, özellikle Elazığ Kenti nde ortaya çıkacak fiziksel ve sosyo-ekonomik sorunları incelemek ve geliģmeleri planlamak amacıyla, 1968 de Ġmar Ġskan Bakanlığı nca bir Fiziki YerleĢme Planı çalıģması yapılmıģtır. Bu plan çalıģmasında kentin ve yörenin yıllık geliģmesi göz önüne alınarak, Elazığ Kenti KomĢu alan (mücavir saha) sınır yeniden belirlenmiģtir. YerleĢmede geliģen sanayi ile birlikte son yıllarda hızlı bir nüfus artıģı baģlamıģtır. Bu nüfus artıģı ve dıģardan buraya göçler yan sektörlerin de geliģmesine ön ayak olmuģ, yerleģmenin gerek ekonomik gerekse sosyal yapısında hızlı bir geliģim ve değiģim sürecine girilmiģtir. Kentin son yıllarda göstermiģ olduğu hızlı nüfus artıģı ve göçler neticesinde yürürlükteki planla oluģturulan konut, ticaret, sanayi ve sosyo-kültürel alanların büyük bölümü yapılaģmıģtır. Gelecek yıllarda artan nüfusla birlikte plansız geliģmelerin önlenmesi, kontrollü ve sağlıklı kentleģmenin oluģturulması amacıyla yeni geliģme alanlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Plan değiģiklikleri imar planı üzerindeki sosyal ve teknik altyapı alanlarının daralmasına ve kentsel yoğunlukların artmasına neden olmuģtur. Kentsel nüfusun ihtiyaçlarına cevap verecek yeni sosyal ve teknik altyapı alanlarının oluģturulmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca yürürlükteki planların hazırlanması aģamasında sağlıklı arazi 62

91 incelenmesi yapılamadığından bugün plan ile mevcut durum birbiriyle örtüģmez duruma gelmiģtir. C YeĢil Alanlar Dünya standartlarına göre kiģi baģına düģen yeģil alan 20 m 2 'dir. Planlı ağaç dikimi ise 1994 yılından sonra düzenli olarak baģlatılmıģtır. Ġlimizde kiģi baģına düģen yeģil alan miktarı 6 m 2 olarak belirlenmiģ olup, Elazığ Belediyesi park ve bahçeler müdürlüğü her geçen yıl bu rakamın artırılması yönünde çalıģmalarına devam etmektedir. TOPLAM YEġĠL ALAN : m² dir Elazığ Belediyesinin Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberliği 2008 yılı 3 aylık Eylem Planı çerçevesinde ağaçlandırılan tesis sayısı 36 adet, dikilen fidan miktarı 9230 adet, çalıģma yapılan alan 185 dekar dır. Ġlimiz KoĢullarına Uygun Bitki Türleri: Süs Bitkileri Leylak, Süs Elması, Süs Eriği, Ardıç, Japon Ayvası, AteĢ Dikeni, Ġnci, ġimģir, Gül, Kelebek Çalısı, Taflan, Ligustrum,Mahonya, Hanımeli, Filbahri, Hatmi, Dağ MüĢmülası, Rozmarin, Lavantin, Mazı, Kartopu, Acem Borusu, Yukka Ağaçlar Çınar, Akça Ağaç, DıĢ Budak, Ġğde, Aylantus, Kavak, Güney Kandilli, Katalpa, Söğüt. Ġbreliler Karaçam, Sedirçam, Mavi Servi, Ladin, Göknar. C Isınmada Kullanılan Yakıtlar Evsel ısınmada kullanılan düģük nitelikteki yakıt ve bunlar arasında da kükürt ve kül oranı yüksek, kalori değeri düģük kömürler hava kirliliğinin daha fazla yaģanmasına neden olmaktadır. Bu çerçevede, kullanılacak yakıtların seçimi önem arz etmektedir. Bu bağlamda; Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği nin 5. maddesinde ısınma amaçlı kullanılabilecek ve kullanılması yasaklanan yakıtlar (katı, sıvı ve gaz) belirtilmiģ olup; baģta petrol koku olmak üzere yasaklanmıģ yakıtların ısınma amaçlı kullanılmaması, Isınma amaçlı kullanılmasına izin verilen kömürlerin temini, kaçak kömür kullanılmasının önüne geçilmesi, kömür üreticisi ve satıcısının bilinmesi, denetlenmenin etkili uygulanması, kömürlerin açıkta satıģının önlenmesi, kömürlerin taģınması, doldurulması ve boģaltılması sırasında kömür kaybını ve bu iģlemlerde oluģacak tozumayı önlemek açısından ithal ve yerli kömürlerin Yönetmelik ekinde yer alan torba örneğine göre torbalanarak satıģa sunulmasının sağlanması, Kömür torbaları üzerinde Yönetmelik ve Genelgede belirtilen asgari kömür özelliklerinin (kükürt, alt ısıl değer, uçucu, nem, kül v.b.) mutlaka yer alması, 63

92 Ġzin verilmeyen ve belirlenen özellikleri sağlamayan yakıtların kullanılmaması için; yakıtların üretim, dağıtım, yerleģim yerlerine giriģi, satıģı ve nihai kullanım aģamalarında etkili kontrol ve denetimlerin yapılması, Analiz ücretini, kömür ithalatçıları, üreticileri ve satıcıları tarafından ödenmek üzere gümrük sahalarından, depolardan, kömür satıģ yerleri ile apartmanlardan TS 5125 ve TS 4744 sayılı standartların belirlediği numune alma esaslarına göre kömür numuneleri alınarak analizlerinin yaptırılması, torbadaki her kömür parçasının belirlenen özellikleri sağlaması esas olduğundan, en az üç torbadan veya en az üç farklı yerden(torbalanmamıģ kömürler için) alınarak hazırlanan birinci denetim numunesinin analiz sonucunun uygun çıkmaması durumunda Çevre Kanunu gereğince cezai iģlemin uygulanması, aynı kontrol belgesi/uygunluk belgesi veya baģka kontrol belgesi/uygunluk belgesi kapsamındaki kömürler için ikinci denetimde analiz sonucunun uygun çıkmaması durumunda ise kömür üreticileri, ithalatçıları ve/veya satıcıların izin belgelerinin iptal edilmesi, analiz bedellerinin vatandaģlara yansıtılmaması, Yapılan denetimlerde: Yönetmelik ve genelgede belirtilen kömür özelliklerinin sağlanmaması durumunda, Yönetmelikte belirtilen kömür torba örnekleri üzerinde istenilen bilgilerin yer almadığının tespiti halinde, Yönetmelik kapsamında kömürlerin torbasız satılması durumunda, Kömür ithalatçısı, üreticisi ve satıcılara 2872 sayılı Çevre Kanunu ile 5491 sayılı Kanunla tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Kanunun ilgili maddelerine göre cezai iģlemin uygulanması, Denetimlerde alınan ısınma amaçlı kömür numunelerinin analiz sonuçları uygun çıkmadığı takdirde yakıtın satıģının durdurulması, kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınması, var ise adli mahkeme kararının uygulanması ve Bakanlığa bilgi verilmesi, SatıĢa sunulan kömürlerin satıģa sunumu sırasında yönetmelikte belirtilen özellikleri sağlaması esastır. Eğer belirlenen özellikler sağlanamıyorsa çevre ve insan sağlığının korunması için kömürlerde satıģa sunulmadan önce iyileģtirme yapılması, Yerli ve ithal kömür satıcı ve pazarlamacılarının sadece izinli kömürleri satmaları, Okullarda ve resmi binalarda da belirlenen özelliklere sahip ısınma amaçlı yakıt kullanılması, Tüketicilerin yönetmelik ve bu genelgede belirtilen özelliklerdeki yakıtları kullanmaları sağlanması için çalıģmalarımız devam etmektedir kıģ döneminde mevcut yerlerin bir kısmı doğalgaz kullanımına baģlamıģtır. 64

93 Müdürlüğümüz tarafından aylık yapılan denetimler sonucunda kalitesiz kömür satıģı yapılmadığı tespit edilmiģtir. Katı Yakıt SatıĢ Ġzin Belgesi olmayanlar tespit edilip Ġl Çevre Orman Müdürlüğüne bildirilmektedir. Ġlimizde ısınma amaçlı sıvı yakıt kullanımı son beģ yılda yaklaģık %90 oranında azalmıģtır. Bunun nedeni bu yakıtın pahalı olmasıdır. Tüketiciler sıvı yakıt yerine kömür kullanımını tercih etmektedir. Bu geliģme hava kirliliğini olumsuz yönde etkilemektedir yılı sonlarına doğru ise doğalgaz hattının döģendiği yerlerin bir kısmı doğalgaz kullanımına geçmiģtir yılı içinde doğalgaz kullanan konut sayısının artması hava kirliliğinin azalmasını büyük ölçüde etkileyecektir. Ġlimizde ısınma amacıyla doğalgaz kullanımına baģlanılmıģ olmakla beraber ağırlıklı biçimde odun, kömür ve Fuel-oil 4 yakıtı kullanılmaktadır. Tablo C.15:Ġlimizde Doğalgaz Kullanım Bilgileri (Ocak 2010 itibariyle) Abone Sayısı Kullanıcı Sayısı Abone Sayısı Kullanıcı Sayısı Konut Abone Sayısı Ticarethane Abone Sayısı Resmi Daire Abone Sayısı Sanayi Abone Sayısı UlaĢılan Mahalle Sayısı Toplam Kullanılan Doğalgaz Miktarı(m³) Kaynak:Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü (2010) Isınma Amaçlı Yerli Kömür Özellikleri: Ġlimiz sınırları içinde, ısınma amaçlı yerli kömür kullanılan kaloriferli veya sobalı konutlar ile iģyerlerinde kullanılacak yerli kömürlerin özellikleri Tablo - C.16: Elazığ Ġl Sınırları Ġçinde, Isınma Amaçlı Yerli Kömür Kullanan Kaloriferli veya Sobalı Konutlar ya da ĠĢyerlerinde Kullanılacak Yerli Kömürlerin Özellikleri 1.Ġl Merkezi Yerli Kömürün Özellikleri Sınırlar Toplam Kükürt (kuru bazda) En çok. %2 Alt Isıl Değer(kuru bazda) En az 4800 Kcal/kg (-200 tolerans) 65

94 Toplam Nem (orijinalde) En çok %25 Kül (kuru bazda) En çok %25 Boyut* (satıģa sunulan) mm (18 mm altı ve 150 mm üstü için en çok % 10 tolerans) * Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu mm olabilir. Yukarıdaki sınır değerler, tarih ve Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Tablo 11de yerli kömür için belirlemiģ olduğu özelliklerdir. Kaynak:Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü(2010) 2.Ġlçeler Yerli Kömürlerin Özellikleri Sınırlar Kullanılacağı Ġller ve Ġlçeler Toplam Kükürt (kuru bazda) ** :En çok % 2,3 Alt Isıl Değer (kuru bazda)** :En az 4200 Kcal/kg (-200 tolerans) Toplam Nem (orijinalde) max. %30 Bu Yönetmeliğin 28 inci maddesine göre sınır değerlerinin aģılmadığı (II.Grup) Ġl ve Ġlçeler Kül (kuru bazda) max. %30 Boyut * (satıģa sunulan) mm (18 mm altı ve 150 mm üstü için en çok % 10 tolerans) * Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu mm olabilir. ** Alt Isıl Değeri (kuru bazda) en az 5000kcal/kg (-500 tolerans) yanabilir kükürt (kuru bazda) oranı en çok yüzde bir buçuk (%1.5) ve diğer özellikleri bu Tablo da belirtilen özellikleri sağlayan yerli kömürler mevcut soba ve kazanlarda yakıldığında bacadan atılan kükürt dioksit konsantrasyonu, bu Tablo da özellikleri belirlenen kömürün mevcut soba ve kazanlarda yakılmasında bacadan atılan kükürt dioksit konsantrasyonu eģdeğerini aģmadığı akredite olmuģ veya Bakanlıkça uygun görülen laboratuarlar tarafından belgelenmesi halinde bu Yönetmeliğin 28 inci maddesine göre sınır değerlerin aģılmadığı (II.Grup) il ve ilçelerde ısınma amacıyla kullanılabilir. Yukarıdaki sınır değerler, tarih ve Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Tablo 12de yerli kömür için belirlemiş olduğu özelliklerdir. 66

95 3.Belde ve Köyler Yerli Kömürlerin Özellikleri Sınırlar Toplam Kükürt (kuru bazda) : En çok % 2,5 Alt Isıl Değer (kuru bazda) : En az 3400 Kcal/kg (-200 tolerans) Boyut *(satıģa sunulan) : mm (18 mm altı ve 150 mm üstü için en çok % 10 tolerans) Kaynak:Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü(2010) *Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu mm olabilir. Yukarıdaki sınır değerler, tarih ve Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Tablo 13de yerli kömür için belirlemiş olduğu özelliklerdir. Isınma amaçlı ithal kömür özellikleri: Elazığ il sınırları içinde, ısınma amaçlı ithal kömür kullanan kaloriferli veya sobalı konutlar ya da iģyerlerinde kullanılacak ithal kömürlerin özellikleri Tablo -C.17: Elazığ Ġl Sınırları Ġçinde, Isınma Amaçlı Ġthal Kömür Kullanan Kaloriferli veya Sobalı Konutlar ya da ĠĢyerlerinde Kullanılacak Ġthal Kömürlerin Özellikleri Ġthal Kömürün Özellikleri Toplam Kükürt (kuru bazda) Alt Isıl Değer (kuru bazda) Uçucu Madde (kuru bazda) Toplam Nem ( orijinalde) Kül (kuru bazda) Boyut* (satıģa sunulan) Sınırlar : en çok % 0,9 (%+0,1 tolerans) : en az 6400 Kcal/kg (-200 tolerans) : % (+2 tolerans) : En çok % 10 (+1 Tolerans) : En çok % 16 (+2 tolerans) : mm ( en çok ±%10 tolerans) * Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu en az mm olabilir. Yukarıdaki sınır değerler, tarih ve Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Tablo 10 da Isınma amaçlı ithal taş ve linyit kömürünün özellikleri ve sınırları için belirlemiş olduğu özelliklerdir. Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü (2010) 67

96 Sıvı Yakıt Özellikleri: Ġlimiz sınırları içerisinde, kükürt içeriği maksimum %1,5 (+0,1 tolerans) olan yerli fueloilin ve %1,0 (+0,1 tolerans) ithal fuel-oilin ısınma amaçlı kullanılmaktadır. C Endüstriyel Emisyonlar Endüstriden kaynaklanan hava kirliliği esas olarak yanlıģ yer seçimi ve atık gazların yeterli teknik önlemler alınmadan havaya bırakılması sonucu meydana gelmektedir. Bazı bölgeler burada bulunan tek bir endüstrinin meydana getirdiği yoğun kirliliğe maruz kalmakta, bazı endüstri bölgelerinde ise birçok endüstrinin emisyonları bileģik bir kirlilik yaratmaktadır yılında 4 tane iģletmeye Emisyon Ġzni verilmiģtir. C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar Türk Standartları Enstitüsünce yayımlanan "Egzoz Gazı Kirleticileri Trafikteki Benzin Motorlu TaĢıtlar için Ölçüm Metodu ve Sınır Değerleri" aģağıda verilmektedir: -CO Karbonmonoksit % arasında olmalıdır. -HC Hidrokarbon ppm. arasında olmalıdır. -C02 Karbondioksit % arasında olmalıdır Oksijen % 0-2 arasında olmalıdır. Ġlimizde 9 adet Egzoz Emisyon Ölçüm istasyonu bulunmaktadır. Bunlar Alpaylar Otomotiv, Çetinkayalar Otomotiv, Metinler Otomotiv, Hurel Otomotiv, Opel Karalar, Dinçler Otogaz, Remzi BaĢ, ġark Araç Muayene Ġstasyonu Ve Ilıcak Otomotiv dir yılında adet aracın Egsoz Emisyon Gazı ölçümü yapılmıģtır. Ġl Merkezinde UlaĢım ġehir içerisinde yolcu taģımacılığında kullanılan (M) plakalı Ticari minübüsler, (S) Plakalı Servis araçları, (T) plakalı Ticari taksiler, Özel Halk Otobüsleri ve Belediye Otobüsleri ile sağlanmaktadır. Civar Ġl, Ġlçe ve Köylerle UlaĢım ise (Y) Plakalı Ticari minübüs ve Otobüslerle ve ġehirler arası çalıģan Otobüslerle sağlanmaktadır. Karayolları 8. Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde toplam Km Yol ağı mevcut olup bunun Km si devlet, Km si ise il yoludur Km lik yol ağının % 89 ü asfalt kaplama olup Km si daimi açılan, Km si imkan bulundukça açılan 469 Km si açılamayan yollarımızdandır. Ġlimizde, otomobil adet, kamyonet adet, kamyon 2772 adet, minibüs 2584 adet, motosiklet 6018 adet, otobüs 571 adet, diğer (traktör, çekici, tanker vb.) olmak üzere, toplam adet kayıtlı araç bulunmaktadır. Öğrenci servisi sayısı 305 adet, M plakalı yolcu nakli araç sayısı 352 adet, yolcu nakli amacı ile kullanılan belediye otobüsü /halk otobüsü sayısı 40 adettir. Ġlimiz Havaalanına 2010 yılında toplam gelen-giden uçak sayısı 4247 adettir. Toplam yakıt tüketimi (DHMĠ Ve Askeri Uçaklar hariç) litredir.yakıt türünün özelliği Jet-A1 dir. 68

97 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman Elazığ nüfuslu, denizden yüksekliği yaklaģık 1100 m. olan ve etrafı m. yüksekliğindeki dağlarla çevrili bir ilimizdir. Elazığ'da hava kirliliğine müsait olan meteorolojik koģulların ĢehirleĢmede göz önüne alınmaması ve taģıt aracı sayısının hızla artması, kirliliğin bu adar yükselmesine sebep olmuģtur. Kıs aylarında ortalama rüzgar hızı m/sn olmaktadır, oysa bahar ve yaz aylarında rüzgar hızı 2,0-2,9 m/sn arasındadır. ġehrin kuzey-kuzey batı istikametindeki tepelerin, bölgedeki kuzey-kuzey batı yönünden esen hakim rüzgarları perdelemesinden dolayı kıs aylarında yavaģ esen rüzgarlar bu mevsimde sık olarak görülen inversiyon ile birleģtiğinde, havaya atılan kirleticilerin yatay ve dikey doğrultularda Ģehrin üzerinden uzaklaģmasını zorlaģtırmaktadır. C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları Ġlimizde, hava kirliliğine etken olan partikül miktarının Hava Kalitesi Kontrol Yönetmeliğinde belirtilen sınır değerlerin altında olduğu tespit edilmiģtir. Ġlimizde Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından kurulmuģ bulunan 1 adet hava kirliliği ölçüm istasyonu ile SO2 ve PM 10 parametreleri sürekli ölçülmekte; bu ölçümler, internet adresinden sürekli izlenebilmekte olup sonuçlar takip edilmektedir. Ayrıca ilimize ait hava kalitesinin doğrulanmıģ verilerine Bakanlığımızın Çevre Referans laboratuarının web sitesinin Hava Kalitesi Ġzleme Ağı ve Aylık Ortalama Veri Raporları bölümünden ulaģılabilmektedir. C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları Ġlimizde çeģitli kurumlardan havaya verilen CO miktarın ölçümü yapılmamaktadır. C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları izde çeģitli kurumlardan havaya verilen NOX miktarın ölçümü yapılmamaktadır. C.2.5. Hidrokarbon ve Kursun Emisyonları Ġlimizde Hidrokarbon ve kursun emisyonlarının bazı sanayi tesisleri ve motorlu taģıtlardan kaynaklandığı bilinmekte olup, ölçüm yapılmamaktadır C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasının incelmesinin Etkileri Ġlimizde ozona zararlı faaliyetler olup olmadığının tespiti ile ilgili bir çalıģma yoktur. C.3.2. Asit YağıĢlarının Etkileri Havaya verilen gazlar; basta karbonmonoksit, Kükürtdioksit, Azotdioksit, Hidrojenflorür ve Hidrokarbonlar gibi kirletici emisyonları içermekte ve bunların fazlalığı asit 69

98 yağmurlarına neden olmaktadır. Asit yağmurların etkisiyle topraklar asitleģmekte ve bitki örtüsü tahrip olmaktadır. C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri C.4.1. Doğal Çevreye Etkisi Hava kirliliğinin iklime etkisi, birisi lokal, diğeri global düzeyde olmak üzere iki ölçekte olmaktadır. Lokal düzeyde, Ģehirlerde havada bulunan kirleticiler yüzeye ulaģan güneģ ıģınlarını yansıtmakta ve az da olsa absorbe etmektedir. Bu olayların, bazı meteorolojik değiģikliklere sebep olmaları beklenir. ġehirler yerkürenin çok küçük bir kısmını meydana getirdiklerinden global ölçekte bu tür meteorolojik değiģiklikler çok önemli olmamaktadır. Global düzeyde kirlilik ise bütün dünyayı etkilediğinden çok daha önemlidir. Bu tür hava kirliliğinin iki örneği "sera etkisi" ve "ozon tabakasındaki bozulma" dır. C Su Üzerindeki Etkileri Yağmur suyu yeryüzüne indiğinden itibaren kirlilik yükünde ani bir artıģ olur. Organik ve anorganik partiküller, hayvansal ve bitkisel atıklar, doğal ve yapay gübreler, pestisitler, mikroorganizmalar su ve yeraltı suyunun kirlenmesine neden olur. C Toprak Üzerine Etkileri Özellikle endüstriyel faaliyetler esnasında, bacalardan kontrolsüzce çıkan gaz ve partiküller, çok uzak mesafelere dahi taģınarak bitkiler ve topraklar üzerinde birikmektedir. Asit yağmurların etkisiyle, topraklar asitleģmekte ve bitki örtüsü tahrip olmaktadır. Ayrıca, emisyonlar içerisinde yer alan partikül maddeler içerisinde bulunan Bakır (Cu), Çinko (Zn), Demir (Fe), Kadmiyum (Cd) gibi ağır metaller toprak ve bitki üzerinde yığılmaktadır. C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkisi Hava kirliliğini oluģturan bazı gazlar, bitkilerin solunumu sırasında, gözeneklerden içeri girerek fotosentezi yavaģlatır. Ağaçların yapraklarında görülen renk bozulmaları da hava kirliliğinin bitkilerde sebep olduğu ayrı bir bozulmadır. Hava kirliliğinin bitkilere olan etkisinin en iyi örneği, kömürlü santrallerden atılan SO 2 gazının, atmosferde girdiği reaksiyonlar sonucu oluģan H 2 SO 4 ' in yağmur suyu ile yıkanması sonucu oluģan asit yağmurlarının geniģ orman alanlarına verdiği zarardır. Yapılan bir araģtırmada elma ve fasulye bitkilerine sera ve tarla koģullarında 1,3,10 gr. Çimento tozu m 2 /gün uygulanmıģ ve geliģme durumu incelenmiģtir. 70

99 AraĢtırma sonuçlarına göre ; 10gr. toz uygulaması bitki geliģimini önemli ölçüde sınırlandırmıģ, bitkiyi zayıflatmıģ, yapraklar incelmiģ ve dallar kısa kalmıģtır. Ayrıca, kloroplastlarda Ģekil bozuklukları meydana gelmiģ stomalarda kapanma sözkonusu olmuģtur. C Ġnsan Sağlığı Üzerindeki Etkisi Hayatın temel unsuru olan hava, insanların solunum imkanını oluģturduğuna göre; havadaki kirliliğin insan sağlığı yönünden birinci derecedeki önemi açıktır. Havanın taģıdığı karbon parçacıkları, ozon, karbonmonoksit, kükürtdioksit, doymamıģ hidrokarbonlar, aldehitler, kanserojen maddeler gibi kirleticiler insanların solunum yollarını etkileyerek normal mekanizmasını bozar; bronģlarda iltihaplara ve daralmalara sebep olur. Bu değiģmeler sonunda da, kronik bronģit ve anfizem gibi rahatsızlıklar meydana gelir. AraĢtırmalar, akciğer kanserinin meydana gelmesind e ve artmasında da hava kirliliğinin önemli bir rolü olabileceğini göstermektedir. Havada az miktarda bile olsa polenlerin insan sağlığını olumsuz yönde etkilediği saman nezlesi ve astım gibi rahatsızlıklara yol açtığı tespit edilmiģtir. C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine)Etkileri Hava kirliliği, yapıların taģ ve metal kısımlarında zararlara sebep olmaktadır. Bu zararın en belirgin örneği, is sebebiyle olan kirlenmedir. Ayrıca, kükürtdioksitli hava, kireç taģının tahribine yol açmaktadır. Yine kükürtdioksit, özellikle demir ve çelik gibi metal kısımlar üzerinde zararlı etki yapmaktadır. C.HAVA (ATMOSFER VE ĠKLĠM) - KAYNAKÇA -Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü (2010) -Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü (2010) -Sağlık Ġl Müdürlüğü -TÜĠK -Belediye BaĢkanlığı 71

100 D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı D. SU D.1.1. Yeraltı suları Ġlimizin jeolojik istifleri çok farklılık arz eder. Paleozoyik-Mesozoyik yaģlı birimlerden baģlayan istif Pliyo-Kuvaternere kadar gelmektedir. Birimlerin yaģ farklılığına paralel olarak litolojik farklılıkta aynı oranda değiģiklik gösterir. Birimleri litolojik olarak metamorfik, mağmatik, sedimanter gruplara ve alt üyelere ayırmamız mümkündür. Litolojinin bu kadar farklı olması, yer altı suyunu barındıran akifer formasyonunda o oranda farklı olmasını beraberinde getirir. Bu nedenle açılan derin sondajlardan geçilen akifer formasyonun özelliklerine ve cinsine bağlı olarak kuyu verimlerinde değiģkenlik meydana gelir. Buna bağlı olarak Elazığ il genelinde yer altı suyunu temin ettiğimiz alanları Ģöyle sıralayabiliriz. 1- Murat Nehri kenarlarında biriken alüvyon birimler: bu kısımlarda açılan sondajların debileri yüksek olup lt/sn civarındadır. Statik seviye 5-10 metrelerde bulunur. Bu birimler Beyhan dan baģlayıp GülüĢkür Köprüsüne kadar uzanır. Kalınlık değiģken olup 10 metreden 200 metreye kadar çıkabilir. Akiferin beslenmesinin ana kaynağı Murat Nehridir. Bu nedenle kuraklıktan fazla etkilenmemektedir. Bu akiferden alınan sular Palu ilçesi, Yarımca Beldesi ve civar köylerin içme suyu ihtiyacında kullanılır. Ayrıca Yarımca ve Yeniköy ün sulama suyu ve Etikrom fabrikasını su ihtiyacı bu akiferden karģılanır. Yer altı suyu kirliliği gözlenilmemiģtir. 2- Uluova :Doğu Anadolu Fırat Havzasında yeralan Uluova 370km² lik bir alana ve 1170km² lik bir drenaj alanına sahiptir.bu ova Elazığ ili güneyinde geniģ bir alanı kapsar.belli baģlı akarsular Murat Nehri ve Haringet Çayı dır. Uluova nın kotu m arasında değiģmektedir. Açılan derin sondajlardan lt/sn su alınmaktadır. Statik seviye 5-10 metrelerde bulunur. Alüvyon kalınlığı metreye kadar değiģebilir. Yeraltısuyunu besleyen ana kaynak Uluova nın drenaj alanına düģen yağıģ, Keban Baraj Gölü ve baraj gölünden yapılan sulamadır. Elazığ Ģehir merkezinin içme ve kullanma suyunun büyük bir bölümü bu bölgedeki sondajlardan karģılanır. Ayrıca ovada bulunan GözebaĢı, Kuyulu, Akçakiraz, YurtbaĢı, Yazıkonak, Yenice, DoğankuĢ, KarĢıbağ, Yünlüce, GüntaĢı, HoĢ ve Kıraç köylerine ait arazilerin büyük bölümü yeraltısuyu ile sulanmaktadır. 3- Behremaz Ovası: Maden ve Sivrice ilçelerinin sınırları içersinde yer alan ova yer altı suyu açısında değiģkenlik gösterir. Alüvyonun kalın ve kum-çakıldan oluģan kısımlarında açılan sondajlardan lt/sn debili su alınmaktadır. Statik seviye 0-10 metrelerde bulunur. Ancak kilin arttığı kısımlarda daha düģük debili su alınmaktadır. Yer altı suyunun beslenme kaynağı drenaj alanına düģen yağıģtır. Yer altı suyu bu alanlarda genelde sulama suyunda kullanılır. 4- Elazığ ovası: Uluova ya dar bir boğazla bağlı olan Elazığ Ovası 30km² lik bir alana ve 1170km² lik bir drenaj alanına sahiptir.elazığ ovasının kotu m arasında değiģir. Bu ova Elazığ il merkezinin de içinde bulunduğu alanda yer alır.alüvyon kalınlığı değiģken olup metre arasında değiģir. Açılan derin sondajlardan 2-20 lt/sn debili su alınmaktadır. Yer altı suyunun beslenme kaynağı drenaj alanına düģen yağıģtır. Yer altı suyunun statik seviyesi 0-50 metre derinde bulunur. Bu ovada alınan sular içme ve kullanmada kullanılır. Yer altı suyu Sürsürü-KarĢıyaka bölümünde önemli ölçüde kirlenmiģtir. 5- Baskil ilçesi ve çevresi: Baskil ve çevresinde alüvyonlar ve kireçtaģlarından oluģan formasyonlardan su alınmaktadır.yamaç molozu ve alüvyonlardan oluģan bölümlerde alüvyonu oluģturan malzemenin içeriği değiģkenlik gösterdiğinden derin sondaj kuyularının verimleri de değiģkendir.genelde 2-30lt/sn su alınmaktadır.alınan yeraltısuyu ilçenin ve köylerin içme ve sulama suyu ihtiyacında kullanılmaktadır.bölgede artan su ihtiyacı, yeni tarım arazilerinin sulamaya açılması ve kuraklık nedeni ile yeraltısuyu yetersiz kalmaktadır. Karakaya Baraj Gölü 72

101 kıyısında derin sondajlardan 1-30lt/sn su alınmaktadır.. Statik seviye metre derinde bulunur. Alınan suların büyük bölümü sulamada kullanılır. Yer altı suyunun beslenme kaynağı Karakaya Baraj gölü ve drenaj alanına düģen yağıģtır. Beslenmenin Karakaya Baraj Gölünden olan kısımlarında kuraklığa bağlı bir tehlike yoktur. Paleosen-Eosen yaģlı olan kireçtaģlarından oluģan formasyonda Haroğlu Dağı civarında açılan derin sondajlarda 30lt/sn civarında kaliteli su alınmaktadır.ancak diğer alanlarda yeterli oranda yeraltısuyu alınamamaktadır.beslenmenin kaynağı tamamen yağıģlara bağlıdır. Yeraltısuyunun büyük çoğunluğu sulamada kullanılmaktadır. Karakaya Baraj Gölü civarında açılan bazı kuyularda Amonyak ve nitrat içme suyu standartlarının üzerinde çıkmaktadır.diğer bölgelerde herhangi bir problem mevcut değildir. 6- Karakoçan ovası: Bu ovada yer altı suyu drenaj alanına düģen yağıģtan beslenir. Alüvyon kalınlığı değiģken olup metre kalınlıktadır. Yer altı suyu 0-20 metre derinlikte bulunur. Yer altı suyu içme ve kullanmada kullanılır. Ġlçenin içme suyu ihtiyacının büyük bölümü yer altı suyundan karģılanır. Açılan sondajlardan lt/sn debili su alınmaktadır. 7- Kovancılar ovası: Ovanın yüz ölçümü fazla olmasına karģılık akifer formasyon killi ve Statik seviye 5-25 metrelerde bulunur.yeraltı suyu açısından verimsizdir. Bu nedenle açılan sondajlardan 2-10 lt/sn su alınmaktadır. Yeraltı suyunun beslenmesi drenaj alanına düģen yağıģ ve Murat nehrinden yapılan sulamadır. Yeraltı suyu içme ve kullanmada kullanılır. Akifer formasyonun Orta Eosen yaģlı kireçtaģları olan bölümünde ise açılan sondajlarla alınan sular ilçenin içme suyu ihtiyacında kullanılır.çaybağı na yakın yerlerde açılan sondajlardan 30 lt/sn civarında su alınmıģtır.bu sular içmeye uygundur. Beslenme drenaj alanına düģen yağıģtan sağlanmaktadır.bu nedenle yağıģın az olmasına bağlı olarak akifer formasyonun veriminde de önemli düģüģler olmaktadır. 8- Küçük cep Ģeklinde olan diğer alüvyon formasyonlar: Cep Ģeklinde alüvyon yığıģımları Elazığ il genelinde değiģik yerlerde değiģik boyutta ve kalınlıkta bulunmaktadır. En önemlileri Palu-Sivrice arasında yer alan Doğu Anadolu Fay Zonu içersinde geliģen küçük cep Ģeklinde ovalardır. Bunların en önemlileri SarıkamıĢ, Kartaldere, Tepecik, YeĢilova, Küçükova, Eski Gezin, Gezin, Hazar Gölü Civarındaki küçük alüvyon yelpazeleri ve Kürk Çayını sayabiliriz. Bu alanlarda açılan derin sondajlardan 1-40 lt/sn su alınmaktadır. Yer altı suyu içme ve sulamada kullanılmaktadır. 9- Meryem Dağı ve Kesik köprü Civarı: Bu kısımda akifer formasyon Permo Tryas yaģlı Keban Metamorfitlerine ait mermerlerdir. Açılan derin sodajlardan 5-40 lt/sn su alınmaktadır. Akifer formasyonun beslenmesi tamamen yağıģlara bağlıdır. Son yıllarda meydana gelen kuraklığa bağlı olarak akiferde önemli ölçüde statik seviye düģümleri meydana gelmiģtir. Akiferden alınan su içme ve kullanmada kullanmaktadır. Kesikköprü civarında açılan derin sondajlar Elazığ Belediyesi tarafından kullanılmaktadır. Bu sondajlardan yaklaģık 100 lt/sn su alınmaktadır. 10- Kuzova Bölümü: Elazığ ili nin yaklaģık 10km batısında yer alan Kuzova su hatları ile 3 bölüme ayrılmıģtır. Ova karakterinde olan kısımların ortalama yüksekliği m civarında olup ayrılan bu bölümler güneyden kuzeye doğru Ģöyledir. a- Hankendi Bölümü 310km² b- BeĢikdüzü Bölümü 315km² c- Dambüyük Bölümü 165km² Hankendi ovasının alanı 80 km², Dambüyük 25 km² olup BeĢikdüzü bölümünde ise ova alanı formasyonlarının ve bazaltların üzerine yayıldığından ova alanı olarak bir sahayı ayırmak mümkün değildir. Hankendi bölümünde akifer formasyon Pliyo-Kuvaterner yaģlı alüvyon çökellerdir. Bu çökeller yer yer farklılık gösterdiği için açılan derin sondajların debileri farklılık göstermektedir. Bu nedenle derin sondaj debileri 0,5-20lt/sn arasında değiģmektedir. Statik seviye 0-30 m lerde 73

102 bulunur.yeraltı suyu tamamen drenaj alanına düģen yağıģtan beslenmektedir. Alınan su içme ve sulamada kullanılmaktadır. Kirlenme konusunda olumsuz bir veriye rastlanmamıģtır. BeĢikdüzü bölümünde ovanın doğu kesimleri ile yakın batı kısımlarında akifer formasyon Orta Eosen yaģlı kireçtaģları ve kumtaģlarıdır. Akiferin beslenme kaynağı yağıģlardır. Keban Baraj Gölüne kıyı olan yerlerde beslenme barajdan da olmaktadır.açılan sondajlardan 2-20lt/sn su alınmakta olup alınan su içme ve kullanma standartlarındadır. Dambüyük bölümünde akifer formasyon Permo-Triyas yaģlı Keban Metamorfitlerine ait kristalize kireçtaģlarıdır.bu formasyon aģırı oranda karstik yapıya sahip olduğu için yer altı suyu çok derinlerde yer alır. Bu nedenle çoğu derin sondajlardan su alınamamıģtır. 11- Diğer Birimlerden OluĢan Akiferler: Yukarıda da bahsedildiği gibi Elazığ il genelinde değiģik litolojilerden oluģan formasyonlar vardır. Bu formasyonlar değiģik bölgelere yayılmıģ durumdadır. Genelde mağmatik kökenli olan akiferler çok geniģ alanlar kaplar. Bu akiferlerin verimleri genelde kırık-çatlak durumuna ve beslenmesine bağlı olarak değiģiklik gösterir. Açılan derin sondajlarda l/sn su alınmaktadır. Alınan sular içme ve kullanma açısında çok kaliteli olup ancak yer yer sülfürlü kısımlara bağlı olarak su kalitesi bozulmaktadır. Örneğin KuĢsarayı civarında bu türden kuyular mevcuttur. Alınan sular içme ve sulamada kullanılmaktadır. Mağmatik olmayan, kiltaģı, kumtaģı, konglomera gibi formasyonlardan oluģan akiferler. Bu litolojilerden oluģan akiferler genelde iç içe bulunur. KiltaĢı bölümleri akifer olarak kabul edilmez, ancak derin sondajlar ile alınan suların kalitesini önemli ölçüde etkilediği için önem arz eder. Genelde kiltaģları sodyumlu ve potasyumlu killer ihtiva ettiği için yeraltı suyunu acı ve tuzlu yaparlar. Bu nedenle içmeye uygun sular değillerdir. Bu türden sulara örnek kuyular Baskil- Aydınlar civarında gösterilebilinir. Yer Altı Sularının Yeterlilik Durumu: Elazığ il genelinde alınan yer altı suyu genelde sulamalarda kullanılmaktadır. Beslenmesi yağıģlara bağlı bölgelerimizde yer altı suyu içme ve kullanmaya yeterli değildir. Beslenmesi barajlar ve nehirlere komģu olan kısmi yerlerde yer altı suyu yeterlidir. Bu yerler Murat Nehri kenar kısımları, Keban ve Karakaya Barajları göl kıyılarıdır. Diğer bölgelerde yer altı suyuna olan ihtiyaç her geçen gün artmaktadır. Bu ihtiyaç artıģı yer altı suyunu kullanan toplumun ilimizde her geçen gün artması, yeni yeni susuz tarım arazilerinin sulamaya açılması ve son yıllarda yağıģ oranının düģmesinden kaynaklanmaktadır. D.1.2. Jeotermal Kaynaklar Elazığ Ġl Sınırları içerisinde Jeotermal alan Karakoçan ilçe sınırları içinde Karakoçan ilçesinin 20 km kuzey batısında yer alan Golan Kaplıcalarıdır. M.T.A yılı içerisinde açtığı m derinliğindeki sondajdan 43 Cº sıcaklıkta 25 lt/sn debide sıcak su alınmıģtır. Sıcak su açısından bu alan potansiyele sahiptir.koordinatı hakkında bilgi verilmemiģtir. D.1.3. Akarsular Keban Ġlçesinde, Keban Barajı kaçak sularından oluģan Çırçır Deresi 7000 l/sn lik debiye sahiptir. Dere üzerinde 1 adet 25 ton/yıl kapasiteli alabalık tesisi ve adet yavru üretim kapasiteli kuluçkahane bulunmaktadır. Ayrıca dere üzerinde 2007 yılında kurulmuģ bir adet hidroelektrik santrali mevcuttur. Bu santral yıllık 5 MW elektrik üretmektedir. Keban Barajı çıkıģ suyundan itibaren oluģan Fırat Nehri üzerinde (Karakaya 2,4,6,7,8 ve 10. avlak bölgesinde) 8804 ton/yıl kapasiteli olmak üzere toplam 58 adet kafes balıkçılığı iģletmesi aktif olarak faaliyetlerine devam etmektedir. 74

103 Tablo D.1:Barajlar, Akarsular, Kullanım Amaçları ve Debileri YILLIK TÜNEL/ YERĠ TALVEGTEN TALVEG MAX.SU SIRA PROJE AKTĠF SANTRAL KURULU BRÜT ORT. KANAL AMACI TĠPĠ HACĠM YÜKSEKLĠK KOTU SEVĠYESĠ KOTU GÜÇ ENERJĠ DÜġÜ UZUNLUĞU NO PROJE ADI AKARSU ĠLĠ DÜZEYĠ m m m hm 3 m MW GW/h/yıl m m 1 Kalecik barajı Kalecik ç. Elazığ Mevcut Sulama Toprak dolgu 28,5 1097,7 1114, Keban barajı Fırat n. Elazığ Mevcut Enerji Kaya+B.ağırlık Hazar I HES Hazar gölü Elazığ Mevcut Enerji 20, (net) Hazar II HES Hazar I HES Elazığ Mevcut Enerji (net) Tadım göleti ġoģ d. Elazığ Mevcut Sulama Toprak dolgu 25,3 994,7 1018,4 0,834 6 IĢıktepe göleti Zugur,Seyrek d Elazığ Mevcut Sulama Toprak dolgu 25, ,6 3,50 7 Sarıcan barajı Sarıcan d. Elazığ Ön inc. Sulama Toprak dolgu , Uluova Gökçe barajı Gökçe d. Elazığ Ön inc. Sulama Toprak dolgu ,22 9 Beyhan I brj ve HES Murat n. Elazığ Ön inc. HES Kaya dolgu Palu brj. ve HES Murat n. Elazığ Ön inc. HES Regülatör Pembelik brj. ve HES Peri s. Elazığ Planlama Enerji Kaya dolgu , ,4 12 Seyrantepe brj.ve HES Peri s. Elazığ Master plan Enerji Toprak dolgu Tatar brj. ve HES Peri s. Elazığ Master plan Enerji Toprak dolgu , Su temini projesi Haringet ç. Elazığ Planlama Ġçme suyu Kaya dolgu ,8 15 Gülçatı projesi Gülçatı d. Elazığ Planlama Sulama Kaya dolgu ,3 16,19 16 Kanatlı projesi Gevla ç. Elazığ Kesin proje Sulama Toprak dolgu ,24 36,80 17 Hatunköy projesi Behramaz ç. Elazığ Kesin proje Sulama Top+Kaya dol. 33, ,9 57,62 18 BaltaĢı projesi Caro ç. Elazığ Kesin proje Sulama Toprak dolgu ,3 50,85 19 Fırat Ünv.göleti Çalgan d. Elazığ Kesin proje Sulama Toprak dolgu ,8 0,46 20 Tatar göleti KamıĢlı d. Elazığ Planlama Sulama Toprak dolgu AkuĢağı göleti Siğdin d. Elazığ Planlama Sulama Toprak dolgu ,28 1,24 22 KepektaĢ göleti GörgüĢen d. Elazığ Mevcut Sulama Toprak dolgu 28, , Dedeyolu göleti Kumardı d. Elazığ Mevcut Sulama Toprak dolgu 25,7 1039,8 1063,54 2,56 24 Kapıaçmaz göleti Kapıaçmaz d. Elazığ Planlama Sulama Toprak dolgu , Cip Barajı Cip Çayı Elazığ Mevcut Sulama Toprak dolgu , Kaynak:DSĠ 9. Bölge Müdürlüğü (2008) 75

104 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar (Ġlin Rezevuar Su Alanları ) Keban Baraj Gölü : Keban Baraj Gölü, 16 ayrı avlak sahasına bölünmüģ olup, bunlardan sadece 11 tanesi (2,3,6,9,10,11,12,13,14,15 ve 16 nolu kooperatifler) Elazığ ili sınırlarındadır. 1 nolu kooperatif Erzincan, 4,5,7 ve 8 nolu kooperatiflerde Tunceli iline bağlıdır. Bu kooperatiflere kayıtlı 386 adet balıkçı ve 172 adet aktif çalıģan motorlu tekne bulunmaktadır. Keban Baraj gölü nde 6 familyaya ait 22 tür ve alttür balık ile tatlısu ıstakozu (kerevit) bulunmaktadır. Kemaliye, Ağın, Keban, ÇemiĢgezek ve YurtbaĢı kooperatiflerinde kerevit avcılığı da yapılmaktadır (2010 yılı kerevit istihsali 24,3 ton). Ġlimize bağlı kooperatiflerde hektara düģen verim 5,9 kg dır yılı balık istihsali de 305 tondur. Ayrıca, Keban Baraj Gölü 1. bölgede 225 ton/yıl kapasiteli 2, 3.bölgede 3550 ton/yıl kapasiteli 13, 6.bölgede 1150 ton/yıl kapasiteli 5, 7.bölgede ise 495 ton/yıl kapasiteli 2 ve 7. bölgede de 250 ton/yıl kapasiteli 1 adet olmak üzere toplam 22 adet iģletme mevcut olup kafes balıkçılığı (Alabalık) yapılmaktadır. Ürünler, Doğu Anadolu Bölgesine taze olarak gönderilmekte ve tüketime sunulmaktadır. Karakaya Baraj Gölü: Karakaya Baraj Gölü, 10 ayrı avlak sahasına bölünmüģ olup, bunlardan 1,2,3,4,6 ve 7 nolu kooperatifler Malatya ili, 8, 9 ve 10 nolu kooperatifler ise Elazığ ili sınırlarındadır. 5 nolu kooperatif 4 nolu kooperatif ile birleģmiģtir. Bu Kooperatiflere kayıtlı 232 balıkçı ve 117 adet motorlu tekne bulunmaktadır. Gölde hektara verim 11,8 kg dır yılı balık istihsali de 270,5 tondur. Ayrıca, 2 nolu kooperatif sahasında 415 ton/yıl kapasiteli 5, 4 nolu kooperatif sahasında 25 ton/yıl kapasiteli 1, 6 nolu kooperatif sahasında 179 ton/yıl kapasiteli 2, 7 nolu kooperatif sahasında 2150 ton/yıl kapasiteli 6, 8 nolu kooperatif sahasında 250 ton/yıl kapasiteli 3 ve 10 nolu kooperatif sahasında ise 5785 ton/yıl kapasiteli 41 adet olmak üzere toplam 58 adet kafes balıkçılığı iģletmesi bulunmaktadır. Burada üretilen balıklarda yine Doğu Anadolu Bölgesine taze olarak gönderilmekte ve tüketime sunulmaktadır. Kalecik Baraj Gölü : Kalecik Baraj Gölü nde 1 adet balıkçı 1 adet balıkçı teknesi ile balıkçılık faaliyetlerini yürütmektedirler. Kalecik barajında 1 familyaya ait 4 tür balık bulunmaktadır. Gölde hektara düģen verim 17,2 kg dır yılı balık istihsali 2 tondur. Hazar Gölü : Hazar Gölünde 18 adet balıkçı 9 adet balıkçı teknesi ile balıkçılık faaliyetlerini yürütmektedirler. Hazar Gölü nde 6 tür balık olup, baskın tür Capoeta capoeta umbla dır. Gölde hektara verim 2,6 kg dır. Cip Baraj Gölü, KepektaĢ, Tadım ve IĢıktepe göletlerinde ise balıkçılık faaliyetleri bulunmamaktadır. 76

105 KUZOVA SULAMASI 1 YERĠ : Elazığ ilinin 13 km batısında yer almaktadır. 2 AMACI : Sulama 3 ĠġLETMEYE AÇILDIĞI YIL : TESĠSLE ĠLGĠLĠ BĠLGĠLER 4.1 Su kaynağı : Cip barajı (Cip çayı) YağıĢ alanı : 286 km² Yıllık ortalama su : 13,2 hm³ Regülasyon oranı : % 41 Tipi :Toprak dolgu Kret kotu :1 008 m Yüksekliği (talvegten) :23 m Yüksekliği (temelden) :26 m Toplam depolama hacmi :8,269 hm³ Aktif hacim :7,711 hm³ Ölü hacim :0,558 hm³ Maksimum su seviyesi :1 006,50 m Minimum su seviyesi :995,15 m Toplam gövde hacmi :0,42 hm³ Dolusavak eģik kotu (kapaklı) :1 002 m Dolusavak proje debisi :690 m³/s 4.2 Sulama üniteleri Kuzova sulaması(brüt 1 373) :902 ha Kanallar (Klasik) BaĢlangıç Ana kanal Kanal adı Adet Uzunluğu (m) debisi (l/s) baģlangıç kotu (m) Sağ sahil ana kanal ,15 Sol sahil ana kanal ,15 Yedek kanallar Kuzova sulaması 2000 yılında Cip Sulama Birliğine devir edilmiģtir. 77

106 Harita-D.1:Cip Barajı Sulaması (2008) 78

107 KARAKOÇAN SULAMASI 1 YERĠ : Elazığ ilinin 100 km kuzeydoğusunda Karakoçan ilçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. 2 AMACI : Sulama 3 ĠġLETMEYE AÇILDIĞI YIL : TESĠSLE ĠLGĠLĠ BĠLGĠLER 4.1 Su kaynağı : Kalecik barajı (Kalecik çayı) YağıĢ alanı :110 km² Yıllık ortalama su :21,5 hm³ Regülasyon oranı :% 35 Tipi :Toprak dolgu Kret kotu :1 126,20 m Yüksekliği (talvegten) :28,50 m Yüksekliği (temelden) :33,90 m Toplam depolama hacmi :12,610 hm³ Aktif hacim :7,452 hm³ Ölü hacim :5,158 hm³ Maksimum su seviyesi :1 124,40 m Normal su seviyesi :1 122,20 m Minimum su seviyesi :1 114,20 m Toplam gövde hacmi :0,551 hm³ Dolusavak eģik kotu :1 122,20 m Dolusavak proje debisi :743 m³/s Göl alanı :16 km² 4.2 Sulama üniteleri Karakoçan sulaması(brüt 1 260) :900 ha Kanallar (Klasik) Ana kanal Kanal adı Adet Uzunluğu (m) BaĢlangıç debisi (l/s) baģlangıç kotu (m) Ana kanal ,20 Yedek kanal Karakoçan sulama iģletmesi 2000 yılında Karakoçan Köylere Hizmet Götürme Birliğine devredilmiģtir. 79

108 Harita-D.2:Karakoçan Sulaması (2008) 80

109 TADIM SULAMASI 1 YERĠ : Elazığ ilinin 15 km güneyinde yer almaktadır. 2 AMACI : Sulama 3 ĠġLETMEYE AÇILDIĞI YIL : TESĠSLE ĠLGĠLĠ BĠLGĠLER 4.1 Su kaynağı : Tadım göleti (ġoģ deresi) YağıĢ alanı :19 km 2 Yıllık ortalama su :0,834 hm 3 Regülasyon oranı :% 64 Tipi Kret kotu : Zonlu dolgu :1 020 m Yüksekliği (talvegten) :25,30 Yüksekliği (temelden) :27,04 m Toplam depolama hacmi :1,112 hm 3 Toplam gövde hacmi :0,239 hm 3 Aktif hacim :0,834 hm 3 Ölü hacim :0,095 m Normal su seviyesi :1 017,40 m Maksimum su seviyesi :1 018,40 m Minimum su seviyesi :1 005 m Dolusavak proje debisi :32,4 m 3 /s 4.2 Sulama üniteleri Tadım sulaması(brüt 100) Kanallar(klasik) Ana kanal uz. (m) Ana kanal baģlangıç kotu (m) :84 ha 4.3 Tadım sulaması Köy Tüzel KiĢiliğine 1999 yılında devir edilmiģtir. 81

110 Harita-D.3: Tadım Sulaması (2008) 82

111 MADEN- IġIKTEPE GÖLETĠ VE SULAMASI 1 YERĠ : Elazığ il merkezine 55 km mesafede, Hazar gölü güneyinde yer almaktadır. 2 AMACI : Sulama 3 ĠġLETMEYE AÇILDIĞI YIL : TESĠSLE ĠLGĠLĠ BĠLGĠLER 4.1 Su kaynağı : IĢıktepe göleti (Zugur ve Seyrek dereleri) Tipi : Zonlu dolgu YağıĢ alanı :14,30 km² Yıllık ortalama su :3,45 hm³ Kret kotu :1 289,60 m Gölet yüksekliği (talvegten) :25,60 m Gölet yüksekliği (temelden) :52,60 m Toplam depolama hacmi (N.S.S.) :4,47 hm³ Toplam gövde hacmi :0,80 hm³ Maksimum su seviyesi :1 288,60 m Minimum su seviyesi :1 272,60 m Normal su seviyesi :1 287,20 m Aktif hacim :3,50 hm³ Ölü hacim :0,30 hm³ Kret uzunluğu :296,67 m Kret geniģliği :8 m Dolusavak proje debisi :51 m³/s Dibsavak proje debisi :1,90 m³/s 4.2 Sulama üniteleri Sulama sahası(brüt 313) :265 ha Sulama kanalları (Klasik) : Kanal adı Kanal uz. Kanal baģlangıç (m) kotu (m) Sağ sahil ana kanal Sol sahil ana kanal Zugur derive kanalı , IĢıktepe göleti inģaatına yılında baģlanmıģtır. 83

112 Harita-D.4:IĢıktepe Göleti ve Sulaması (2008) 84

113 KEPEKTAġ GÖLETĠ VE SULAMASI 1 YERĠ : Elazığ ilinin 25 km batısında, GörgüĢan deresi üzerinde yer almaktadır. 2 AMACI : Sulama 3 ĠġLETMEYE AÇILDIĞI YIL : TESĠSLE ĠLGĠLĠ BĠLGĠLER 4.1 Su kaynağı : GörgüĢan deresi Tipi : Kil çekirdekli toprak dolgu YağıĢ alanı : 21,81 km² Yıllık ortalama su : 3,60 hm³ Kret kotu : 1 234,70 m Kret uzunluğu : 568 m Kret geniģliği : 8 m Gölet yüksekliği (talvegten) : 28,70 m Gölet yüksekliği (temelden) : 32,70 m Toplam depolama hacmi (N.S.S.) : 2,02 hm³ Toplam gövde hacmi : 0,988 hm³ Maksimum su seviyesi : 1 233,20 m Minimum su seviyesi : 1 219,00 m Normal su seviyesi : 1 232,00 m Aktif hacim : 1,754 hm³ Ölü hacim : 0,27 hm³ Dolusavak kapasitesi : 35,80 m³/s Dolusavak tipi : KarĢıdan alıģlı -serbest Dibsavak kapasitesi : 0,55 m³/s 4.2 Sulama üniteleri Sulama sahası(brüt 238) : 201 ha Sulama kanalları (Klasik) : Kanal adı kanal uz. Uç drenaj Debisi kanal baģlangıç (m) (m) (m³/s) su kotu (m) Anakanal 3369, ,55 0, ,22 Y1 1250, ,87 0, ,06 Y2 2072, ,43 0, ,97 Y ,59-0, ,87 Arındık anakanalı 741,86-0, , KepektaĢ göleti inģaatına yılında baģlanmıģtır. 85

114 Harita-D.5:KepektaĢ Göleti ve Sulaması (2008) 86

115 ELAZIĞ-SĠVRĠCE DEDEYOLU GÖLETĠ VE SULAMASI 1 - PROJENĠN YERĠ : Elazığ ilinin 22 km güneyinde yer almaktadır. 2 PROJENĠN MAKSADI : Sulama 3 - PROJE KARAKTERĠSTĠKLERĠ Hidroloji YağıĢ Alanı : 22,50 km² Yıllık Ortalama Akım :2,93 hm³ Çekilen Su : 2,56 hm³ Regülasyon Oranı : %87,37 Gövde Gövde Tipi : Homojen kil dolgu Gövde Hacmi :0,72 hm³ Depolama hacmi :3,44 hm³ Kret Kotu :1 065,50 m Kret Uzunluğu :410,68 m Gövde Yüksekliği ( Talvegden ) :25,70 m Gövde Yüksekliği ( Temelden ) :35,50 m Dolusavak Yeri : Sağ sahil Tipi : KarĢıdan alıģlı serbest Kapak Sayısı ve Boyutu : - Kapak Tipi : - DeĢarj Kapasitesi :44,50 m³/s Dipsavak Yeri : Sağ sahil Tipi : Ø 900 mm çelik cebri boru DeĢarj Kapasitesi :2,00 m³/s Sulama alanı :408 ha Su Alma Yapısı :Dipsavak Sulamanın Tipi : Borulu yüzeysel sulama. Sulama Modülü :0,98 l/s/ha Toplam Anakanal Boru Uzunluğu :6 196 m YI-Y7 Sulama ġebekesi Uzunluğu : m Çevirme kanalı Uzunluğu :1 070 m Anakanalın BaĢlangıç Kapasitesi :0,54 m³/s Toplam Sulama ġebekesi Uzunluğu : m Toplam Tahliye ve Drenaj ġebekesi Uzunluğu :2 000 m 87

116 Harita-D.6:Sivrice Dedeyolu Göleti ve Sulaması (2008) 88

117 D.1.5. Denizler Ġlimizin denize kıyısı yoktur. D.2. Doğal Drenaj Sistemleri Elazığ il sınırları içerisinde kalan yer altı sularının tarım arazisinde 255 ha, çayır-mera arazisinde 207 ha derin drenaj problemi vardır. Orman ve fundalıklar ile yerleģim yerlerinde de bu probleme rastlanmaktadır. Ġlin eğim ve hidrografya haritası (Harita D.7.) verilmiģtir. Ayrıca akarsuların özellikleri ile ilgili bilgiler D.1.1 ve D.1.3 bölümlerinde verilmiģtir. A.Akarsular ve Diğer Yer Üstü Sular Ġçin Harita - D.7:Elazığ Ġli Hidrolik Eğim Haritası 89

118 1-Elazığ ili hidrolik eğim haritası yukarı sayfada verilmiģtir. 2-TaĢıdıkları su miktarlarının mevsimlik ve aylık durumları ve su debileri hakkında bilgi bulunamamıģtır. Akarsuların taģıdıkları ortalama su miktarı D.1.3 de verilmiģtir. 3-Yıl içinde kurak aylarda akarsuların beslenip beslenmediği hakkında bilgi verilmemiģtir. B- Yer altı suları için 1.Drenaj Alanı (km2) Bu konuyla ilgili kurumumuza bilgi ulaģmamıģtır. 2. Kayaç yapısına bağlı olarak yeraltı sularında oluģan ve yüzeysel suların drenaj alanlarıyla ilgili sistemler hakkında bilgi verilmemiģtir. D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik Elazığ Ġl sınırları içerisinde yer altı suları (Bkz.D.1.1.) genelde Ovalık alanlarda alınmaktadır. Bu alanlar aynı zamanda tarımın yapıldığı alanlardır. Henüz belirgin bir kirlenme olmasada ziraiden kaynaklanan bir kirlenmenin eģiğindedir. Zirai kaynaklı kirlenme dıģında yeraltı sularına doğrudan deģarj yapılan sıvı atık bulunmamaktadır DSĠ Genel Müdürlüğü ve Çevre ve Orman Bakanlığınca Kirlilik sınıflarını belirleyen parametreler çerçevesinde bir çalıģma yapılmamıģtır. D.3.2 Akarsularda Kirlilik DSĠ 9. Bölge Müdürlüğünce aģağıda verilen Tablo D.2 de belirtildiği üzere Ġlimize koordinat noktalarında su kalitesi örnekleme çalıģmaları yapılmaktadır. D.1.3. kotunda belirtilen akarsularda Su kirliliği parametrelerini mevsimlik ve aylık olarak incelenip sınıflarını belirleyecek bir çalıģma yapılmamakla birlikte, su kaynaklarının kirlenmesinde etkili olan kirlilik kaynakları, endüstriyel ve evsel atık suların direk deģarj edilmesi ziraatta kullanılan kimyasalların akarsulara karıģması sonucu oluģması muhtemeldir. Tablo - D.2:Elazığ Ġline Ait Su Kalitesi Örnekleme Noktaları SIRA NO ĠSTASYON NO ÖRNEKLEME YERĠ KOORDĠNATLAR Caro Deresi-Hamzabey Barajı Aksı Y= X= Tarhana Deresi-Tarhana Regülatörü Aksı Y= X= Keban Baraj Gölü-Pertek Feribot Ġskelesi Elazığ Kıyısı E N Keban Baraj Gölü-ÇemiĢgezek Feribot Ġskelesi Elazığ Kıyısı E N Cip Barajı Tesisleri Kuyusu (ÇeĢme) E N Keban Barajı-Mansap (Fırat Köprüsü) E N Haringet Çayı-Kanalizasyon KarıĢımı Sonrası E N Behremaz Çayı-Hatunköy Baraj Aksı E N 90

119 Haringet Çayı-Köprü E N Murat Nehri-Palu E N Eyüpbağları Pompa Ġstasyonu Önü E N Hazar Gölü-DSĠ Dinlenme Tesisleri E N Hazar Gölü-Sivrice Ġlçesi Önü (Ġzci Okulu) E N Hazar Gölü-Tekevler Önü E N Ferrokrom Fabrikası Atıksuyu E N Yünlüce Kuyu No: E N GüntaĢı Kuyu No: E N Kuyulu Kuyu No: E N GözebaĢı (Kinederiç) Ġçmesuyu Kuyusu E N Kaynak:DSĠ 9. Bölge Müdürlüğü (2010) D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik Elazığ Ġli sahip olduğu yüksek su potansiyeli ile ülkemizin sayılı illeri arasında yer almaktadır. Civardaki Keban, Cip, Kalecik ve Karakaya Baraj Gölleri ile Hazar Gölü nün yanında Elazığ ili, topraklarından geçen pek çok akarsu ve derelerede sahiptir. Özellikle Murat Nehri, Doğu Anadolu Bölgesi nin kirlilik yükünü Keban Baraj Gölü ne taģımaktadır. Dolayısıyla Keban Baraj Gölü mansabındaki diğer barajların tamponu durumundadır. Bu nedenle gün geçtikce artan oranda kirlenmektedir. Hazar Gölü ise reakreasyon amaçla kullanılabilecek önemli bir gölümüzdür. Son yıllarda göl çevresindeki yapılaģma, su seviyesindeki düzensiz değiģimler, bu gölün kirlenme durumuyla karģı karģıya kalabileceğini göstermektedir. Sulama amacıyla inģaa edilen Cip Baraj Gölü, yoğun hayvancılık ve gübre kullanımına bağlı olarak giderek kirlenme eğilimi göstermektedir. (SKKY Tablo 1 e göre paremetreler ek kitapçıkta verilmiģtir.) Hazar Gölü: AĢırı yapılaģma ve evsel atık suların göle direkt deģarjı ile gölü besleyen derelerin taģıdığı rusubat Hazar gölünün temel kirlilik sorunlarını oluģturur yılı içerisinde farklı üç noktadan alınan yüzeysel su numuneleri DSĠ. 9. Bölge Müdürlüğü laboratuarında incelenmiģ ve analiz sonuçları ek dosyada sunulmuģtur. Ötrifikasyonu ve Kıyı Koruma Bandı hakkında bilgi ve çalıģma bulunmamaktadır.. Göle direk deģarj veren iģletme-tesis olmamakla birlikte. Göl kıyısında bulunan tesis ve iģletmelerinin sızdırmasız foseptik çukurları ve bazılarının atık su arıtma tesisleri bulunmaktadır. Sivrice belediyesi evsel atık suları arıtılmadan direkt deģarj edilmektedir. Bu çerçevede Ġller Bankası tarafından programa alınan Sivrice Belediyesi Evsel Atıksu Kanalizasyon Projesi ile Evsel Atıksu Arıtma Tesisi Projesi 2005 yılı içerisinde faaliyete geçmemiģtir. Uzunluğu ortalama 22 km, geniģliği ise yaklaģık 6 km civarında olan Hazar Gölü nün suyu temiz ve su sporları yapmaya elveriģlidir. Gölün en derin yerinin 220 m arasında olduğu belirtilmektedir. Hazar Gölü suyunun A.B.D. tuzluluk laboratuvarınca yapılan, sulama suyu sınıflandırılmasındaki yeri C3-S4 olup, tek baģına sulamada kullanılmayacağı belirtilmektedir. 91

120 Toplam su toplama havzası 264 m 2 olan Hazar Gölü havzasında Behrimaz deresi havzası 86 km 2 lik paya sahiptir. Keban Baraj Gölü Keban baraj gölü su seviyesi 2007 yılı içerisinde 813 minumum kodunda oluģmuģtur Keban Baraj gölü ölçüm - gözlem analiz sonuçları Ek Dosyada sunulmuģtur. Son yıllarda baraj gölünün ötrifikasyonu ile ilgili bir çalıģma yapılmamıģtır. Ancak her yıl olduğu gibi DSĠ 9. Bölge Müdürlüğü tarafından, baraj gölü genelinde belirlenen ölçü gözlem istasyon noktalarından alınan su numunelerinin bölge laboratuarlarında yapılan biyolojik ve kimyasal analiz sonuçları, 2007 Yılı Çevre Durum Rapor Ekinde sunulmuģtur. Ayrıca baraj gölü, Ġlkbahar aylarında yağıģ ve karların erimesiyle önemli oranda rusubat aldığı bilinmektedir. Keban baraj gölü kirliliğini belirleyecek bilimsel bir çalıģma son yıllarda yapılmamıģtır. Göl su numuneleri alınarak izlenilmektedir. Fırat Nehri üzerinde kurulan ilk baraj gölü olması nedeniyle Keban Baraj Gölü, Murat ve Karasu Nehirlerinin kirlilik yüküne maruz kalması önemlidir. Keban Baraj Gölü yağıģ havzasının çok büyük olması ve havzanın orman ve bitki örtüsünden yoksun olması, hem erezyonu artırmakta hem de havzadaki ilk baraj gölü olan Keban Baraj Gölü ne aģırı kirletici parametrelerin girmesine neden olmaktadır. Elazığ Atıksu tesisi tasfiye çıkıģ suyu, Murat Nehri nden sonra kirletici kaynak yönünden ikinci sırayı almaktadır. Sadece fiziksel ve biyolojik tasfiyenin yapıldığı tesiste, % 60 azot, % 30 fosfor giderimi gerçekleģtirilmektedir. Bu değerler gölün ötrofik (besi) düzeyini artırmaktadır. Ayrıca bu bölgede Toplam Koli miktarlarında artıģ bulunmaktadır. Zaten sığ durumda olan baraj gölü Uluova bölgesi, Murat Nehri nin taģıdığı sediment ile (Yılda 31,5 milyon ton) her yıl 90 cm kalınlığında dolmakta ve gelen azot ve fosfor (9,79 milyon ton/yıl azot ve 11,5 milyon ton/yıl fosfor) gölün ötrofik seviyeye gelmesine neden olmaktadır. Keban Baraj Gölü çevresindeki sanayii kuruluģları da kirletici kaynak konumundadır. Özellikle Ģeker fabrikası, YurtbaĢı Nahiyesi kısmında besin maddesi yönünden kirlilik arzetmektedir. Melasta ve yıkama suyunda bulunan (N,P,C) besin maddeleri gölde alg geliģimini artırmaktadır. Ayrıca Ferro-krom-ġark Kromları ĠĢletmesi, gölde ağır metal kirliliğine neden olmaktadır. Sonuç olarak, Murat Nehri giriģi ve Uluova Bölgesi nde yoğun kirlilik gözlenmektedir. Bölgenin sığ yapıda olması alg geliģimini artırmakta ve giderek ötrofik karakter arzetmektedir. Tablo 5'de 3 farklı bölgeden mevsimsel olarak alınan su numunelerinin analiz sonuçları verilmektedir. Baraj Gölü nün Pertek önlerinde Munzur ve Peri Sularının temiz olması, göl suyunun nispeten seyrelmesine neden olmakta ve bu bölgenin derin olması, gölün tabakalaģmasını sağlamaktadır. Yani santral kısmına ulaģan su oligotrof karakter arzetmekte ve kullanıma uygun görünmektedir. Kovancılar ilçesi yakınlarında Ferro-Krom tesislerinin 2005 yılı içerisinde yeniden faaliyete geçmesi, gölün kirlilik yükünü artırması yönünden önemlidir. Cip Baraj Göleti Elazığ Ģehir merkezine 10 km uzaklıktaki Cip Baraj Gölü, sulama amacıyla inģaa edilmiģ bir gölet niteliğindedir. Haroğlu dağı çevresi ve Baskil in bir kısmı yağıģ havzasını oluģturmaktadır. Yapılan araģtırmalarda Cip Baraj Gölü karların erimesine bağlı olarak yüzey akıģa geçen yağıģların toplandığı bir gölet konumunda olup, balık populasyonu su rezervine göre değiģiklik göstermektedir. Bu Baraj gölünde su kirliliği konusunda bir çalıģma yapılmamakla birlikte diğer göllerde DSĠ tarafından bir çalıģma yapılmamıģtır. 92

121 D.3.4. Denizlerde Kirlilik Elazığ ilinin konumu itibariyle denizle iliģkisi yoktur. D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları Elazığ ili konum itibariyle denize komģuluğu olmadığından dolayı adı geçen yöntemlerle ilgili çalıģmamız yoktur. D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri Su kirliliği parametrelerini mevsimlik ve aylık olarak incelenip sınıflarını belirleyecek bir çalımsa yapılmamakla birlikte, su kaynaklarının kirlenmesinde etkili olan kirlilik kaynakları, endüstriyel ve evsel atık suların direk deģarj edilmesi ziraatta kullanılan kimyasalların akarsulara karıģması sonucu oluģması muhtemeldir. Ġlimizde; atıksuyu farklı kirlilik yüklerine sahip endüstriyel kuruluģlar bulunmaktadır. Kirlilik yükü en fazla olan endüstriler; cevherden metalik krom elde eden ETĠKROM A.ġ. ve deri ve deri mamullerini iģleyen Ağdersan Deri Sanayi ve Tic. A.ġ. dir. ETĠKROM A.ġ. prosesten kaynaklanan atıksuyunu lagünlerde beklettikten sonra alıcı ortama vermektedir. Ġl Müdürlüğümüz tarafından ETĠKROM A.ġ. ne tarihinden itibaren geçerli olmak üzere 5 yıl süreyle deģarj izni verilmiģtir. Ġlimiz, Ağın Ġlçesinde faaliyet gösteren Ağdersan ın atıksu arıtma tesisi inģaatı tamamlanmıģ olup henüz deģarj izni bulunmamaktadır. DeĢarj izni iģlemleri Müdürlüğümüzce takip edilmektedir. Ayrıca atıksuyunda yüksek organik kirlilik ihtiva eden Karakoçanlılar Et Entegre Tesisi ve Özuğur Tavuk Kesimhanesi bulunmaktadır. Her iki tesise ait endüstriyel atıksu arıtma tesisi mevcut olup, deģarj izinleri 2010 yılında sona ermiģtir. DeĢarj Ġzni iģlemleri Çevre Kanununca Alınması Gereken Ġzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik kapsamında devam etmektedir. Bu tesislere ait arıtma tesislerinin çıkıģ suları Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Ġdari Usuller Tebliği kapsamında takip edilmektedir. Karakoçanlılar Et Entegre Tesisi ve Özuğur Tavuk Kesimhanesi nden 2010 yılında iç izlemeye esas ve denetime esas olmak üzere numuneler alınmıģtır. Debisi yönünden en büyük kirlilik yüküne sahip Elazığ Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisinde, 2007 Nisan döneminde baģlayan revizyon çalıģması tamamlanarak, atıksu arıtma tesisi tarihinde faaliyete geçmiģtir. Çevre Kanununca Alınması Gereken Ġzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik kapsamında Elazığ Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisine ait deģarj iģlemleri devam etmektedir. EÜAġ Keban Hes ĠĢletme Müdürlüğü ne ve EÜAġ Özlüce HES ĠĢletme Müdürlüğü ne ait evsel atıksu arıtma tesislerinin deģarj izinleri bulunmakla beraber Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Ġdari Usuller Tebliği kapsamında numuneler alınarak tesilerin denetimleri gerçekleģtirilmiģtir. Ayrıca ETĠKROM A.ġ. nin sosyal tesislerine ve fabrikadan kaynaklanan evsel atıksularına ait evsel atıksu arıtma tesisleri mevcut olup, deģarj izinleri bulunmaktadır. ETĠGÜMÜġ A.ġ. ne ait Ġlimiz Maden Ġlçesinde faaliyet gösteren bakır cevheri ve bakır konsantresi tesisinin evsel ve endüstriyel atıksuları, Müdürlüğümüz tarafından Çevre Kanununca Alınması Gereken Ġzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik kapsamında takip edilmektedir. Ġlimiz Ġlçe ve Belde Belediyelerinin evsel atıksu arıtma tesisleri bulunmayıp, Çevre ve Orman Bakanlığının tarih ve 2006/15 sayılı genelgesi kapsamında sunmuģ oldukları iģ termin planları mevcuttur. Taahhüt etmiģ oldukları süreç Müdürlüğümüz tarafından takip edilmekte ve belediyelere denetimler yapılmaktadır yılında Kum, Çakıl ve Benzeri Maddelerin Alınması, ĠĢletilmesi ve Kontrolü Yönetmeliği kapsamında tesislere Çevre Yönetim Planı çerçevesinde denetimler gerçekleģtirilmiģtir. 93

122 D.5.1. Tuzluluk Konuyla ilgili çalıģma yapılmamıģtır. D.5.2. Zehirli Gazlar Konuyla ilgili çalıģma yapılmamıģtır. D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik Konuyla ilgili çalıģma yapılmamıģtır. D.5.4. Ağır Metaller ve Ġz Elementler Konuyla ilgili çalıģma yapılmamıģtır. D.5.5. Zehirli Organik BileĢikler Konuyla ilgili çalıģma yapılmamıģtır. D Siyanürler Konuyla ilgili çalıģma yapılmamıģtır. D Petrol ve Türevleri Konuyla ilgili çalıģma yapılmamıģtır. D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller Konuyla ilgili çalıģma yapılmamıģtır. D Pestisitler ve Su Kirliliği Konuyla ilgili çalıģma yapılmamıģtır. D Gübreler ve Su Kirliliği Konuyla ilgili çalıģma yapılmamıģtır. D Deterjanlar ve Su Kirliliği Konuyla ilgili çalıģma yapılmamıģtır. D.5.6. ÇözünmüĢ Organik Maddeler Konuyla ilgili çalıģma yapılmamıģtır. D.5.7. Patojenler Konuyla ilgili çalıģma yapılmamıģtır. D.5.8. Askıda Katı Maddeler Konuyla ilgili çalıģma yapılmamıģtır. D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği: Bu konu kapsamında 2010 yılında Türkiye Atom Enerjisi Kurumu tarafından Ġl merkezleri ve ilçelerden herhangi bir nükleer/radyolojik kaza veya nükleer saldırı sonrası oluģabilecek radyoaktif serpintinin boyutlarının bilinmesi amacıyla toprak ve içme suyu numuneleri Ġl Müdürlüğümüz tarafından alınmıģ ve Türkiye Atom Enerji Kurumu na gönderilmiģtir. D. SU - KAYNAKÇA -D.S.Ġ. 9. Bölge Müdürlüğü -Elazığ Belediyesi -Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü 94

123 E.TOPRAK VE ARAZĠ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı Ġklim, topografya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Elazığ da çeģitli büyük toprak grupları oluģmuģtur. Büyük toprak gruplarının dıģında toprak örtüsünden yoksun bazı arazi tipleri de görülmektedir. Bu toprak grupları; a)- Alüviyal topraklar : Yüzey sularının tabanlarında veya tesir sahalarında akarsular tarafından taģınarak yığılmıģ bulunan genç sedimentler üzerinde yer alan; düze yakın meyile sahip, (A) C profilli, azonal topraklardır. Ġklim, drenaj ve kullanma tarzına göre organik madde miktarları geniģ bir değiģiklik gösterir. Azonal topraklar olması nedeniyle özel bir iklim tipi vejetasyonu yoktur. Bu toprak grubu Elazığ Ġlinde en fazla merkez ilçe sınırları içerisinde yer almaktadır. b)- Kolluvyal topraklar : Yüzey akıģ veya yan derelerin kısa mesafelerden taģıyarak, meylin azalmıģ olduğu yerlerde depo ettikleri materyallerin meydana getirdiği genç (A) C profilli topraklardır. Yağısın Ģiddetine ve meylin derecesine göre muhtelif parça büyüklüğündedir. Kolluvyal topraklar % 2'den fazla olmak Ģartıyla mutlak bir meyile sahiptirler. Bu topraklar meyil ve kaba bünyeli olması sebebiyle genellikle iyi drenajlı olup, bunun bir neticesi olarak tuzluluk ve tuz birikimi göstermez. Mevcut problemleri, bünyelerinin kaba oluģları, taģlılıkları, meyile sahip olmaları ve taģkına maruz kalmalarıdır. Ġl içindeki kolluvyal toprakların toplamı mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, ha olup, il yüzölçümünün %3.3'ünü teģkil etmektedir. c)- Kahverengi topraklar : Kalsifikasyon ameliyesine sahip bu topraklar ABC profilli zonal topraklardır. A horizonu, l0-25 cm kalınlıkta; belirgin gözenekli yapıda; orta derecede organik madde ihtivasına sahiptir. ph nötür veya bazik, renk gri-kahve veya kahverengidir. B Horizonu açık kahverengiden koyu kahverengine kadar değiģen renklerde kaba yuvarlak köseli blok yapıdadır. Alt toprak çok kireçli ana maddeye geçiģ yapar. Ġl için de mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, ha yüzölçümü ile en fazla sahayı bu grup topraklar kapsamaktadır. d)- Kırmızı kahverengi topraklar : Bu topraklar hemen hemen bütün özellikleri kahverengi toprakların aynı veya benzeridir. Bu topraklar gözenekli veya granüler bir yapı arz eder. Ana madde; ph değerleri asit veya alkali olmakla beraber, çoğunlukla alkali görülen kireççe zengin kil taģları, mikasistler ve gnaysdır. e)- Kireçsiz kahverengi orman toprakları : A(B) C profiline sahip topraklardır. Organik madde muhtevası iyi gözenekli veya granüler yapıdadır, Ana madde Wiosen ve Pliosene asit kumlu, kil taģı, kireçli, kumlu, killi veya çakıllı depozitlerden ibarettir. En fazla Maden Ġlçesinde bulunan bu tip toprakların ildeki toplamı, ha, Maden Ġlçesindeki ise ha'dır. f)- Bazaltik topraklar : Orta derin profile sahip olan bazaltik topraklar killi olup, iyi bir profile sahip değildir. Bazaltik topraklar çok kere kireçsizdir. Reaksiyon nötr ile kalevi arasındadır. Organik madde muhteviyatı oldukça azdır. g)- Çıplak kaya ve molozlar : Üzerinde herhangi bir toprak katmanı ve toprak geliģimi bulunmayan parçalanmamıģ veya kısmen parçalanmıģ sert kaya ve taģlarla kaplı olan arazi tipidir. h)- Kumlu, çakıllı, molozlu, ırmak taģkın yatakları : Irmakların taģkın yataklarındaki kumlu, çakıllı, molozlu materyalin bulunduğu kısımlardır. Bu sahalar yağıģların az olduğu yaz aylarında görülürler. 95

124 E.2. Toprak Kirliliği Dünya üzerinde yaģayan canlıların mutluluk ve refahı, mevcut olan toprak, su ve hava gibi doğal kaynakların en iyi Ģekilde kullanılması ile mümkün olmaktadır. Bu doğal kaynaklar arasında yer alan toprak, insanlık için tek yaģam mekanı olması yanında, canlıların hayatlarını sürdürebilmeleri için temel besin maddelerinin üretim ortamı olması nedeniyle çok önemlidir. Günümüzde toprakların dikkatsizce kullanılması sonucunda; erozyon, tuzluluk ve sodiklik, su fazlalığı, çölleģme ve taģlılık gibi oluģan toprak sorunları ile amaç dıģı kullanımlardan dolayı tarım toprakları kalite ve miktar olarak gün geçtikçe azalmaktadır. Buna karģılık dünya nüfusu ve bu nüfusun beslenme ihtiyacı hızlı bir Ģekilde artmaktadır. Tarım topraklarının tarım dıģı amaçlar için kullanılması, bu topraklardan tarımsal üretim amacıyla faydalanılmasını sonsuza kadar engellemektedir. Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Fırat havzasında yer alan Elazığ Ġl toprakları dağlık ve engebeli bir yapıya sahip olup, Ġl yüzölçümünün % 28'i iģlenebilir tarım arazisidir. Elazığ Ġli'nin yerüstü su kaynakları bakımından zengin olduğu düģünülürse bu toprakların değeri daha iyi anlaģılır. Sanayi ve turizm gibi istihdam alanlarının fazla geliģmediği ilimizde tarım sektörü, istihdam açısından da oldukça önemlidir. Ülkemiz genelinde olduğu gibi Elazığ Ġli'nde de tarım alanlarının giderek artan bir hızla tarım dıģı amaçlar için kullanıldığı görülmektedir. E.2.1. Kimyasal Kirlenme E Atmosferik Kirlenme Ġlimizde toprak kirliliğinin tespiti için yapılan herhangi bir çalıģma bulunamamıģtır. E Atıklardan Kirlenme Tarım ve hayvancılığa dayalı ekonomisi ve sosyal hayatı ile Doğu Anadolu Bölgesi'nin önemli yerleģim birimlerinden biri olan Elazığ Ġli Türkiye'deki tüm diğer yerleģim birimlerinde olduğu gibi katı atıklarını çevresel etkileri dikkate almadan, seçilmiģ bir alana kontrolsüz olarak bırakmaktadır. Elazığ-Malatya yolu üzerinde, Elazığ kentine 8 km uzaklıktaki Meryem Dağı eteklerine dökülen çöpler, kent merkezinin bu güzergaha doğru geliģmesi nedeniyle Ģehrin içerisinde kalmıģ bulunmaktadır. Keban Baraj Gölü ve Murat Nehri' ne yakın olarak kurulmuģ bulunan Ferrokrom ĠĢletmesi'nin katı atıklarından toprak ve su kaynaklarına ağır metal yıkanmasıyla ilgili olarak yapılan çalıģmalarda fabrika cürufunu krom, kurģun, demir, gümüģ ve baryum gibi metalleri zaman içerisinde su kaynaklarına karıģabileceği, ancak topraklar tarafından da önemli ölçüde adsorpsiyon mekanizması ile tutunabileceği ileri sürülmüģtür. OluĢan cürufta yağıģ suları ile yıkanan ağır metallerin topraklar tarafından tutulmasını incelemek amacıyla yapılan çalıģmalarda, ağır metallerin önemli bir bölümünü adsorpsiyon mekanizması ile topraklar tarafından tutulmakta olduğu ortaya konulmuģtur. Ġlimizde pestisitlerden, gübrelerden ve deterjanlardan kaynaklanan kirlenmeler konusunda bir çalıģma yapılmamıģtır E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme Ġlimizde, kentsel atık sularla ve benzeri kirli suların toprakta oluģturduğu mikrobiyal kirlenmeye ait herhangi bir çalıģma bulunamamıģtır. 96

125 E.3. Arazi E.3.1. Arazi Varlığı E Arazi Sınıfları Elazığ Ġli arazilerinin sahip oldukları kabiliyet sınıflarına uygun olarak kullanılması alınan bitkisel üretim verimin ve çeģidinin artması yanında toprakların zamanla faydalanılamaz hale gelmesini önleyecek en önemli etkendir. I.Sınıf araziler : Toprak derinliği fazla, drenajları iyidir. Tuzluluk, alkalilik gibi sorunları yoktur. Su tutma kapasiteleri veya gübrelemeye iyi cevap verirler. Elazığ Ġlinde I.sınıf arazilerin yayılma alanı mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, toplam ha olup, il yüzölçümünün % 4.4'ü teģkil etmektedir. Bu arazilerin % 34.4'ünü kahverengi, % 41.1'i alüvyal, % 16.3'i kolüvyai ve % 8,2'ini bozaltik topraklar oluģturmaktadır ha'da sulu tarım, ha'da ise kuru tarım yapılmakta, 578 ha'da kuru bağ, 101 ha'da sulu bağ, ha'da suiu bahçe, l57 ha'da çayır tarımı yapılmakta olup, hektar sahanın; 169 hektarı hava alanı, ha'da yerleģim alanı, diğer bir ifade ile tarım dıģı arazi olarak kullanılmaktadır. II. Sınıf araziler : Tarımda ekim ve dikimi kısıtlayan orta derecede toprak, topografya ve drenaj yetersizlikleri mevcut olup, uygun iģleme ister. Elazığ Ġlinde II. sınıf araziler mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, ha'lık yüzölçümleri ile % 6,4 bir oran teģkil etmektedir. Bu arazilerin % 7'sı alüvyal, % 20 kolüvyal, % 55 kahverengi, % 10 bozaltik topraklar ve % 8 kahverengi toprakları oluģturmaktadır. Ġldeki Il.Sınıf tarım arazileri toplamı hektar olup, bunun hektarında sulu tarım yapılmakta, 3I678 ha kuru tarım arazisi olarak kullanılmakta, 1175 ha orman ve funda örtüsü halinde olup,755 ha ise yerleģim yeri haline gelmiģtir ha'nın da sulu bahçe, 94 ha'nın da kuru bağ tarımı yapılmaktadır. III. Sınıf araziler : Bu arazilerde tarımda ekim ve dikimi kısıtlayan Ģiddetli toprak ve topografya yetersizliği mevcut olup, arazi eğimine dik sürüm Ģarttır. Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, III. sınıf araziler Elazığ Ġlinin % 9'unu teģkil ederler. Toplam alanları ha'dır. III. sınıf arazilerin ildeki kullanım durumları Ģöyledir; ha kuru tarım, l2.705 ha. sulu tarım, ha fundalık ve orman, ha sulu bahçe, 848 ha yerleģim alanı olarak dağılmaktadır. IV. Sınıf araziler : Tarımda ekim, dikimi kısıtlayan çok Ģiddetli toprak topografya yetersizlikleri mevcut olup, yoğun sürüme uygun değildir. Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, Elazığ Ġlinde IV. sınıf araziler hektar yüzölçümüne ve % 8'lik bir orana sahiptir. Bu sınıf % 51 kahverengi, % 24'ü bozaltik, % 4'ü kolüvyal topraklar oluģturmaktadır. V. Sınıf araziler : YetiĢecek bitki cinsini kısıtlayan ve kültür bitkilerinin normal geliģmesini önleyen sınırlandırmalara sahiptir. Toprakları sık sık sel basması nedeniyle sürekli olarak yaģ yada çok taģlı ve kayalıktır. Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, bu tür araziler Elazığ Ġlinde 655 hektarlık yüzölçümü ile % 0.07'lik düģük bir oran teģkil ederler. Tamamı hafif tuzlu, düz ve derin kahverengi topraklardan ibarettir. VI. Sınıf araziler : Bu araziler iģlemeli tarıma uygun değildir. Çok Ģiddetli erozyon, çok sığ toprak, taģlılık, baģlıca kısıtlayıcı faktörlerdir. Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre, Elazığ Ġlinde ha ile % 10'luk bir orana sahip olan VI. sınıf arazilerinin % 6'sı kahverengi orman toprağı % 39'unu ise kahverengi topraklar oluģturmaktadır. VII. Sınıf araziler : Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre yüzölçümü ha olup, sürülecek tarıma uygun değildir. Çok Ģiddetli erozyon, çok sığ toprak, taģlılık tarımı kısıtlayıcı faktörlerdir. Toplam alanın % 55'ini teģkil eder. Bu toprakların % 22'si kahverengi orman toprağı, % 33'ünü ise kahverengi topraklar teģkil etmektedir. 97

126 VIII. Sınıf topraklar : Tamamen tarıma elveriģsiz topraklardır. Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre VIII. sınıf araziler, ilde % 6.6'lık bir oran oluģturur. Toplam alanları hektar olup, 18 ha tarım dıģı arazi, hektarı çıplak kayalık olarak yer almaktadır. Bütün bu sınıfların dıģında Elazığ Ġl yüzölçümüne dahil olarak mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre 180 hektarlık yoğun yerleģim alanı ile hektar su yüzeyi bulunmaktadır. Bu sınıflandırmadan ayrı olarak 2005 yılında 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu çıkarılarak tarım arazilerinin sınıflandırılmalarında yeni bir tanım getirilmiģtir. Buna göre; Toprak: Mineral ve organik maddelerin parçalanarak ayrıģması sonucu oluģan, yeryüzünü ince bir tabaka halinde kaplayan, canlı ve doğal kaynak, Arazi: Toprak, iklim, topografya, ana materyal, hidroloji ve canlıların değiģik oranda etkisi altında bulunan yeryüzü parçası, Tarım arazisi: Toprak, topografya ve iklimsel özellikleri tarımsal üretim için uygun olup, hâlihazırda tarımsal üretim yapılan veya yapılmaya uygun olan veya imar, ihya, ıslah edilerek tarımsal üretim yapılmaya uygun hale dönüģtürülebilen araziler, Mutlak tarım arazisi: Bitkisel üretimde; toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerinin kombinasyonu yöre ortalamasında ürün alınabilmesi için sınırlayıcı olmayan, topografik sınırlamaları yok veya çok az olan; ülkesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan, hâlihazır tarımsal üretimde kullanılan veya bu amaçla kullanıma elveriģli olan araziler, Özel ürün arazisi: Mutlak tarım arazileri dıģında kalan, toprak ve topografik sınırlamaları nedeniyle yöreye adapte olmuģ bitki türlerinin tamamının tarımının yapılamadığı ancak özel bitkisel ürünlerin yetiģtiriciliği ile su ürünleri yetiģtiriciliğinin ve avcılığının yapılabildiği, ülkesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan araziler, Dikili tarım arazisi: Mutlak ve özel ürün arazileri dıģında kalan ve üzerinde yöre ekolojisine uygun çok yıllık ağaç, ağaççık ve çalı formundaki bitkilerin tarımı yapılan, ülkesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan araziler, Marjinal tarım arazisi: Mutlak tarım arazileri, özel ürün arazileri ve dikili tarım arazileri dıģında kalan, toprak ve topografik sınırlamalar nedeniyle üzerinde sadece geleneksel toprak iģlemeli tarımın yapıldığı araziler, Tarım dıģı alanlar: Üzerinde toprak bulunmayan çıplak kayaları, daimi karla kaplı alanları, ırmak yataklarını, sahil kumullarını, sazlık ve bataklıkları, askeri alanları, endüstriyel, turizm, rekreasyon, iskân, altyapı ve benzeri amaçlarla plânlanmıģ araziler olarak değerlendirmeye alınmıģtır. Bu kapsamda, Ġl Tarım Müdürlüğü tarafından yürütülen Sorunlu Tarım Alanlarının Tespiti ve ĠyileĢtirilmesi Projesi (STATĠP) ile Elazığ Ġli toplam yüzölçümünün ha olduğu; bu toplam alanın ha ının tarım alanı ve geriye alan ha ının ise orman alanı, mera alanı, çayır, yerleģim alanı, özel koruma alanı, tarım dıģı alan gibi diğer alanlar olduğu belirlenmiģtir. Toplam ha alana sahip tarım alanının ha lık bölümünün sulu mutlak tarım arazisi, ha lık bölümünün kuru mutlak tarım arazisi, ha lık bölümünün dikili tarım arazisi, ha lık bölümünün sulu marjinal tarım arazisi ve ha lık bölümünün ise kuru marjinal tarım arazisi vasfında olduğu tespit edilmiģtir. 98

127 Tablo E.1: Elazığ Ġli Tarımsal Arazi Varlığı Tarım Arazileri Mutlak Tarım Arazileri Dikili Tarım Arazileri Marjinal Tarım Arazileri Toplam (ha) Mera Arazileri Çayır Arazisi Orman Arazileri YerleĢim Alanları Özel Koruma Alanları Diğer Araziler Genel Toplam (ha) Sulu Tarım Kuru Tarım Zeytin 0.00 Fındık 0.00 A.Fıstığı 0.00 Çay Narenciye 0.00 Çay 0.00 Bağ Diğerleri Toplam (ha) Not: Statip mera alanı ha dır. Mera biriminden alınan toplam mera alanı ha dır. Bu nedenle mera alanına ha alana eklenmiģ ve bu alan diğer arazilerden düģülmüģtür. *Tabloda belirtilen alanlar köy muhtarları ve mahalli bilirkiģilerin sözlü beyanlarına göre köy sınırı belirlemek suretiyle aletsiz olarak görsel incelemelerden elde edilen verilerin bilgisayarda GIS programları yardımı ile sayısallaģtırılmasından elde edilmiģtir. Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü (2009) E Kullanım Durumu Toplam ha tarım alanının yaklaģık ha ı sulanabilecek arazi durumundadır. Ġlimiz toplam tarım alanının ha ı halihazırda sulanmaktadır. Buna göre halihazırda sulanan arazi toplam tarım alanının yaklaģık % 15 ini, sulanabilecek durumdaki tarım alanlarının ise yaklaģık % 23 ini teģkil etmektedir. Tarım Arazilerinin Amaç DıĢı Kullanımı: Elazığ, tarım arazileri bakımından zengin bir Ģehir değildir. Tüm yüzeyin ancak % 28'i toprak islemeli tarıma elveriģlidir ve bu alanlarda gün geçtikçe, artan bir Ģekilde tarım dıģı kalmaktadır. Bu durum Ģehirde tarım toprakları ile birlikte tarımsal ürünlerin de azalmasına neden olmaktadır. Bu Ģekilde issizliğin yoğun olduğu Ġlimizde ayrıca istihdam da reel olarak azalmaktadır. Toprak islemeli tarım arazilerinin tarım dıģına çıkması, ildeki mevcut arazi kullanım dengesinin de bozulmasına neden olmaktadır. Çünkü tarım alanlarının azalmasına karģılık, kırsal kesimdeki nüfus yeterince azalmadığı zaman toprak islemeli tarıma elveriģli olmayan araziler tarıma açılmaktadır. Bu arazilerden yeterince verim alınmamakla birlikte, erozyonun da artmasına neden olmaktadır. Ayrıca tarım arazilerinin tarım dıģı amaçlarla kullanılması, bu alanlara yapılmıģ olan tarımsal yatırımları özellikle sulama yatırımlarını atıl bırakarak ölü yatırımlar haline getirmektedir. 99

128 Tablo E.2:5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu Uygulamalarına Ait 2010 Yılı Raporu 2010 YILI BaĢvuru Sayısı Ġzin Verilen (ha) MT TA OT SMT KMT KTA STA SOT KOT DT Toplam Ġzin verilmeyen (ha) Kanun Kapsamı DıĢında bulunan (ha) Genel Toplam (ha) I.DÖNEM II.DÖNEM Toplam: Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü (2010) E.3.2. Arazi Problemleri Elazığ Ġli topraklarında bitki yetiģmesini ve tarımsal kullanımı kısıtlayan erozyon, sığlık, taslılık, kayalık, drenaj bozukluğu, tuzluluk ve sodiklik gibi etkinlik dereceleri yer yer değiģen bazı sorunlar bulunmaktadır. Erozyon : Elazığ Ġlinde en fazla meydana gelen erozyon su erozyonudur. Bu sorunlardan çok az etkilenen veya hiç etkilenmeyen alanlar çoğunlukla aluvyal ve hidrometrik aluvyal topraklardan oluģan taban arazilerdir. Bunlar mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre taģkın yatakları, kıyı kumulları, çıplak kayalıklar, yoğun yerleģim alanları ve su yüzeyleri dıģında kalan alanlardaki toprakların % 19.4'ünü oluģturmaktadır. Toprak Sığlığı : Toprak da köklerin geliģtiği ve bitki besin maddelerinin ve suyun temin edildiği bölge derinliği bitki yetiģtirme açısından çok önemlidir. Bu bölge derin olursa toprakların bulunduğu iklime adapte olabilen her türlü kültür bitkisini yetiģtirmek mümkün olur. Halbuki il topraklarının 2/3'ü böyle bir derinlikten yoksundur. Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre sığ ve çok sığ toprakların bulunduğu arazilerin toplamı hektar olup, toplam araziye oranı % 71'dir. Yüzölçümü ha olan orta ve derin topraklar % 13.9'luk bir oran oluģturmaktadır. TaĢlık-Kayalık: Mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre Elazığ Ġlinde toprak islemeye ve bitki geliģmesine zarar verecek derecede taģlık veya kayalık ihtiva eden topraklar ha tutmaktadır. Bu da toprakların % 55,1 'i demektir. TaĢlılık hem yüzeyde hem de profilde olabilmektedir. Drenaj : Daha çok aluvyal düzlüklerde görülen ve taban suyunun her zaman veya yılın bir bölümünde bitki geliģmesine zarar verecek kadar yüksek düzeyde bulunduğu topraklar mülga Köy Hizmetleri Müdürlüğü verilerine göre 462 hektarlık sahayı kaplamaktadır. Tuzluluk ve Sodiklesme: Ülkemizde sulamanın kontrolsüz yapılması, su kalitesine önem verilmemesi ve uygun drenaj tedbirleri alınmaması sonucunda geniģ tarım alanlarında tuzlaģma ve sodiklesme yoluyla önemli miktarda arazi kaybı olmaktadır. Tarım arazilerinin sulamasında kullanılan sulama sularının az veya çok miktarda tuz içermesi nedeniyle iyi kaliteli sulama sularının kullanılması durumunda dahi tarım arazilerine bir yılda tonlarca tuz verilmektedir. Sulamaya açıldıktan sonra uygun önlemlerin zamanında alınmaması sonucu tuzlu ve sodikli hale dönüģerek verimsiz düsen arazilerin ıslah edilerek tarımda tekrar kullanılabilir hale getirilmeleri mümkündür. Bunun yanında halen tarımda kullanılan verimli toprakların ileride yapılacak sulamalar nedeniyle tuzlu ve sodyumlu hale dönüģmelerine engel olmak için gerekli teknik önlemler alınmalıdır. Böylece hem verimli toprakların ileride tuzlulaģmalarına engel olunmuģ hem de yeni tarım arazileri kazanılmıģ olacaktır. 100

129 Sulamaya bağlı olarak toprağın; fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik özelliklerinde değiģiklikler meydana gelmektedir. Sulama suyunda sodyum konsantrasyonunun yüksek olması ise, toprak tanecikleri tarafından fazla miktarda adsorbe edildiğini göstermektedir. Bu duruma gelen topraklar ıslanınca tanecikler birbirine yapıģır, teksel yapı meydana gelir ve geçirgenlik azalır. E.TOPRAK VE ARAZĠ KULLANIMI - KAYNAKÇA - Ġl Tarım Müdürlüğü - Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü - Orman Bölge Müdürlüğü 101

130 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem tipleri F.1.1. Ormanlar F Ormanların Ekolojik Yapısı Orman Ekolojisi, orman ile ormanın yaģama ve geliģmesini sağlayan tüm faktörlerden oluģmaktadır. Bu faktörler ormanın yetiģme bölgesindeki arazi Ģekli, toprak ve iklim özellikleri ile canlı varlıkların, orman ağaçlarının yaģam ve geliģmeleri arasındaki karģılıklı etki ve iliģkilerdir. Fizyolojik Faktörler: Elazığ Orman ĠĢletme Müdürlüğünün mevcut ormanlarının Türkiye coğrafyası üzerindeki konumu; Kuzey Enlemleri, Doğu boylamları arasında kalmaktadır. Denizden yüksekliği 1056 m.dir. Belli baģlı ovaları; Kuzova, Uluova, Altınova' dır. Elazığ Ġlinin çevresinde Malatya, Erzincan, Tunceli, Bingöl ve Diyarbakır illeri bulunmaktadır. Ayrıca Ġlin kuzey ve doğusu barajlarla çevrilidir. Bu barajlar Keban ve Karakaya Barajlarıdır. Ġklim Özellikleri: Bölgemizde karasal iklim hakimdir. KıĢları soğuk ve kar yağıģlı, yazları sıcak ve kuraktır. Yıllık ortalama yağıģ miktarı 427 mm'olup yaz aylarında minimum seviyededir. Ġlin iklimi orman için uygundur. Topografya: Elazığ Ġlinin yerleģim yeri ova üzerinde kurulmuģtur. Etrafı yer yer dağlarla çevrilidir. Önemli ovaları mevcuttur. Bu ovalar; Kuzova, Altınova, Uluova ve Palu ovasıdır. Belli BaĢlı dağları; Aladağ, Hasan dağı, Hacısor dağı, Karagöz dağı, Kızıldağ, KarĢıdağ, Cüge dağı, Bögülü dağı, Gazdağı, Cobur dağı, Çelenik dağı, Mihrat dağı, Mastar dağı, ġahsuvar ve Suvar dağları. Belli BaĢlı Akarsuları; Fırat nehri, Murat nehri, Maden çayı, Peri~Çayı, Keydan çayı, Hançay, Karakoçan deresi, Kalecik deresi, Ohu deresi, Ġringil deresi, Kürk çayı. bellibaģlı göller ve barajlar; Keban Barajı, Hatunköy Barajı, Cip Barajı, Kalecik Barajı ve önemli göllerimiz arasında Hazar gölü bulunmaktadır. Bölgemizde; Kahverengi topraklar, kırmızımsı kahverengi topraklar, kestane rengi topraklar, kireçsiz kahverengi topraklar bulunmaktadır. F Ġlin Orman Envanteri Tablo - F.1: Elazığ Merkez ĠĢletme ġefliği Amenejman Verilerine Göre Orman Varlığı ġeflġkler KORU (Ha) B.KORU (Ha) T.KORU (Ha) N.BALT (Ha) B.BALT (Ha) T.BALT (Ha) AÇIKLIK (Ha) T.ORMAN (Ha) G.ALAN (Ha) ORANI (Ha) Merkez , %11 Karakoçan Palu Kaynak: Orman ĠĢletme Müdürlüğü Ağaç Türleri ve Yayılım Alanları: Doğal olarak yetiģen koru ormanlarımız, yok denecek kadar azdır. Ancak ağaçlandırma yolu ile yetiģtirilmeye çalıģılmaktadır. 102

131 Dikilen ağaç türleri ise: Sedir, Karaçam, Akasya, Aylantus, DiĢbudak ve Akçaağaç türleridir. Baltalık ormanlarımızın tamamı tabii olup, çoğunlukla meģe ağaçlarından oluģmaktadır. Mevcut ağaçlandırma sahaları ve doğal yayılıģ gösteren meģe baltalıkları orta dağlık arazi dediğimiz m. yükseklikte bulunmaktadır. Orman ağaçları genellikle derin topraklar da daha iyi kök geliģimi yapmaktadırlar. Ġlimizin % 50'sinden daha büyük bir alanında erozyon problemi olup, mevcut oluģmuģ toprak partükülleri de yağıģla beraber yüzeysel akıģa geçerek Keban Baraj gölümüze ve nehirlerimize akmaktadır. Orman Alanlarının Mülkiyeti: Orman alanlarının tamamı Maliye Hazinesidir ve Hazineye aittir. Kadastro çalıģmaları sonucunda orman alanları Maliye Hazinesi adına orman vasfı ile tescili yapılmaktadır. Orman Ürünleri: Elazığ ilinin dahilinde yakacak odun ve inģaat sektöründe kullanılmak üzere piyasaya odun ürünleri arz edilmektedir. Yöremizdeki ormancılık faaliyetleri kapsamında, meģe ormanlarından elde edilen meģe odunları piyasaya yakacak odun olarak girmektedir. Koru ormanlarından elde edilen sırık ve maden direkleri de inģaat sektörü tarafından talep edilmektedir. Ġlimiz Karakoçan Ġlçesinde yıllık ortalama ster civarında meģe yakacak odun üretimi gerçekleģtirilmektedir. Bu mevcut odun Karakoçan ve kısmen Elazığ Ġlinin kıģlık yakacak odununu karģılamaktadır. Ġlimiz Palu Ġlçesindeki ormanlarda üretilen asli orman ürünlerine ait 2008 yılında toplam ster meģe yakacak odunu üretilmiģtir. Palu ilçemizde odun dıģı orman ürünlerine yönelik bir üretim yoktur. Elazığ merkezde 2008 yılında tomruk üretimi 336,771 m³, yakacak Odun üretimi de 517 ster, olarak gerçekleģmiģtir. Orman ağaç dallarının vejatasyon döneminde sürekli alınıp hayvanlara verilmesi ve otlatılması meģelerin çalıya dönüģmesine sebep olmakta ve bozulmaktadır. F Orman Varlığının Yararları Ġlimizde iki mesire yeri ve bir kent ormanının regreasyon ve peyzaj değerlerinin olduğu ve iģletilmesi için mesire yerlerinin kiraya verildiği, böylelikle geçim kaynağı oluģturduğu bunun haricinde herhangi bir proje uygulanmadığı bilinmektedir ayrıca, ilimiz orman alanı bakımından zengin değildir. nadiren görülen ormanlık alanların faydaları genel faydaları içinde değerlendirilebilir. -Orman, toprak üzerindeki ve toprak içinde yaģayan mikroorganizmaların geliģimini sağlar. Orman, toprağı, suya, sele, ve rüzgara karģı korur. -Orman, rekreasyon özelliğini taģır. -Orman, toprağın nem ve su dengesini düzenli tutar. -Ormanlarımızın hayvancılık açısından çok yararları vardır. -Ormanlarımız doğal ve yaban hayatını korur. -Ormanların iģ ve istihdam yönünden yararları mevcuttur. F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları Ġlimizde Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı 69 ve 70 no'lu Orman Kadastro Komisyonların çalıģmalarıyla Orman sınırları belirlenmektedir sayılı Orman Kanununun ilgili maddelerine göre bugüne kadar toplam m 2 'lik bilim ve fen bakımından Orman niteliğini kaybetmiģ arazi parçası tarım alanlarına dönüģtürülmüģ ve orman rejimi dıģına çıkarılmıģtır. 103

132 2007 yılında tapulu kesim miktarları ile ilgili olarak Orman ĠĢletme Müdürlüğünün ilgili verileri Tablo F.2 de verilmiģtir. Orman ĠĢletme sınırları dahilinde 2006 yılı sınırları içerisinde orman kadastrosu yapılmamıģtır. Ve aynı yıl içerisinde 2/B ile orman sınırı dıģına çıkarılan alan bulunmamaktadır. Tablo F.2: 2007 Yılına Ait Orman Sayılmayan Yerlerden Sahiplerinin Faydalanmaları Ġle Alakalı Yürütülen ĠĢlem Adedi ve Elde Edilen Emval Miktarlarının Cetveldir. YILI:2007 ĠġLETME ġeflġğġ: Elazığ ĠġLETME ġeflġğġ ĠNCELEME ADEDĠ KesinleĢmiĢ Orman Kadastrosu veya 3402 Bulunan Yerlerde Yıl Ġçinde incelenen (adet) Kesim Ġzni verilen (adet) Kesim Ġzni Verilen KGH Miktarı (M3) ÜRETĠM MĠKTARI YAPACAK EMVAL (M3) ELDE EDĠLEN EMVAL MĠKTARI YAKACAK EMVAL (ster) Zati Ġhtiyaç Pazar SatıĢı Toplam ĠhtiyaçĠhtiyaç Zati Ġhtiyaç Pazar SatıĢı Toplam Zati Ġhtiyaç Pazar SatıĢı Toplam Zati Ġhtiyaç Pazar SatıĢı Toplam Zati Ġhtiyaç Pazar SatıĢı Toplam Elazığ ,966 71, ,319 69,319 TOPLAM Kaynak: Orman ĠĢletme Müdürlüğü (2007) 104

133 Tablo F.3:Elazığ Ġlinde Orman Kadastro Yapılan Köyler Sıra No ĠLĠ ĠLÇESĠ BELDESĠ KÖY/MAHALLE Uygl. Yapan Komisy. Uygl Yılı Ormanlık Alan Orman Sayılmayan Alan 2/B Alanı Ha. M 2 Ha. M 2 Ha. M 2 1 ELAZIĞ ALACAKAYA BAKLADAMLAR ELAZIĞ ALACAKAYA SULARBAġI ELAZIĞ ALACAKAYA KAYRANLI ELAZIĞ ALACAKAYA ÇAKMAKKAYA ELAZIĞ ALACAKAYA GÜRÇUBUK ELAZIĞ BASKĠL KAYABEYLĠ ELAZIĞ BASKĠL DOĞANCIK ELAZIĞ BASKĠL DÜĞÜNTEPE ELAZIĞ BASKĠL ÇAVUġLU ELAZIĞ BASKĠL ALADĠKME ELAZIĞ BASKĠL KARAALĠ ELAZIĞ BASKĠL DEMĠRLĠBAHÇE ELAZIĞ BASKĠL YÜREKLĠ ELAZIĞ BASKĠL SULTANUġAĞI ELAZIĞ BASKĠL SARITAġ ELAZIĞ BASKĠL HACIHÜSEYĠNLER ELAZIĞ BASKĠL KUTLUGÜN ELAZIĞ BASKĠL ESKĠKÖY ELAZIĞ BASKĠL ODABAġI ELAZIĞ BASKĠL ESKĠBASKĠL ELAZIĞ BASKĠL NAZARUġAĞI ELAZIĞ BASKĠL SEFKAT ELAZIĞ BASKĠL YILDIZLI ELAZIĞ BASKĠL BEġBÖLÜK ELAZIĞ BASKĠL KARAGEDĠK ELAZIĞ BASKĠL MEYDANCIK ELAZIĞ BASKĠL TATLIPAYAM ELAZIĞ BASKĠL YENĠOCAK ELAZIĞ BASKĠL ġġtuġaği TOPLAM ALAN 105

134 30 ELAZIĞ BASKĠL TAVġANUġAĞI ELAZIĞ BASKĠL AKDEMĠR ELAZIĞ BASKĠL ġahapli ELAZIĞ BASKĠL ĠÇLĠKAVAL ELAZIĞ BASKĠL KONACIK ELAZIĞ BASKĠL DELĠKTAġ ELAZIĞ BASKĠL KAROĞLU ELAZIĞ BASKĠL TEPECĠK ELAZIĞ BASKĠL Merkez Mahallesi ELAZIĞ BASKĠL BAHÇEDERE ELAZIĞ BASKĠL YENĠBAHÇE ELAZIĞ BASKĠL ÇĠTLĠ ELAZIĞ BASKĠL Bahçelievler mah ELAZIĞ BASKĠL MERKEZ BAĞDERE ÖZDAĞ ÖZEL OR. 44 ELAZIĞ BASKĠL POYRAZ YENĠÇUBUK ELAZIĞ BASKĠL MERKEZ KÜLLÜK ELAZIĞ BASKĠL MERKEZ ġahġnkaya ELAZIĞ BASKĠL HANKENDĠ SAKABAġI ELAZIĞ BASKĠL HANKENDĠ YALINDAMLAR ELAZIĞ BASKĠL POYRAZ YUKARIÇAKMAK ELAZIĞ BASKĠL GELĠNDERE ELAZIĞ BASKĠL KAYABAĞLARI ELAZIĞ BASKĠL GÖZELĠ ELAZIĞ BASKĠL KAVAK ELAZIĞ BASKĠL KAMIġLI ELAZIĞ BASKĠL YEDĠPINAR ELAZIĞ BASKĠL DÖRTBÖLÜK ELAZIĞ BASKĠL KÖSEBAYIR B alanı yok 58 ELAZIĞ BASKĠL SOĞUKPINAR ELAZIĞ BASKĠL ALINCIK ELAZIĞ BASKĠL GÜNEY ELAZIĞ BASKĠL KÜRK

135 62 ELAZIĞ BASKĠL MOLLAALĠ Kaynak: Orman ĠĢletme Müdürlüğü (2007) Tablo F4: Yıllarında Üretim Yapılan Bölmelerin Durumu ve Elde Edilen Hasılanın Cinsi ve Miktarları BÖLMENĠN AMENEJMAN PLANINDAKĠ VERĠLERĠ BÖLME NO KORU (Ha) BOZUK KORU (Ha) ĠYĠ BALTALIK (Ha) AÇIKLIK (Ha) TOPLAM SAHA SERVET ETA 2006 Yılında Çıkan Servet (M 3 -Ster) 2007 Yılında Çıkan Servet (M 3 -Ster) , ,1 M , Str ,5 - O.Ü.H 31 Str , ,913 M , ,088 M 3 Kaynak: Orman ĠĢletme Müdürlüğü (2007) 107

136 Tablo - F.5:Tescil Edilen Orman ve 2/B Alanları ĠLĠ ĠLÇESĠ KÖYÜ YAPILAN UYGULAMA KÖY TOPLAM ORMAN ALANI Ha ORMANIN ADI ELAZIĞ ALACAKAYA GULEMAN ,726 DEVLET ORMN. ELAZIĞ ALACAKAYA SĠTE ,191 DEVLET ORMN. ELAZIĞ ALACAKAYA ALTIOLUK ,901 DEVLET ORMN. ELAZIĞ ALACAKAYA BAKLADAMLAR ,243 DEVLET ORMN. ELAZIĞ ALACAKAYA ÇATAKLI ,847 DEVLET ORMN. ELAZIĞ ALACAKAYA SULARBAġI ,497 DEVLET ORMN. ELAZIĞ ALACAKAYA GÜRÇUBUK ,603 DEVLET ORMN. ELAZIĞ ALACAKAYA ÇAKMAKKAYA ,753 DEVLET ORMN. ELAZIĞ ALACAKAYA KAYRANLI ,593 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL ESKĠBASKĠL MAH ,836 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL ġefkat MAH ,890 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL ALADĠKME KÖYÜ ,431 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL BEġBÖLÜK KÖYÜ ,925 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL ÇAVUġLU KÖYÜ ,005 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL DELĠKTAġ KÖYÜ ,473 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL DOĞANCIK KÖYÜ ,592 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL DÜĞÜNTEPE KÖYÜ ,215 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL ESKĠKÖY KÖYÜ ,188 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL YUKARI KULUġAĞI KÖYÜ ,990 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL HACI HÜSEYĠNLER KÖYÜ ,405 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL HACIUġAĞI KÖYÜ ,952 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL SÖĞÜTDERE KÖYÜ ,118 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL HARABAKAYIġ KÖYÜ ,548 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL ĠÇLĠKAVAL KÖYÜ ,780 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL KARAALĠ KÖYÜ ,364 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL KARAGEDĠK KÖYÜ ,413 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL KAYABEYLĠ KÖYÜ ,598 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL ÇAVUġLU KÖYÜ ,780 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL KIZILUġAĞI KÖYÜ ,061 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL KOÇYOLU KÖYÜ ,478 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL KUTLUGÜN KÖYÜ ,292 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL MEYDANCIK KÖYÜ ,760 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL PAġAKONAĞI KÖYÜ ,032 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL SARITAġ KÖYÜ ,500 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL ġġtuġaği KÖYÜ ,574 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL SULTANUġAĞI KÖYÜ ,980 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL ġahapli KÖYÜ ,310 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL TAVġANUġAĞI KÖYÜ ,965 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL TATLIPAYAM KÖYÜ ,970 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL YAYLANLI KÖYÜ ,152 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL YENĠOCAK KÖYÜ ,634 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL YÜREKLĠ KÖYÜ ,165 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL YUKARI KULUġAĞI KÖYÜ ,521 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL SÖĞÜTDERE KÖYÜ ,179 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL RESULKEHYA KÖYÜ ,272 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL ġahġndere KÖYÜ ,793 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL KARAOĞUL KÖYÜ ,123 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL ALTINUġAĞI KÖYÜ ,238 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL EMĠRHAN KÖYÜ ,938 DEVLET ORMN. 108

137 Tablo - F.5:Tescil Edilen Orman ve 2/B Alanları ĠLĠ ĠLÇESĠ KÖYÜ YAPILAN UYGULAMA KÖY TOPLAM ORMAN ALANI (Ha) ORMANIN ADI ELAZIĞ BASKĠL AKUġAĞI KÖYÜ ,248 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL KONALDA KÖYÜ ,305 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL HACIMUSTAFA KÖYÜ ,570 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL BOZOĞLAK KÖYÜ ,451 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL IġIKLAR KÖYÜ ,657 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL KARAKAġ KÖYÜ ,388 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL AġAĞI KULUġAĞI KÖYÜ ,125 DEVLET ORMN. ELAZIĞ BASKĠL HACIMUSTAFA KÖYÜ ,296 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN BAYINDIR KÖYÜ ,800 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN BÖLÜKÇALI KÖYÜ ,456 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN ARSLANKAġI KÖYÜ ,394 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN GÜNEYTEPE KÖYÜ ,591 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN ALTINKÜREK KÖYÜ ,133 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN ALTINKYAKA KÖYÜ ,307 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN BEYDEĞĠRMENĠ KÖYÜ ,498 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN ÇALIK KÖYÜ ,977 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN KURġUNYAKA KÖYÜ ,432 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN BADEMLĠ KÖYÜ ,124 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN BÜKLÜMLÜ KÖYÜ ,534 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN TAġKESEN KÖYÜ ,047 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN SAĞDIÇLAR KÖYÜ ,173 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN PINARLAR KÖYÜ ,548 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN ULUPINAR KÖYÜ ,283 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN ÜÇPINAR KÖYÜ ,577 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN BAHÇELĠ KÖYÜ ,036 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN KOYUNUġAĞI KÖYÜ ,874 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN GÖLDERE KÖYÜ ,289 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN GÖKBELEN KÖYÜ ,561 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN AKÇATEPE KÖYÜ ,949 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN DENĠZLĠ KÖYÜ ,161 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN KUġÇU KÖYÜ ,234 DEVLET ORMN. ELAZIĞ KEBAN ÇEVREKAYA KÖYÜ ,221 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN BAHÇELĠEVLER MAH ,147 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN CAMĠĠKEBĠR MAH ,346 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN GEZĠN-MERKEZ ,873 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN BAHÇEDERE KÖYÜ ,699 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN ÇĠFTLĠKKÖY KÖYÜ ,116 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN DURMUġTEPE KÖYÜ ,887 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN KIZILTEPE KÖYÜ ,327 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN PLAJKÖY KÖYÜ ,329 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN TEKEVLER KÖYÜ ,587 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN TEPECĠK KÖYÜ ,119 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN GEZĠN-GÖLÖNÜ ,047 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN KAVAK KÖYÜ ,272 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN YILDIZHAN KÖYÜ ,465 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN KAYALAR KÖYÜ ,942 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN POLATKÖY KÖYÜ ,792 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN ÇAKIROĞLU KÖYÜ ,936 DEVLET ORMN. 109

138 Tablo - F.5:Tescil Edilen Orman ve 2/B Alanları ĠLĠ ĠLÇESĠ KÖYÜ YAPILAN UYGULAMA KÖY TOPLAM ORMAN ALANI Ha ORMANIN ADI ELAZIĞ MADEN ARSLANTAġI KÖYÜ ,094 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN KUMYAZI KÖYÜ ,201 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN ÖRTÜLÜ KÖYÜ ,232 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN KAġLICA KÖYÜ ,944 DEVLET ORMN. ELAZIĞ MADEN KARATEPE KÖYÜ ,583 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE ALINCIK KÖYÜ ,776 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE DEDEBOYNU KÖYÜ ,075 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE DĠKMEN KÖYÜ ,312 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE GELĠNDERE KÖYÜ ,415 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE GÜNEYKÖY KÖYÜ ,976 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE GÖZELĠ KÖYÜ ,870 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE KAVAKKÖY KÖYÜ ,050 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE KAYABAĞLARI KÖYÜ ,833 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE MOLLAALĠ KÖYÜ ,176 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE KÖSEBAYIR KÖYÜ ,003 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE AKSEKĠ KÖYÜ ,071 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE AġAĞI ÇANAKÇI KÖYÜ ,288 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE ÇAMUġAĞI KÖYÜ ,954 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE ÇORTUMLU KÖYÜ ,466 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE HACILAR KÖYÜ ,744 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE GÖRGÜLÜ KÖYÜ ,992 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE KALABA KÖYÜ ,072 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE KAYAPINAR KÖYÜ ,269 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE KILIÇKAYA KÖYÜ ,547 DEVLET ORMN. ELAZIĞ SĠVRĠCE USLU KÖYÜ ,916 DEVLET ORMN. GENEL TOPLAM 54700,776 Kaynak:Orman ĠĢletme Müdürlüğü (2007) Tablo - F.6: Orman Arazilerinin Tarım Alanına DönüĢtürülmesi Ġlçesi Köy veya Belde Uygulanan Kanun No Alanı ( Ha) Baskil Aladikme 6831/2b Baskil ÇavuĢlu 6831/2b Baskil Karaali 6831/2b 800 Baskil Tatlıpayam 6831/2b Kaynak: Orman Bölge Müdürlüğü (2005) TOPLAM Elazığ Ġlinde orman olarak muhafazasında bilim ve fen bakımından hiçbir yarar görülmeyen ve tarım alanlarına dönüģtürülen alanlar tabloda gösterilmiģtir. 110

139 F.1.2. Çayır ve Meralar Hayvansal üretimde, kaliteli kaba yem en önemli girdiyi oluģturmaktadır. Karlı ve verimli bir hayvansal üretim, kaliteli kaba yemi daha çok ve daha ucuza temin edebilmekle mümkündür. Çünkü hayvansal üretimde maliyetlerin %75-80'nini yem giderleri oluģturmaktadır. Hayvansal üretimde en önemli girdiyi oluģturan kaliteli kaba yemin en ucuz ve en kolay temin edildiği kaynaklar, en önemli doğal kaynaklarımızı oluģturan Çayır ve Mera alanlarımızdır. Sürdürülebilir bir üretimin sağlamasının yanında çayır ve mera alanlarımız, toprağı yerinde tutarak rüzgâr ve su erozyonunu önlemek suretiyle, yaģanabilir ve sürdürülebilir bir çevrede yasayabilmenin de en önemli unsurudur. Ayrıca tarımsal iģletmelerde bitkisel ve hayvansal üretim birlikte planlanmalıdır. Bu sektörde herhangi birisinin ihmal edilmesi istenilen sonucun alınmasını engellemektedir. Bu nedenle de çayır ve meralarla, hayvansal üretim ve bitkisel üretim bütünsellik arz etmektedir. Halen yaklaģık 11 milyon büyükbaģ hayvan birimine eģ değer hayvan varlığımızın 50 milyon ton olan kaliteli kaba yem ihtiyacının yaklaģık %25-30'u çayır ve mera alanlarından karģılanmakladır. Ġlimiz genelinde bulunan mera ve yaylaklar genellikle yamaç ve dağlık arazilerden oluģmakta olup, çoğunluğu 6. ve 7. sınıf toprak yapısına sahip araziler olup verimlilik açısından çoğunluğu zayıf ve orta sınıftadır. Ayrıca Ġlimizde çayır, mera amenajmanı ve ıslahı projeleri kapsamında 4 yerleģim biriminde ıslah projesi uygulanmaktadır. Bu kapsamda 1220 hektar mera alanı ıslah edilmektedir. Islah projesi kapsamında yılda iki kez gübreleme yapılmakta, otlatmayı kolaylaģtırıcı tedbirler olarak sıvat, gölgelik, kaģınma kazıkları ve ilave yemlik ve tuzluklar yapılmaktadır. Proje kapsamındaki köylerde kaba yem açığını kapatmak üzere yem bitkisi desteği ve çoban eğitimi yapılmaktadır. Münavebeli otlatma ve otlatmaya kapatma gibi uygulamalarla proje kapsamındaki mera alanlarının vasfının bir üst sınıfa çıkartılması hedeflenmektedir. Ġlçesi Köyü Alanı (da) BaĢlangıç Tarihi BitiĢ Tarihi MERKEZ KELUġAĞI MERKEZ SÜTLÜCE MERKEZ SÜN MERKEZ ORTAÇALI MERKEZ ÖKSÜZUġAĞI KOVANCILAR AVLAĞI KARAKOÇAN KOÇYĠĞĠTLER

140 F.1.3. Sulak Alanlar Hazar gölü 20 km uzunluğu ve 3-5 km arasında değiģen geniģliğe ile 86 km2 lik bir alanı kaplamaktadır. Bu seviye için tahmin edilen su miktarı 7 milyar m3 dür. Kuru ve çıplak tepeler arasında kalan Hazar Gölünün güneybatı ve Kuzeydoğu uçlarındaki düzlüklere yakın sığlıklarda az miktarda su bitkisine rastlanır. Gölde ekonomik değeri az olan birkaç balık türüne rastlanır. Göl çevresinde nadirde olsa saz yatakları doğal geliģimlerini sürdürmektedir.ġlimizdeki diğer sulak alanlar D.Su baģlığında D.3.2 ve D.3.3 de açıklamalı bilgi verilmiģtir. Hazar gölü ve çevresinde herhangi bir uluslar arası sözleģme ile koruma altına alınmıģ veya belirlenmiģ bir canlı türü bulunmamaktadır. Ayrıca, Keban, Kalecik Cip Baraj Gölleri ile Tadım Göleti hakkında bilgiler F de verilmiģtir. F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler ve v.s) Koyun ve keçiler genellikle Nisan ve mayıs aylarında meraya çıkarılıp, ekilmeyen mera alanları ve her türlü anız alanlarının otlatılması ile Kasım ayına kadar sürmektedir. Merada otlatılmaları sırasında koyunlara ek yem verilmemektedir. Meraların yetersiz olması nedeniyle ekilebilir araziler bilinçsizce otlatılarak tarım arazilerine de zarar verilmektedir. Sığırlarda ise mera beslemesi koyun ve keçiler kadar yaygın olmasa da meranın yeģil olduğu ilkbahar aylarında yaygın olarak kullanılırken, ilerleyen bozkırlaģma dönemlerinde ise mera beslemesi çok az düzeye inmektedir. Mera beslemesi daha çok ekstansif sığır yetiģtiriciliğinde uygulanmaktadır. F.2. Flora F.2.1. Habitat ve Toplulukları Elazığ il sınırları dahilinde lokal çalıģmalar dıģında bölgesel olarak bilimsel bir flora tespit çalıģmaması yapılmamakla birlikte bölgenin genelde Ġran-Turan, Avrupa Sibirya, Akdeniz Fitocoğrafik bölge sınırları içerisindeki türleri barındırdığı kabul edilmektedir. Bitki vejatasyonu genelde orman alanının tahrip edilmesi ile oluģan sekonder bir vejatasyon olan bozuk orman vejatasyonudur. Yer yer seyrek meģe toplulukları ve alt florayı oluģturan step ekosisteminin temel türleri bulunmaktadır. bu konuda bir harita hazırlanmadığı ilgili kurumlarca bildirilmiģtir. F.2.2.Türler ve Populasyonları 1982'de Elazığ Hasan Dağı'nda tamamlanan çalıģma sonuçlarına göre, zengin familyalar; Fabaceae, rassıcaceae, Asteraceae; Lamiaceae, Boraginaceae, Caryophyllaceae, Ranunculaceae, Scrophulariaceae ve Liliaceae; cinsler ise; Astragalus, Ranuncülus, Aethionema, Alyssum. Silene, Veronica. Euphorbia, Vicia, Medicago ve Trigonella'dır. Bitkilerin %28.2'si Ġran-Turan, %8.2'si Akdeniz, %3.2'si Avrupa-Sibirya elementlerinden oluģmaktadır. 1985'te tamamlanan ve Elazığ ın Mastar, Kup ve Yaylım dağlarını kapsayan çalıģmaların sonuçlarına göre, zengin familyalar; Fabaceae, teraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Boraginaceae, Scrophulariaceae, Caryophyllaceae, Poaceae, Apiaceae ve Liliaceae olup, zengin cinsler ise, Astragalus, Alyssum, Trifolium. Salvia, Silene, Trigonella; Centaurea, Vicia, Verbascum'dur. Türlerin %42.5'i Ġran-Turan, %6.4'ü Akdeniz, %5'i Avrupa-Sibirya elementi olup, alanın endemizm oranı %12.9' dur. 112

141 1981'de tamamlanan Hazar Dağları Florası sonuçları ise Ģöyledir; Zengin familyalar: abaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Poaceae, Caryophyllaceae, Apiaceae, Scrophulariaceae, Boraginaceae ve Ranunculaceae; zengin cinsler; Astragalus, Trifolium, Vicia, Veronica, Trigonella, Silene, Centaurea. Medicago, Ranunculus ve Alyssum'dan oluģmaktadır. Türlerin %30'u Ġran-Turan, % 4.4'ü Avrupa-Sibirya, %5.6'sı ise Akdeniz elementleridir. Endemizm oranı '%9.7'dir. Yukarı Fırat Havzası'nda Ģimdiye kadar yapılmıģ olan araģtırmaların sonuçlarını genelleģtirirsek; havza genelinde zengin familyalar olarak Fabaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Caryophyllaceae ve Poaceae'nin, zengin cinsler olarak ta Astragalus, Trifolium, Alyssum, Silene ve Vicia'nin belirlenmiģ olduğu görülmektedir. Ayrıca türlerin büyük çoğunluğunun Ġran-Turan elementi oldukları ve endemizm oranının da % 13 civarında bulunduğu saptanmıģtır. Elazığ yöresinde çoğunlukla doğal olarak yetiģen bitkilerden yararlanma Ģekilleri üzerinde durulmuģtur. Bitkilerin bir kısmı sadece Doğu Anadolu orijinli olmakla beraber bir kısmı da, yurdumuzun değiģik bölgelerinde yetiģmektedir. Yöre orijinli olan bitkilerin kullanım amaçları belirtilmiģtir. Ayrıca yurdumuzun diğer bölgelerinde de yetiģtiği halde, yöredeki kullanılıģ amacına literatürde rastlanmayan bazı bitkiler yerel adlarıyla birlikte ele alınmıģtır. ÇeĢitli familyalara ait on yedi bitki türü Ģunlardır: Pistacia terebinthus subsp. palaestina (Çedene-Menegiç), Rhus coriaria (Tetir-Sumak), Aristolochia bottae (Logusa otu), Gundelia tournefortii {Kenger), Alkanna megacarpa (Yer enüğü -Havaciva), Anchusa azurea var. azurea (Tort-Sığır dili), Onosma serieeuın (Sarıot-Yılyarasıotu), Vibarnum opulus (Gilebala-Gilaburu), Quercus spp. (Mese-Palut), Ajuga chamaepitis subsp. laevigata (Allerji veya Dabazotu- Basurotu), Teucrium polium (Ürperyavsagı- Meryemhort-Sancıotu), Alcea calvertii (Hirootu), Rheum ribes (Ohçur-Iskın), Armeniaca vulgaris (Kayısı), Rosa canina (Çalıgülü-Gülburnu- Yabanigül-Kusburnu), Rubus sanctus (Böğürtlen), Alnus glutinosa subsp. Glutinosa (Kızılağaç- Kızılkavak). Yurdumuzun Yukarı Fırat Havzası kesiminde yetiģmekte olan Geofitler 8 familyaya dağılmıģ, 29 cins ve 119 türden ibarettir. Bunlardan 24 tür yurdumuz için endemiktir. Bunlar arasında yöreye özgü endemikler de vardır. Bölgede yapılacak çalıģmalarla bu yörenin Geofitlerinin sayısının daha da artacağına muhakkak gözü ile bakılmalıdır. Bölgede bugün bilinen Geofitlerin familyalara ve cinslere dağılıģı (Tablo F.3'de) verilmiģtir. Fırat Havzasında yetiģen bazı mantarlar tıbbi özelliklere sahiptir. Ayrıca zehirlenmelere neden olabilecek türler de yetiģmektedir. Genel olarak tıbbi özelliklere haiz mantarların çoğu yenen türlerdir. Bunlar Terfezia boidieri, Coprinus comatus, Coprinus micaceus, Pleurotus ostreatus, Auricularia auricula, Armillariella tabescens, Calvatia utriforınis'dir. Ek olarak yenmeyen tıbbi özellikteki mantarlar ise Coriolus versicolor, Ganoderma applanatum, Fomes fomentarius, Phellinus igniarius, Phallus iınpudicus'dur. Havzada belirlenen zehirli türler de Agaricus xanthodermus, Omphalatus olearius, Coprinus antremantarius, Naematoloma fasciculare, Inocybe fastigiata ve Lepiota helveola' dır. Tablo - F.7: Yukarı Fırat Havzasında Bugün Bilinen Geofitlerin Familyalara ve Cinslere DağılıĢı VerilmiĢtir. FAMĠLYA CĠNS TÜR SAYISI ENDEMĠK TÜR SAYISI Ranunculaceae Anemone Eranthis 1 - Paeoniaceae Paeonia 1 - Papaveraceae Corydalis 1 - Araceae Arum Biarum 2 - Liliaceae Allium Bellevali

142 - Colchicum Fritiflaria Cagea Hyacinthus Hyacinthella Merendera Muscari Ornithogalum Pusckinia Scilla Tulipa 4 1 Amaryllidaceae Ixiolirion Sternbergia 1 - Iridaceae Crocus Cladiotus 2 - Orchidaceae Iris Anacamptis Daclylorhiıa Himantoglossum Ophrys Orchis 5 - Kaynak: Fırat Üniversitesi Biyoloji Bölümü-2003 Ġl sınırları dahilinde bitki vejatasyonunda önemli bir hastalık ve bunların zararlıları konularında bir bilgi kaynağına ulaģılamamıģtır. F.3. Fauna F.3.1. Habitat ve Toplulukları Genetik rezerv fonksiyonuna sahip habitatlar ile yukarı havzalardaki orman, orman içi açıklıklar, çayır ve mera gibi yasam alanlarındaki habitatlar hakkında bilgi bulunamamıģtır. F.3.2. Türler ve Populasyonlar Yaban yaģamı türleri arasında, Yukarı Fırat sistemi ile Doğu ve Ġç Anadolu sistemi içerisinde yaģayan türler bulunmaktadır. Mevcut Hayvanlar : Tilki,TavĢan,Kurt,Kınalı Keklik, Bıldırcın Angut, Karabatak, Balıkçıl, YeĢilbaĢ Ördek, Leylek, Martı, Su Çullukları, Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, ElmabaĢ, Macar Ördeği, Krik Ördeği, Fiyu Göçmen KuĢlar : Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, ElmabaĢ, Macar Ördeği ve Martı. Yaban yaģam türlerinin (memeliler, sürüngenler amfibiler, kuģlar) geleneksel olarak kullandıkları yaģam alanlarındaki populasyonlarıyla ilgili envantere dayanılarak bir çalıģma yapılmamıģtır.bu nedenle yaban hayvanlarının göç yolları, konaklama noktaları, kıģlama yerleri ile bilgiler bulunmaktadır. KuĢ Gribi Virüs ü (H1-N5) kanatlı hayvanların doğal yaģamını tehdit etmesine rağmen doğal yasam alanlarında bir vakaya rastlanılmamıģtır. 114

143 Balıklar: Latince Adı Leııciscus cephalus Barbus capito pectoralis Barbus plebejus lacerla Barbus rajanorum mystaceus Barbrıs esocinus Bertinius subquastamus Cyprinus carpio Carassius carassius Capoeta capoeta umbla Capoeta trutta Cyprinion macrostomus Tor grypus Acanthobrama marmid Chondrostoma regium Chalcalburnus mossulensis Ortrias angorae Nemacheilussp. Glyplothorax sp. Mystııs halepensis Mnstacembelus simack Oncorhynchus mykiss Koswigicthys asguamatus Türkçe Adı Tatlı Su Kefalı Bıyıklı Balık Bıyıklı Balık Küpeli Balık Yerli Turna Kültür sazanı Havuz Balığı Sarı Balık Kara Balık ġabut Tahta Balığı Karaburun Musul Kolyozu Çöpçü Balığı Halep Yayını Fırat Yılan Balığı GökkuĢağı Alabalığı Endemik (Hazar gölü) F.3.3. Hayvan YaĢama Hakları F Evcil Hayvanlar F Sahipli Hayvanlar Ġl düzeyinde sahiplenilmiģ ( kedi, köpek v.s) evcil hayvanlar konusunda herhangi bir envanter tutulmadığından sağlıklı bir bilgi bulunmamaktadır tarihinde yayınlanarak yürürlüğe giren Hayvanların Korunmasına Dair Uygulama Yönetmeliği üçüncü kısım ikinci bölümüne istinaden ilimizde ev ve süs hayvanları satan toplam yedi adet iģ yeri sahibine, Elazığ Belediyesi Veteriner Ġsleri Müdürlüğü, Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi ve Elazığ Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğünce görevlendirilen uzman ve veteriner hekimler eģliğinde 2007 yılı içerisinde eğitime alınarak sertifikaları kendilerine verilmiģtir. Ev ve süs hayvanları satıģ yerleri Tarım Ġl Müdürlüğü ve Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Doğa Koruma ve Milli Parklar ġube Müdürlüğü elemanları ile ortaklaģa olarak 6 ayda bir denetlenmektedir. Elazığ belediyesi olarak 5199 Sayılı Hayvanları koruma kanununa istinaden sahipsiz Sokak Hayvanlarının yaģama haklarının ellerinden alınmaması ve daha güvenli yaģam sürdürmeleri için belediyemize ait hayvan toplama ve barındırma merkezinde Ģu anda 25 sokak hayvanı bulunmaktadır. Barındırma merkezimizde bu hayvanların; aģıları yapılıp, günlük bakımları ve beslenmeleri yapılmaktadır. Ayrıca 20 adet sahiplendirilmiģtir. 115

144 F Sahipsiz Hayvanlar Elazığ Belediyesi 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanununa istinaden sahipsiz sokak hayvanlarının yasama haklarının ellerinden alınmaması ve daha güvenli yasam sürdürmeleri için Belediyeye ait hayvan toplama ve barındırma merkezi bulunmaktadır. Elazığ Belediyesi ile Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi iģbirliğinde sokak hayvanlarının, kontrolsüz üremelerini engelleme amacı ile 2010 yılında 165 adet sokak köpeğinin aģılama ve kısırlaģtırılması yapılmıģtır ve AĢılama ve kısırlaģtırma gideri Çevre ve Orman Bakanlığınca karģılanmıģtır ve bu proje kapsamında F.Ü.Veteriner Fakültesi Dekanlığına TL ödenmiģtir. F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil Hayvanlar Ġl düzeyinde, nesli tehlikede olan ve olması muhtemel evcil hayvanlar ile yaban hayvanların türleri ve sayıları hakkında bilimsel çalıģma ve envanter tutulmamıģtır. Bu konuda Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü olarak Keklik poplasyonunun korunmasına yönelik olarak 4 ayrı sahada doğaya keklik yavrusu bırakılmıģ ve bölge koruma altına alınmıģtır. ( Bu konuda F detaylı bilgi verilmiģtir.) F Hayvan Hakları Ġhlalleri Bu konuda Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü olarak 5199 Sayılı Hayvanları Koruma Kanunu ve bu kanuna istinaden çıkartılan 12 Mayıs 2006 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Hayvanların Korunmasına Dair Uygulama Yönetmeliği çerçevesinde Ġl Hayvanları Koruma Kurulu oluģturulmuģ ve bu kurul 3 er aylık periyotlar halinde toplanarak hayvanların korunmasına yönelik yapılması gerekli çalıģmalar ile ilgili kararlar almaktadır. Yine Ġl Müdürlüğümüzce Avcı eğitimi kurslarında kursa gelen avcı adaylarına Çevre ve Ekoloji Bilgisi dersi içerisinde bu duyarlılık kazandırılmaktadır. Ġlimizde kaçak ve usulsüz avcılıkla ilgili olarak kurumumuz ve jandarma güçleri tarafından yapılan denetimlerde kaçak ve usulsüz avlanan 41 kiģiye 2010 yılı içerisinde TL idari para cezası uygulaması yapılmıģtır. Ayrıca anız yakmak sureti ile çevreye verdikleri zarardan dolayı da 2 kiģiye Ġdari Para Cezası uygulanmıģtır. F Valilikler Belediyeler ve Gönüllü KuruluĢlarla ĠĢbirliği Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü olarak 5199 Sayılı Hayvanları Koruma kanunu ve bu kanuna istinaden çıkartılan 12 Mayıs 2006 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Hayvanların Korunmasına Dair Uygulama Yönetmeliği çerçevesinde Ġl Hayvanları Koruma Kurulu oluģturulmuģ ve bu kurul 3 er aylık periyotlar halinde toplanarak hayvanların korunmasına yönelik yapılması gerekli çalıģmalar ile ilgili kararlar almaktadır. Yine yönetmelik çerçevesinde Elazığ Belediye BaĢkanlığı ile koordineli Ģekilde Ev ve Süs hayvanı Satıcıları ile tespit edilen Yerel Hayvan Koruma Görevlilerine eğitici kurslar düzenlenmiģtir. Ayrıca Elazığ Belediyesi ile Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğümüz arasında tarihinde imzalanan protokol çerçevesinde giderleri Çevre ve Orman Bakanlığınca karģılanmak üzere Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi tarafından 2010 yılında 165 adet sokak köpeği kısırlaģtırılıp aģılanarak alındığı ortama bırakılmıģtır. 116

145 F.4. Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.4.da Olup (*) Bölümdeki Alanlar için Ġstenen Bilgiler F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F Sayılı Milli Park Kanunu nun 2. Maddesinde tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları Ġlimizde 2873 sayılı kanun kapsamında Milli Park Tabiat Parkı ve Tabiatı Koruma Alanı bulunmamaktadır. F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığınca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı YerleĢtirme Alanları yılında 1 ve 2009 yılında 3 ayrı Bölgeye Kınalı Keklik (Alektoris chucar) yerleģtirmesi yapılmıģtır. Yaban Hayvanı YerleĢtirme Alanı 1: 1.Alanın Resmi Adı BeydoğmuĢ Yaban Hayvanı YerleĢtirme Sahası 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları Koordinatları belirtilmemiģtir. Rakım m 3.1.Alanı 8380 ha. 3.2.Kara Yüzeyi 8380 ha 3.3.Su Yüzeyi Yok 3.4.Kıyı Uzunluğu 4.Alanın Açıklamalı tanımı Saha dağlık, kayalık, taģlı olup otlarla kaplı yamaçlar, vadiler ve tepeler mevcuttur.ormanlık sahalarda genellikle meģe ve ardıç, dere kenarlarında söğüt ve kavak mevcuttur. Sahada ağaç ve çalılıklardan kuģburnu, yana armudu, yabani incir, yabani elma, kuģ üzümü, böğürtlen, ılgın, gül, çitlenbik, sırça otu,geven, kekik, sütleğen, kuzu kulağı, ayı pençesi, katran otu mevcuttur. Sahada bulunan derelerde yeterince su bulunmaktadır. 5.Yasal Konumu tarihinde yasal koruma alanı olarak ilan edilmiģtir. 6. YerleĢimler ve nüfusları Yaban Hayvanı YerleĢtirme Sahası içerisinde BeydoğmuĢ, Oymaağaç, Sarıbük, Sedeftepe, Kıraç ve HoĢ köyleri bulunmaktadır. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Bu Konuda bilgi yoktur. 8.Fiziksel Özellikler Saha dağlık, kayalık, taģlı olup otlarla kaplı yamaçlar, vadiler ve tepeler mevcuttur. 8.1.Ġklim Özellikleri Karasal iklim 8.2.Jeomorfolojisi 117

146 Dağlık ve kayalık 8.3. Jeolojisi Bilgi yok 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji Bilgi yok 8.5. Toprak Yapısı Bilgi yok 8.6. Flora ve Faunası Sahada genellikle meģe ve ardıç, dere kenarlarında söğüt ve kavak mevcuttur. Sahadaki ağaç ve çalılıklardan kuģburnu, yana armudu, yabani incir, yabani elma, kuģ üzümü, böğürtlen, ılgın, gül, çitlembik, sırça otu,geven, kekik, sütleğen, kuzu kulağı, ayı pençesi, katran otu mevcuttur. Yaban Keçisi, Tilki, tavģan, Kurt, Yaban Domuzu, Sansar, Kınalı Keklik, Kum Kekliği,Kırlangıç,Bıldırcın,Ġbibik,Kızıl Ģahin, Dağ Atmacası, Kayalık Kartalı,Alakarga, Saksağan, Karakarga, Puhu, BaykuĢ, ĠshakkuĢu, ArıkuĢu ve Güvercin baģlıca hayvan türlerini oluģturmaktadır. 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Yer yer tarımsal amaçlı ve hayvancılık amacı ile kullanılmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Kaçak avcılık, aģırı otlatma Yaban Hayvanı YerleĢtirme Alanı 2: 1.Alanın Resmi Adı Ġçme-ġahsuvar Yaban Hayvanı YerleĢtirme Sahası 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları Rakım m 3.1.Alanı 2180 ha. 3.2.Kara Yüzeyi 2180 ha 3.3.Su Yüzeyi Yok 3.4.Kıyı Uzunluğu 4.Alanın Açıklamalı tanımı Saha dağlık, kayalık, taģlı olup otlarla kaplı yamaçlar, tepeler mevcuttur. Ağaçlandırma sahasında genellikle karaçam, sedir, meģe, akasya, diģbudak, aylantus, alıç türleri bulunmaktadır. Ağaçcık ve çalılıklardan kuģburnu, Yaban armudu, yabani incir, üzüm bağları, böğürtlen geven, sütleğen mevcuttur. Sahada bulunan derelerde yeterince su bulunmakta ve dere yataklarında söğüt, kavak gibi ağaçlar ile çayırlıklar mevcuttur. 5.Yasal Konumu 23/11/2009 tarih ve 020/389 numara ile yasal koruma alanı olarak ilan edilmiģtir. 6. YerleĢimler ve nüfusları Sahada bir adet belde, 3 adet köy mevcuttur. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Bu Konuda bilgi yoktur. 8.Fiziksel Özellikler Saha dağlık, kayalık, taģlı olup otlarla kaplı yamaçlar ve tepeler mevcuttur. 8.1.iklim Özellikleri Karasal iklim 118

147 8.2. Jeomorfolojisi Dağlık ve kayalık 8.3. Jeolojisi Bilgi yok 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji Bilgi yok 8.5. Toprak Yapısı Bilgi yok 8.6. Flora ve Faunası Bilgi yok 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Yer yer tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Kaçak avcılık Yaban Hayvanı YerleĢtirme Alanı 3: 1.Alanın Resmi Adı Sivrice Kürk Yaban Hayvanı YerleĢtirme Sahası 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları Rakım 1500 m 3.1.Alanı 2052 ha. 3.2.Kara Yüzeyi 2052 ha 3.3.Su Yüzeyi 3.4.Kıyı Uzunluğu 4.Alanın Açıklamalı tanımı Saha dağlık olup otlarla kaplı yamaçlar, tepeler mevcuttur. Ağaçlandırma sahasında genellikle karaçam, sedir, meģe, akasya, diģbudak, aylantus, alıç türleri bulunmaktadır. Ağaçcık ve çalılıklardan kuģburnu, yaban armudu, yabani incir, böğürtlen geven, kekik, sütleğen mevcuttur. Sahada bulunan derelerde yeterince su bulunmakta ve dere yataklarında çayırlıklar mevcuttur. 5.Yasal Konumu 23/11/2009 tarih ve 020/389 numara ile yasal koruma alanı olarak ilan edilmiģtir. 6. YerleĢimler ve nüfusları Sahada 6 adet köy mevcuttur. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Bu Konuda bilgi yoktur. 8.Fiziksel Özellikler Saha dağlık olup otlarla kaplı yamaçlar ve tepeler mevcuttur. 8.1.iklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Dağlık ve kayalık 8.3. Jeolojisi Bilgi yok 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji Bilgi yok 119

148 8.5. Toprak Yapısı Bilgi yok 8.6. Flora ve Faunası Bilgi yok 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Yer yer tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Kaçak avcılık Yaban Hayvanı YerleĢtirme Alanı 4: 1.Alanın Resmi Adı Palu GümeçbağlarıYaban Hayvanı YerleĢtirme Sahası 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları Rakım m 3.1.Alanı 7006 ha. 3.2.Kara Yüzeyi 7006 ha 3.3.Su Yüzeyi 3.4.Kıyı Uzunluğu 4.Alanın Açıklamalı tanımı Saha dağlık olup otlarla kaplı yamaçlar, tepeler mevcuttur. Sahada meģe ve ardıç mevcuttur. Ağaçcık ve çalılıklardan kuģburnu, yaban armudu, yabani incir, böğürtlen geven, kekik, sütleğen mevcuttur. Sahada bulunan derelerde yeterince su bulunmakta ve dere yataklarında çayırlıklar mevcuttur. 5.Yasal Konumu 23/11/2009 tarih ve 020/389 numara ile yasal koruma alanı olarak ilan edilmiģtir. 6. YerleĢimler ve nüfusları Sahada 8 adet köy mevcuttur. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Bu Konuda bilgi yoktur. 8.Fiziksel Özellikler Saha dağlık olup otlarla kaplı yamaçlar ve tepeler mevcuttur. 8.1.iklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Dağlık ve kayalık 8.3. Jeolojisi Bilgi yok 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji Bilgi yok 8.5. Toprak Yapısı Bilgi yok 8.6. Flora ve Faunası Bilgi yok 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Yer yer tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar 120

149 Kaçak avcılık F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun2. Maddesinin a- Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt bendlerinde Kültür Varlıkları Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun Ġle 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun Bazı Maddelerinin DeğiĢtirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) Ġlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar 1. Derece Doğal Sit Alanı 1.Alanın Resmi Adı: Yılanlı Ada (Batık Kent) 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları Koordinatları 1/25000 ölçekli Hazar Gölü Çevre Düzen Planında belirtilmiģtir. 3.1.Alanı BelirtilmemiĢtir. 3.2.Kara Yüzeyi BelirtilmemiĢ 3.3.Su Yüzeyi BelirtilmemiĢ 3.4.Kıyı Uzunluğu BelirtilmemiĢ 4.Alanın Açıklamalı tanımı Yılanlı Ada (1. Derece Doğal), Kilise Adası ve çevresi ile (Batık Kent) gölün doğu yakasındaki yarım adanın (1. Derece Doğal Sit) 5.Yasal Konumu: tarih ve Karar ( Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Kararı) 6. YerleĢimler ve nüfusları Bu Konuda bilgi yoktur. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Bu Konuda bilgi yoktur. 8.Fiziksel Özellikler Saha dağlık, kayalık, taģlı olup otlarla kaplıdır. 8.1.iklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Su altı batık kent 8.3. Jeolojisi Bilgi yok 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji Bilgi yok 8.5. Toprak Yapısı Bilgi yok 8.6. Flora ve Faunası Bilgi yok 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Yer yer tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar 121

150 Kaçak kazı. 2. Derece Doğal Sit Alanı 1.Alanın Resmi Adı 2.Derece Doğal Sit (Hazar Gölü çevresini dolaģan karayolu ile göl arasında kalan kısım ) 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları Koordinatları 1/25000 ölçekli Hazar Gölü Çevre Düzen Planında belirtilmiģtir. 3.1.Alanı Hazar Gölü çevresini dolaģan karayolu ile göl arasında kalan kısım 3.2.Kara Yüzeyi BelirtilmemiĢ 3.3.Su Yüzeyi Su Yüzeyi bulunmamaktadır. 3.4.Kıyı Uzunluğu BelirtilmemiĢ 4.Alanın Açıklamalı tanımı Hazar Gölünün kuzey çevresini dolaģan karayolu ile göl arasında kalan kısım 5.Yasal Konumu: tarih ve karar ( Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Kararı) 6. YerleĢimler ve nüfusları. YapılaĢma yasağı vardır. Mevcut durumunda Turizm tesisleri ile Kamu Kurumlarının Sosyal Tesisleri bulunmaktadır. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Bu Konuda bilgi yoktur. 8.Fiziksel Özellikler Saha dağlık, kayalık, taģlı olup otlarla kaplı yamaçlar, 8.1.iklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Bilgi yoktur Jeolojisi Bilgi yok 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji Bilgi yok 8.5. Toprak Yapısı Bilgi yok 8.6. Flora ve Faunası Bilgi yok 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Turizm tesisleri ile Kamu Kurumlarının sosyal Tesisleri bulunmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Su seviyesinin değiģiklik göstermesi ve Çevresel kirlilik 3. Derece Doğal Sit Alanı 1.Alanın Resmi Adı 122

151 .Hazar Gölü çevresini dolaģan karayolunun üstünde kalan kısım 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları Koordinatları 1/25000 ölçekli Hazar Gölü Çevre Düzen Planında belirtilmiģtir. 3.1.Alanı: Hazar Gölü çevresini dolaģan karayolunun üstünde kalan kısım 3.2.Kara Yüzeyi BelirtilmemiĢ 3.3.Su Yüzeyi Yoktur. 3.4.Kıyı Uzunluğu Yoktur 4.Alanın Açıklamalı tanımı: Hazar Gölünün kuzey çevresini dolaģan karayolunun üstünde kalan kısım ( Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Kararı) 5.Yasal Konumu tarih ve karar 6. YerleĢimler ve nüfusları Alanın büyük bir kısmında yazlık evler ve siteler yer almaktadır.ayrıca, turizm tesisleri ile lokanta ve restorantlarda bulunmaktadır. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Ġkincil konut alanı olarak kullanılmaktadır 8.Fiziksel Özellikler Yer yer saha dağlık olamakla birlikte düzlüklerde mevcuttur. 8.1.iklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi 8.3. Jeolojisi 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Faunası 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Turizm tesisleri ile Kamu Kurumlarının sosyal Tesisleri bulunmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Su seviyesinin değiģiklik göstermesi ve Çevresel kirlilik Sit alanlarıyla ilgili bilgiler (*) Hassas Yöreler Kapsamına giren bilgiler Ģeklinde verilmediği için bu Ģekilde düzenlenememiģtir. Kentsel Sit Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunca alınan bir kararla, Harput ve çevresi "Tarihi Kentsel Sit Alanı" olarak ilan edilmiģtir. (Sit; tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeģitli uygarlıkların ürünü olup, yaģadıkları devirlerin sosyal, ekonomik, mimari ve benzeri özellikler yansıtan kent ve kent kalıntıları, önemli tarihi hadiselerin cerayan ettiği yerler ve tesbiti yapılmıģ tabiat özellikleri ile korunması gerekli alanlardır.) Tarihi Sit Elazığ'ın eski yerleģim yeri olan Harput Tarihi Sit kapsamındadır. Arkeolojik Sit 123

152 Hinsor (Örençay) Höyük : Örençay Köyünün 2 km kuzeydoğusunda, Elazığ, Baskil Karayolunun 2 km kuzeyinde. Hulvek (ġahinkaya) Höyük : Elazığ Keban Karayolunun 7. km'de, Hulvenk Manastır Kilise Tadım Kalesi : Elazığ Merkez Tadım Köyünde. Tadım Venk Mezrası,Tadım Höyüğü, Kilise Könk Höyük : Elazığ Bingöl Karayolunun 24. Km'de. Eyüpbağları Mezrasında. Hacıseli Kaya Mezarı : Elazığ Merkez Hacıseli Köyü kaya mezarı Urartu çağı Konglemera kayaya oyulmuģ, tek odalı küçük ve basit kaya mezarıdır. Kürdemlik Kaya Mezarı : Elazığ Merkez Harput Mahallesi Kürdemlik köyü Kaya mezarı, Urartu çağıdır. Genefik Kalesi : Elazığ-Bingöl Karayolunun 35.km'de, Korucu Köyünün 10 km'e güneyinde. Hankendi Haroğlu (Sarıgül) Köyü Haroğlu Kalesi : Elazığ-Baskil Karayolunun 12.km'de, yolun 4 km. kuzeyinde, Urartu-Roma ve yoğun Ortaçağ yerleģmesini gösterir. Hankendi Haroğlu (Sarıgül) Köyü Haroğlu Höyüğü : Hankendi bucağı Sarıgöl köyünde. Keramik buluntuları yoğun Ortaçağ kültürünü gösterir. Dua Mezarlığı : Harput Mahallesinde. Meteris Mezarlığı : Harput Mahallesinde. Sekrat Höyük : Elazığ ili, Kovancılar ilçesi, Sekrat Köyünde Çınaz Üç Höyüğü : Elazığ- Bingöl Karayolunun 72. Km'de, Saraybahçe Köyünde. Sigam Höyük : Kovancılar, Palu Karayolunun 4. Km'de HoĢmat Höyük : Elazığ, Bingöl Karayolunun 72.km'de. Gökbelen Kaya Mezarlığı : Elazığ, Keban, Gökbelen Köyünde. Kom Tepesi : Elazığ, Karakoçan Okçular Köyünde. Kilise Adası : Elazığ, Maden Ġlçesi, Gezin Beldesinde. ÇitlihilindirHöyük : Elazığ-Maden karayolunun Çitli mevkii 3.km. kuzeyinde. Altıntarla Höyük : Elazığ, Maden ilçesinde. 124

153 Tablo F.8:Elazığ Merkez Sit Alanları No Adı Adres Pafta Ada Parsel Kurul Kararı Türü MüfetiĢlik Binası Akpınar Mah. Bozpınar Mevki / Konut ġehit YüzbaĢı Tahir Sok.No: /110 26(Bel.Hiz.Bin.Yanı) 3 Konut Nailbey Mah.Vali Fahribey Cad.Kazımefendi Sok.no:10/A,10 4 Konut Nailbey Mah.Vali Fahribey Cad.Kazımefendi Sok.no:14/A, / , / Konut Nailbey Mah.Vali Fahribey Cad.Kazımefendi Sok.no: / Konut Nailbey Mah.Vali Fahribey Cad.Kazımefendi Sok.no: / Kalkolitik Dön.ve Osmanlı Dön.Kalıntı Bağlarca Köyü / Ġzzet PaĢa Camii Rızaiye Mah.Ġzzet PaĢa Sok / IV.Murat Camii Molakendi Beldesi / Küvenk Höyüğü Molakendi Beldesi / Hintsor (Örençay) Höyüğü Örençay(Hintsor) Köyü ,29, / Konut Rızaiye Mah.ĠzzetpaĢa Cad / Tadım Höyüğü Tadım Köyü /199 1 I.Der.Ark.Sit I.Der.Ark.Sit I.Der.Ark.Sit I.Der.Ark.Sit 14 Tadım Kalesi Tadım Köyü /199 I.Der.Ark.Sit 1 15 Könk Höyüğü Elmapınarı Köyü /2187 I.Der.Ark.Sit 16 Könk Kalesi Elmapınarı Köyü /2187 I.Der.Ark.Sit 17 Surp Simon Kilisesi Yalınız Köyü Venk Mezrası 1 7, / Hulvenk Höyüğü ġahinkaya(hulvenk) Köyü Çelik Mevkii / Konut / YerleĢim Alanı Sarıçubuk Köyü Köyiçi Mevki / Dilektepe(Kilittepe)Höyü ğü Hankendi Bucağı / Ancuz Höyüğü Ancuz Köyü Kırktepe Mevki / Kaleciktepe Höyüğü Günbalı Köyü 03.C / ÇeĢme 8.Kolordu ĠnĢ.Emlak Müd / Mülkiye Ġdare ve Hüseynik Köyü Arslanpınarı /105 Sultaniye 26 II.Mahmut ÇeĢmesi Hüseynik (Ulukent) Köyü /105 Arslanpınarı 27 ÇeĢme Hüseynik (Ulukent) Köyü /105 Arslanpınarı 28 Depo Binası 8.Kolordu 1002 Akaryakıt /105 Böl.Müd. 29 Eski Halk Evi Binası Gazi Caddesi / ġehitlik Ġcadiye Mahallesi /105 I.Der.Ark.Sit I.Der.Ark.Sit I.Der.Ark.Sit 125

154 31 Kaya Mezarı Hacıseli Köyü / Kaya Mezarı Kürdemlik Köyü / Supke Vork (Sağır) Manastırı Hulvenk Köyü / Genefik Kalesi Ġçme Bucağı Genefik Köyü /100 Hanoğlu K 35 Çınar Ağacı Sugözü Mah.Sugözü Camii /449 Yanı 36 DeliklitaĢTepesi Sugözü Mahallesi /487 II.Der.Ark.S it 37 Kesrik Yukarı Camii Kesrik Mah /752 1.Grup yapı 38 Yukarı Camii Akçakiraz Beldesi /112 1.Grup yapı 3 39 Hüseynik Camii Hüseyink (Ulukent) Mah /133 1.Grup yapı Erzen YerleĢim Yeri ġahinkaya Köyü Erzen Mevki j /144 I.Der.Ark.Sit 0 41 Vertetil Höyüğü Yazıkonak Beldesi /143 I.Der.Ark.Sit 5 42 Konut Nail Bey Mah. Çukur Sok /151 2.Grup No: Sarıçubuk (BizmiĢen) Sarıçubuk(BizmiĢen) Köy içi /151 I.Der.Ark.Sit Höyüğü Mevkide 9 44 Konut Nailbey Mah.Çukur Sok. No: Ferit Bey Konağı Rızaiye Mah /173 II.Grup 6 46 Höyük Akçakale Köyü /197 I.Der.Ark.Sit 4 47 Sinabut Mahalle Mezarlığı Harput Mahallesi /205 6 I.Der.Ark.Sit 48 Kaynak:Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu (2008) Doğal Sit : Harput, Kayalık Alanlar, Harput, Anguzu Baba, Harput, Gavur TaĢı, Harput, Buzluk Mağarası; Buzluk Mağaraları tarihi Harput beldesinin kuzeydoğusunda Elazığ a 11 km. uzaklıktadır. F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri Ġstihsal ve Üreme Sahaları Su Ürünleri Ġstihsal Sahaları 1.Alanın Resmi Adı Keban Baraj Gölü Su Ürünleri Ġstihsal Sahası 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları ' 30" Enlem ' 00" Boylam 3.1.Alanı 126

155 40261 ha 3.2.Kara Yüzeyi: Bulunmuyor 3.3.Su Yüzeyi ha 3.4.Kıyı Uzunluğu BelirtilmemiĢ 4.Alanın Açıklamalı tanımı Fırat Nehri Üzerinde kurulan Keban barajının oluģturduğu göl sahasıdır. Göl sahasında faaliyet gösteren 16 Su Ürünleri Kooperatifi tarafından balık istihsali gerçekleģmektedir. 5.Yasal Konumu DSĠ 9. Bölge Müdürlüğünün yetki ve sorumluluğu altında bulunan saha Ġl Özel idaresi tarafından yapılan ihaleyle su avcılığına açılmıģtır. 6. YerleĢimler ve nüfusları Keban baraj gölü kenarında bulunan köy halkı yaklaģık 300 tekne ile geçimlerini balıkçılık yaparak sağlamaktadır. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Gölde avlanma yapan yaklaģık 300 balıkçı teknesinde iki kiģinin çalıģtığı düģünülürse, sağladığı iģ istihdamı ve avlanılan balıkların satıģından dolayı kazanılan ekonomik gelir yönünden yöre halkına katkı sağlamaktadır. 8.Fiziksel Özellikler Baraj Gölünde bu yıl m kodları arasında su seviyesi değiģmiģtir. 8.1.Ġklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Bilgi yoktur Jeolojisi Bilgi yok 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji Bilgi yok 8.5. Toprak Yapısı Bilgi yok 8.6. Flora ve Faunası Popülasyonundaki balıklar (F.3.2. bakınız) 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Turizm tesisleri ile Kamu Kurumlarının sosyal Tesisleri bulunmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Çevre kirliliğin yanında, akarsular tarafından taģınılan rusubat ve su seviyesindeki değiģiklikler tarih ve B.18.4.ĠÇD / sayılı yazı ekinde sunulan F.4.1. Ülkemiz mevzuatı uyarınca korunması gereken alanlar F sayılı su ürünleri kanunu kapsamında olan su ürünleri istihsal ve üreme sahaları aģağıda sıralanmıģtır; 1-Özlüce Baraj Gölü 2-Kalecik Baraj Gölü 3-Keban Baraj Gölü 4-Kral Kızı Baraj Gölü 5-Karakaya Baraj Gölü 6-Hazar Gölü 127

156 Yukarıda sıralanan alanlarla ilgili olarak Müdürlüğümüzce yapılmıģ olan herhangi bir envanter çalıģması bulunmamaktadır. F Tarihli Resmi Gazetede Yayımlanan Su Kirliliği Yönetmeliğinin 17. ve Tarihli ve Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Yönetmelikte DeğiĢik 18.,19., ve 20.Maddelerinde Tanımlanan Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F Tarihli ve Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F Sayılı Çevre Koruma Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve Ġlan Edilen Alanlar. Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu kararı gereğince Hazar Gölü ile gölü çevreleyen kara yolunun bulunduğu alanda mevcut durum korunarak yapılaģma yasağı getirilmiģtir. ve 2. derece doğal sit alanı ilan edilmiģtir. (F ye bakınız) F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerin AĢılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar Ġlimizin tamamında tahsis çalıģmaları tamamlanamadığından Mera, Otlak, Yaylak, KıĢlak ve Çayır alanlarının envanteri çıkarılmamıģtır. Tahsis çalıģmaları neticelendiğinde bu alanlara ait envanterler çıkarılacaktır. F Tarih ve Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar 1.Alanın Resmi Adı Hazar Gölü 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları ' 00'' ' 00" Doğu Boylamı ' 00" ' 00" Kuzey Enlem 128

157 3.1.Alanı 264 Km 2 Su toplama havzasına sahip, 82 km 2 yüzey alanı, 20 km boyu, 6 km geniģliği, m. Derinlikte olup, toplam su hacmi 7 Milyar m 3' dür. 3.2.Kara Yüzeyi Bulunmuyor 3.3.Su Yüzeyi 82 km 2 yüzey alanı 3.4.Kıyı Uzunluğu BelirtilmemiĢ 4.Alanın Açıklamalı tanımı Elazığ'a 25 Km uzaklıkta, Sivrice Ġlçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. 5.Yasal Konumu: 1993 yılı RAMSAR SözleĢmesi 6. YerleĢimler ve nüfusları Ġnsan Nüfusu : kiģidir. Yazın ikincil konakçı ve turizm ile birlikte artıģ yaģanmaktadır. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Gölde avlanma yapan yaklaģık 300 balıkçı teknesinde iki kiģinin çalıģtığı düģünülürse, sağladığı iģ istihdamı ile avlanılan balıkların satıģından dolayı kazanılan ekonomik gelir yönünden yöre halkına katkı sunmaktadır. 8.Fiziksel Özellikler : Suyu tatlı olup, yüksek oranda soda içermektedir. 8.1.Ġklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Dağlık ve yer yer düz alanlara sahiptir Jeolojisi Hazar gölü yer kaymaları sonucu oluģmuģ bir göl'dür Hidroloji-Hidrojeoloji 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Faunası Gölün çevresinde gerek Ağaçlandırma sonucu ve gerekse doğal oluģum bir çok türe rastlamak mümkündür. Bunlar ; Karaçam, Sarıçam, Akasya, DiĢbudak, MeĢe, Badem, Söğüt ve Kavak. Mevcut Hayvanlar; Tilki, TavĢan, Kurt, Angut, Karabatak, Balıkçıl, yeģilbaģ Ördek,Leylek, Martı, Su çullukları, Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, ElmabaĢ, Fungi, Macar Ördeği, Kırık Ördeği, Fuyi Ördek. Göçmen KuĢlar ; Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, ElmabaĢ, Fungi, Macar Ördeği ve Martı Balıklar C.trutta, L. Cephalus, C, carpio 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Turizm Tesisleri ile Kamu Kurumlarının Sosyal Tesisleri bulunmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Hazar gölünün hemen yakınında Sivrice Ġlçesinin bulunması ve Ģehrin merkezine yakın olması dolayısıyla bölgedeki avcıların yoğun av baskısı, Ördek türlerinin yavru ve yumurtalarının toplandığı ve usulsüz avlanma yapıldığı tespit edilmiģtir. Bölgenin etrafında yerleģim yerlerinin bulunması ve buralardan gelen atık suların göl suyunu kirlettiği tespit edilmiģtir. Ayrıca göl etrafındaki tarım arazilerinden gelen suların gölde bulunan bitki ve hayvan türlerinin yaģamlarını tehdit ettiği bilinmektedir. 129

158 F Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslar Arası SözleĢmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar RAMSAR SözleĢmesi gereği Uluslar Arası Öneme Sahip Sulak Alanlar listesinde olmayan, Hazar gölü; Bakanlık tarafından Uluslar Arası Kriterlere Göre B Sınıfı Sulak Alanlar listesinde dahil edilmiģtir. F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve YaĢama ortamları Koruma SözleĢmesi (BERN SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen 1. ve 2. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku YaĢama ve Üreme Bölgeleri Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye KarĢı Korunması SözleĢmesi (Barcelona SözleĢmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak BelirlenmiĢ Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği SeçilmiĢ BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı Tarafından YayımlanmıĢ Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin YaĢama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması SözleĢmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar 1-Alanın Resmi Adı : Harput Kentsel Sit Alanı Harput Kültür ve Turizm Koruma ve GeliĢim Bölgesi 2-Coğrafi Konumu ve Koordinatları : 130

159 Harput, Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat bölümünde, bugünkü Elazığ il merkezinin 5 km. kuzeydoğusunda, denizden 1280 m. Yükseklikte 48 43' kuzey boylamı ile 39 15' doğu enleminde yer alır. 3- Alanı 3.1 Toplam alanı (km2) : 50 km Kara Yüzeyi (km2) : 50 km2 3.3 Su Yüzeyi (km2) : Kıyı Uzunluğu (m2) : - 4-Alanın Açıklamalı Tanıtımı : Sınırları belirtilen Harput Platosu dalgalı yüksek bir aģınma düzlüğü olarak Neotektonik Dönem Öncesi, Alt-Orta Miyosen sonlarında oluģmuģ ve Plato Üst Miyosen ile Pliyosen dönemlerinde meydana gelen faylanmalar ile yer yer yükselmiģ ve aģınarak alçalmıģtır. Harput Platosu; belirtilen tüm bu verimli ovalara olan hakimiyeti ile, önemli bir konuma sahipken, dönemin ticaret yollarını da kolaylıkla kontrol edebilmekteydi. 5-Yasal Konumu : 6 Ocak 2005 tarih ve sayılı resmi gazete ile Harput; Harput Kültür ve Turizm Koruma ve GeliĢim Bölgesi ilan edildi. 6-YerleĢimler ve Nüfusları : YerleĢim durumu itibariyle nüfus çoğunluğunun Ģehir ve kasabalarda yaģadığı Elazığ'ın nüfusu 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı sonucuna göre 'dır. Bu nüfusun yüzde 64 ünü oluģturan 'ü Ģehir (Merkez ilçe ve diğer ilçe merkezleri), yüzde 36 nı oluģturan si köylerde yaģamaktadır. Harput Kentsel yerleģim alanını yaklaģık olarak gelen ziyaretçi sayısı dir. 7-Sosyo-Ekonomik-Kültürel ve Tarihsel Özellikler : Dünyanın en geniģ sahalarına yayılmıģ oldukça köklü ve zengin bir birikime sahip olan Türk Kültürü içerisinde, Türk Kültürünü yoğun ve ''orijinal'' bir Ģekilde yansıtan; Harput -Elazığ Kültürü günümüze ulaģtırdığı bu ''orijinal'' değerleri ile büyük önem arz eder. Bilim adamlarının, alim ve sanatkarların adeta harman olduğu, ekonomi ve eğitim alanında bölgesinin merkezi konumunda bulunan ve yabancı seyyahların ''ġarkın efsanevi Ģehri'' diye tanımladıkları Harput-Elazığ'ın yaģadığı hareketli ve zengin hayat tarzı sonucunda, ortaya koyduğu ve günümüze kadar ulaģan en önemli kültürel unsurları ve kendisine has bir yapısı vardır. Harput insanı 914 yıilık tarihinin içerisinden süzülüp gelen olgun Türk tipidir. Harputlu çalıģkan, hoģsohbet, misafirperver, vatanı canından aziz bilen, manevi ve kültürel değerlerine bağlı sözü senet bilen, temiz ve berrak türkçesi ile duygularını estetik bir olgunluk içerisinde ifade edebilen, ömek bir insan tipini ortaya koymuģtur. Tarih içerisinde Harput Efendisi diye bildiğimiz bu bilge kiģiler Harput'un, her dönemde önemli bir merkez olmasını sağlamıģlardır. Harput'ufethettiklerinde onu bir gamizon kale Ģehri konumunun dıģına çıkarmıģ Osmanlı Ġmparatorluğu döneminde ise bir ticaret, kültür ve sanat Ģehri haline getirmiģlerdir. 131

160 Harput'ta kıģ çok zor ve uzun geçerdi. Ancak Harputlu bu siyah ve soğuk geceleri ''KürsübaĢı'', ''OcakbaĢı'' meģkleri ve eğlenceleri ile ısıtmasını bilmiģtir. Geleneksel KürsübaĢı muhabbetlerinin ve müzikli eğlencelerinin, Harput Türkülerinin kulaktan kulağa ve doğru bir Ģekilde aktarılmasındaoönemli bir yeri olmuģtur. KürsübaĢından baģka Harput'ta bütün mahallelerde ''Oda ĠĢletme adeti'' vardı. Zengin konaklarında selamlık daireleri, orta hallilerin evlerinde ise selamlık odaları bulunurdu. AkĢamla yatsı arasında buralarda toplanılırdı. Bu odaların müdavimleri hep aynı kiģilerdi. Selamlık odalarında sesleri güzel kimseler tarafından Ahmediye, Muhammediye, Kısası Eiıbiya kitapları, Emrah, Nevres, Fuzuli Külliyatından parçalar okunurdu, hikayeler, masallar, savaģ anıları anlatılırdı. Ġlim adamlarının selamlık odaları kalabalık olurdu. Adeta ilim yuvası olan bu odalarda; FuzulĠ, Baki, Nefi, Nabi, Nedim, Sadi gibi Ģair ve ediplerin eserleri okunur, incelenir yorumlar yapılırdı. Hatta bu toplantılarda ezbere beyitler okunmakla kalınmaz ''Fuzuli'den bir beyit okuyacaksın ki son harfi ''b'' olsun'' Ģeklinde sorular sorulur ve cevaplar alınırdı. Harput insanının bilgeliğini ve musikisindeki özelliklerini, dikkatle aradığımızda adeta ''yaygın eğitim'' yapılan bu odalarda, kürsübaģlarında, tekke adabında bulabiliyoruz. Harput, genellikle tarihi akıģı içerisinde hükümet merkezi olmuģtur. Artuklular, Akkoyunlular Harput'ta para bastırmıģlardır. Hanedanların Hükümet Merkezi olan Harput'ta alim ve sanatkarlar yoğun olarak bir araya toplanmıģtır. Bunların çevrelerine etkileri son derece fazla olmuģ ve Harput insanı Divan Ģiirinin büyük ustaları olan Baki, Nedim, Fuzuli, Nevres'in eserlerini tanıma fırsatı bulmuģlardır. Bu Ģairlerin eserlerini bestelemiģ ve Ģiirlerine tahmis yazmıģlard.ır. Harput'ta çok kıymetli Divan Ģairleri de yetiģmiģtir. (Bkz. Naci ONUR; Harputlu Divan Ģairleri) Harput insanı din alimlerine de büyük saygı duymuģ, tekkelerde ve Ahi Ocaklarında belki de Harput Müziğinin temelini atmıģlardır. Nitekim eskiden eğitim kurumlarında ve medreselerde zahirġ ve batıni ilimler verilirken tekkelerde ise Güzel Sanatlar öğretilirdi. Tasavvuf erbabının yoğun olduğu Harput'ta tekkeler de yaygındı. ''... Bir tarikata bağlı olanlar, temel görüģ ve tasavvufu gelenek ve göreneklerine (ayin ve erkanlarına) göre uygularlar. Bunlar tekke ve dergahlarda toplanırlar. Bir ''Ģeyh 'in idaresi altında ibadet eder, ayin yaparlar. ĠĢte ayin esnasında icra edilen müzik dini-tasavvufi ''tekke müziği'' dir. Harput uzun havalarında, gazeliyatında, makam ve sistem anlayıģında, geliģmesinde bu tekke ve dergahların önemli tesiri olmuģtur. ''Harput Musikisinde içli bir ibadetin coģkunluğu hissedilir. Bir makama baģlanırken söylenen gazellerde, bir ilahi çeģnisi vardır. Bundan soma gelen türküler, bu ilahi duyguyu dalgalandıran ve coģturan nağmelerdir.'11 Ģeklindeki cümlelerde Harput Musikisinde Tekke Edebiyatı ve musikisinin tesiri gizlidir. Harput' ta Halk Edebiyatı ve Divan Edebiyatı oldukça geliģmiģ bir çok ünlü Harputlu Ģair yetiģmiģtir. Tüm yurtta olduğu gibi Harput-Elazığ'da da 1. Dünya SavaĢı ve KurtuluĢ Harbi yıllarında bir çok Ģehit veren özellikle Yemen Harbi'nde bir çok evladım kaybeden Harputlu ülke genelinde bilinen Yemen türküsünü (havada bulut yok) bu acı yılların anısına bestelemiģtir. Bugün Elazığ'ın 5 km. kuzeydoğusunda bulunan Tarihi Harput, Elazığ'a bağlı bir mahalle konumundadır. Harput üzerindeki tarihi eserleri ile yörede muhteģem bir kültür yaģandığını ve önemli bir merkez olduğunu hissettirir. ġu anda doğunun merkezi konumlu Ģehirlerinden birisi olan toplam nüfusa ve 11 ilçeye sahip Elazığ'ın asıl kimliği ve mazisi Harput'a bağlıdır. Dünün kalesiyle, çarģısıyla, mektep ve medresesiyle, alim ve sanatkarlarıyla, hanları ve hamamları ile ünlü Harput'u; aynı özelliklerini zaman içerisinde geliģtirerek; geliģmiģ Üniversitesi, eğitim ve öğretim kurumları, ulaģım, alim ve sanatkarları, kültürel kurumları, doğal güzellikleri ve geliģmekte olan ağır sanayisi ile bölgesinin önemli bir merkezi olan günümüz Elazığ'ını ortaya çıkarmıģtır. 132

161 8-Fiziksel Özellikler (Karasal Denizsel ) 8.1. Ġklim özellikleri : Kara iklimi hüküm sürer. Karasal iklimin yanı sıra yer yer akdeniz iklimi özelliği taģımaktadır. Bu iklim değiģikliği Keban Barajı kurulduktan sonra meydana gelmiģtir. Elazığ iklimi, Akdeniz ve karasal iklim arasında bir geçiģ özelliği de gösterir. Yazlar sıcak ve kurak, kıģlar soğuk ve sert geçer. Isı -15 C ile +42 C arasında seyreder. Senelik yağıģ ortalaması 433 mm dir. En fazla yağıģ ilkbahara âittir Jeomorfoloji (Topoğrafya vb. Morfolojik özellikleri) Kuzeyde yer alan Kızıldağ ve Keban Baraj Gölü, kentin kuzeydoğusuna kadar uzanırken; Keban Baraj Gölü ile kent merkezi arasında doğuda 1724 rakımlı Hasret Dağı. güneydoğuda 1221 rakımlı Kartaltepe yer alır. Daha güneye inilince Çelemlik Dağı ile arkasındaki Hazar Gülü ve 1908 rakımlı KuĢakçı Dağı yer alır. Kent merkezi ile bu coğrafya arasında en güneyde Doğu Anadolu'nun önemli ovalarından Uluova ile, Harput' un güneyinde, bugünkü Elazığ il merkezinin kurulu bulunduğu, Elazığ Ovası' da denilen Altınova yer alır. Harput ile KuĢakçı Dağı hattının batısında 1490 rakımlı Meryem Dağı, 1327 rakımlı Altıntepe rakımlı Kızıldağ ile Keklik Tepe ve Çağlar Tepe bulunur. Kentin batısında Kavak Tepe yer alırken; batı ve güneybatı yönünde ise, bölgenin ikinci önemli ovası olan Kuzova yer alır. Kuzeyde, bugünkü Keban Baraj Gölü (zamanında Murat Nehri'nin yatağı olan Pertek Keban oluğu), güneyde Altınova (Elazığ Ovası) ve Uluova, batıda Mankendi ve Baskil ovaları ile çevrili olan Harput Platosu; belirtilen tüm bu verimli ovalara olan hakimiyeti ile, önemli bir konuma sahipken, dönemin ticaret yollarını da kolaylıkla kontrol edebilmekteydi Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler dahil) Sınırları belirtilen Harput Platosu dalgalı yüksek bir aģınma düzlüğü olarak Neotektonik Dönem Öncesi, Alt-Orta Miyosen sonlarında oluģmuģ ve Plato Üst Miyosen ile Pliyosen dönemlerinde meydana gelen faylanmalar ile yer yer yükselmiģ ve aģınarak alçalmıģtır. Platoyu oluģturan aģınım düzlüğünün yapısını temelde Senoniyen yaģlı Yüksekova KarmaĢığı'na ait volkanik kayaçlar meydana getirir ki, karmaģığın litojik bileģimi platonun güneyinde bazalt ve andezitlerden oluģur. Buna karģın kuzeyde diyorit ve diyabazlar öne çıkar. Bu kayaçlar topluluğunun oluģturduğu karmaģık alanda allaktan konumlu olup, bu karmaģık üzerinde sahaya taģınarak gelmiģ ve bu nedenle paraalloktan bir konum kazanmıģ bulunan Harami Formasyonu'na ait kayaçlar yer alır. Bu kayaçlar sert ve aģınmaya karģı dayanıklı olduklarından, belirgin çıkıntı ve diklikler oluģtururlar. Tabanı yer yer yüzeylenen kırmızı renkli konglomera ve kumtaģlarından oluģmakla beraber, üstte sarımsı bej renkli kumlu kireçtaģı ve kristalize kireçtaģlarından oluģan Harami Formasyonu'nun asıl litojisi bulunur. Bu formasyona ait masif kireçtaģları kuzeydeki en yüksek noktaları oluģtururken, güneyde aģınmadan oluģan bağımsız blokları oluģturan ve karstik Ģekilleri içeren kalker blokları (ki Harput Kalesi tabanı da böyledir), platonun orta kesimlerinde ise kristalize kireçtaģları ve volkanik kayaçlar üzerinde OrtaÜst Eosen YaĢlı Kırkgeçit Formasyonu'na ait birimler bulunur. Formasyonun plato üzerindeki en hakim litojisini, Fetih Ahmet Mescid ve Türbesi civarında bulunan konglomera ve masif kumtaģları oluģturur. 133

162 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji (yerüstü ve yer altı suları, varsa jeotermal kaynaklar da dahil) Elazığ ilinin toplam su potansiyeli DSĠ. 9. Bölge Müdürlüğü 2001 yılı raporuna göre hm 3 /yıl dır. Su yüzeyleri toplamı ise ha. alandır. Su varlıkları ve potansiyeli Elazığ için önemli bir avantajdır. Kuzeyde yer alan Kızıldağ ve Keban Baraj Gölü, kentin kuzeydoğusuna uzanmaktadır. 8.5.Toprak yapısı Elazığ; Mermer, Krom ve Bağcılık Elazığ ı dünyaya açacak fırsatlar olarak değerlendirilmektedir. Kroma dayalı entegre tesis, mermercilik alanında entegre tesis ve her geçen gün geliģen bağcılık (boğazkere ve öküzgözü üzüm cinsi) beraberinde sanayileģmeyi de getireceğinden Elazığ için önemli fırsatlar olarak görülmektedir Flora ve Fauna(Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri, endemik ve tehdit altındaki) Elazığ ilinin sulanabilir arazi varlığı toplamı Tarım Ġl Müdürlüğü kayıtlarına göre hektar alandır. Bugün ancak ha. olan sulanan arazi varlığı yeterli değildir. Bu olumsuzluğun giderilmesi için yapımı devam eden sulama projelerinin tamamlanması önem taģımaktadır. 9.Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet bilgileri, varsa dahil,turizm, rekreasyon, ulaģım ve altyapı vb.) UlaĢım Karayolu UlaĢımı 328 km si devlet yolu, 490 km si il yolu olmak üzere toplam yol uzunluğu 818 km dir. Elazığ dan Türkiye nen her yerine devlet yolu bulunmaktadır. Demiryolu UlaĢımı Elazığ, demiryolu ulaģımı bakımından ulusal ve uluslararası bir konuma sahip olup, ülkemizin Edirne den Van a uzanan demiryolu ağının önemli bir kavģağıdır. Ġl merkezi, Malatya'dan gelerek Maden ve Ergani üzerinden Diyarbakır'a giden demiryolunun 1934 yılında açılan 24 km'lik Yolçatı-Elazığ hattı ile bağlanmıģtır. Bu hat ilden geçerek Tatvan'a ulaģmaktadır. Son zamanlarda iģler hale gelen Tahran-ġam, Tahran- HaydarpaĢa trenleri de Elazığ dan geçmektedir. Ġl sınırları içerisindeki demiryolu uzunluğu 272 km. olup ayrıca ana hattın 1500 metre ile Çimento Fabrikasına, YurtbaĢı'ndan ġeker Fabrikasına ve Muratbağı istasyonundan da Ferrokrom Fabrikasına bağlantısı bulunmaktadır. Ġl sınırları içerisinde 15 istasyon ve 8 durak mevcuttur. Elazığ Garından, Elazığ Belediyesi, Ferrokrom ĠĢletmesi, Çimento Fabrikası, ġeker Fabrikası, Askeri ve sivil kuruluģlar yük taģımacılığında önemli ölçüde istifade etmektedirler. Elazığ Garına günde ortalama dört tren gelip, gitmektedir. Günlük yolcu kapasitesi 1000 kiģi, yük kapasitesi ise talebe göre değiģebilmektedir. Ülkemizde özellikle turizm potansiyelimizin etkin bir Ģekilde devreye girmesinin yanı sıra sosyo-ekonomik yapımızda kaydedilen geliģmeler havayolu ulaģımının önemini giderek artırmaktadır. 134

163 Elazığ havaalanı; Doğu Anadolu Bölgesindeki coğrafi konumu itibariyle çevre illerin karayollarının ve havayollarının kavģak noktası olduğundan özel önem taģımaktadır. Elazığ havaalanı 1940 yılında hizmete giren Türkiye'nin en eski havaalanlarından biridir. Havaalanı Ģehre 12 km uzaklıkta, Elazığ-Diyarbakır karayolunun doğusunda, Elazığ- Bingöl karayolunun ise güneyinde yer almaktadır. Toplam m 2 'lik alan üzerinde kurulan meydanda; m 2 'lik terminal binası, 1.720x32 m 2 alanında asfalt kaplamalı bir pist, 200x42 m 2 alanında bir uçak kapasiteli apron ve 120x18 m 2 alanında taksirut bulunmaktadır. Kule yüksekliği ise 14,50 metredir. ġu anda kullanımda bulunan ve 1976 yılında hizmete girmiģ olan (1-3/3-1) 1.720x32 m 2 ebadındaki pist boyunun kısa olması sebebiyle büyük gövdeli uçaklar piste iniģ yapamamaktadır. Yatırım ortamını ciddi anlamda etkileyen bu olumsuz yapının rehabilite edilmesi yönünde geliģtirilmiģ bulunan ve doğu-batı istikametinde x 45 m 2 ebadındaki yeni bir pistin ve terminal binasının yapılması konusunda 2005 yılı içerisinde kamulaģtırma çalıģmalarında kullanılmak üzere 12.3 milyon YTL ödenek konmuģ olup, Elazığ Valiliğince acele kamulaģtırma komisyonu kurularak bu ödenek kullanılmıģtır. Elazığ Havaalanının, havalimanına dönüģtürülerek Kargo uçaklarının inip kalkabilecekleri bir statüye kavuģturulması çalıģmalarının 2007 yılında tamamlanması hedeflenmektedir. Elazığ havaalanından halen haftanın her günü Ankara ve haftada iki kez Ġstanbul seferleri düzenlenmektedir. Suyolu UlaĢımı Etrafı sularla çevrili olan Elazığ da; Elazığ-Pertek, Elazığ-ÇemiĢgezek, Elazığ-Ağın geçiģleri Keban Baraj gölü üzerinden feribotla sağlanmaktadır. Önümüzdeki dönemlerde GülüĢkür den Keban a kadar turistik ve sosyal amaçlı su yolu ulaģımı da düģünülmektedir. Turizm Elazığ ili turizm sektörü bakımından son derece önemli avantajlara salip bir il konumundadır. Tarihi Harput Beldesi, Palu kalesi Keban Baraj Gölü, Hazar Gölü, Hazar Baba Kayak Merkezi, Arkeoloji ve Etnografya Müzesi, Doğa Sporları, Ġnanç turizmi, Kaplıcaları, yöresel musikisi ve yemekleri ile önemli bir potansiyeli bulunmaktadır. Kültür Turizm Envanter Harput Kalesi (Süt Kalesi): Tarihi Harput Ģehrinin güneydoğusunda, Elazığ ovasına egemen bir konumda bulunan kalenin Urartular döneminde inģa edildiği bilinmektedir. Kalenin Roma Bizans ve Arapların eline geçtiği tarihi belgelerde mevcuttur. Kale çeģitli dönemlerde onarım görmüģtür. Dikdörtgen planlı kale, iç kale ve dıģ kale olmak üzere iki bölümden yapılmıģtır. Görkemli burçları halen ayaktadır.kale hakkında çeģitli efsaneler anlatılmaktadır. Bir rivayete göre kalenin yapımı sırasında harcın hazırlanması sırasında su yerine süt kullanıldığı, bu nedenle Harput kalesinin bir adının da Süt Kalesi olduğu söylenmektedir. Camiler 135

164 Ulu Camii: Harputta Artuklu Hükümdarı Fahrettin Karaslan Tarafından M yılında yaptırılan camii, Anadolu daki en eski ve en önemli yapılardan birisidir. KurĢunlu Camii: Hartputta Osmanlı devri camilerinin en güzel örneğidir. Alacalı Camii: Harputta Kitapçıgil Parkının giriģinde bulunan camide çeģitli yapı devirlerinin izleri görülmektedir. Artukoğulları döneminde inģa edilen cami küçük ebatta dikdörtgen planlıdır. Ağa Camii: Harputa giriģte ana yolun solunda yer alan camiinin kubbesi çökmüģ olup, yalnızca zarif minaresi ayaktadır. Harput müzesindeki kitabesine göre 1559 yılında Pervane Ağa tarafından inģa edilmiģtir. Kiliseler Meryem Ana Kilisesi: Harput kalesinin sol tarafında yer alır. Arka duvarlarını kalenin kaya kütleleri teģkil ettiğinden kilise sanki kalenin kayalıkları içine gömülmüģ gibidir. ĠnĢaa tarihi MS 179' dur. Bu kilise Kızıl Kilise, Süryani Kilisesi ve Yakubi Kilisesi adlarıyla da anılmaktadır. Mağaralar Kentin en önemli Mağarası Turizme açılmıģ olan Buzluk Mağarası'dır. Türbeler Arap Baba Mescidi ve Türbesi : Selçuklu hükümdarlarından IV. Kılıçarslan ın oğlu, III.Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında H. 678 yılında inģa edilmiģti r. Minaresi dıģtan türbe ile mescidin tam orta kısmına gelen bölümde yapılmıģtır. Kapısı mescidin içindedir. Kaidesi alttan beģ sıra taģ üstünde alçı ve sıva izi görüle n ve hemen hiçbir Selçuklu Mescidinde bulunmayan, emsalsiz sırça bordürlüdür. Me scit kare planlıdır. Selçuk üçgenleri ile kubbeye geçilir. Kubbe içinin korniģlerinin ç inili olduğu bilinmektedir. KorniĢ ve çinilerle düzenlenen mihrabın üst kısmı, beģ di Ģlidir. Büyük kemeri vardır. Arabesk plament ve su yolludur. Türbenin alt kısmında ise yüzyıllara rağmen bozulmamıģ naaģı ile Arap Baba türbesi mevcuttur. Halk arasında Arap Baba diye anılır. Arap Baba ile ilgili çeģitli rivayetler anlatılmaktadır. 136

165 Fetih Ahmet Baba Türbesi : Harput a 2 Km. uzaklıkta olup, kaya üzerine inģa edilmiģ türbenin yanında mescidi bulunmaktadır. Türbe altıgen planlı, üst kısmı sonradan yapılmıģ, yalnız cenazelik kısmı mevcuttur. Ġçi nde büyük bir sanduka bulunmaktadır. Mansur Baba Türbesi : Harput ta kaleye giden yolun solunda bulunan türbe, sekizgen planlı olup, ke sme taģlardan yapılmıģ kaide kısmı vardır. Ġki katlı anıtsal bir yapı olduğu bilinen türb enin üst örtü sistemi sonradan yapılmıģtır. Ġçerisinde Mansur Baba, zevcesi, oğlu ve kızına ait olduğu bilinen dört sanduka bulunan türbenin Artuko ğulları devrine ait olduğu ihtimali kuvvetlidir. 10. Mevcut sorunlar (hassas Bölgenin Doğal yapıdan uzaklaģtığı Alanlar, vb.) -YapılaĢma yasağı getirilmiģ olan Harput ta Kentsel Sit Alanı Projeleri tamamlanmadan çarpık yapılaģmanın ve izinsiz kazıların devam etmesi. -Kentlerin geleceğinin yıllar öncesinden planlanması gerekmektedir. -Harput ta su sorununun çözülmesinden, temizliğine, kentsel dönüģümden, çarpık yapılaģmaya kadar her konuyu masaya yatırılmalıdır. -Maddi imkanların sağlanması -TaĢ Ocaklarının doğal dokuya verdiği zararlar. PALU 1-Alanın Resmi Adı : Palu Kalesi (tescilli) 2-Coğrafi Konumu ve Koordinatları : Ġlçe arazisi Murat suyu civarındaki düzlükler ile güneydeki doğu Toros silsilesini oluģturan Ak dağlardan meydana gelir. Ġlçe topraklan 722 km.2 lik alana sahip olup bu yüzölçümünün % 62.9 dağlık % 24"ü dalgalı % 10 u ova % 3 ü de yayladır. Dalgalı ve dağlık arazi Ġlçe topraklarının % 86.9 gibi bir oranını oluģturmaktadır. Doğu toros silsilesi içinde bulunan Ak dağların en yüksek noktası 2500 metre rakımlıdır Ġlçemizde kırık fay hattının çok olması nedeniyle 1 Derece deprem kuģağında yer almaktadır. Murat Nehri Ġlçe topraklarının içinden geçmekte olup,vadisi genellikle dik ve sarptır. 3- Alanı 3.1 Toplam alanı (km2) : Palu ilçesinin toplam yüzölçümü 2222 km2 palu Ġlçesinin kuzeydoğusunda bulunan Kalenin toplam 6-7 km2 lik alanı kaplamaktadır. 137

166 3.2 Kara Yüzeyi (km2) : 6-7 km2 3.3 Su Yüzeyi (km2) : Kıyı Uzunluğu (m2) : - 4-Alanın Açıklamalı Tanıtımı : Palu; Murat suyu kıyısında, bir tepenin eteğinde ve yeģillikler içerisinde kurulmuģ, çok eski bir yerleģim yeridir, Elazığ ilinin doğusunda ve 74 km uzaklığındadır. 5-Yasal Konumu : Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun tarih ve 295 sayı ile tarih ve 390 sayılı kararları. 6-YerleĢimler ve Nüfusları : Ġlçemiz nüfus hareketliliği açısından tarih içinde önemli artıģ ve azalıģlar gösteren bir grafik arz etmektedir. GeçmiĢte zaman zaman nüfusun oldukça yükseldiği 19.yy. da hane veya nüfusun Palu'da yaģadığı bölge ileri gelenlerince rivayet olunmaktadır. Söz konusu dönemde Ġlçe nüfusunun bu denli yüksek oluģunun Ġlçemizin o dönemlerde önemli bir ticaret merkezi olmasından ve ticaret yolu üzerinde bulunmasından anlaģılmaktadır. Ġlçemiz nüfusu 22 EKĠM 2000 günü Ülke genelinde yapılan genel nüfus sayım sonuçlarına göre; ilçe merkezi nüfusu Beyhan Beldesi merkez nüfusu ; Baltası Beldesi nüfusu ; ve köyler nüfusu ; olmak üzere toplam Ġlçe nüfusu kiģiden oluģmaktadır. Ġlçemizin genel nüfus istatistiği (Ġlçemiz nüfusunda kaydı mevcut olup Ġlçemiz dıģında oturanlar dahil) nüfus bilgileri ise ; Kadın : Erkek: olup toplam : "dır. 7-Sosyo-Ekonomik-Kültürel ve Tarihsel Özellikler : Coğrafi bölge olarak her ne kadar resmiyette Elazığ il sınırında görünse de Folklor ve yerel giyim- kuģam ve yaģam kültürü Bingöl kültürü ile örtüģüyor. Örneğin Gökdere merkeze bağlı olan Büyük ve Küçük Çaltı (Haylan) Kökenli köylülerin çok büyük bir kolu BĠNGÖL DE yaģarlar ve BĠNGÖL E bağlı Kürtçe ismiyle Ğazik köyü hemen hemen bu köylülerden oluģur. Bütün bu coğrafyadaki insanlar Ana dilleri olan ZAZA ca konuģurlar. Onun için kültürel anlamda, töre ve gelenek anlamında aynı ve örtüģürler. Kadının yeri halk arasında ağırdır ve saygındır. Eskiden hanım ağalar vardı. Bu hanım ağalar davalara veya değiģik durumlarda anlaģmazlıklarda arabulucu olurlar ve hatta kan davalarında aracı olur ve sulhu sağlardı. Dini inanç olarak; Müslüman, suni ve ġafii mezhebine tabidirler. Eskiden Osmanlı ve cumhuriyet dönemin ilk yıllarında medrese eğitimi verilirdi. ġu anda köyde kuran-kursu yok. Dini anlamda yetiģmiģ ve müderris derecesinde olan çok değerli âlimlerimiz yetiģmiģtir. Bunlardan molla Mustafa koç, molla Mehmet Acar, molla Mehmet Görgöze, Köyün içinde ve çevresinde çok sayıda ziyaretler ve türbeler vardır. Bunlardan Pirık sofarun, ġeyh Ahmet, ġeyh Alaadin, ġeyh Avdullah vb inanç esaslı iç turizme neden olmuģlardır. 138

167 8-Fiziksel Özellikler (Karasal Denizsel ) 8.1. Ġklim özellikleri : Palu, karasal iklim bölgesinde olup, yıllık sıcaklık ortalaması 13 derece dolayındadır. YağıĢlar genellikle Ġlkbahar ve Sonbahar aylarında görülür. Yıllık yağıģ miktarı 430 metreküptür. Keban baraj gölünün yapılmasından sonra Palu ve çevresinde iklim hissedilir derecede yumuģamıģtır Jeomorfoloji (Topoğrafya vb. Morfolojik özellikleri) Ġlçe arazisi Murat suyu civarındaki düzlükler ile güneydeki doğu toros silsilesini oluģturan Ak dağlardan meydana gelir. Ġlçe topraklan 722 km.2 lik alana sahip olup bu yüzölçümünün % 62.9 dağlık % 24"ü dalgalı % 10 u ova % 3 ü de yayladır. Dalgalı ve dağlık arazi Ġlçe topraklarının % 86.9 gibi bir oranını oluģturmaktadır. Doğu toros silsilesi içinde bulunan Ak dağların en yüksek noktası 2500 metre rakımlıdır Ġlçemizde kırık fay hattının çok olması nedeniyle 1 Derece deprem kuģağında yer almaktadır. Murat Nehri Ġlçe topraklarının içinden geçmekte olup,vadisi genellikle dik ve sarptır Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler dahil) Doğu Anadolu Fay zonunun (DAFZ), her bir depremde kırılması beklenen belirgin bölümleri (segment) Ģunlardır; 1-Karlıova-Bingöl fayı; 65 km uzunluğundadır. 2-Palu-Hazar fayı; 50 km uzunluğundadır. 3-Hazar-Sincik fayı; 85 km uzunluğundadır. 4-Çelikhan-GölbaĢı fayı; 50 km uzunluğundadır. 5-GölbaĢı-Türkoğlu fayı; 90 km uzunluğundadır. 6-Türkoğlu- Antakya fayı; 145 km uzunluğundadır Hidroloji-Hidrojeoloji (yerüstü ve yer altı suları, varsa jeotermal kaynaklar da dahil) Kuzeyde Peri Suyu ve Keban Barajı Gölü, batı ve güneybatıda Fırat nehri doğal sınırlarını oluģturur. Ġlin en yüksek noktası Palu Dağı nın güneydoğusundaki m.lik yüksekliği ile Akdağ dır. Elazığ, yer altı su kaynakları bakımından çok zengindir. Ġl topraklarını Fırat ve Murat Nehirleri, güneyde de Dicle nin küçük bir kısmı sulamaktadır. Murat Nehri nin önemli kollarından Peri Çayı, Elazığ a 27 km. uzaklıktaki Haringet Çayı ilin diğer akarsularıdır. 8.5.Toprak yapısı Ġlin alçak kesimleri Doğu Anadolu Bölgesi nin güneyinde yer alan çöküntü alanıdır. Ġl toprakları genellikle alüvyonlu olup, verimli ovalarla kaplıdır. Bunlardan en önemlileri Ulu Ova ve Elazığ (Harput) Ovası dır. Ayrıca Kuzova, Behremaz Ovası, Palu (Yarımca) Ovası da il sınırları içerisindedir. Elazığ ın platoları ilin kuzeyinde, Harput çevresinde, Murat Nehrinin kuzey kesimlerinde ve Ağın yöresinde yer alır. Eski tarihlerde çok zengin olan orman örtüsü çeģitli nedenlerle tahrip edilmiģtir. Günümüze gelebilen ormanlar daha çok koruluk ve çalılık niteliğindedir. Ancak, dağların yüksek kesimlerinde meģe ve huģ ormanlarına rastlanır. 139

168 8.6. Flora ve Fauna(Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri, endemik ve tehdit altındaki) Elazığ ilinin sulanabilir arazi varlığı toplamı Tarım Ġl Müdürlüğü kayıtlarına göre hektar alandır. Bugün ancak ha. olan sulanan arazi varlığı yeterli değildir. Bu olumsuzluğun giderilmesi için yapımı devam eden sulama projelerinin tamamlanması önem taģımaktadır. 9.Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet bilgileri, varsa dahil,turizm, rekreasyon, ulaģım ve altyapı vb.) UlaĢım Karayolu UlaĢımı Doğuda Bingöl ili Genç ilçesi, güneyde Arıcak ve Alacakaya ilçeleri, batıda Elazığ il merkezi, kuzeyde Kovancılar ilçesi ile komģu olup il merkezine uzaklığı 72 kilometredir. Ġlçe sınırları içerisinde karayollarına ait 96 kilometrelik il yol ağı mevcuttur. Bunlardan 8 kilometrelik Palu - Kovancılar arası ve 29 kilometrelik Palu-BaltaĢı-GülüĢkür köprüsü, 23 kilometre Palu-Beyhan asfaltı, 14 kilometre Palu - Arıcak asfaltıdır. Geriye kalan kısım ise geçit vermeyen yol olduğu tespit edilmiģtir.takriben 200 kilometre uzunluğunda olan köy yollarından, Palu - Üçdeğirmenler, Palu-Seydili ile Palu-BaltaĢı yol bağlantısı üzerinde Karasalkım, Gömeçbağlar, Karacabağ Köy yolları asfalttır. Ayrıca ilçe merkezi ile Elazığ il merkezi arasında her yarım saatte olmak üzere gerek belediye otobüsleri ile gerekse özel halk minibüsleri ile ulaģım yaz-kıģ sağlanmaktadır. Demiryolu UlaĢımı Elazığ, demiryolu ulaģımı bakımından ulusal ve uluslararası bir konuma sahip olup, ülkemizin Edirne den Van a uzanan demiryolu ağının önemli bir kavģağıdır. Ġlçeye ulaģımı eskiden beri DDY ile sağlanırdı. Son dönemlerde demiryolları da doğru dürüst iģlemiyor. Durak ile köy arası yaya olarak yaklaģık 45 dakika sürer. Elazığ Garından, Elazığ Belediyesi, Ferrokrom ĠĢletmesi, Çimento Fabrikası, ġeker Fabrikası, Askeri ve sivil kuruluģlar yük taģımacılığında önemli ölçüde istifade etmektedirler. Elazığ Garına günde ortalama dört tren gelip, gitmektedir. Günlük yolcu kapasitesi 1000 kiģi, yük kapasitesi ise talebe göre değiģebilmektedir. Ülkemizde özellikle turizm potansiyelimizin etkin bir Ģekilde devreye girmesinin yanı sıra sosyo-ekonomik yapımızda kaydedilen geliģmeler havayolu ulaģımının önemini giderek artırmaktadır. Kültür Turizm Envanter Palu Kalesi (Urartu Dönemi) (M.Ö. 9 - M. Ö 600. Y.Y) Kaya üzerine inģa edilen yapı, Urartulular devrinde kral Menuas tarafından yaptırılmıģtır. Kale üzerinde görülen dıģ surlar ve bazı yapı kalıntılarında, Moloz taģ kullanılmıģtır. Daha sonraki devirlerde onarım görmüģtür. Çivi yazısından oluģan kaya kitabe urartu kralı Menuas a aittir. Kalenin Güney Doğu yönündeki dıģ surun bir bölümü ile bazı yapı kalıntıları mevcuttur. Ġçten kindık taģında son bulan gizli bir kanal ve Ali Gelmez denilen Murat nehrine açılan, kısmen açık kanal taģ merdivenli bir yolu vardır. Urartu devrinde yerleģim 140

169 yeri olan kalede Menuas a ait bir Urartu kitabesi bulunmaktadır. Daha sonraki devirlerde Selçuklu ve Artuklu ve Osmanlı iskanı görmüģtür. Eski Palu Köprüsü (Anadolu Selçuklu Dönemi) Selçuklu döneminde yapılmıģ olup uzunluğu 200 metredir. GeniĢliği ise 4 metredir. Kuzeybatı Güneydoğu aksındadır. Köprünün taģıyıcı ayak unsurları, düzgün kesme taģtan yapılmıģtır. Köprü on gözlüdür. Sınıflandırmalarda 2 veya çok sayıdaki kemerler arasında, yükseklik ve geniģlik bakımından büyük fark göstermeyen köprü, yolunun düz olduğu köprüler sınırına girer. Tipi doğrudan büyük etken, nehir yatağının derinliği ve geniģliğidir. Eses yatağın yaygın oluģu, köprü boyunu uzatmıģtır. Bu nedenle göz adedi fazlalaģtırılmıģtır. Bu kuruluģta da düz tabliye kullanılmıģtır. Köprüye batı yönünden bakılınca (Palu Yönünden) göz kırık kemerli 2,3,4,5, ve 6 göz, sivri kemerli 7 göz Ģeklinde, ayağın ortası sivri kemerli 8 göz sivri kemerli 9, 10 göz aslında olmayıp yol seviyesine getirilmek için sonradan yapılan ayakların arasındaki gözlerdir. Ulu Camii Osmanlı Dönemi ( ) Caminin yapılıģı hakkında kesin tarih bilinmemekle beraber, Osmanlı yapısı olup Abdullah oğlu Hacı Berham tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır yılında tamir görmüģ olan camii 23, 90 X 11,30 ebatlarındadır. Dikdörtgen planlı olup, üzeri düz damla örtülmüģtür. Harim kısmı bir sıra paye ile mihraba paralel iki sahana ayrılmıģtır. Mihrap Siyah Beyaz taģla örtülmüģtür. Üst kısmında rozet motifi yer alır. ġerefe kısmı yıkılmıģtır. Minber ahģap iģliği bakımından ilgi çekicidir. Esas giriģ doğuda, ikinci giriģ ise Güneydedir, yuvarlak kapı kemerli yapıda Siyah, Beyaz taģlar kullanılmıģtır. Bu bölgenin özelliğidir yapı moloz taģla inģa edilmiģtir. Küçük Camii (Osmanlı Dönemi) ( ) 16. yüzyılda tek kubbeli ve klasik Osmanlı tarzında yapılan Palu küçük Camii dikdörtgen plan üzerine Moloz taģ kullanılarak inģa edilmiģtir. Minarelerde kesme taģ kullanılmıģtır. Caminin yan duvarları ile minarenin gövde bölümü yalnız ayakta kalmıģtır. Palu Kilisesi Kilisenin ibadet mekanı dört büyük kemerin taģıdığı bir kubbe ile örtülüdür. Apsid bölümü dıģarıya doğru çıkıntılı olup, apsid önündeki bölümün üzeri tonozludur. Duvarlarında Ġncil den alınmıģ sahneleri içeren freskler bulunmaktadır. Bugün bu freskler tamamen yok olmuģtur. CemĢit Bey Mescit ve Türbesi Elazığ daki CemĢit Bey Mescidi'ni Yavuz Sultan Selim'in Sipahi Beylerinden CemĢid Bey yaptırmıģtır. XV.yüzyıl eseri olan bu yapı kare planlı olup üzeri kubbe ile örtülmüģtür. Mihrap yöresel taģlardan yapılıģ olup ilginç bir görünümü vardır. Mescidin yanındaki türbe sekizgen planlı olup üzeri kubbe ile örtülmüģtür. Türbe içerisinde CemĢid Bey ile birlikte sekiz mezar bulunmaktadır. Bu mezarlar da taģ iģçiliği yönünden oldukça dikkat çekicidir. 10. Mevcut sorunlar (hassas Bölgenin Doğal yapıdan uzaklaģtığı Alanlar, vb.) -Maddi imkanların sağlanması -Restorasyonlarının yapılması,harabe durumdan kurtarılması 141

170 F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su KuĢları YaĢama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması SözleĢmesi (RAMSAR SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlar Elazığ'a 22 km. Uzaklıkta, Elazığ - Diyarbakır Karayolu güzergahında olup, Hazarbaba ve Mastar dağları arasına sıkıģmıģ tektonik bir göldür. Ġdari olarak Merkez Ġlçe, Sivrice Ġlçesi ve Maden Ġlçeleri sınırları içerisindedir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin kendine has plajları olan su sporları ve balık avcılığı yapılan en önemli gölüdür. Yüksekliği 1240 m ve yüz ölçümü 81 km 2 dir. Göl hacmi 1240 m su kotunda 7 milyar m 3 tür. Dikdörtgen biçimindeki gölün uzunluğu 20 km geniģliği ise 4,5 km dir. DSĠ tarafından 1995 yılında yapılan bir çalıģma ile gölün en derin yerinin doğu kısmında ve 219 m olduğu tespit edilmiģtir. Kuru ve çıplak tepeler arasında kalan hazar Gölü nün Güneybatı ve Kuzeydoğu uçlarındaki düzlüklere yakın sığlıklarda az miktarda su birikintisine rastlanır.büyükçe bir göl olmasına rağmen uzun kıyılarında sarp ve derin olması sebebiyle su kuģlarının beslenme ve yuvalanma imkanı oldukça azdır. Suyu hem tuzlu hem de sodalı su ekosistemlerine iyi bir örnek teģkil etmektedir. Hazar Gölü Sulak alanının Yönetim Planı Çevre ve Orman bakanlığı ile Anadolu Doğa ve Kültür Koruma Kooperatifi ile yürütülen proje ile tamamlanmıģ ve plan basım aģamasına gelmiģtir. F.4.3. Korunması Gereken Alanlar (***) F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve YapılaĢma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) Hazar Gölü Onaylı Çevre Düzen Planı çerçevesinde Diyarbakır Kültür ve Tabiatı Koruma Kurulu Kararı gereğince, Hazar Gölü ile etrafını çevreleyen karayolu arasındaki kısımda yapılaģma yasağı getirilmiģtir. (Bakınız F II. derce Doğal Sit Alanı) F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, YağıĢa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf Ġle, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı Bu konuda bilgiye ulaģılamamıģtır. F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, BaĢta Su KuĢları Olmak Üzere Canlıların YaĢama Ortamı Olarak Önem TaĢıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler Ġle Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden Ġtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler Kalecik Baraj Gölü 1.Alanın Resmi Adı Kalecik Baraj Gölü 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları ' 30" Enlem ' 30" Boylam 1122 m. Rakım 142

171 3.1.Alanı 102 ha 3.2.Kara Yüzeyi Bulunmuyor 3.3.Su Yüzeyi 102 ha 3.4.Kıyı Uzunluğu 4.Alanın Açıklamalı tanımı Elazığ ın 106 km.kuzeydoğusunda, Karakoçan Ġlçesi sınırları içindedir. 5.Yasal Konumu DSĠ. 9. Bölge Müdürlüğü yetki ve sorumluluğunda bulunan göl, tarım arazilerinin sulanması amaçlı kullanılmaktadır. 6. YerleĢimler ve nüfusları. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Balıkçılık yapılmaktadır. 8.Fiziksel Özellikler 8.1.Ġklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi 8.3. Jeolojisi 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji Bilgi yok 8.5. Toprak Yapısı Bilgi yok 8.6. Flora ve Faunası Sulak alan etrafındaki bitki toplulukları (otsu bitkiler, diken, çalı, v.s. Balıklar: Cyprinus carpio Leuciscus cephalus Capoeta capoeta umbla Aynalı Sazan Tatlısu Kefali Sarıbalık Capoeta trutta Karabalık 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Tarım Arazisi sulama ve balıkçılık 10.Mevcut Sorunlar Tadım Gölet i 1.Alanın Resmi Adı Tadım Göleti 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları ' 30" Enlem ' 00" Boyla 1017 m. Rakım 3.1.Alanı 16 ha 3.2.Kara Yüzeyi Bulunmuyor 143

172 3.3.Su Yüzeyi 102 ha 3.4.Kıyı Uzunluğu 4.Alanın Açıklamalı tanımı Elazığ ın 15 km. güneyinde, Elazığ Ġl Merkezindedir. 5.Yasal Konumu DSĠ. 9. Bölge Sulama gölet i 6. YerleĢimler ve nüfusları. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler 8.Fiziksel Özellikler 8.1.iklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi 8.3. Jeolojisi 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Faunası Sulak alan etrafındaki bitki toplulukları (otsu bitkiler, diken, çalı, v.s. Balıklandırma çalıģmaları devam ediyor 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Tarım arazisi sulama 10.Mevcut Sorunlar Keban Baraj Gölü Su Ürünleri Ġstihsal Alanı 1.Alanın Resmi Adı Keban Baraj Gölü Su Ürünleri Ġstihsal Sahası 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları ' 30" Enlem ' 00" Boylam 3.1.Alanı ha 3.2.Kara Yüzeyi Bulunmuyor 3.3.Su Yüzeyi 40261ha 3.4.Kıyı Uzunluğu BelirtilmemiĢ 4.Alanın Açıklamalı tanımı 16 Su Ürünleri kooperatifinin avlandığı Baraj Gölü sahası 5.Yasal Konumu DSĠ 9. Bölge Müdürlüğünün yetki ve sorumluluğu altında bulunan saha Ġl Defterdarlıklarının yaptığı ihaleyle su avcılığına açılmıģtır. 6. YerleĢimler ve nüfusları Keban baraj gölü kenarında bulunan köy halkı yaklaģık 300 tekne ile geçimlerini balıkçılık yaparak sağlamaktadır. 144

173 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Gölde avlanma yapan yaklaģık 300 balıkçı teknesinde iki kiģinin çalıģtığı düģünülürse, sağladığı iģ istihdamı ile avlanılan balıkların satıģından dolayı kazanılan ekonomik gelir yönünden yöre halkına katkı sunmaktadır. 8.Fiziksel Özellikler Baraj Gölü m kodları arasında su seviyesi değiģmektedir. 8.1.iklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Bilgi yoktur Jeolojisi Bilgi yok 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji Bilgi yok 8.5. Toprak Yapısı Bilgi yok 8.6. Flora ve Faunası Balıklar Barbus rajanorum mystaceus Barbus esocinus Barbus plebejus lacerta Barbus capito pectoralis Cyprinus carpio Leuciscus cephalu Carassius carassi Capoeta trutta Capoeta capoeta umbla Cyprinion macrostomus Acanthobrama marmid Chalcalburnus mossulensis Chondrostoma regium Mystus halepensis Mastacembelus simack Ortrias angorae Tor grypus Bertinius subguastamus Bıyıklı Turna Bıyıklı Bıyıklı Aynalı Sazan Tatlısu Kefali Havuz Balığı Karabalık Sarıbalık Mercan Tahta GümüĢ Karaburun Halep Yayını Yılan Balığı ġabut 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Elektrik üretimi, tarımsal sulama ve balıkçılık 10.Mevcut Sorunlar Çevre kirliliğin yanında, akarsular tarafından taģınan rusubat ve su seviyesindeki değiģiklikler. Cip Baraj Gölü 1.Alanın Resmi Adı Cip Baraj Gölü 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları ' 30" Enlem, ' 00" Boylam, 1006 m. Rakım 3.1.Alanı 145

174 110 ha 3.2.Kara Yüzeyi Bulunmuyor 3.3.Su Yüzeyi 110 ha 3.4.Kıyı Uzunluğu BelirtilmemiĢ 4.Alanın Açıklamalı tanımı Elazığ ın 13 km. batısında, Keban ilçesi yolu üzerindedir. 5.Yasal Konumu DSĠ 9. Bölge Müdürlüğünün yetki ve sorumluluğu altında bulunmakta ve tarım arazisi sulaması yapılmaktadır 6. YerleĢimler ve nüfusları Yakınında toplu yerleģim alanı bulunmamaktadır. Baraj sahasında bulunan piknik alanı günübirlik olarak kullanılmaktadır. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Piknik alnını iģletmeciliği yapılmaktadır. 8.Fiziksel Özellikler 8.1.Ġklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi 8.3. Jeolojisi 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Faunası Balıklar: Leuciscus cephalus Tatlısu Kefali Capoeta capoeta umbla Sarıbalık Capoeta trutta Karabalık 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Sulama amaçlı kullanılan baraj gölünde günübirlik piknik alanı bulunmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar YağıĢların kurak olduğu yıllarda su rezervi kısa sürede kurumaktadır Hazar Gölü Sulak Alanı: Alanı 9200 ha Enlem Boylam Elazığ'a 22 km. Uzaklıkta, Elazığ - Diyarbakır Karayolu güzergahında olup, Hazarbaba ve Mastar dağları arasına sıkıģmıģ tektonik bir göldür. Ġdari olarak Merkez Ġlçe, Sivrice Ġlçesi ve Maden Ġlçeleri sınırları içerisindedir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin kendine has plajları olan su sporları ve balık avcılığı yapılan en önemli gölüdür. Yüksekliği 1240 m ve yüz ölçümü 81 km 2 dir. Göl hacmi 1240 m su kotunda 7 milyar m 3 tür. Dikdörtgen biçimindeki gölün uzunluğu 20 km geniģliği ise 4,5 km dir. DSĠ tarafından 1995 yılında yapılan bir çalıģma ile gölün en derin yerinin doğu kısmında ve 219 m olduğu tespit edilmiģtir.kuru ve çıplak tepeler arasında kalan hazar Gölü nün Güneybatı ve Kuzeydoğu uçlarındaki düzlüklere yakın sığlıklarda az miktarda su birikintisine rastlanır.büyükçe bir göl olmasına rağmen uzun kıyılarında sarp ve derin olması sebebiyle su kuģlarının beslenme ve yuvalanma imkanı oldukça azdır. Suyu hem tuzlu hem de sodalı su ekosistemlerine iyi bir örnek teģkil etmektedir. 146

175 F Göller, Akarsular, Yeraltı suyu ĠĢletme Sahaları Bu konu ile ilgili olarak ilimiz sınırları içerisinde Uluova ve Hankendi bölgeleri yeraltısuları ve içme sularının korunması amacı ile kapalı alan ilan edilmiģtir. Uluova ve Elazığ ovaları tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ve yine Uluova da acil içme suyu kuyuları Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın tarihli oluru ve tarih sayılı resmi gazete de yayımlanan kararlara göre; Hankendi Bölgesi ise tarih sayılı resmi gazetede yayımlanan karara göre kapalı alan ilan edilmiģtir.kapalı alan ilan edilen bu bölgelerde hiçbir Ģekilde sondaj açılmasına müsaade edilmemektedir.ayrıca 17 Mayıs 2005 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Çevre Kanununun Sulak Alanların Korunması Yönetmeliğinin ilgili maddeleri doğrultusunda Sivrice Hazar Gölünün 2,5 km lik çevresi sulak alan koruma bölgesi ilan edildiğinden bu bölgede açılacak olan yeraltısuyu kuyularına ilgili yönetmelik çerçevesinde iģlem yapılmaktadır. F Bilimsel AraĢtırmalar Ġçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye DüĢmüĢ veya DüĢebilir Türler ve Ülkemiz Ġçin Endemik Olan Türlerin YaĢama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik OluĢumların Bulunduğu Alanlar Ġlimizde bu özellikte alanlar bulunmamaktadır. F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar Ġnsanlarımızın gittikçe artan açık hava, dinlenme ve eğlenme ihtiyaçlarını karģılamak, iģ hayatının ve günlük yaģamın verdiği yorgunluk ve stresten uzaklaģmak, ormanlarda kontrolsüz bir Ģekilde piknik ve kamp kullanımını önlemek, orman- halk iliģkilerini olumlu yönde geliģtirmek amacıyla tüm yurt sathında orman ve orman rejimine giren, rekreasyonel kaynak değeri arz eden, piknik ve kamp kullanımı imkanlarına sahip olan sahalar, gerekli hizmet ve tesislerle donatılarak koruma-kullanama dengesi içerisinde iç ve dıģ turizmin geliģmesini sağlamak amacıyla Mesire Yeri olarak ayrılmaktadır.bu amaçla ilimizde tescil edilmiģ A ve B tipinde 2 adet Mesire Yeri bulunmaktadır. 1- Zafran Mesire Yeri : Mesire Yeri 1 1.Alanın Resmi Adı Zafran Mesire Yeri 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları 38 41'' 00 Kuzey Enlemi 39 12" 00 Doğu Boylamı 3.1.Alanı 19,52 ha 3.2.Kara Yüzeyi ha 3.3.Su Yüzeyi Bulunmuyor 3.4.Kıyı Uzunluğu 147

176 4.Alanın Açıklamalı Tanımı Elazığ Doğa Koruma ve Milli Parklar ġube Müdürlüğüne bağlı olarak faaliyet gösteren Zafran Mesire yeri hektar büyüklüğünde Elazığ Belediye hudutları dahilinde yer almaktadır. Zafran Mesire Yeri içerisinde halkın her türlü rekreasyonel ihtiyacını karģılamak üzere tesisler inģa edilmiģ olup bunlar. GiriĢ kontrol ünitesi, Kır Gazinosu, Büfe, Av ve Yaban hayatını tanıtmak amacıyla yapılmıģ Av Hayvanları TeĢhir Parkı, biri yangın havuzu olmak üzere 2 adet havuz, 2 adet lojman, 1 adet idare binası, yağmur barınakları, 280 adet piknik masası, 26 adet çeģme, çocuk oyun sahası ve aletleri, 4 adet WC bulunmaktadır. 5.Yasal Konumu Zafran Mesire yeri Elazığ Orman Bölge Müdürlüğünün gün ve /2391 sayılı teklifleri üzerine Milli Parklar Genel Müdürlüğünün tarih ve Orman Ġçi Dinlenme Yer. F. H. Müdürlüğünün sayılı izinleri ile orman içi dinlenme yeri olarak tesis edilmiģtir. 6. YerleĢimler ve Nüfusları Mesire yerini Elazığ halkı ziyaret etmektedir. Piknik amacına yönelik olarak gelen ziyaretçilerin sayısı yılda bin kiģiyi bulmaktadır. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Tarihsel değeri bulunmayan ve birkaç küçük çaplı isletmenin bulunduğu mesire yeri gün içerisinde önemli bir sosyal hayat alanıdır. 8.Fiziksel Özellikler 8.1.Ġklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Meyilli düz alan 8.3. Jeolojisi Sahanın toprak yapısı kalkerli silst dir 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Faunası Zafran mesire yerinin bitki örtüsü, 1953 yılında yapılan ağaçlandırma çalıģmaları ile tam kapalılıkta bir çam korusu haline gelmiģtir yaslarında Kara Çamlarla kaplıdır. Ayrıca sahada dolgu agacı olarak gölge teģkil eden diģbudak, Akasya, Çınar, Akçaağaç, Çınar yapraklı Akçaağaç, At Kestanesi ve Karaağaç gibi ağaçlar bulunmaktadır. Tabii olarak yetiģen Credaguslar, Bromuinermis, Bronusteriarun nevileri ile rutubetli yerlerde Trifolium cinsler hakimdir. 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu 1976 yılında tesis edilmiģ olup, Ha. büyüklüğünde, Elazığ ili, Merkez ilçesi, Belediye hudutları dahilinde, Elazığ Bölge Müdürlüğü alanı içerisinde suni ağaçlandırma yapılarak kurulmuģ bir alandır. Elazığ ın kırsal alanında yapılan bu ağaçlandırma sahası halkın piknik ve mesire ihtiyaçlarının karģılamak amacıyla orman içi dinlenme yeri haline getirilmiģtir. Bu sahamız Ģehir merkezinde olup, halkın devamlı faydalanabileceği, Elazığ ın alternatifi olmayan tek rekreasyon sahası ve önemli bir orman içi dinlenme yeridir. Mevsimsel olarak büyük bir ziyaretçi potansiyeli olan bu saha, belediye hudutları içerisinde ve Fırat üniversitesi kampüsüne bitiģik olması nedeniyle büyük bir halk kitlesine cevap verebilecek niteliktedir. Zafran Mesire Yerinde halkımızın her türlü rekreasyonel ihtiyacını karģılamak üzere tesisler inģa edilmiģ olup, bunlar; GiriĢ Kontrol Ünitesi, Kır gazinosu, Büfe, 5 adet WC, av yaban hayatını tanıtmak ve sevdirmek amacıyla yapılmıģ Av Hayvanlarını TeĢhir Parkı, 2 adet havuz, 1 adet Ġdare Binası, yağmur barınakları, kameriyeler, 20 adet çeģme, çocuk oyun saha ve 148

177 aletleri ve 280 adet piknik masası ve üniteleri çeģitli ihtiyaçlara cevap verebilmektedir. GeliĢme Planı YapılmıĢtır. 2-Hazar Gölü Mesire Yeri: Mesire Yeri 2 1.Alanın Resmi Adı A Tipi Hazar Gölü Mesire Yeri 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları N E Elazığ L 42. b-1(1/25000 Ölçekli Pafta No) 3.1.Alanı 19 ha 3.2.Kara Yüzeyi 19 ha 3.3.Su Yüzeyi Bulunmuyor 3.4.Kıyı Uzunluğu 1 km. 4.Alanın Açıklamalı tanımı Elazığ ili, Sivrice ilçesi, Güney köyü içerisinde yer alan Hazine tarafından Orman Genel Müdürlüğüne tahsisli bulunan ha. lık alan, 2002 yılında Genel Müdürlüğümüz tarafından A ve B tipi olarak tescil edilip Ġl Müdürlüğümüze verilen Hazar Gölü A ve B tipi Mesire Yerleri 2008 yılında A Tipi olarak tescil edilmiģtir. Elazığ iline 25 km. Sivrice ilçesine 5 Km. uzaklıkta bulunan saha Elazığ ve çevre il ve ilçe halklarının rekreasyon ihtiyaçlarına büyük ölçüde cevap verebilecek önemli ziyaretçi potansiyeline sahip bir orman içi dinlenme yeridir. Hazar Gölü Mesire Yerinde Ġdare binası, Gazino, 81 yatak kapasiteli 20 adet kamp ünitesi, 2 adet WC, çeģmeler, çocuk oyun sahaları, basketbol, voleybol ve futbol sahaları bulunmaktadır. Hazar Gölü Mesire yeri konaklama, rekreasyon, spor yapma, yüzme, eğlenme ve dinlenme amacıyla kullanılmaktadır.geliģme Planı yapılmamıģtır. Elazığ Ġli Sivrice Ġlçesi Hüseyin bey tepe sınırları dahilinde buluna alan, gölün etrafını çevreleyen Elazığ Diyarbakır karayolunun ile göl arasında kalmaktadır. (Hazar gölü BaĢlangıcı ) Alan 2. derece sit alanıdır. 5.Yasal Konumu Orman kadastro çalıģmaları yapılmıģ, Maliye Hazinesi adına orman vasfı ile tapuya tescil iģlemleri yapılacaktır. 6.YerleĢimler ve nüfusları Alan Elazığ a 25, Sivrice ilçesine 5, Diyarbakır iline uzaklığı ise 120km dir. Alanda altyapı ve üst yapı tesisleri mevcuttur. Özellikle yaz aylarında günü birlik konaklamada tercih edilmektedir. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Mesire alanının özel bir Ģirket tarafından iģletmeciliğinin yapılmasından dolayı is istihdamı sağlanmakta ve halka huzurlu, mutlu ve sağlıklı bir dinlenme ortamı sunulmaktadır. Ayrıca mesire yerinde elektrik, su ve tuvalet mevcuttur. Bu alan ikinci derece doğal sit alanıdır. 8.Fiziksel Özellikler 8.1.Ġklim Özellikleri 149

178 Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Meyilli, engebeli arazi 8.3. Jeolojisi 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Faunası Karaçam, Sedir gibi ibreli, Akasya, Kavak, Gladiçya, DiĢbudak, ve Söğüt gibi yapraklı ağaçlar mevcuttur. 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Orman Genel Müdürlüğü uhdesinde bulunan alan Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından ihaleyle özel bir Ģirket tarafından iģletilmektedir. 10.Mevcut Sorunlar Alanın yangın güvenliğinin artırılması, rekreasyon ve çalıģmalarının yapılması gerekmektedir. F. FLORA - FAUNA VE HASSAS YÖRELER - KAYNAKÇA -Orman Bölge Müdürlüğü -Çevre ve Orman Müdürlüğü -Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü -DSĠ. 9.Bölge Müdürlüğü -Ġl Tarım Müdürlüğü -Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü /DĠYARBAKIR 150

179 G. TURĠZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri Elazığ, tarihi eserleri, doğal güzellikleri, son derece geliģmiģ ulaģımı, haberleģme imkanları, sağlık merkezleri, ülkemizin önemli barajları arasında yer alan Keban Barajıyla, Hazar Gölüyle, doğa harikası Buzluk Mağarasıyla, dini turizm açısından önem taģıyan türbeleriyle, Sağlık ve kaplıca turizmine uygun kaplıcalarıyla ve zengin folkloruyla, Türkiye nin Turizm Endüstrisine katkıda bulunabilen Doğu Anadolu nun en çok geliģen ve en büyük Ģehirlerinden biridir. Elazığ Ġl Merkezi, 1867 yılında eski yerleģim merkezi olan Harput tan Ģimdiki yerine, Mamur, at -ül Aziz ismi ile nakledilmiģ, 1937 yılında Ulu Önder Atatürk ün ilimize teģrifleri sırasında Elazığ ismini almıģ olup, Ġlin tarihi incelenirken aģağıda belirtildiği gibi, bugün bir Açık Hava Müzesi özelliğine sahip olan tarihi Harput Ģehrinin turizm potansiyelinden baģlamak gerekir. Harput, kuruluģundan günümüze kadar Hurri, Hitit, Urartu ve Bizans idareleri altında kalmıģ, XI. yüzyılda Selçuklular, devamında da Anadolu Beylikleri, Artukoğulları, Dulkadiroğulları ve Akkoyunlular dan sonra 1516 yılında Osmanlı Ġdaresine girmiģtir. YaĢamıĢ olduğu zengin tarihin canlı örnekleri olan tarihi eserler Harput ta yerli ve yabancı turistler tarafından ilgiyle izlenmektedir. Bu tarihi eserlerin baģlıcaları; Harput Kalesi, Meryem Ana Kilisesi, Ulu Camii, Alacalı Camii, Ağa Camii, Sarahatun Camii, Ahmet Bey Camii, Ahi Musa Mescidi ve Türbesi, Fatih Ahmet Baba Türbesi, Mansur Baba Türbesi, Arap Baba Türbesi, CemĢit Bey Hamamı ve Hoca Hasan Hamamı olup, görülmesi tavsiye edilecek eserlerin en önemlileridir. Bu vesileyle Harput un Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu tarafından Tarihi-Kentsel Sit Alanı olarak ilan edilmesi, buranın tarihi önemini açıkça ifade etmektedir. Harput a 6 Km. Uzaklıktaki doğal yapısı nedeniyle ve klimatolojik Ģartlardan dolayı yaz aylarında buz oluģturan, kıģ aylarında ise içerisinde sıcak hava oluģan doğa harikası Buzluk Mağaraları, çevresindeki meyve bahçeleri ve soğuk suları her zaman iç turizmin kaynağını teģkil etmektedir. Özellikle yazın en sıcak günlerinde buz tutan Buzluk Mağarası ve Dabakhane Ģifalı suları, yöre halkının en fazla tercih ettikleri yerlerdir. Elazığ, mor dağların çevrelediği, geniģ ovaların ortasında göller ve nehirler bölgesidir. Harput dıģında ilimiz sınırları içerisinde bulunan, deniz seviyesinden 1250 m yükseklikteki Hazar Gölü, dağların koynunda saklı bir tabiat harikasıdır. 22 Km. uzunluğunda, 5-6 km. geniģliğinde tektonik bir göl olan Hazar Gölü ve çevresi ilimizin ilk sırada gelen mesire ve eğlence yeridir. Çevresindeki Kamu Kurum ve KuruluĢlarına ait kampları, tatil siteleri, ikinci konutlarıyla (yazlık ev) tam bir tatil kenti görünümünde olan Hazar Gölünü, günün her saatinde mavi ve yeģilin her tonunda görülebilen güzelliği ile halka açık plajlarıyla ve koynunda sakladığı Batık Kentiyle Elazığ ve çevre Ġller halkının en güzel tatil ve dinlenme merkezi konumundadır. Hazar Gölünün bu güzelliğini, Diyarbakır dan Elazığ a trenle yolculuk yapan Ulu önder Atatürk, Gezin sahilinde treni durdurarak beraberindeki Bakan ve Generalleriyle sahile doğru yürürken, gördüğü güzellik karģısında kendilerini karģılamaya gelen köylülere Ģöyle hitap eder : Köylüler Yurdumuz çok güzelmiģ, Ģimdiye kadar buraları görmekte geç kaldığım için çok üzgünüm. Burada modern bir Ģehir kuracağım, Yalova nın bir eģini bu kıyılarda herkes görmüģ olacak ve buraya medeniyet gelecektir. 151

180 Hazar Gölünün ulaģım ve turizm yönünden çok elveriģli bir yerde bulunduğu bir gerçektir. Elazığ-Diyarbakır kara ve demiryolunun gölün iki kıyısından geçmesi nedeniyle çok rahat ve kolay bir ulaģım imkanına sahiptir. Bunun yanı sıra turistik mahiyette balık ve kuģ avcılığı da yapılmakta olan Hazar Gölü, dalgasız, sakin suları, haģin olmayan rüzgarı, kayık, motor ve yelken yarıģmalarına ve her çeģit su sporlarına imkan verebilecek durumdadır. Coğrafyacılar Hazar Gölünün isminin, eski çağda Nipkiyotes ortaçağda ise Bahayre-i ġehniģin olduğunu belirtmiģlerdir. Keban ve Hazar Gölünün sınırlarımız boyunca uzaması nedeniyle Elazığ, bir yarımada görünümü ve kıyı Ģeridi hüviyeti kazanmıģtır. Bütün bunların yanı sıra, Cip barajı ve mesiresi, Merkez 100. Yıl (Zafran) mesiresi, yöre halkının dinlenmesine elveriģli yerler olup, Ġlin önemli turizm merkezleridir. Termal Turizm - Golan Kaplıcası : Karakoçan ilçesine 16km uzaklıktadır.ġlin en önemli kaplıcası olup,saniyede 5Lt çıkan suyun sıcaklığı 45C 0.Kaplıca;mide,bağırsak,karaciğer,sara kesesi,romatizmal hastalıklara,kadın hastalıklarına ve cilt hastalıkalrına iyi gelmektedir. Kamp - Karavan Turizmi : Ġlin Sivrice ilçesi, Güney Köyü, Hacıbey mevkiinde faaliyette bulunan Turizm Bakanlığından ĠĢletme Belgeli Tur-Pol Turistik Tesisleri bünyesinde 300 araç, 200 çadır, 50 karavan kapasiteli, yine Gezin Belediyesine ait Plajköy Gazino ve Dinlenme Tesisleri bünyesinde 20 araç kapasiteli ve çok sayıda çadır kurmaya elveriģli kamp yeri ile Elazığ Belediyesine ait Kampta 200 araç, 100 çadır kapasiteli kamp yerinin yanı sıra Hazar Gölü kıyısında halka açık yörelerde, Keban Baraj Gölü kıyılarında ve Cip Barajı mesire yerinde kamp yapma imkanı mevcuttur. Özellikle Hazar Gölü kıyısında bulunan kamp yerlerinde yılın Haziran, T emmuz ve Ağustos aylarında Çadır kurarak dinlenenlerin sayısı oldukça artmakta ve burada tatil yapanlara çeģitli hizmetler sunulmaktadır. Av Turizmi : Ġlde Avcılık Kulübü tarafından av mevsiminde av partileri düzenlenmekte olup, gene llikle Keklik, TavĢan, Bıldırcın ve Tilki gibi çeģitli türden hayvanlar avlanmaktadır. Dağ Doğa YürüyüĢü : Ġlin güneyinde bulunan 2347 metre yükseklikteki Hazar baba ve doğusunda bulunan 2171 metre yükseklikteki Mastar dağları bulundukları yer itibariyle Hazar ve Keban baraj göllerini görebildikleri için hem seyir tepesi konumunda olmaları, hem de Flora-Fuana yapıları ve yaz aylarına kadar sinelerinde kar tutmaları nedeniyle dağ ve doğa yürüyüģleri için ideal olup, bu dağlarda özellikle Hazar baba dağında hemen her yıl Nisan ve Mayıs aylarında dağ-doğa yürüyüģleri düzenlenmektedir. Atlı Doğa YürüyüĢü : Elazığ ın YurtbaĢı beldesinde bir hipodrom bulunmakta ve her yıl Elazığ Atlı Spor Klubünce burada at yarıģları düzenlenmektedir. YarıĢlara çevre illerden gelen at sahipleri de katılmaktadır. Bisiklet Turları : Ġl merkezinde özellikle gençlerin katılımıyla zaman zaman bisikletli yol yürüyüģleri yapılmaktadır. Su Sporları : Göller itibariyle Doğu Anadolu nun en zengin su bölgesi olan Elazığ da önemli ölçüde balık avcılığı da yapılmaktadır. Kara ve su avcılığı, spor ve eğlence amacıyla yapılmakta ise de büyük oranda yapılan balık avcılığı ekonomik amaçla yapılmaktadır. 152

181 Fırat Nehri ve Keban Barajının yapılması ile oluģan baraj gölünde yaklaģık 20 den fazla balık türünün bulunduğu bilinmekte olup, Bu balık çeģitleri arasında en fazla beğenilen ve avlanan Aynalı Sazan balığıdır. Etinin lezzetli oluģu ve çok miktarda bulunması nedeniyle aynalı sazan çevre illere de pazarlanmaktadır. Su Sörfü : Cumhuriyetimizin kuruluģunun 75. Yıldönümü kutlamalar çerçevesinde Valiliğimizce Ağustos 1998 tarihlerinde Hazar Gölünde gerçekleģtirilen Hazar Spor ġenlikleri kapsamında ulusal ve uluslararası düzeyde baģarılar kazanmıģ sporcuların katılımıyla Su Sörfü, su kayağı, banana, ringo v.b. faaliyetler gerçekleģtirilmiģ, bu etkinlikler, Hazar gölünün tüm su sporlarına elveriģli olduğunu kanıtlamıģtır. Sportif Amaçlı Olta Balıkçılığı : Etrafı doğal ve yapay göllerle çevrili olan Elazığ da özellikle Keban ve Karakaya Baraj gölleri kıyılarında sportif amaçlı olta balıkçılığı büyük ölçüde yapılmaktadır. Genellikle hafta sonları ve tatillerde kıyılar olta ile balık yakalayanlarla dolmaktadır. Ġnanç Turizmi : Harput ta bulunan cami, türbe ve yatırlar yerli ve yabancı turistlerin uğrak yerleri arasında bulunmaktadır. Genellikle Ulu cami, Sarahatun Cami, Alacalı cami ile Arap baba, Fethi Ahmet baba, Üryan baba, BeĢik baba, Mansur baba türbeleri, ayrıca Harput ta asırlar önce yaģayanlar tarafından yaptırılan Süryani kilisesi inanç turizmi açısından büyük önem taģımaktadır. Yukarıda belirtilen Harput taki cami ve türbeler her gün ziyarete açık olup, günün her saatinde ziyaret etme imkanı mevcuttur. Kayak Merkezi : Sivrice Hzar Baba Dağı G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri Buzluk Mağarası : Buzluk Mağaraları tarihi Harput beldesinin kuzeydoğusunda Elazığ a 11 km. uzaklıktadır. ġekil G.1:Buzluk Mağaraları 153

182 Buzluk mağarası, jeomorfolojik yapısı nedeniyle burada gerçekleģen klimatolojik Ģartlar ve hava sirkülasyonu özelliğinden dolayı yaz ayları içinde doğal olarak tabakalar, sarkıt ve dikitler halinde hatta bazı kısımlarında bal peteğini andıran buz tabakaları oluģturmaktadır. KıĢ aylarında ise tam tersine sıcak hava oluģmaktadır. Mağaranın tarihinin, Harput un tarihi kadar eski olduğu, Harput un ilk sahipleri olan Urartular dönemine kadar uzandığı salnamelerden bilinmektedir yılında Turizm Müdürlüğü tarafından merdiven basamakları ve aydınlatılması yapılan mağara, Türkiye de gezilebilen on mağara arasında yer almaktadır. Buzluk Mağaraları, çevresinin doğal güzelliği yanında tarihi Harput beldesinde bulunması, tarih ve doğanın iç içe bulunduğu nadir turistik yörelerimizden biridir. Yılda yaklaģık bin kiģinin gezdiği mağaranın Turizm Bakanlığınca Çevre Düzeni Planı yapılmıģ olup, plan uygulamaya konulduğunda ziyaretçi kapasitesinde büyük artıģlar olacaktır. Hazar Gölü : Elazığ a 22 km. uzaklıkta, Elazığ - Diyarbakır karayolu güzergahında olup, Hazar Baba ve Mastar dağları arasına sıkıģmıģ tektonik bir göldür. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin kendine has plajları olan, su sporları ve balık avcılığı yapılan en önemli gölüdür. ġekil G.2:Hazar Gölü Uzunluğu 22 km., geniģliği 5-6 km. olan göl, günün her saatinde değiģik görünüm kazanarak mavinin ve yeģilin her tonunu gösterir. Suyu berrak ve tuzsuzdur. Çevresinde 25 e yakın kamu kurum ve kuruluģlarına ait eğitim ve dinlenme tesislerinin yanı sıra Turizm Bakanlığından belgeli otel, motel, lokanta ve günübirlik piknik alanı, ayrıca özel kuruluģlar tarafından iģletilen balık evleri bulunmaktadır. Son zamanlarda çevresinde çok sayıda ikinci konutlar ve yazlıklar ile tatil sitelerinin yapıldığı göl, çevre illerinde faydalandığı tatil merkezi konumundadır. ġekil G.3:Hazar Gölü Günbatımı 154

183 Yaz ayları boyunca nüfus yoğunluğunun arttığı gölde, 1990 yılında yapılan araģtırma neticesinde; içerisinde batık bir kentin olduğu keģfedilmiģ, bu da göle ayrı bir gizem kazandırmıģtır. Hazar Gölünün Kilise Adası civarından baģlayan batık kentin Sivrice ilçesine kadar uzandığı tespit edilmiģ olup, bilimsel araģtırmalarla tarihinin ve orada oluģ nedeninin ortaya çıkarılmasını bekleyen, ulaģım sorunu olmayan göl, yerli ve yabancı turizme her yönüyle hizmet vermektedir. Diyarbakır KTVKK nun tarih ve 856 sayılı kararı ile Sivrice, Hazar Gölü ve çevresi 1., 2. ve 3. derece doğal sit alanı, Yılanlı Ada (1. derece doğal sit), Kilise Adası batık kent ve gölün doğusundaki yarımadanın 1 derece arkeolojik ve doğal sit olarak tescil edilmiģtir. Aynı zamanda Turizm GeliĢim Bölgesi ilan edilmiģtir. Ölbe Vadisi ; Diyarbakır KTVKBK nun tarih ve 893 sayılı kararı ile III. Drece Doğal Sit alanı olarak incelenmesi. Termal Turizm - Golan Kaplıcası : Bakanlar Kurulunun 4 Haziran 2007 tarih ve sayılı kararı ve tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıģtır. G Konum Elazığ, Fırat Havzasının Yukarı Fırat Bölümü nde yer alan bir Doğu Anadolu kentidir. Ġl, 40 o, 21 ve 38 o, 31 doğu boylamları ile 38 o, 17 ve 39 o, 11 kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. ġehrin denizden yüksekliği ortalama l067 metredir. Ġl batıdan Malatya, doğudan Bingöl, kuzeyden Tunceli, kuzeybatıdan Erzincan, güneyden ise Diyarbakır illeri ile çevrelenmiģtir. Yüzölçümü 9153 Km 2 olup, Türkiye topraklarının % 0.12 sini oluģturmaktadır. Tektonik bir alanda yer alan Ġl toprakları, doğu ve güneyden, Güneydoğu Torosların batı uzantılarıyla, kuzey ve batıdan ise Keban ve Karakaya baraj gölleriyle çevrili bulunmaktadır. Elazığ Ġli, Merkez ilçe ile birlikte 11 ilçe, 10 teģkilatsız bucak, 537 köy ve 709 mezra yerleģmesinden ibaret olup, 1997 yılı nüfus sayımına göre ü kent merkezinde olmak üzere, toplam kiģilik nüfusa sahiptir. Ortalama nüfus yoğunluğu 54 kiģidir.2000 yılı genel nüfus sayımına göre ilimizin nüfusu kiģidir ve nüfus yoğunluğu 67 dir. Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi veri tabanına göre 2009 yılı nüfusumuz dir. Sivrice Ġlçesi ;Elazığ Ġline 15 Dakika mesafede olup Diyarbakır Elazığ karayolu üzerindedir. Ölbe Vadisi ;Elazığ a 12 km uzaklıktadır.harput a uzaklığı ise 7-8 Km dir. Golan Kaplıcası ;Karakoçan ilçesine 16km uzaklıktadır. G Fiziksel Özellikler Ġlimiz, üç tarafı doğal ve yapay göllerle çevrili bir yarımada konumundadır. Turizm açısından önümüzdeki yıllarda büyük geliģmelerin sağlanacağı Ġl, Güneydoğu Anadolu ile Doğu Anadolu bölgelerini Batı Anadolu ya bağlayan yolların kavģak noktasında bulunmaktadır. Elazığ ın eski yerleģim yeri olan ve Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek kurulunca Tarihi Kentsel Sit Alanı olarak ilan edilen Harput beldesi ile Doğal Sit Alanı olarak ilan edilen Hazar Gölü çevresi dıģındaki yerlerde betonlaģma olgusu yoğun bir Ģekilde yaģanmaktadır. Ġl Merkezinde 8 kata varan binalar yer almaktadır. 155

184 Son yıllarda yapılan barajlar nedeniyle oluģan ve Ġl çevresini kaplayan yapay göller, iklimde büyük değiģiklikler meydana getirmiģtir. Sivrice Hazar Gölü ve kayak Merkezi : Hazarbaba ve Mastar Dağları arasında yer alan gölün uzunluğu 22 km, en geniģ yeri 5-6 km, derinliği m, yüzölçümü ise 86 km 2 dir. Turizm açısından büyük bir önem taģıyan Hazar Gölünden elektrik üretimi alanında da yararlanılmakta, aynı zamanda gölde balıkçılık yapılmaktadır. Çevresinde kamu kurum ve kuruluģlarına ait kampları, tatil siteleri, ikinci konutlarıyla tam bir tatil merkezi görünümünde olan Hazar Gölü; tertemiz berrak suyu, halka açık plajları ve içerisinde bulunan Batık Kenti ile Elazığ ın tatil ve dinlenme merkezi konumundadır. Hazar Gölü kıyılarındaki 10 plaj 1995 yılında Avrupa Çevre Eğitim Vakfı tarafından Mavi Bayrak kampanyası kapsamına alınmıģ, bu bayraklardan biri 1997 yılında diğeri ise 2000 yılında verilmiģtir. Ġlin Güneydoğusunda merkeze 25 km uzaklıkta bulunan Hazar Gölü, tektonik sodalı bir göldür. Hazarbaba ve Mastar dağları arasında yer alan gölün uzunluğu 22 km. en geniģ yeri 5-6 km, derinliği metre, yüzölçümü ise 86 km 2 dir. Buzluk Mağarası: Harput un kuzeydoğusunda ve 6 km uzağında yer alan Mağarada, jeomorfolojik yapısı nedeniyle yazın, sarkıt-dikit ve tabakalar halinde buz oluģmakta, kıģ aylarında ise sıcak hava oluģmaktadır. Golan Kaplıcası: Karakoçan Ġlçesine 16 km. uzaklıkta, ilin en önemli kaplıcası olup, saniyede 5 litre su debisi vardır. Su sıcaklığı 45 derecedir. Kaplıca mide, bağırsak, karaciğer, safra kesesi, romatizma ile kadın ve cilt hastalıklarına iyi gelmektedir. Ölbe Vadisi: Anguzu ve GavurtaĢı kayalıklarının güneyinde yer alan bu vadinin uzunluğu bir kilometredir. Bundan sonrasında doğanın iklimle birlikte bitki örtüsü de değiģmektedir. Bu vadideki kelebeklerden ve papatyalardan baģka, dut ağaçları, 3 tane doğal su kaynağı ve 12 metrelik düģüģlerle akan muhteģem Ģelaleler mevcuttur. Mağara Turizmini sevenler için ise Ġnek, Koyun ve Deve Mağaraları görülmeye değecek yerler arasında yer almaktadır. Ġlkbaharda buraya ziyarete gelenler sabahları kahvaltı sofralarını çeģitlendirmek için de olsa, temiz sular boyunca yetiģen salata bitkisi acice den de toplayabilirler. Ġçmeceler : Mineral yönünden oldukça zengin ve bir çok hastalığa iyi gelen içmece vardır. BaĢlıcaları; Mürüdü Sarılık ÇeĢmesi, YurtbaĢı Acı Suyu, Akçakiraz Suları, GümüĢkavak Maden Suyu, Korucu Köyü Yel Pınarı ve Harput Dabakhane suyudur. G.1.2. Kültürel Değerler Elazığ-Harput hem stratejik hem de doğal kaynakları nedeniyle Paleolotik dönemden beri yerleģmeye sahne olmuģtur. Türk hakimiyetine kadar eski kavimler yörede önemli devletler 156

185 ve uygarlıklar kurmuģlardır yılından sonra Türkler Harput ve civarını kale ve askeri Ģehir konumundan çıkartmaya baģlamıģ, Osmanlı imparatorluğu döneminde ise kültür, sanat ve ticaret merkezi haline getirerek, Harput un her zerresine Türk damgasını vurmuģlardır. Dünün kalesiyle, mektep ve medreseleriyle, camileri, hanları hamamları, çarģıları alim ve sanatkarları ile ünlü Harput u; aynı özeliklerini zaman içerisinde geliģtirerek, bugünün üniversitesi, eğitim ve öğretim kurumları, ulaģımı, alim ve sanatkarları; geliģmekte olan ağır sanayii ile bölgenin önemli bir merkezi haline gelmekte olan Elazığ ını ortaya çıkarmıģtır. Binlerce yıldır insanların üzerinde yaģadığı Harput, Türk sahiplerinin Orta Asya dan getirdiği öz değerleriyle çok zengin ve anlamlı bir hayat tarzı ortaya koymuģtur. Bu sebeple ilimiz kültür unsurları bakımından çok zengin değerlere sahiptir. Örf, adet, gelenek ve görenekleri, törenleri, türkü ve manileri, halk tecrübesini yansıtan halk hekimliği, geleneksel el sanatları ve halk oyunları, mutfağı vb. milli kültürümüz içerisinde kendine has özelikleriyle ölümsüz yerini almıģtır. Giyim Harput insanının giyime olan düģkünlüğü bu kültürün oldukça geliģmesine ve zenginleģmesine vesile olmuģtur. Özellikle kadın giysilerinin çeģitliliği giyim zevkinin çok yüksek oluģunun en belirgin göstergesidir. KadınGiysileri Harput kadın giysileri temelde iki grupta toplanır ; Ġç giysiler : yelek, köynek, miģo, don ve tumandır. DıĢ giysiler: Kendi arasında dört gruba ayrılır: 1.Misafirlik giysiler 2.Evdelik giysiler 3.Sokak giysileri 4.Gelinlik giysiler Harput yemekleri,türk Mutfağı içerisinde önemli bir yere sahiptir.atalarımızdan bizlere bir miras titizliği ile gelen yemeklerin ve tatlıların yapımında kullanılan malzemelerin seçimindeki hassasiyet, hazırlama ve piģirmede gösterilen beceri, Harput yemeklerini Türk mutfağının içerisinde önemli bir yere sahip olmasını sağlamıģtır. Yöre Mutfağı Harput yemekleri,türk Mutfağı içerisinde önemli bir yere sahiptir.atalarımızdan bizlere bir miras titizliği ile gelen yemeklerin ve tatlıların yapımında kullanılan malzemelerin seçimindeki hassasiyet, hazırlama ve piģirmede gösterilen beceri, Harput yemeklerini Türk mutfağının içerisinde önemli bir yere sahip olmasını sağlamıģtır. Elazığ- Harput mutfağı yörenin özelliklerine bağlı olarak çok büyük çeģitlilik ve zenginlik gösterir. Ġlin kendine has ve kendi ismiyle anılan pek çok yemeği vardır.bu yemekler ülkemizin pek çok yöresinde de Elazığ yemeği olarak yapılmaktadır.kellecoģ, ĠĢgene, Harput Köfte, TaĢ Ekmeği, Peynirli Ekmek, Fodula, Gömme,Ufalama, Söğürtme, IĢkın Yemeği, Pirpirim, Hesüde,Gaygana, Pestilli Yumurta, Dolanger, Kalbur Hurması, Dilber Dudağı Elazığ a has yemek ve tatlılardan birkaçına örnek olarak verilebilir. Halk Oyunları Elazığ,halk dansları yönünden yurdumuzun en zengin yörelerinden birisidir.mahalli inceliğin bir sembolü olarak giyilen sade ve zarif elbiseleri,oyun figürlerindeki uyumu ile haklı bir Ģöhrete sahip olmuģtur.elazığ ın dünya çapında Mumlu dans olarak tanınan Çayda Çıra oyunu baģta olmak üzere diğer halk danslarımız sırasıyla;halay,ağır Halay,Üç ayak,temür Ağa,Keçike,Bıçak,Delilo,Büyük Ceviz,Tanzara,Nure v.b. 157

186 El Sanatları Teknolojinin geliģmesine bağlı olarak el sanatları eski önemini yitirmekle beraber hala yörede bazı el sanatları ürünleri yapılmaktadır.ġğne oyacılığı, halıcılık, kilimcilik, bakırcılık, yemenicilik halen ısrarla yaģatılmaya çalıģılan el sanatlarından bazılarıdır. Yerel Etkinlikler * Hıdrellez Kültür ve Bahar ġenliği 6 Mayıs *Kavallı Köyü Kiraz Festivali Haziran Ayının 3. Haftası * Gezin Çilek Festivali *Dallıca Patila ġöleni Temmuz Ayının 1-4 Haftası *Karakoçan Kültür ve Sanat Festivali Ağustos Ayının 3. haftası *Uluslar arası Hazar ġiir AkĢamları Haziran Ayının 3. haftası * Piri Davut ġenlikler 28 Temmuz *Geleneksel Bağ ve Bal TeĢvik Müsabakası 25 Eylül G.2.Turizm ÇeĢitleri Fırta Nehri - Keban Barajı Sivrice Hazar Gölü Hazar Baba Kayak Merkezi-Dağ-Doğa Turizmi Golan Kaplıcaları Harput Kalesi ve Tarihi Yapılar Elazığ Arkeoloji Müzesi - Etnoğrafya Müzesi Harput Buzluk Mağarası Palu Kalesi ve harebeleri G.3. Turistik Altyapı Ġlimizin en önemli turizm varlıkları arasında yer alan Hazar gölünde çevre kirliliğinin önlenmesini, göl çevresindeki yerleģim birimleri ile kamu kurum ve kuruluģlarına ait kamp ve dinlenme tesislerinin atıklarının anılan göle akıtılmamasını sağlamak amacıyla Hazar Gölü Kanalizasyon sisteminin yapım çalıģmaları Sivrice Belediyesince sürdürülmekte olup, tamamlanmak üzeredir. Söz konusu göl kıyılarında yerleģim merkezleri ( Sivrice ilçesi, Gezin Beldesi ve bazı küçük yerleģim birimleri ) bulunması nedeniyle yol, su, elektrik, telefon v.b. alt yapı hizmetleri sağlanmıģ olup, yalnızca gölden daha fazla sayıda kiģinin yararlanmasını sağlamak amacıyla güney sahilindeki yolunda asfaltlanmasının yapılması gerekmektedir. Ġlimizdeki Turistik nitelikteki otel, motel, pansiyon, kamping ve apart otellerin 2007 yılı itibarı ile sayıları, kapasiteleri, konumlasrı, sınıfları hakkında bilgi ağaģıya çıkarılmıģtır: (****) AKGÜN OTEL: 142 Oda, 260 Yatak, 130 Standart Oda, 2 Rezerveli Oda, 4 Sigara Ġçilmeyen Oda, 2 Balayı Suiti, 12 Suit, Yüzme havuzu,alıģveriģ merkezi,kreģi,oyun salonları,barlar 158

187 (****) MARATON OTEL : 54 Oda, 110 Yatak, 48 Standart Oda,1 Engelli Odasi,24 Single Oda, 24 Double Oda, 5 Sigara Içilmeyen Oda, 1 Kral Dairesi, 5 Suit (**)MAVI GÖL TURISTIK TESISLERI : Dogu Anadolu Bölgesinin plaja sahip tek gölü olan doga harikasi Hazar Gölü kiyisinda Hazar Baba Dagi karsisinda lüks bir ortamda tatil yapmak isteyenler sizi tesislerimize bekliyoruz. Toplam 500 Kisilik kapali Restaurant 19 Double Rooms, 11 Süite Rooms, 4 Fix yatakli olmak üzere toplam 90 kisiyi misafir etme olanagina sahiptir. YAKAMOZ : Grand Yakamoz Cafe Özelliği : Yeme-Ġçme Tesisi Kategori : Cafe Yaz aylarında Ġlimiz merkezinde bulunan Aile Parkı ve Ata Parkta mahalli ve diğer ses ve saz sanatçıları tarafından müzik programları sunulmaktadır. Turizm Bakanlığından ĠĢletme belgeli Beritan Oteli restaurantında çeģitli sanatçılara program yaptırılmaktadır. Ġlimizdeki pavyonlarda, gazinolarda, restaurantlarda ve sinemalarda, gece eğlence imkanları mevcuttur. Ayrıca Ġlimiz Devlet Tiyatrosunda, Devlet Tiyatroları ve ġehir Tiyatrosu tarafından çeģitli oyunlar sergilenmektedir. Türk kültürünün önemli bir yanını oluģturan Klasik Türk Müziğinin sevdirilmesi ve yaygınlaģtırılması amacıyla 1991 yılında ilimizde kurulan Kültür Bakanlığı Devlet Klasik Türk Müziği Korosu, Elazığ Musiki Cemiyeti, EFTUD, ETHOD, EFSAD ve Harput Kültür Derneği tarafından zaman zaman konserler verilmekte ve halk oyunları gösterileri yapılmaktadır Ġlimizde özellikle büyük bir ikinci konut yoğunluğu Hazar Gölü çevresindeki Elazığ - Diyarbakır Karayolunun üst taraflarında yaģanmaktadır. Hazar Gölü kıyısında yıllar önce yapılmıģ bulunan 25 kadar Kamu Kurum ve kuruluģlarına ait Kamp ve Eğitim tesisleri ile bu konutlar Ġlimiz ve çevre illerin yazlık ihtiyaçlarının karģılanması amacıyla yapılmıģ olup, altyapı hizmetleri tam anlamıyla gerçekleģmediğinden çevre kirliliğine neden olmaktadırlar. Evsel atıkların toplanması ve belirli alanlarda biriktirilmesi konusunda sorunlar ortaya çıkmaktadır. Turistik tesislerin bir bölümü il merkezinde bir bölümü ise Hazar Gölü kıyısında bulunmaktadır. Göl kıyısında (Karayolu ile kıyı kenar çizgisi arasında kalan alanda) yeni yapılaģmaya izin verilmemekte, Turizm Bakanlığında 1989 yılında yaptırılan 1 / ölçekli Çevre Düzeni Planı ve Plan Kararları kapsamında yapılaģmaya izin verilmektedir. Turistik tesis yapım talepleri 2634 sayılı Turizm TeĢvik kanunu ve Turizm Yatırımı ve ĠĢletmeleri Nitelikleri Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde belgelendirilmektedir. Elazığ, Doğu Anadolu yu batıya bağlayan yolların bir kavģak noktası konumundadır. Elazığ dan; Elazığ-Bingöl-MuĢ-Van, Elazığ-Diyarbakır, Elazığ-Tunceli- Erzincan-Erzurum, Elazığ- Malatya karayollarıyla; Elazığ-MuĢ-Tatvan ve Elazığ- Diyarbakır tren hattı geçmekte olup, hava yolu ile ulaģım Ankara ya ve Ankara bağlantılı Ġstanbul, Ġzmir ve Antalya ya yapılmaktadır. Batıdan gelen karayollarını, doğunun çeģitli illerine bir yelpaze gibi bağlayan Elazığ, bu bölgenin önemli bir ulaģım merkezidir. Genel olarak; Ankara, Kayseri, Malatya yönünden Elazığ a gelen, Bingöl, MuĢ yönüne giden; Adana, KahramanmaraĢ, Malatya yönünden Elazığ a gelen, Tunceli, Erzurum yönüne giden; Mardin, Diyarbakır yönünden Elazığ a gelen ve Keban-Arapkir-Sivas yönüne giden devlet yolları Elazığ ın baģlıca ana yollarıdır. 159

188 Hava Yolu UlaĢımı : Ġlimizden, Türk Hava Kurumu uçakları ile Ankara ve Ġstanbul a her gün 3 sefer, Pegasus uçakları ile 1 sefer iç hat tarifeli seferler düzenlenmektedir. Karayolu UlaĢımı : Ġlimizde karayolu ile ulaģım, tüm bölgelere Harput, Hazar ve Murat Turizm otobüs iģletmeleri tarafından yapılmaktadır. Çevre (Ġlçe ve beldelere) ulaģım ise Belediye ve Ģahıs vasıtaları tarafından sağlanmaktadır. Feribot UlaĢımı : Keban Baraj gölü üzerinde, Elazığ-Pertek, Elazığ- ÇemiĢgezek, Elazığ-Ağın arasında ulaģım feribotla sağlanmaktadır. Bu feribotlar belirtilen ilçe belediyeleri tarafından iģletilmektedir. Ġlimiz merkezinde bir adet Otogar, bir adet Tren garı ve 1 adet yıllık yolcu ve uçak kapasiteli bir Havaalanı bulunmaktadır. G.4.Turist Sayısı Ġlimizde 2008 yılı itibariyle; yerli turist sayısı kiģi geceleme yapmıģtır.yabancı Turist Sayısı : kiģi geceleme yapmıģtır. Turizm Mevsiminde ortalama %11 nüfus artıģı olmaktadır. G.5. Turizm Ekonomisi Son yıllarda konut yapımının artması ve yaģam seviyesinin yükselmesi klima, soğutucu buzdolabı gibi ürünlere talebi artırmıģtır. Özellikle Elazığ'ın doğu ve batı kavģağında olması bu firmaların bölge depoları'nın Elazığ'da kurulmasını zorunlu kılmıģtır. Kültür Balıkçılığı, Bağcılığın ve meyveciliğin geliģmesi gıda iģleme teknolojilerinin yatırımını zorunlu kılmıģtır. Buna paralel olarak ambalaj sanayi de bu bölgede ciddi düģünülebilir. Tüketicinin yapısı ve davranıģları açısından da Tüketicinin davranıģları doğal olarak geliri ile birlikte Ģekillenmektedir. Elazığ insanı çok kibar ancak geleneksel değerlere ağırlık veren insanlardır. Tüketicinin dıģ görünüģe yönelik olarak aģırı bir para harcama eğilimi vardır. Üst gelir grubuna mensup kesim, restoranlar, diğer eğlencelere ve özellikle sportif faaliyetlere aģırı düģkündür. Hammadde(maden): Elazığ ili çeģitli madenler bakımından Doğu Anadolu Bölgesinin en zengin illerinden birisidir. Özellikle Mermercilik alanında Dünya çapında ünlü "VĠġNE" mermeri sadece Elazığ'da bulunmaktadır. Halen Elazığ'da 15 Mermer Tesisi ihracat yapmaktadır. Ancak bu tesisler mevcut rezervi iģleyip Ülke ekonomisine kazandıracak entegre bir yapıya sahip değillerdir. Ġl genelinde toplam 45 adet ruhsatlı maden ve mermer sahası bulunmaktadır. Ayrıca ikisi sıcak ve mineralli su (Kaplıca) kaynağı olmak üzere, çok sayıda içme ve mineralli su kaynağı da bulunmaktadır. Ġldeki metalik madenlerin çoğunda belirlenmiģ rezervlerin tükenmesi gerekçesi ile Etibank'a ait faaliyetler Guleman Kromit Sahası dıģında tamamen durmuģtur. Kromit dıģında sadece Maden ilçesindeki kalkopirit (Bakır) sahasında bir Özel sektör kuruluģu tarafından bakır cevheri üretimi sürdürülmektedir. Ancak krom üretiminde durum farklı olup. Ġl genelinde: 22 adet yatak ve zuhur gurubu saptanmıģtır. Günümüzde sadece Kapin ve Sori Yataklarında iģletme faaliyetleri sürdürülmektedir. Tarım Hayvancılık ve Balıkçılık: Elazığ ilinde arazinin %60 kadarı çayır ve meralardan oluģmakta, bitkisel üretim amacıyla %40'ından daha az kısmı kullanılmaktadır. Bunun da %23.7 sinde kuruda tarım yapılırken. %9.2 "sinde suluda tarım yapılmaktadır. Ürün desenine göz atıldığında ekiliģ alanı itibariyle tahıllarda buğday, arpa yemeklik dane 160

189 baklagillerde nohut, fasulye ve mercimek; endüstri bitkilerinde Ģeker pancarı, patates ve ayçiçeği Ģeklinde çoktan aza doğru bir sıralama ortaya çıkmaktadır. Elazığ ili toprak yapısı bakımından ġaraplık üzüm yetiģtiriciliğinde büyük bir potansiyele sahiptir. Elazığ "ÖKÜZGÖZÜ" ve "BOĞAZKERE" üzümleri ile üretilen BUZBAĞ Ģarapları uluslararası yarıģmalarda her yıl Elazığ'a altın madalya kazandırmaktadır. Ġl'de bulunan ġarap Fabrikası yeterli üzüm bulamadığı için kapasitesinin çok altında üretim yapmaktadır. Elazığ ekonomisini ayağa kaldırabilecek büyük bir potansiyel olacak ve kırsal kesimin de ekonomik olarak kalkınmasını sağlayabilecek Bağcılık sektörünün geliģtirilmesi önem taģımaktadır. ÇeĢitli meyveler ve meyve suları yerli olarak ambalajlanıp piyasaya sürülebilir. Bir dönem besiciliğin ve süt inekçiliğinin merkezi olan Elazığ bu dönemlere tekrar geri dönmeye hazırlanabilir. Süt inekçiliğinin geliģtirilmesi için Tarım Bakanlığı'nın çalıģmaları Elazığ'da meyvelerini vermeye baģladı. Bu alanda da çeģitli yatırımlar yapılarak süt, krema, yağ, peynir üretimi yapılabilir. Kısaca Pastörize süt ve süt ürünleri yatırımı yapılabilir. Dağıtım Kanaları açısından Elazığ tüm firmaların merkez dağıtım noktasında bulunmaktadır. Doğu ile batı'nın kesiģtiği noktada bulunan Elazığ'ı bu açıdan değerlendirebilir. Ġlimizde mevcut su ürünleri yetiģtiricilik potansiyellerine ulaģılabilmesi için yavru balık üretim tesislerinin de kurulması gerekmektedir. Yavru balık üretimi su ürünleri sektöründeki en karlı yatırımlardan biridir. Günümüzde Keban Baraj Gölü'nde avlanan yıllık kg/yıl kerevitin ilimize sağladığı iktisadi katkı yalnızca S'dır. Ancak, kerevit yetiģtiriciliği iyi planlanır ve teģvik edilirse bu üretim değerlerinin çok üstüne çıkmak mümkündür. Bölgemizin mukayeseli üstünlükler açısından potansiyel sektörler için özellikli nedenler; Elazığ'da bitkisel üretim sektörünün sahip olduğu potansiyellere sahiptir. - Yeterli iģgücü potansiyeli. - Yer altı ve yer üstü su potansiyeli. - ġeker pancarı üretimi dıģında, küçük aile iģletmeleri Ģeklinde de olsa sebze ve meyveciliğin yaygın olarak yapılması. - Yonca ekimi baģta olmak üzere, yem bitkileri ekiminin giderek artması. - ġeker fabrikası, ġarap fabrikası, Karadenizbirlik, Çukobirlik, Yem ve Un fabrikalarının bulunması. - Bitkisel ürün yetiģtiricilerinin sözleģmeli modele yatkın olması. - Bitkisel üretimin önemli pazarlarından olan hayvancılığın diğer illere göre daha entansif olarak yapılması. Turizm : Elazığ'ın en eski yerleģim merkezi olan Harput 4000 yıllık tarihi bir geçmiģe sahip, birçok medeniyetin izlerini taģıyan, çeģitli dönemlerden kalma eserleri, kültürel ve doğal güzellikleri ile değer biçilemez tarihi- kentsel sit alanıdır. Jeolojik yapısı ve klimatolojik Ģartlar nedeniyle yaz aylarında buz oluģturan "Buzluk Mağarası" da Harput'ta bulunmaktadır. Dünyada eģine ender rastlanan "Hazar Gölü" bir diğer potansiyel turizm merkezimizdir. Türkiye'de ilk Mavi Bayrak Ödülüne sahip bu gölümüzde kampanya kapsamında bulunan plajlardan birine 1997 yılında, diğerine ise 2000 yılında Avrupa Çevre Eğitim Vakfı tarafından mavi bayrak verilmiģtir. ĠletiĢim : Elazığ'da profesyonel veri kullanıcılarına yönelik olarak TTnet Frame Relay (FR), Leased Line (LL) hizmeti verilmektedir. Elazığ TTnet omurgasına 2*2 MBps hız ile alternatifli olarak bağlı durumdadır. Elazığ'da TTnet'in bir adet POP (POP 64) noktası vardır. Doğu Anadolu'nun kavģak noktasında bulunan Elazığ, ulaģım açısından ülkemiz kentleri içerisinde ender ve Ģanslı kemlerdendir. Kentimiz, ulaģım sistemlerini oluģturan: Havayolu. Karayolu. Demiryolu ve Suyolu ulaģımlarına sahiptir yılında hizmete açılan hava alanı. Türkiye'deki ilk hava alanlarından biridir. Hava alanına RJ 70, RJ 100 tipi uçaklar ile küçük gövdeli her türlü uçak ve helikopterler iniģ yapabilmektedir. Bugünkü haliyle yıllık yolcu kapasitesi civarındadır. Havaalanından konvensiyonel boyutta, 3000 x 45m lik pist yapımı için etüt çalıģmaları yürütülmektedir. Elazığ, demiryolu ulaģımı bakımından ulusal ve uluslararası bir konuma sahiptir. Elazığ ülkemizin Edirne'den Van'a uzanan demiryolu ağının önemli bir kavģağıdır. Son zamanlarda iģler hale gelen Tahran - ġam, Tahran - HaydarpaĢa trenleri de Elazığ'dan geçmektedir. Elazığ karayolu ulaģımı bakımından da önemli bir kavģak 161

190 noktasındadır. Ülkenin doğu - batı, Güney kuzey yük ve yolcu taģımacılığını yapan araçların büyük bir kısmı Elazığ'dan geçmektedir. Elazığ'da, ülkenin ana arterlerini kullanarak büyük sanayi ve turizm merkezlerine günlük tarifeli hareket eden dört adet otobüs iģletmesi mevcuttur. Elazığ dıģından gelip Elazığ'a uğrayarak geçen otobüsleri de dikkate aldığımızda, her gün ülkenin dört bir yanına seyahat etme imkanı vardır. Dört tarafı su ile çevrili denecek kadar olan Elazığ'da Elazığ - Pertek, Elazığ - ÇemiĢgezek, Elazığ - Ağın geçiģleri Keban Baraj gölü üzerinden feribotla sağlanmaktadır. Önümüzdeki yıllarda GülüĢkür'den Keban'a kadar turistik ve sosyal amaçlı su yolu ulaģımı da yapılabilir. Ġhracat uzaklıkları açısından Elazığ. Ortadoğu ve Orta Asya'ya aynı mesafededir. Elazığ'da çıkarılan mermer krom, bakır dünya standartlarında bir kaliteye sahiptir. Osmanlının önemli iktisadi kaynaklarından olan Maden Bakır ĠĢletmelerinde önemli ölçüde bakır çıkarılmaktadır. Tamamı yurtdıģına ihraç edilmektedir. Ayrıca Krom ve mermerde yine bu ilimizin önemli ihracat kalemlerindedir. Elazığ'dan Ġhraç edilebilecek ürünlerin Listesi: Mermer, Krom, Bakliyat, Balık, Mobilya, Üzüm, Sentetik Çuval, Un, Buğday, Ham Bez, Plastik PVC Profil, Dalgıç pompa motoru, Tek kullanımlık Enjektör, Çimento. G.6.Turizm - Çevre ĠliĢkisi Dünya Turizmine entegre olmaya çalıģan Ülkemiz, turizmin hemen hemen tüm çeģitlerini bünyesinde bulundurmaktadır. Doğal ve tarihi varlıkları, zengin tarihi geçmiģi, kültürü, dağları, gölleri, nehirleri, denizi, güneģi ve daha nice varlıklarıyla dünyanın nadir ülkelerinden biridir. Yüzyıllar boyu çeģitli medeniyetlerin yaģadığı Anadolu topraklarının tarihi geçmiģi içerisinde önemli bir yerleģim merkezi olan Elazığ, tarihi eserleri, doğal güzellikleri, son derece geliģmiģ ulaģımı, haberleģme imkanları, sağlık merkezleri, ülkemizin önemli barajları arasında yer alan Keban Barajıyla, Hazar Gölüyle, doğa harikası Buzluk Mağarasıyla, dini turizm açısından önem taģıyan türbeleriyle, kaplıca ve içmeceleriyle, zengin folkloruyla, Türkiye nin Turizm endüstrisine katkıda bulunabilen, Doğu Anadolu nun en çok geliģen ve en büyük Ģehirleri arasında yer alan ve Türk turizmine kaynak teģkil eden önemli illerimizden biridir. Bir yarımada konumunda olan Elazığ, Keban barajı, Organize Sanayi Bölgesi ve çeģitli fabrikalarıyla ülkemiz ekonomisinin, Fırat Üniversitesi ve diğer eğitim kurumlarıyla ülkemiz eğitiminin, Hazar Gölü, Buzluk Mağarası, Keban ve Karakaya Baraj gölleri, tarihi eserleri, doğal güzelliği, Arkeoloji ve Etnografya Müzesiyle ülkemiz turizminin, mahalli yemekleri, müziği, halk oyunları, el sanatları, gelenek ve görenekleriyle ülkemiz kültürünün simgesi olmuģtur. Elazığ (Harput), tarihi ve kültürel varlıkları nedeniyle yerli ve yabancı ziyaretçileri çekmekte, çevresinin akarsu ve göllerle çevrili oluģundan dolayı da ziyaretçilere dinlenme imkanı sağlamaktadır. Elazığ ın tarihi ve kültürel varlıkları, tekniğin ve bilimin imkanlarından faydalanarak muhafaza edildiği sürece çeģitli turistik yatırımlarla Elazığ, Türkiye Turizmi içerisinde önemli bir merkez haline gelebilecektir. Ġlimizde bulunan Hazar Gölünün çevresinde kamu kurum ve kuruluģlarına ait kamp ve dinlenme tesisleri ile muhtelif yerlerinde halka açık kamp yerleri bulunmaktadır. Göl sahillerindeki kamu kurum ve kuruluģları ile özel kuruluģlara ait plajlardan 9 adedine Avrupa Çevre Eğitim Vakfı tarafından verilen Mavi Bayrak alınması için su analizleri yapılmakta ve bu konudaki çalıģmalar devam etmektedir Yılında bu plajlardan Tur-Pol Turistik Tesisleri nin bulunduğu plaja Mavi Bayrak verilmiģtir. Ġlin Karakoçan ilçesine 18 km. uzaklıkta bulunan Golan Kaplıcası Peri çayının güney kıyısındadır. Saniyede 5 litre kaynayan suyun sıcaklığı 60 o C dir. Ġçmece ve su banyosu Ģeklinde kullanılmaktadır. Kaplıca suyunun özellikle mide, bağırsak, karaciğer, safrakesesi, kadın hastalıkları, cilt hastalıkları ve romatizmal hastalıklara olumlu etki yapmaktadır. 162

191 Ġlin güneyinde bulunan metre yükseklikteki Hazarbaba ve doğusunda bulunan metre yükseklikteki Mastar dağları bulundukları yer itibariyle Hazar ve Keban baraj göllerini görebildikleri için hem seyir tepesi konumunda olmaları, hem de Flora-Fuana yapıları ve yaz aylarına kadar sinelerinde kar tutmaları nedeniyle dağ ve doğa yürüyüģleri için ideal olup, bu dağlarda özellikle Hazarbaba dağında kıģ sporları yapılabilmektedir. Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından düzenlenen dağ-doğa yürüyüģleri ve Hazarbaba dağında kıģ sporları için telesiyej tesisi ve kayak pisti mevcut olup, kıģ turizmine açık bulunmaktadır. Ayrıca Mastar dağı da dağ-doğa yürüyüģü kapsamına alınmıģtır. G. TURĠZM - KAYNAKÇA - Kültür ve Turizm Ġl Müdürlüğü - Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Verileri - Elazığ Projesi Mevcut Durum Raporu-1 163

192 H.TARIM VE HAYVANCILIK H.1. Genel Tarımsal Yapı Ġlimizin sosyal ve ekonomik hayatında tarımın önemli bir yeri vardır. Sanayi ve hizmet sektörlerindeki geliģmelere rağmen tarım, ana sektör olma özelliğini sürdürmektedir. Elazığ ilinde dik, çok dik ve sarp eğimli araziler önemli yer iģgal eder. Bu arazilerin doğal bitki örtüsü olarak ilk baģta seyrek mer'a örtüsü gelmektedir. Orman arazisi olarak nitelendirilen araziler kereste ve diğer orman ürünleri istihsaline elveriģli ağaçların sık veya seyrek olarak bulunduğu alanlardır. Elazığ'da yetiģtirilen ürünler çok çeģitlilik gösterir. Kuru tarım alanlarında tahıllar baģta gelmektedir. Buğday, Arpa, Mercimek ve yazlık buğdaylar baģlıcalarıdır. Son yıllarda bir çok yüksek yer ve düz ovalarda sulama yapıldığından kuru tarımda yetiģtirilen tahıllar yerini sulu tarımda yetiģtirilen sanayi bitkilerine terk etmiģtir. Pamuk ve ġekerpancarı bunların baģlıcalarıdır. Yine son yıllarda özellikle Keban ve Baskil ilçelerinde kayısıcılık çok büyük önem taģımaktadır. Bununla beraber Uluova pamuk ve Ģeker pancarlarının yanında sebze üretiminde önemini korumaktadır. Kavun, Karpuz ve diğer sebzeler iç tüketimi karģılama durumundadır. Meyvecilik alanında son yıllarda Kiraz, Kayısı, Elma gibi meyveler ile bağcılık yöre halkının vazgeçilmez uğraģısıdır. H.2. Tarımsal Üretim Elazığ Ġlinin yüzölçümü ha dır. Ġl nüfusu olup, nüfusun % 28 i köylerde, %72 si Ģehirlerde yaģamaktadır. Elazığ Ġlinin, toplam köy sayısı 546 belde sayısı 15 tir. Ġlin ortalama iģletme büyüklüğü 54 dekardır. Tablo - H.1 :Elazığ Ġlinde Arazi Dağılımı Arazi Cinsi Miktarı (ha) Üzerinde Tarım Yapılan Arazi Orman Arazisi Çayır- Mera Arazisi Diğer Arazi (Göl-Yüzey Alanı YerleĢim Alanı) Toplam Kaynak:Ġl Tarım Müdürlüğü (2010) Tablo - H.2 : Tarım Arazisi Nitelik Dağılımı Arazi Cinsi Miktarı (ha) Kuru Marjinal Tarım ,0 Sulu Marjinal Tarım 2.982,6 Kuru Mutlak Tarım ,6 Sulu Mutlak Tarım ,4 Dikili Bağ ,9 Dikili Diğer ,9 Toplam ,40 Kaynak :Ġl Tarım Müdürlüğü(2009) 164

193 Sulama Durumu Toplam ha tarım alanının yaklaģık ha ı sulamaya elveriģli arazi durumundadır. Ekonomik olarak sulanabilir arazi ise ha dır. KHGM sulamaları, halk sulamaları ve Topraksu kooperatifleri sulamaları ile de toplam ha alan sulanmaktadır. H.2.1. Bitkisel Üretim H Tarla Bitkileri Tablo- H.3:Tarla Ürünleri Üretimi Sıra No Ürün Adı Ekilen Alan (ha) Üretim (Ton) 1 Buğday Arpa Nohut Fasulye ġekerpancarı Pamuk Patates Yonca (yeģil) Fiğ (kuru) Korunga (yeģil) S.Mısır D. Mısır Mürdümük (kuru) Kaynak:Ġl Tarım Müdürlüğü (2010) H Buğdaygiller 1.Buğday ÇeĢitleri: Ekim a)makarnalık : b)ekmeklik : 1.Çakmak 79 1.Bazostaya 2.Kızıltan 2.Köse Anadolu beyazı 3.ÇeĢit Gerek 79 4.Selçuklu 97 4.DevediĢi 5.Atay85 6.Altay2000 Yüksek bir verim ve kaliteli ürün elde etmenin ön koģulu, tarlada uygun zamanda düzenli bir çimlenme ve çıkıģın sağlanmasıdır. Yurdumuzda buğday genellikle güzden ve kıģlık olarak ekilmektedir. KıĢlık ekimde, yazlık ekime oranla daha yüksek verim elde edilmektedir. Ayrıca ekim zamanı çeģidin soğuğa toleransı ve vernalizasyon isteğine bağlı olarak değiģmektedir. Bölgeye tavsiye edilen kıģlık ekmeklik buğday çeģitleri; Kate A-1, Bezostaya, Pehlivan, Gün 91 ve Mızrak 98 olup, bunlar için ekim zamanı 1 Ekim-30 Ekim tarihleri arasındadır. Yazlık çeģitler ise Basribey, Gönen 98, Panda, Golia ve Cumhuriyet 75 olup, bunlar 165

194 için ekim zamanı Kasım baģından Aralık sonuna kadar uzayabilir. Fakat kıyı bölgelerimiz için en uygun ekim zamanı 15 Kasım-15 Aralık tarihleri arasıdır. Toprak sıcaklığının 8-10 C olduğu zamanda ekim yapılmalıdır. Buğdayda dekara atılacak tohum miktarı; ekim zamanına, bin tane ağırlığına, çimlenme ve biyolojik gücüne bağlı olarak kg arasında değiģmektedir. 2.Arpa ÇeĢitleri : Ekim 1.BeyĢehir 98 2.Karatay 3.Tokak157/37 4.Kral 97 5.Bülbül Ekim mibzerle yapılmalıdır. Ekim derinliği, çimlenme için yeter nemi ve havalanmayı sağlayacak düzeyde ayarlanır. Genellikle kıģlıklarda ekim derinliği 4-6 cm, yazlık ekimlerde 3-4 cm olmalı ve m2' ye kıģlık ekimlerde tane, yazlık ekimlerde tane tohum düģecek Ģekilde hesaplanmalıdır. Bu ise kuru koģullarda kg/da, sulu koģullarda ise kg/da arasında değiģebilir (Tohumun 1000 dane ağırlığına göre). Ekim kardeģlenmenin yüksek olduğu taban ve sulu arazilerde daha seyrek yapılabilir. 3.Yulaf ÇeĢitleri: 1.Ankara 71 (ekiliģi yaygın olmayıp çok az miktarda ekimi yapılmaktadır.) H Baklagiller 1.Nohut ÇeĢitleri : 1.Gökçe 2.Diyar-95 3.Sarı 98 Ekim Tekniği Ekim serpme veya makinalı ekim yapılmaktadır. Memleketimizde en çok uygulanan serpme usulü ekimdir. Serpme ekim metodunda daha fazla tohum kullanılmakta ve üniform bir çimlenme sağlanamamaktadır. Ancak en ideal ekim metodu tohum ekme makineleriyle sıraya ekimdir.sıra arası mesafesi cm., sıra üzeri 3-5 cm. arasında değiģir. Memleketimizde en çok serpme, daha sonra sırava ekim tercih edilir. Sıraya ekimde ekim derinliği 5-6 cm. olmalıdır. Tohumlar 5-6 cm. daha derine ekilecek olursa, çimlenme zamanı, bitki baģına düģen bakla ve çiçek sayısı azalır, çiçeklenme yavaģ seyreder. Eskiden uygulanan ekim metotlarından, serpme ekimde dekara ortalama kg. mibzerle ekimde ise ortalama kg. tohum atılmaktadır. 2.Mercimek: 1.KıĢlık kırmızı-emre

195 2.KıĢlık yerli kırmızı-fırat87 a. Yazlık Mercimek: Ekim Zamanı: Yazlık mercimek için ekim zamanı erken ilkbahardır. Mart ayı baģlarından baģlayarak Nisan ayının baģlarına kadar yapılan ekimlerden yüksek verim elde edilmiģtir. Ekim geciktikçe verimde azalma meydana gelir. Yabancı ot kontrolünün yapılması verimi artırır, bunun için çeģitli herbisitler bulunmaktadır. Bunların bir kısmında ekimden hemen sonra bitkiler çıkıģ yapmadan kullanılır. Bunun için ilgili mercilere danıģmakta fayda vardır. Her zaman için mibzerle yapılan ekim serpme olarak yapılan ekimden daha iyi sonuç vermiģtir. Gübreleme:Yazlık mercimekler için en uygun gübre dozu saf madde olarak 2-4 kg/da azot, 5-6 kg P2O5 kg/da. Yabancı ot sorunu nedeni ile ekim geç yapılıyor ise bu miktar daha da azaltılmalıdır. YağıĢı biraz daha bol olan bölgelere tavsiye edilen miktarlarda azot vermek yararlı olacaktır. Yazlık mercimekte azotu yüksek dozlarda kullanmaktan ve bitkiyi kurak tehlikesine sokabilecek aģırı vejatatif geliģmeye teģvik etmekten kaçınmak gerekir. Ekim Sıklığı:Yazlık mercimekte dekara atılacak tohum miktarı ekilecek tohumun iriliğine göre değiģiklik gösterir. Çiftçilerimizin Sultani olarak isimlendirdikleri yeģil mercimeklerde bu miktar dekara 8-11kg arasında değiģiklik gösterir. Taneli küçük kırmızı mercimeklerde ise bu miktar çok daha az 5-7 kg/da civarındadır. Tohumluğun çimlenmesi iyi ve temiz ise m2'ye tane yeterli olacaktır. b. KıĢlık Mercimek: Mercimekte KıĢlık ve Yazlık çeģitler birbirinden farklıdır. Yazlık olan çeģitler kıģlık olarak ekilirler ise soğuktan zarar göreceklerinden hiçbir verim elde edilemez. KıĢlık çeģitlerin kıģtan ve soğuktan etkilenmesi kesinlikle söz konusu değildir. KıĢlık mercimek ekimini sınırlayan en önemli faktör yabancı otlardır. Mevcut yabancı ot öldürücüler ile etkili bir yabancı ot kontrolü yapılamamakta buda verimin düģmesine neden olmaktadır. Yabancı ot mücadelenin iyi yapıldığı durumlarda kıģlık mercimekler yazlık mercimeklere göre en az % 50 veya daha fazla verim artıģı sağlarlar. Ekim Zamanı: KıĢlık mercimekler Sonbaharda ekilir, en uygun ekim zamanı Ekim ayıdır. KıĢa çıkıģlarını tamamlayarak giren mercimeklerden daha iyi verim alınmıģtır. Ekimin geç yapılması, verimin azalmasına istenilen verimin elde edilememesine neden olur. Gübreleme:KıĢlık mercimekler için en uygun gübre dozu saf madde olarak 3-4 kg/da azot, 6-7 kg P2O5 kg/da. Fazla miktarda gübre verilmesi verimi artırmamıģ aksine azaltmıģtır. Ekim Sıklığı:KıĢlık mercimekte dekara atılacak tohum miktarı ekilecek tohumun iriliğine göre değiģiklik gösterir. Tohumluğun çimlenmesi iyi ve temiz ise m2'ye tane yeterli olacaktır. Buda iri taneli pul mercimeklerde kg/da civarındadır. 3.Kuru Fasulye: 1.ġehirali-90 2.ġahin-90 Ekim Zamanı: Fasulye 00 nin altındaki sıcaklıklardan zarar görür. Bu nedenle fasulye ekimine Ġlkbahar son donlarının bitiminden sonra baģlar. Buda bölgemiz için Mayıs ayının baģıdır. Bundan daha erken olarak yapılacak ekimler rizikoludur Gübreleme:Kuru fasulye için en uygun gübre dozu saf madde olarak 3-4 kg/da azot, 5-6 kg P2O5 kg/da. dır. Gübreleri en son olarak yapılacak toprak iģlemeden önce verilmelidir. Toprak hazırlığının çok daha itinalı yapılması topraktaki tavla çıkıģın sağlanması açısından 167

196 önemlidir. Yabancı ot kontrolü için mutlaka yabancı ot ilacı kullanılmalıdır. Yabancı ot kontrolü için ekim öncesi ve ekim sonrası kullanılan yabancı ot ilaçları bulunmaktadır. ġayet ekim öncesi yabancı ot ilacı uygulaması yapılacak ise bunun ekim için yapılan son toprak iģlemesinden önce yapılması gerekir. Ekim Metodu ve Ekim Sıklığı:Sulama, çapalama ve mücadele iģlerinin uygun bir Ģekilde ve makinalı yapılması isteniyor ise fasulyeyi sıraya ekmede fayda vardır. Sıra arası mesafeler ekilen fasulyenin yer (bodur) veya sarılıcı olmasına göre farklılıklar gösterir. Bodur fasulyeler cm gibi dar sıra arası mesafelerde daha iyi verim vermiģler ancak, geniģ tarla tarımında yapılacak iģlemlerin makina kullanılarak traktörle yapılmasını zorlaģtırmıģ hatta tarlaya traktörle girme imkanı ortadan kalkmıģtır. Traktör kullanılarak çapalama, ilaçlama düģünülüyor ise sıra arası mesafe en az 45 cm olmalıdır, karık sulama istendiğinde sıra arası mesafe en az 68 cm civarında olması gerekir. Sarılıcı fasulyelerde ise sıra arası mesafelerin daha da artırılması uygundur. Dekara atılacak tohum miktarı tohumun iriliğine göre farklılık gösterir. Bu miktar küçük taneli fasulyeler için 4-6 kg/da, iri taneli fasulyeler için ise 7-12 kg/da dır. Bir m2 de adet bitki bulunması yeterlidir. Ekimin tavlı toprağa yapılmasına özen gösterilmeli, kuruya ekilip sulama yapıldıysa fasulye bitkisinin çıkıģında yaprak yüzeyindeki set tabaka yani "kaymak tabakası" kırılmalıdır. Tarla otlandığında çapa yapılmalı ve hastalık ve zararlılarla mücadeleye dikkat edilmelidir. Sulama:Fasulye bitkisinin ekimden hasadına kadar mm suya ihtiyacı vardır. Bitkinin ekimi yazlık olduğu için bu miktarın büyük bir çoğunluğunun sulama suyu ile verilmesi gerekir. Ġklim koģulları, rüzgar, yüksek ısı ve toprağın yapısı bitkinin su isteği üzerinde etkili olurlar Sulamada karık sulama tercih edilmeli bu tip sulamanın mümkün olmadığı durumlarda diğer sulama yöntemleri kullanılmalıdır. Bölgemizde fasulye bitkisi için çıkıģtan sonra en az 4-5 defa karık sulama yapılması gerekir. Tarlaya verilecek su çiçeklenmeye kadar az olmalı tarla göllendirilmemelidir. Ġlk dönemdeki fazla sudan dolayı meydana gelebilecek göllenmeler kök geliģmesini yavaģlatır ve kök hastalıklarını artırır. Çiçeklenme baģlangıcından itibaren yapılacak sulamalar daha da önemlidir. Bitki kök sistemi iyice geliģtiğinden verilecek su miktarı artırılmalı kök bölgesinin iyice ıslatılması gerekir. Bu dönemde nem eksikliği döllenen çiçek sayısının azalmasına, baklaların küçük ve kalitesiz olmasına neden olur. Bu dönemde bitkiler kesinlikle susuz bırakılmamalıdır. Bitkinin susuz kaldığının ilk belirtisi bitkinin açık yeģil olan yapraklarının koyu yeģil renge dönüģmesidir. Yağmurla sulama yapılması gerekiyor ise bu mutlaka çiçeklenmenin hemen baģlangıcında yapılmalı tarlaya bol su verilmeli, çiçeklenmenin tam ortasında sulamadan değil yağmurlama yapmaktan kaçınmalıdır. Çünkü döllenmede azalma meydana gelecek ve verim düģecektir. 168

197 H Yem Bitkileri Tablo H.4:Elazığ 2009 yılı Yem Bitkileri Üretimi Yem Bitkileri (da) Sıra No Ġl Adı Ġlçe Adı Desteğe Tabi ĠĢletme Sayısı Desteğe Tabi Alan Toplamı (Da) Yonca Korunga Diğer Tek Yıllık Yem Bitkileri Diğer Tek Yıllık Silaj Yapımı Silajlık Mısır 1 ELAZIĞ AĞIN ELAZIĞ ARICAK ELAZIĞ SĠVRĠCE 126 2, , ELAZIĞ BASKĠL , , ELAZIĞ KEBAN 203 6, , ELAZIĞ ALACAKAYA ELAZIĞ MERKEZ , , , ELAZIĞ KARAKOÇAN 110 3, , ELAZIĞ KOVANCILAR , , ELAZIĞ MADEN ELAZIĞ PALU 106 1, , TOPLAM 2,727 87, , , Yonca: 1.Kayseri yoncası 2.Elçi yonası YetiĢtirme Tekniği Ekim Nöbeti: Bölgemizde ekim nöbeti Ģekli: Buğdaygiller + 2.ürün + Yonca (5 yıl) + Pamuktur. ÇeĢit : Bölgemizde Kayseri yoncası populasyonundan seleksiyon yoluyla adaptasyonu yapılmıģ olan elçi yoncası çeģidi ekilmektedir. Bölgemizde GAP Bölge Kalkınma Ġdaresi BaĢkanlığı'nın yılları arasında ġanlıurfa Koruklu Tarımsal AraĢtırma Ġstasyonunda yaptırmıģ olduğu deneme sonuçlarına göre P.5929 Y, CUF-101, Elçi ve Diabloverde gibi çeģitler tavsiye edilmektedir. Bu çeģitler kıģ aylarında da büyümelerini sürdürerek, ilkbahar büyümesine erken baģlamakta ve Nisan ayı sonu-mayıs ayı baģlarında ilk biçime gelebilmektedir.buçeģitlerden yılda 2,000 kg/da dolaylarında toplam kuru madde verimi elde edilmektedir. ÇeĢitlerden ilk ekim yılında 5 biçim, kinci ve üçüncü yıllarda 6-7 biçim alınabilmektedir. Toprak Hazırlığı: Yoncanın derin köklü bir bitki olması nedeniyle sonbaharda derin iģlenmesi gerekir. Ġlkbaharda ise kültivatör ve diskaro çekildikten sonra tapan geçirilerek iyi bir tohum yatağı hazırlanmalıdır. Ekim: Bölgemiz koģullarında en uygun ekim ilkbahardır. Nisan ayınınilk yarısında ve toprakta iyi bir tav mevcut iken ekim yapılmalıdır. Ekim elleserpme olarak yapılacak ise kg/da, mibzerle ekim yapılacak ise kgdekara tohum kullanılmalıdır. Elle serpme ekimde tohum ince elenmiģ kumla 1/1oranında karıģtırılarak atılmalıdır. Mibzerle ekimde sıra arası en az 20 cmolmalıdır. Bölgemizde GAP Bölge Kalkınma Ġdaresi BaĢkanlığı'nın yılları arasında ġanlıurfa Koruklu Tarımsal AraĢtırma Ġstasyonunda yaptırmıģ olduğu "GAP Bölgesinde Yoncanın (Madicago sativa L.) Ot Verimi Yönünden En Uygun Ekim Zamanı ve Tohumluk Miktarının Saptanması" üzerine yapılan araģtırmalar sonucunda; Pioneer-5929 çeģidinden, 169

198 sonbahar ekimlerinden yıllara göre ortalama olarak kg/da arasında yeģil ot, kg/da kuru ot ve kg/da arasında ise ham protein verimleri elde edilmiģtir. Bu sonuçlar doğrultusunda, GAP Bölgesinde sulu koģullar altında, sonbahar ekimlerinde kıģ soğuklarının yoncada yonca da fide dönemlerinde zarar vermesini önlemek amacıyla mümkün olduğunca erken ekim yapılmasının ve 3 kg/da tohumluk kullanılmasının uygun olacağı söylenebilir. Ġlkbahar ekimlerinden, yıllara göre ortalama olarak kg/da yeģil ot verimi, kg/da kuru ot verimi ve kg/da arasında ise ham protein verimleri elde edilmiģtir. Elde edilen sonuçlara göre; GAP Bölgesi sulu koģullarında, Mart ayında yapılan ekimlerde 3 kg/da tohumluk kullanılmasının uygun olacağı, bunun yanında Nisan ayı baģlarında yapılacak ekimlerde ise 2 kg/da fazla tohumluk kullanılmasının gereksiz olacağı izlenimi edinilmiģtir.yonca tohumları ekimden önce bakteri kültürü ile aģılanmalıdır. 100 kg yonca tohumuna 1 kg bakteri kültürü karıģtırılmalıdır. 2.Fiğ: 1.Adi fiğ 2.Macar fiği Adi Fiğ En çok yetiģtirilen fiğ türüdür. Ülkemizde tüm bölgelerde yetiģtirilebilir. Tek yıllık baklagil yem bitkisidir. YeĢil ve kuru ot olarak yedirilebileceği gibi daneleri krıma yapılarak ta verilebilir. Hem otu hem daneleri oldukça besleyicidir. YeĢil otunda ortalama yüzde 23,9 ham protein bulunur. Danelerindeki protein oranı ise ortalama yüzde 20 nin üzerindedir.eksi 8 derecenin altındaki sıcaklıklarda donmaktadır. Bu yüzden kıģı sert geçen yerlerde yazlık olarak, sıcak iklim bölgelerinde ise kıģlık olarak yetiģtirilmektedir. Ġç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde erken Ġlkbaharda ekimi yapılır.su tutma kapasitesi iyi olan orta ve ağır topraklar adi fiğ tarımı için uygundur. Kumlu topraklar uygun değildir. Süzek, yeterli kireç ihtiva eden tınlı topraklar adi fiğ tarımı için en uygun topraklardır. Sonbahar ekimi için tahılların hasadından sonra toprağın yüzlek olarak iģlenmesi ve sonbaharda daha derin bir sürüm yapılması yeterlidir. Ġlkbahar ekimi için ise tarlanın sonbaharda iģlenmesi, ilkbaharda da tırmık geçirilmesi yeterli olmaktadır. Ekim en iyi Ģekilde mibzerle yapılabilir. Dekara atılacak tohum miktarı ve sıra aralıkları ot veya tohum yetiģtirme amacına göre değiģir. Ot elde etmek için sulu Ģartlarda cm, kıraç Ģartlarda cm sıra arasıyla ekim yapılabilir. Tohum için yetiģtirilecekse sulu Ģartlarda cm, kıraçta cm sıra arasıyla ekilebilir. Mibzerle ekimde dekara 8-10 kg tohum kullanılır. Serpme ekimde kg tohum kullanılır. Ekim derinliği 3-4 cm kadardır. Tohum elde etmek için tek baģına ekilen fiğ, ot elde etmek için yetiģtirilecekse çeģitli tahıllarla birlikte ekilebilir. Bu amaçla en fazla arpa ve yulaf kullanılır. Adi fiğ tarımında ekimle birlikte dekara 10 kg DAP (18-46) gübresi verilmesi uygundur. Sulama imkanı olan yerlerde çiçek zamanına kadar bir iki defa sulanabilir. YeĢil ot elde etmek için yapılan yetiģtiricilikte çiçeklenme döneminden alt kısımda baklalar oluģuncaya kadar geçen sürede biçilir. Kuru ot elde etmek için yapılan yetiģtiricilikte ilk baklalar yetiģince biçim yapılır. Dekardan kg kuru ot alınabilir. Tohum elde etmek için fiğin saplarında en alt fasulyeler tamamen olgunlaģınca biçilmelidir. Hasatta geç kalınırsa alt fasulyeler çatlar. Dekardan kg tohum alınabilir. 170

199 Macar Fiği Ġlk kültür formları Macaristan dan alındığı için bu ismi almıģtır. KıĢa dayanıklılığı normal Ģartlarda yeterlidir. Sert kıģlarda dondan zarar görmeden kalabilir. Kıraçta yetiģtirilebilen bir kıģlık fiğ olduğu için büyük değere sahiptir. Orta ağır ve kireççe zengin toprakları sever. Tahıl kalktıktan sonra gölge tavında sürülür. Sonbaharda ekimden önce tekrar tırmık ve taban geçirilerek tohum yatağı hazırlanır. Eylül baģından kasıma kadar ekilebilir. Yalnız yada tahılla karıģık ekilebilir. KarıĢık ekimde ot almak için dekara 6 kilo Macar fiği ve 4-6 kilo tahıl kullanılır. Ot almak için sıra araları cm olmalıdır. Tohum almak için tek baģına ekilir ve dekara 6-8 kilo tohum atılır. Sıra arası cm olmalıdır. Ekimden sonra merdane çekmek faydalıdır. Ekimle beraber dekara 14 kg DAP (18-46) gübresi verilir. Yabancı ot mücadelesinde bir önceki dönem ekilen tahılda yabancı ot mücadelesinin yeterli yapılmıģ olmasının faydası büyüktür. Eğer nadasa sonrası Macar fiği ekiliyorsa nadas uygulamasında yeterli toprak iģlemesinin yapılarak yabancı ot kontrolünün sağlanmıģ olması gerekir. Ekimden sonra ilkbaharda çıkan yabancı otların geliģmekte olan Macar fiğine zarar vermeden çapalanması gerekir.macar fiğinde olgunlaģma dönemi erken baģlamaktadır. Ġlkbaharda erken geliģmesi, erken tohum olgunluğu ve erken çiçek açması Macar fiğinin üstün bir özelliği ve tercih sebebi olmaktadır. Bu özellikler Macar fiği tarımında tohum veriminin yüksek ve güvenceli olmasını sağlamaktadır. Bu bitkinin meyve çatlamama özelliğinin de olması önemli bir üstünlüktür. Tohum için yetiģtirildiğinde alt baklaları esmerleģince biçilip kurutulur sonra harman yapılır. Elde edilen tohumların iyice kurutulmadan ambara konulması uygun değildir. Macar fiği ot almak için çiçeklenme baģlangıcında biçilmelidir. Biçilen ot kurutularak yada silolanarak saklanır. Tek olarak kıraçta verdiği yeģil ot miktarı dekara kilodur. Tohum verimi ise dekara kilo kadardır. 3.Korunga: Korunganın Tarımı a- Toprak Hazırlığı :Korunga iyi hazırlanmıģ, keseksiz ve bastırılmıģ bir tohum yatağı istemektedir. Korunganın ilk yılkı geliģmesi ve rekabet gücünün çok zayıf olması ve tesis edilecek korungadan 3-4 yıl süreyle yararlanılacak olması nedeniyle tohum yatağının mutlaka yabancı bitkilerden temizlenmiģ olması gerekir. Korunga hasadında kullanılan biçme ve balyalama makinaları zemine çok yakın mesafede çalıģtırılmaktadır. Bu nedenle hasat kayıplarına ve alet hasarlanmalarına engel olmak için korunga tesis edilecek tarlanın düzgün ve tesviyeli olmasına dikkat edilmesi varsa taģların toplanıp tarladan uzaklaģtırılması gereklidir. ĠĢletmelerimizde korunga kıraç alanlarda ekilmekte, buğday ve arpa ile münavebeye sokulmaktadır. Tarladaki ön bitki hasat edildikten ve bitki artıkları kaldırıldıktan sonra tercihen güz aylarında yada ekim öncesi ilk baharda toprak tava gelince sürülür. Ekim öncesinde uygun ikileme aletleri kullanarak tohum yatağı hazırlanır, gerekirse tapan çekilerek zemin düzeltilmelidir. Tohum yatağı hazırlanırken aģırı toprak iģlemeden kaçınılmalıdır. Aksi takdirde her toprak iģlemede toprak tavı kaçmakta çimlenme ve çıkıģ risk altına girmektedir. Fidelerin bir çoğu kurak yaz aylarına dayanamayıp ölmekte geri kalanlar sert kıģ Ģartlarına zayıf girmekte ve soğuktan zarar görmektedirler. Bu durum tesisin ömrünü ve verimini düģürmektedir. b- Ekim :Korunganın her türlü iklim Ģartlarında en iyi ekim zamanı erken ilkbahardır. Ancak ılıman iklim bölgelerinde sonbaharda da ekilebilmektedir (Gençkan ). Kıraç Ģartlarda tarımı yapıldığından, kuruya ekimden kaçınılmalı ekimde gecikilmemelidir. Ġlkbaharda uygun toprak tavı ve sıcaklığı yakalandığı anda korunga ekimi yapılarak, çimlenme ve çıkıģ sağlanmalı sonradan gelecek yağıģlardan bitkinin faydalanıp kurak yaz aylarına kuvvetli girmesi temin edilmelidir. ĠĢletmelerimizde korunga ekimi Accord tipi 171

200 pinomatik mibzerlerle yapılmaktadır. Ekimde sıra arası mesafe 12.5 cm olarak tutulmakta, 2-5 cm derinliğe ekim yapılmaktadır. Ekimde 6-10 kg/da arasında değiģmekle birlikte, ortalama 8 kg /da baklalı tohum kullanır. Ekimle birlikte toprağa kg/da DAP gübresi verilir.ekimden önce korunga tohumlarının, havanın serbest azotunu korunga köklerinde nodoziteler oluģturarak toprağa bağlayan (rhizobium) bakteri kültürü ile aģılanması gereklidir. AĢılama iģlemi direkt güneģ ıģığı olmayan yerlerde % 10 luk Ģekerli suyla hafifçe nemlendirildikten sonra yapılmalı, aģılanan tohum gölge bir yerde kurutulduktan sonra en geç 24 saat içinde ekilmelidir. Ekimden sonra tohum yatağını sıkıģtırmak ve taban tavını yukarı çıkarıp daha iyi bir çimlenme ve çıkıģ sağlamak ve kısmen de zemini düzeltmek için merdane veya silindir çekilmelidir. Korunga tohumları toprak sıcaklığı ve tavı uygun olduğunda 4-10 gün içinde çimlenerek fideler toprak üstüne çıkmaya baģlar. 4.Ayrıca çayır ve mera bitkileri olarak doğal ortamda üçgül, otlak ayrığı, kılçıksız brom, çayır salkım otu, akdarı yetiģmekte olup ve bu alanlara ıslah çalıģmaları yapılmaktadır. H Endüstriyel Bitkiler 1.ġeker pancarı: 1.Rozsa 2.Visa 3.Karizma Ekim ġeker pancarının verim ve kalitesi ile çiftçi gelirini etkileyen önemli bir faktörde ekim tekniğidir. Don tehlikesinin büyük çapta atlatıldıgı bir dönemde yapılan erken ekim, pancarın geliģme süresini uzattığı ve verimi arttırdığı için her zaman tercih edilmelidir. Ekimin kusursuz olması açısından ekimde kullanılacak mibzerlerin secimi ve gerekli ayar ve bakımlarının yapılması gerekir. Ekimde sıra araları ile sıralar üzerindeki pancarlar arasındaki mesafe, kök ve Ģeker verimini önemli ölçüde etkilemektedir. - Ülkemizde Ģeker pancarı 45 cm sıra arası mesafeye ekilmekte ve genel olarak cm mesafede teklenmektedir. 1 dekarda adet bitki denemelerde en iyi sonucu vermektedir. - Ekim hızı ekim kalitesini etkileyen önemli faktörlerdendir. Hassas mibzerlerle yapılan ekimde mibzeri çeken traktörün hızı 4 km/saati geçmemelidir. AĢırı hız tohumların gayri muntazam dökülmesine, derinlik ayarlarının bozulmasına, tohumların toprak yüzeyinde kalmasına neden olmaktadır. - Ekim derinliği de verim ve kalite açısından önemli bir husustur. Pancar tohumu 2 ila 5 cm derinliğe ekilmeli ekim esnasında sürekli kontrol edilmeli, toprağın tavı iyileģtikçe daha yüzlek, tav aģağı indikçe daha derin yapılmalıdır. - Ülkemizde genel olarak hassas mibzerle 5-8 ve 15 cm sıra üzeri aralıklara ekim yapılmaktadır. Pancar ekiminin düzgün olarak yapılması çapa ve hasat makinelerinin kullanımında büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Normal ekimden sonra doğal faktörler, tohum çeģidi, haģere ve hastalıklardan doğan tahribatlardan dolayı pancar sayısında % 40 dan fazla azalma olduğu takdirde tarla ikinci defa ekilmelidir. 2.Ayçiçeği: Ayçiçeği Tarımı 172

201 Ekim Ayçiçeği tohumlarının çimlenebilmesi için toprak sıcaklığının minimun 8-10 oc olması gerekmektedir. Toprak sıcaklığı arttıkça tohumun çimlenme ve sürme hızı da artmaktadır. Bu nedenle ekim zamanında toprak sıcaklığının 12 oc olması istenir. Bu nedenle, ekim zamanını belirlemede, toprak sıcaklığı önemli bir faktör olmaktadır. Toprak sıcaklığı, tohumun çimlenebileceği dereceye ulaģtığında, ne kadar erken ekim yapılırsa, verim, o nispette yüksek olmaktadır. Bu nedenle, ekimde geç kalınmamalıdır. Çukurova bölgesinde sulanmayan taban arazilerde Ayçiçeği için en uygun ekim zamanı; ġubat sonu - Mart ayının ilk yarısı dır. Bölgemizde Mart ayı sonuna kadar ekim bitirilmelidir. Ekimde geç kalınır ise verim çok düģmektedir. Ġkinci ürün Ayçiçeği tarımında, ekimlere Temmuz ayının 15'inden sonra baģlanılmalı ve ay sonuna kadar bitirilmelidir. Ayçiçeği ekimi makinayla yapılmaktadır. Tohum fiyatları pahalı olduğu için, genellikle havalı mibzerler kullanılmaktadır. Ancak, bazı yörelerde normal mibzerlerle ekim yapılmaktadır. Ekimde sıra arası mesafesi cm olarak tutulmakta, sıra üzeri ise cm arasında değiģmektedir. Tohum iriliğine bağlı olarak normal mibzerlerle dekara kg tohum kullanılmaktadır. Havalı mibzerlerle yapılan ekimlerde ise gr/da tohum yeterli olmaktadır. Havalı mibzerlerde çıkıģ sonrası seyreltmeye gerek yok, normal mibzerlerde çıkıģ sonrası seyreltme zorunludur. Kuru koģullarda dekara bitki, sulu koģullarda ise dekara bitki yeterli olmaktadır (Anonim,1992). Toprak yapısına ve nemine bağlı olarak ekim derinliği değiģmektedir. Normal koģullarda ayçiçeğinde ekim derinliği 4-6 cm arasında değiģmekte, toprak nemi derinlere kaçmıģ ise, ekim derinliği 7 cm ye kadar çıkarılabilmektedir. 3.Susam: Ekim Susam çimlenme gücü yüksek, çıkıģ gücü ise zayıf bir bitki olduğundan, ekimin mutlaka tavlı toprağa yapılması gereklidir. Susam tohumları küçük ve hafif olduğundan, dekara atılacak tohumluk miktarının ayarlanması çok önemlidir. Serpme ekimde dekara gr, mibzerfle sıraya ekimde gr tohum yeterlidir. Genelde ekim iki Ģekilde yapılır. 1. Serpme Ekim Ġyi bir tohum yatağının hazırlanmasından sonra tohum dere kumu ile karıģtırılarak, usta ekicilere yaptırılmalı, tohumun tavlı toprağa düģmesi için hafif bir diskaro ve sürgü çekilmelidir. 2. Mibzerle (sıraya) Ekim Mibzerle sıraya ekimde, sıra arası cm, sıra üzeri cm olmalıdır. Sıra üzeri mesafeler ekimden gün sonra tekleme esnasında ayarlanır. Susam ekiminde en iyi sonuç mibzerle yapılan ekimden alınır.susam ekim derinliği cm olmalı, Sıcak, kuru ve rüzgarlı havada ekim yapılmalıdır. H Bahçe Bitkileri H Meyve Üretimi 173

202 Tablo H.5:Meyve Üretimi Sıra Ürün Adı Alan (ha) Üretim (Ton) No 1 Armut Ayva Elma Erik Kayısı Kiraz ViĢne ġeftali Ceviz Badem Dut Üzüm Kaynak:Ġl Tarım Müdürlüğü (2010) 1.Elma çeģitleri 1.Golden 2.Starking 3.Granny smith 4.Starkrimson 5.Misket Elma Bahçesi Tesisi Dikim Zamanı :Elma fidanları kıģın ılık geçen ve yağıģlı olmayan bölgelerde sonbahardan (yaprak dökümünü müteakip) itibaren ağaçlarda fizyolojik faaliyet baģlayana (ilkbahar) kadar dikilebilir. KıĢı soğuk veya yağıģlı geçen bölgelerde ise ilkbahar dikimi tercih edilmelidir. Bahçe Yerinin Dikime Hazırlanması Burada da en önemli husus, arazinin iyi bir Ģekilde sulanması için uygun bir toprak tesviyesi yapmaktır. Meyilli alanlarda bahçe kurarken setleme (teraslama) yapılması Ģarttır. Taban suyunun yüksek olduğu yerlerde, su tutan ağır (killi) topraklarda dikimden evvel drenaj problemi halledilmelidir. Bahçe kurulacak yerin dikimden evvel bir defa derince ve sonradan bir veya iki defa da yüzlek iģlenmesi doğru olur. Sökülen bir elmalığın yerine yeniden elma dikimi için, aradan hiç değilse birkaç yıl geçmelidir. Çünkü toprak yorgunluğu denen olayı dikkate almak gerekir. Dikilecek Elma Fidanlarında Aranılacak Özellikler Elma bahçesi kurarken, sertifikalı, ismine doğru ve bir yaģlı fidanlar tercih edilmelidir. Fidanlar sağlam, sıhhatli, kök sistemi, çapı ve boyu TSE standartlarına uygun olmalıdır. Alınan fidanlar derhal yerlerine dikilmelidir. Dikimde mutlaka dikim budaması yapılmalı aģı noktası toprak yüzeyinden en az 10 cm yukarda olmalı, derin dikimden Ģiddetle kaçınılmalıdır. Dikim ġekilleri : Kapama elma bahçeleri genellikle kare, dikdörtgen, üçgen, satranç ve meyilli arazide tesviye eğrileri üzerine dikme Ģeklinde (kontur) tesis edilir. Bu Ģekillerin herhangi birisinin seçilmesinde arazi Ģekli, ara ziraatı yapılıp yapılmaması, dikilmesi gereken fidan sayısı rol oynar. Genelde düz yerlerde (taban arazilerde) kare dikim uygulanmaktadır. Dikim Aralıkları 174

203 (Dikim Sıklığı) elma bahçelerinde ağaçlara verilecek mesafeler çeģide, kullanılan anaca, toprak durumuna ve iklime göre değiģir.elma ağaçları nemli yerlerde iyice büyüdüklerinde taçları arasında hiç olmazsa bir metre aralık kalacak kadar seyrek dikmelidir ki, aradan bolca hava iģlesin ve mantar hastalıkları daha az zarar yapsın. Halbuki sulanan kurak bölgelerde gerek hava, gerek toprak üstü nemini saklamak için ağaçların sık olması daha uygundur.ayrıca kuvvetli, besin maddelerince zengin topraklarda dikim mesafeleri daha fazla, zayıf topraklarda ise daha azdır. Bir fidanı meydana getiren anaç ve çeģit (patron ve kalem) ikilisinin kuvvetine göre de dikim aralıkları değiģiklik arz etmektedir. Elma çeģitleri geliģme kuvvetlerine göre yüksek boylu standart çeģitler ve spur tipi (yarı bodur) çeģitler olmak üzere iki gruba ayrılırlar. Bunlardan Golden Delicious, Starking Delicious, Granny Smith, Staymared, Amasya, Beacon, Hüryemez, Mutsu ve Jonathan gibi daha birçok elma çeģidi yüksek boylu standart çeģitler içerisinde, Starkrimson Delicious ve Starkspur Golden Delicious ise yarı bodur çeģitler içerisinde yer almaktadır. Bilindiği üzere kullanılan anaçlar; çok bodurdan çok kuvvetliye kadar değiģen birçok gruba ayrılırlar. ĠĢte bu değiģik kuvvetlerdeki anaç ve çeģitlerin birlikte meydana getirdikleri kombinasyonlara göre de dikim aralıkları farklılık arz etmektedir. 2.Armut ÇeĢitleri: 1.PaĢa armudu 2.Limon armudu 3.Ankara armudu 4.Abbasi 5.Willams Klonal Anaçlar Armudun en önemli klon anacı ayvadır. Ayvanın Quince A, B, C klonları dünyaca tanınan armut anaçlarıdır, bunlardan da en çok kullanılan anaç Quince A dır.ayva anacının kulla nılmasında karģılaģılan en önemli sorun uyuģmazlıktır. Willi ams,barlette,bosc vb. çeģit ler ayva ile uyuģmazlık göstermekte, uyuģmazlığın olduğu bu gibi çeģitlerde soruna ara anaç olarak Beurre Hardy veya Old Home anaçları kullanılarak çözülmektedir. Quince A nın özellikleri 1- Üzerine aģılı çeģitleri erken mahsule yatırması ve birim sahaya düģen ağaç sayısının fazla olması nedeniyle birim sahadan alınan verim yükselmektedir. 3 X 1.5 m dikim sıklığı ile bahçe tesis edilebilir. 2- GeliĢmeleri daha yeknesaktır. 3- Budama, zirai mücadele ve hasadı kolaydır. 4- Bu anaca aģılı armut çeģitlerinde meyve kalitesi çok yüksektir. 5- BaĢta Williams olmak üzere bazı armut çeģitleri ile tam uyuģmadığından ara anaç kullanma zorunluluğu bulunmaktadır. Beurre Hardy çeģidi bu klonal anacın Williams ile uyuģmazlığın giderilmesinde ara anaç olarak kullanılmaktadır. 6- % 3 ün üzerinde kireç ihtiva eden topraklarda kloroza hassastır. Bahçe Tesisi Armut bahçesi kurulurken aģılı fidan kullanılması ve bölgemiz gibi iklimi ılıman olan yerlerde fidanların dikimi sonbaharda yapılması dahaiyidir.genellikle kurak koģullarda ve kuvvetli anaçlar kullanıldığında fidan dikiminde aralık ve mesafeler daha fazla tutulmalıdır.nemli bölgelerde ayva anacı kullanıldığında 3-4 m, orta boydaki ağaçlar için 4-6 m ve armut çöğürü üzerine aģılı armutlar için 6-8 m dikim aralığı yeterli olmaktadır. 3.ġeftali: 1.Hale 175

204 2.Redhaven 3.Dixired 4.Fantasia 5.Glohaven ġeftali Anaçları ġeftali anaçları kültür çeģitleri ile iyi uyuģur. Kaliteli ve bol ürün verirler. Önceleri ABD' de açılımlarının az ve yeknesak çöğür vermeleri bakımından Lowel ve Elberte çeģitlerinin tohumu kullanılmıģtır. Bu çeģitler nematoda dayanıklı olmadığından daha sonraları yapılan çalıģmalar sonucu nematoda dayanıklı Nemaguard anacı bulunmuģ ve bu anaç kullanılmaya baģlanılmıģtır. Erik Anaçları Ağır ve taban suyu seviyesi yüksek bölgelerde Ģeftaliye anaç olarak kullanılırlar. St. Julien A, Myrobolan ve Brompton klonal erik anaçları kireçli topraklara da nispeten uyum sağlamalarına rağmen çeģitlerle uyuģma problemlerine rastlanmaktadır. St. Julien GF ve Damas 1969 erik klon anaçları Ģeftalilere anaç olarak kullanılmakta ve kirece de kısmen mukavemet göstermektedirler. Badem Anaçları Kireçli topraklarda Ģeftaliye anaç olarak kullanılırlar. Ağaçlar küçük ve kısa ömürlü olurlar. Anaç kalem uyuģması genellikle iyi değildir. GF 577 ve GF 677 klon anaçları kireçliliği % 12'nin üzerindeki topraklarda iyi netice vermiģlerdir Kayısı Anaçları Kurak bölgelere ve nematoda dayanıklı olması sebebiyle Ģeftaliye anaç olarak kullanılır. Fransa'da Abricotier A 843 tohum anacı olarak kullanılmaktadır. Döllenme Fizyolojisi ġeftali türünün autogam ve diploid bünyeye sahip olması nedeniyle (J. H. Hale gibi çiçek tozu morfolojik kısırlığı bulunan çeģitler hariç) kendine verimlidir. 4.Ceviz: 1.Kaman 2.Yavuz 1 3.Bilecik 4.ġebin 5.Yalova 6.Adilcevaz Ceviz Ağacı Bakımının diğer meyvelere göre kolay olması fazla toprak seçici olmaması,hastalık ve zararlılara dayanıklı olmaması meyilli ve kıraç arazilerde erozyonun önlenmesi ve bu arazilerin tarıma kazandırılması nedeniyle tercih edilmelidir. Ceviz çok yıllık bir bitki olduğundan baģlangıçta yapılacak bir hatanın getireceği zarar uzun süre çekilecek demektir.ceviz çoğaltılması en zor meyve türü olduğundan diğer meyve fidanlarına göre daha pahalıdır. Meyvesi için yetiģtirilen ideal ceviz ağacı orta derecede büyümeli sonra büyüme hızı yavaģlamalı ve meyve vermeli yani verime yatmalıdır. AĢılı ceviz fidanları fazla boylanmayarak diğer tarım ürünlerine zarar vermemekte, 2-3 yıl sonra meyve vermeye baģlamaktadır. BaĢlangıçta yapılacak hataların telafisi mümkün olmadığından ceviz bahçesi tesisinde aģağıdaki hususlara dikkat edilmesi gereklidir; 176

205 1-Ceviz fazla toprak seçici bir meyve olmadığından mümkünse verimli tarım arazilerine ceviz bahçesi tesis edilmemeli tarım dıģı meyilli araziler tercih edilmelidir. 2-Ceviz bahçesi direkt rüzgar alan yerlere kurulmamalı,güneye bakan yamaçlar tercih edilmelidir. 3-Bahçe dik yamaçlara kurulacaksa fidan dikimine yamacın tabanından en az 15 metre yukarıdan baģlanmalıdır. 4-Bahçe tesis edilecek yerde Sonbaharda derin toprak iģlemesi yapılmalı taban suyu yüksek olan yerlerde drenaj kanalları açıldıktan sonra bahçe kurulmalıdır. Toprak derinliği fazla olan yerler tercih edilmelidir. 5-Ceviz bahçelerinde dönüme 10 adet gelecek Ģekilde 10x10 metre aralıklarla dikilmelidir. 6-Fidan dikilecek yerler önceden iģaretlenmeli ve 60x60 cm.çap ve derinliklerde çukurlar açılmalıdır. 7-Mümkünse çukurlar açılırken alt ve üst toprak ayrı ayrı konulmalı,fidan dikiminde çukurun dibine 150 gr TSP gübresi,3-4 kürek yanmıģ hayvan gübresi üst topraklarla karıģtırılarak konulmalıdır. 8-Dikilecek fidanlarda kurumuģ ve zedelenmiģ kök kısımları budama makası ile kesilerek temizlenmeli, dikimden sonra fidanlar 130 cm.' den aģı noktasının aksi tarafına bakan bir gözün üzerinden tepesinden kesilmelidir. 9-Dikimde aģı noktası mutlaka toprak üzerinde kalmalı,kesinlikle toprak içine gömülmemelidir. 10-Dikimden sonra fidanların yanına bir direk dikilerek fazla sıkı olmayan Ģekilde bir bez parçası ile bağlanmalıdır. 11-Dikimden hemen sonra havalar yağıģlı olsa dahi fidan baģına mutlaka 4-5 litre can suyu verilmelidir. 12-Dikilen fidanlar o yıl serbest bırakılmalı,ertesi sene bakım ve budama iģlerine baģlanmalıdır. 13-Ġkinci seneden itibaren yapılacak bakım ve budama gibi konularda mutlaka Ġlçelerde bulunan Tarım Müdürlüklerine danıģılmalıdır. 14-Ceviz bahçesi tesisinde bilhassa ilk 3 yıl çok önemli olduğundan yukarıdaki hususların yanında kurak geçen Yaz aylarında mutlaka sulama yapılmalıdır. 15-Ceviz bahçesi tesissinde iyi bir tozlanma ve döllenme sağlayabilmek için en az iki veya daha fazla çeģitle bahçe kurulmalıdır. 5.Kayısı çeģitleri: 1.Hasanbey 2.Hacıhaliloğlu 3.Kaba aģı 4.Çataloğlu 5.Çöloğlu YetiĢtirme Teknikleri Çoğaltılması ve Kullanılan Anaçlar Kayısı çeģitleri aģı ile çoğaltılır. Kaysının çoğaltılmasında kullanılan en uygun aģı, durgun göz aģısıdır. AĢı normal olarak toprak yüzeyinden cm yükseklikten yapılırsa da kıģları soğuk geçen yerlerde yüksekten aģılamak, yeni gövdeyi zerdaliden teģkil etmek daha güvenli olur.çöğürler tohum tavalarından ĢaĢırtma parsellerine dikilir veya Ģeftalide olduğu gibi tohumlar sıralar üzerine ekilerek yerinde aģılanır. Ġkinci uygulama ile bir yıl kazanılmıģ olur.kayısıya anaç olarak zerdali, mirobolan eriği, badem ve Ģeftali kullanılır. Ancak, anaç seçiminde toprak Ģartları, topraktaki zararlılar, ağacın gelecekte alması beklenilen büyüklük ve meyvelerin kullanılma Ģekilleri ve kalitesi büyük rol oynar.kültür çeģitleri ile uyuģması, 177

206 üzerindeki kalemin geliģmesi ve hatta kurak Ģartlara dayanması bakımından kaysı için en iyi anaç zerdalidir. Bu anaç nemotoda dayanıklı olduğu gibi derin ve geçirgen topraklarda tercih görür. Kireçli ve hatta kısmen tuzlu topraklarda da yetiģir.badem kaysıya anaç olarak kireçli ve taģlı topraklarda kullanılır ancak, bademle kaysıların her zaman uyuģmadıkları unutulmamalıdır.kayısıya anaç olarak, özellikle alüviyal topraklarda, Ģeftali de kullanılsa da bu anaçla da çoğu zaman kayısıyla iyi uyuģmamaktadır. Nemli ve ağır topraklarda kaysıya anaç olarak eriğin kullanılması bir zorunluluktur. Bahçe Tesisi Tesis sırasında zerdali anacı üzerindeki ağaçlar arasında 10 X 10 bırakılmalı, erik anacı üzerinde bu 8 X 8 olabilir. Sulanmayan yerlerde bu mesafe ve aralıklar, 1,5 veya 2 katına çıkarılır.fidanlar, bahçeye kıģı ılık geçen yerlerde sonbaharda, yaprak dökümünden ilkbaharda gözlerin sürmesine kadar geçen periyot dikilir. Bununla birlikte, bu Ģartlarda, en iyisi, dikimin kıģ baģında yani fidanlar kıģ dinlenmesine girdikleri zaman yapılmasıdır. 6.Antep fıstığı çeģitleri: Ġlimizde kapama bahçe Ģeklinde Antep fıstığı yetiģtiriciliği olmamakla beraber dağlık bölgelerimizde az olmakla beraber menengiç ağaçlarına aģı yapmak suretiyle yetiģtiricilik yapılmaktadır. 7.Badem çeģitleri: 1.Ferapenes 2.Yaltınskı Kabuklulardan, hatta pek çok meyve ağacından en erken çiçek açan bademdir. Ġlkbahar donlarıyla çiçekleri zarar görmedikçe yetiģen ve meyve veren bademin taze meyveleri, dona çiçeklerinden daha dayanıklıdır. Sıcak iklimde ve yazları kurak geçen ortamlarda bademin görebiliriz. Yazları serin ve rutubetli yerlerde badem yetiģmez. Badem ağacının normal ölçüleri Boy(m),Standart,Bodur BudanmamıĢ,12, 2-3 BudanmıĢ,7,5, 2-2,5 Serbest geliģme,9-10, 2-2,5 Dikim aralık(m),6-7, 3-3,5 Ürün yaģı,3, 3 Ömrü(yıl)50, 50 Soğuk isteği,düģük, Orta AĢılayıcı,Evet, Hayır Kaplarda yetiģtirme,hayır ; Hayır Toprak iyi drenajlı olduğu sürece badem yetiģir. Tuza hoģgörüsü olmayan badem, yerine yetiģtikten sonra kurağa fazla aldırmasa da ağacın düzenli olarak sulanması verime ve sağlıklı geliģmesine etkide bulunur. Her yıl cm kadar geliģen ağacın gübrelenmesine ihtiyaç yoktur. Büyüme yavaģ ise ağaç baģına 750 gram azot düģecek Ģekilde gübreleme yapılır. TozlaĢma ve döllenmede çapraz aģılama söz konusu olduğundan istenen ürün için türlerde farklılaģma istenir. Ġyi aģılayıcılar temin etmede fayda vardır. Budamada badem ağaçlarına vazo biçimi verilir. Meyve beģ yıl yaģamını sürdüren mahmuzlarda (spurus) geliģtiğinden budamaya özen göstermek gerekir. Hasat zamanı badem kabuklarının çatlamasıyla anlaģılır. Körpe bademlerin bizde sevilerek tüketildiğine bakılırsa badem geliri 178

207 oldukça yüksek bir ürün sayılır. Hasat için tanelerin yere düģmesini beklemek yerine ağacı silkerek devģirmek lazımdır. Kabukları alınan bademleri bir iki gün güneģte tutmak gerekir. Depolamada bademleri serin, kuru, havalı ortamlarda altı ay kadar saklamak mümkündür. AĢılamada Ģeftaliyle uyuģan badem, Ģeftali ve bademi birlikte verir. Böylece mayısta ve eylülde iki ürün alabilirsiniz. Ayrıca badem kabukları tarımda malçlama iģinde baģarıyla kullanılır. Ceviz yapraklarının aksine zehir etkisi yoktur. ÇeĢit olarak yerli bademlerimizden diģ bademi; yumuģakça, iri taneli, kabuğu delikli, kalınca, açık sarıdır. DiĢle kırılabilir, Eylülde derlenebilir, 5 kg kabuktan 1 kg iç verir. TaĢ bademi; sert kabuklu, orta iri taneli, zor kırılan bir türdür. Ġçi dolgun tatlı ve dayanıklıdır. Ekim ayında derlenir. 8.Erik çeģitleri: 1.Canerik 2.Santaroza 3.Formoza Dikim ġekli ve Zamanı Kendine verimli çeģitlerle bahçe kurulacağı zaman eğer bahçede birkaç çeģidin yer alması isteniyorsa her çeģit bir blok halinde bahçeye yerleģtirilmelidir. Kendine kısmen verimli veya kendine kısır çeģitlerle bahçe kurulacağı zaman çeģitlerin birbirini tozlayacak Ģekilde dikilmesi zorunludur. Tozlayıcı oranı 1/9 oranında olmalıdır. Ġkiden fazla çeģitlerle kurulacaksa çeģitler 2'Ģer 3'er sıra halinde dizilmelidir. En uygun tozlayıcı çeģit seçilirken çeģidin iyi özellikleri yanı sıra çiçek açma zamanlarının birbirlerini tozlayacak Ģekilde uygun gelmesine,çiçek tozlarının yüksek çimlenme gücüne sahip olmasına ve karģılıklı tozlanma sonucu yüksek oranda meyve tutumu meydana getirecek çeģitlerin seçilmesine özen gösterilmelidir. Tozlayıcı sayısı, tozlayıcı çeģidin ekonomi ve pazarlama yönünden amaca uygun bir çeģit olup olmamasına göre ayarlanmalıdır. Amaca uygun bir çeģidin tozlayıcı olarak kullanılması halinde, 2 sıra ana çeģide 1 sıra tozlayıcı yeterlidir. Üretim amacına uygun olmayan bir çeģidin tozlayıcı olarak kullanılması zorunluluğu varsa 8 ana ağaca 1 tozlayıcı olacak Ģekilde bahçe kurulmalıdır. Ayrıca bahçe kurulurken tek çeģit kapama bahçe yerine birden fazla çeģit kullanılması meyve miktar ve kalitesini olumlu yönde etkilediğinden her zaman tercih edilmelidir. KıĢı ılıman geçen ve en fazla yağıģlı olmayan bölgelerde fidanlar Kasım-Aralık ayından itibaren dikilebilirler. Dikim ilkbahar geliģme devresinin baģlamasına kadar devam edilebilir. KıĢı yağıģlı veya soğuk geçen bölgelerde ise dikim ilkbahar mevsiminin baģında yapılır. Anaçlar Anaç kalem üzerine; ağaç Ģekli ve büyüklüğü, çeģitli toprak ve iklim Ģartlarına adaptasyonu, mahsule yatma ve mahsül kalite ve kantitesi, çeģitli hastalık ve zararlılara dayanıklılık yönünden etki etmektedir. Meyve yetiģtiriciliğinde kullanılan anaçlar üretilme Ģekline göre generatif ve vejatatif olarak iki grupta toplanır.erikler için anaç olarak muhtelif erik türlerinin çöğür ve klon anaçları ile Ģeftali, kayısı ve badem çöğür anaçları kullanılmaktadır. Erik Çöğür Anaçları: P.ceresifera(myrobolan kiraz eriği): Kökeni Kafkasya ve bunun dolaylarındaki Asya ve Avrupa memleketleridir. Anadolu da büyük bir form zenginliği gösterir.yurdumuzda ve Dünya da geniģ ölçüde kullanılan erik anaçıdır. Özellikle Avrupa grubu (P.domestica) erik çeģitler için istenen anaç olmakla beraber Japon grubu (P.salicina) erikler için uygundur. Ancak President, Kelsey gibi bazı çeģitlerin bu anaç ile tam uyum gösteremediği belirtilmektedir.p.ceresifera anaçları ABD ve Avrupa da Myrobolan erikleri diye tanınmaktadır. 179

208 Yurdumuzda ise can eriği olarak tanımlanmaktadır. DeğiĢik toprak ve iklim Ģartlarına uyabilmektedir. Kök ur nematoduna hassas fakat kök boğazı çürüklüğüne mukavimdir. Hafif, kumlu topraklarda çok iyi geliģir. Kuvvetli bir anaç olup, bu anaç üzerine aģılı fidanlar 7x7 m gibi ebatlara dikilmelidir. P.besseyi (Kum eriği): Japon ve Avrupa grubu eriklerle uyuģur. Çok bodur bir anaçtır m boyunda ağaçlar meydana getirir. AĢıdan sonra ilk yıl ürün vermeye baģlar. Kumlu topraklara uyumu iyidir. P.persica(Ģeftali): Kumsal, hafif ve daha fazla derin olmayan topraklarda eriğe anaç olarak kullanılmaktadır. Yarı kuvvette ağaçlar oluģturur ve erkencilik sağlar. Nematodun sorun olduğu yerlerde tercih edilmelidir. Japon eriklerinin hemen hepsi ile iyi uyuģma gösterir, ancak Avrupa eriklerinin bazıları ile uyuģmalık görülebilir. En çok kullanılan Ģeftali anaçları; Prunus persica (Lovall) Nemaguard S-37 Eğer erik bahçesi daha önce Ģeftali bahçesi olarak kullanılmıģ bir arazide kurulacaksa Ģeftali anacı kullanılmamalıdır. P.armeniaca (Kayısı): Nematotlu bölgelerde kumsal topraklar için kullanılabilecek bir anaçtır. Kültür çeģitleri ile uyuģması değiģiktir. Japon erikleri ile Avrupa eriklerine nazaran iyi uyuģma gösterir. Bu anaç kullanılacağı zaman kalem anaç iliģkilerinin önceden bilinmesi gerekir. Kayısı anacı erik için ancak nematodun söz konusu olduğu durumlarda düģünülmelidir. P.amygdaus (Badem): Kumsal topraklarda erik yetiģtiriciliği yapılacağı zaman bu anaçlar tercih edilir. French gibi bazı erik çeģitleri badem anacı üzerine baģarılı bir Ģekilde yetiģtirilmektedir.tüm çeģitlerle iyi uyum sağlamayabilir. Badem üzerine aģılı erik çeģitleri erken meyveye yatar. Bol verimli yüksek kaliteli meyve veren ağaçlar oluģtururlar. MeĢe kök mantarı, vertisilyum solgunluğuna ve nematoda duyarlıdır. Bakteriyel kansere orta derecede dayanıklıdır. P.salcia: Japon ve Avrupa grubu eriklerle uyuģur, bodur ağaçlar meydana getirir. Kumlu topraklara adapte olduğu için bu tür topraklarda bodur erik anacı olarak kullanılabilir. Erik Klon Anaçları: Myrobolan B: Kireçli, ağır, drenajı kötü, hafif, kuvvetli ve zayıf gibi çeģitli topraklara iyi uyum sağlar, üretilmesi kolaydır. Kuvvetli ve verimli ağaçlar oluģturur. R.C.d Althan, Stanley, Prune Martin, R.C.Quillus çeģitleri ile uyuģmazlık gösterir. Nematot, bakteriyel kanser ve vertisulyuma duyarlı, kök boğazı çürüklüğüne orta derecede dayanıklıdır. Myrobolan Gl.931-6: PH yüksek topraklardaki yetiģtiricilik için kullanılan bir anaçtır. Diğer anaçların iyi sonuç vermediği asitli topraklarda iyi sonuç vermektedir. Myrobolan 29-C: Ġlk yıllarda kökleri yüzeysel geliģir, sonraki yıllarda derinlere gider. Kuvvetli ağaçlar oluģturur. Nematoda dayanıklıdır. Kök boğazı çürüklüğü, vertisilyum ve bakteriyel kansere orta derecede duyarlıdır. Marianna: Prunus cerasifera ve Prunus munsoniana nın tozlanması sonucu elde edilmiģ ve vegetatif olarak üretilebilen bir anaçtır. Ağır ve çok rutubetli topraklarda kullanılabilir. Kök ur nematoduna bağıģık olup, kök boğazı çürüklüğü ve kök kanserine dayanıklıdır. Avrupa ve Japon grubu erikleri ile uyuģmaktadır. Marianna anaçlarının değiģik klonları vardır. Marianna GF8-1; Kuvvetli ağaç oluģturur, vegetatif olarak üretilmesi kolaydır. Çok değiģik topraklara rahatlıkla uyum sağlar. R.C.d Althan çeģidi ile uyuģmamaktadır. Marianna 2624 Klonu; Üretilmesi kolaydır. DeğiĢik toprak tiplerine uyumu iyidir. Kökleri ilk yıllarda yüzeysel geliģir. Orta kuvvette ağaçlar oluģturur. Nematoda dayanıklı, kök boğazı çürüklüğüne ve vertisilyuma orta derecede dayanıklı, bakteriyel kansere ise çok duyarlıdır. Prunus domastica: Bu anaçlar Ġngiltere de kullanılmaktadır. Bodurda kuvvetliye kadar değiģik tipte konları vardır. 180

209 Brompton Klonu; Yarı kuvvetli ağaçlar oluģturur. Ağaçlar kaliteli ve bol meyve verirler. Kültür çeģitleri ile uyuģması iyidir. Vegetatif olarak üretilmesi zordur. Bu durumun hormonla ve sisleme ile düzeltilmesi halinde çok iyi bir anaçtır. Common plum Klonu; Yarı bodur ağaçlar oluģturur. Daldırma ve odun çelikleri ile kolaylıkla üretilebilir. Her çeģitle uyuģması iyidir. Pershore Klonu; Orta kuvvette ağaç oluģturur. ÇeĢitlerle uyuģması iyidir. Vegetatif olarak üretilmesi zordur. Ancak dip sürgünleri ve daldırma ile çoğaltılabilir. Brussel klonu; Yarı kuvvetli ağaç oluģturur. Üretimi ancak daldırma ile yapılabilmektedir. Hastalıklara duyarlıdır ve pek çok çeģit ile uyum göstermektedir. Günümüzde hemen hemen kullanılmamaktadır. Prunus instita: Bu türün değiģik klonları da eriğe anaç olarak kullanılmaktadır. Common mussel klonu; Ġyi toprakları sever ve kuvvetli ağaç oluģturan bir anaçtır. Odun ve kök çelikleri ile kolaylıkla üretilebilmektedir. Pek çok çeģit ile baģlangıçta iyi bir uyuģma göstermesine rağmen ilerki yıllarda bazı çeģitlerle olan kombinasyonunda ağacın geliģmesi durmakta ve meyveler iyi geliģememektedir. Bazı çeģitlerle olan kombinasyonunda gözlenen bodurluk gerçek ve sağlıklı bir bodurluktan çok, fizyolojik zayıflık nedeni ile geliģme yetersizliğinden ileri gelen bodurluktur. Black damas klonu; DeğiĢik toprak tiplerine kolaylıkla uyum sağlayabilen ve kuvvetli ağaç oluģturan bir anaçtır. Kültürel bir çeģidi ile uyuģması iyidir. Saint Julien A klonu; Bu anaç yarı bodur ve bol verimli ağaçlar oluģturur. Bu ağaçlar erken meyveye yatar. DeğiĢik toprak tiplerine, özellikle kireçli topraklara uyumu çok iyidir. Bir çok çeģit ile uyuģması iyidir. Sıcak iklimlerde geliģmesi iyidir. Vegetatif olarak üretilmesi zordur. Pixy; Ġngiltere de East Malling AraĢtırma Ġstasyonu tarafından St. Julien d Orleans klon populasyonu arasında bodur anaç olarak elde edilmiģtir. Vegetatif olarak (odun çelikleri ile) üretilen bu anaç üzerine aģılı erik çeģitleri erken meyveye yatmakta, daha iri meyveli ve Ģeker oranı yüksek meyve oluģturmaktadır. Pixy, St.Julien anacına göre % 30 oranında bodurluk sağlamaktadır. Ferlanin (P.2038): Fransa da elde edilmiģ melez bir anaç olup, vegetatif olarak üretilebilir ve Pixy anacı kadar veya ondan biraz daha bodurdur. Verim, erkencilik ve meyve iriliği yönünden oldukça iyidir. Nematot ve kök kanserine dayanıklıdır. KıĢ soğuklarına dayanıklı bir anaç olup, d Agen hariç tüm çeģitlerle aģı uyuģması iyidir. Ferciana/Ishtora: St. Julien A ile aynı büyüklükte olup, verim erkencilik ve meyve iriliği yönünden üzerine aģılanmıģ olan çeģide olumlu etkisi vardır. Nematodlara dayanıklı, Armillaria ya toleranslı ve kireçli topraklara hassas olup, vegetatif yolla çoğaltılmaktadır. 9.Dut ÇeĢitleri: 1.AyaĢ 2.Sarı aģı 3.Ulu kale 4.Karadut Dut YetiĢtiriciliği (Dutçuluk) Bu dersimizde, ipekböcekçiliğimizin temelini teģkil eden Dut YetiĢtiriciliğinden bahsedeceğiz. Çünkü, ipekböceğinin tek gıdası "dut yaprağı"dır ve bir kutu ipekböceği içinde, kilogram dut yaprağına ihtiyaç vardır.ġpekböcekleri için yaprak veren dut ağaçlarının yetiģtiği yere, "Dutluk" veya "Dut Bahçesi" denir.dut bahçesinin, ipekböceği besleme yerine yakın olması iyi olur. Dut bahçesi için uygun olmayan yerler: Ġlaçlama yapılan tarım ürünleri yanı Tozlu yol kenarları 181

210 Zehirli gaz çıkaran fabrika etrafı Yüzlek ve zayıf topraklar Sulama imkânı olmayan yerler Dut bahçeleri üç Ģekilde tesis edilir: 1. Kapama bahçesi 2. BaĢka tarım ürünleriyle karıģık bahçe 3. Tarla kenarına sınır ağacı olarak Ġpekböcekçiliği yönünden en uygun olanı; yalnızca dut ağaçlarının yetiģtiği "Kapama dut bahçeleri "dır. Çünkü yaprak hasadı ve bakım iģleri daha kolay yapılır.karıģık bahçe ve sınır ağaçları olarak oluģturulan dutlukların ise, arazinin ekonomik kullanımı gibi bir avantajları vardır.dut bahçesi tesisinde fidanlar arası mesafe ne olmalıdır?yaprak elde etmek için dikilen dut ağaçları, serbest olarak büyütülmezler. Her yıl, ilkbahar ipekböceği besleme döneminde "kafalama" Ģeklinde kesilirler. Dolayısıyla bu dutlar, büyük taç yapısına sahip olmazlar. Bu nedenle, dutluk tesis edilirken fidanların arası sık tutulur. Böylece, yaprak verimini etkileyecek olan ağaç sayısı da artırılmıģ olur.kapama dut bahçesi tesisinde fidanlar; sıralar arası metre, sıralar üzeriyse metre olacak Ģekilde dikilebilir. Toprak iģlemesi, traktörle yapılacaksa, o zaman fidanlar arası mesafe metre olmalıdır.baģka tarım ürünleriyle karıģık dutluk tesis edilirken, fidanlar arasındaki aralık, metre olarak verilmelidir. Sınır ağacı olarak dikimlerdeyse, 2-3 metre arayla sıra halinde yapılan dikimler uygun olur. Dut Fidanı Dikimi Dut fidanı dikimi, sonbaharda yaprak dökümünden sonra baģlar ve ilkbaharda gözlerin uyanmasına kadar geçen zaman içinde yapılabilir.tesis edilecek dut bahçesinde, önce sıralar arası ve sıralar üzeri mesafeye göre fidan dikilecek yerler iģaretlenir. Düzgün bir Ģekilde dikim yapabilmek için, dikim tahtası kullanılmalıdır. ĠĢaretlenen yerlerde, santimetre geniģlik ve derinlikte çukurlar açılır.dikilecek fidanların kökleri üzerinde bulunan yaralı, bereli ve ezik kısımlar kesilerek kök tuvaleti yapılır. Sonra,fidanın kökleri boğaz kısmına kadar çukura yerleģtirilir. Gübreli toprakla doldurularak, fidan etrafına bir çanak yapılır. Sonra da can suyu verilir.ġpekböceği beslemesinde bütün dutların yaprakları kullanılabilir. Fakat bol yaprak sağlayan dut çeģitlerinin kullanılması koza veriminin daha iyi olmasını sağlar. Bunun içinde aģılı fidan dikmeye özen göstermeliyiz Dut Ağacının ġekillendirilmesi Dut fidanı dikildikten sonra, verilecek yüksekliğe göre fidan gövdesi kesilmelidir. Ġlkbaharda, fidan gövdesi üzerinde pek çok filiz oluģur. Yazın fidan gövdesinin üst kısmında iyi geliģme gösteren 3 adet filiz bırakılarak alt kısmındakiler kesilir. Sonbahar sonlarına kadar bu 3 adet sürgünün geliģmesi sağlanır.yaprak dökümünden sonra 3 adet dal gövde yüksekliğinin yarısı uzunluğunda kesilerek ağaç üzerinde 3 adet kuvvetli kol yapılmıģ olur.bu kollardan çıkan sürgünlerin, yaz boyunca geliģmesi sağlanır. 10.Çilek ÇeĢitleri: 1.Comoroza 2.Selva 3.Gezin çileği ÇeĢit ve Fide Seçimi Çilek de Ģoklu(frigo), tüplü ve taze fide olarak üretim yapılır. ġoklu fide soğuklanma ihtiyacını fideliklerde karģılamıģ, vegatatif geliģmesi durmuģ -2 C derecede soğuk hava tesislerinde muhafaza edilen fidedir. Fidelik rakımı m ve üzerinde ise Kasım-Aralık aylarında alçak rakımlarda ise Aralık-ġubat aylarında fidelikten sökülerek soğuk hava 182

211 depolarında muhafaza edilir. ġoklu fideler Ağustos-Eylül ayının ilk haftası arasında dikimi yapılır.taze fide ise rakımı 700 m den yüksek fideliklerde gün uzunluğu 13 saat den az ve ortalama gece sıcaklıkları 7.2 C derecelerde çiçek gözleri oluģur Ekim-Kasım aylarında sökülerek +2 C derecelerde muhafaza edilerek dikim alanlarına sevk edilir.erkencilik taze fide ile üretimin en büyük avantajıdır.tüplü fide ise fideliklerde stolonlardan elde edilen fidelerin torf+perlit karıģımı veya direk fidelik toprağının viyol veya naylon keselere alınması ile olur. Topraksız kültürde elde edilen fideler soğuk hava tesislerinde +2 C derecede bekletilerek soğuklanma ihtiyacı karģılanır.çeģit seçiminde ise üretim yapılacak bölgenin ekolojik koģulları ve Pazar Ģartları göz önüne alınarak seçim yapılır.ülkemizde kısa gün bitkisi olan Camarosa çeģidi %90 oranında dikimi yapılmaktadır. Nötr gün çeģitlerinden ise Albion,Diamente,Aroma ve Selva dikilmektedir.nötr gün çeģitlerinin ilkbaharın ortasında dikilmesi ile kıģlık dikime göre daha erkencilik sağlar.nötr gün çeģitlerinin dezavantajı kötü meyve Ģekli ve lezzetsiz olmasıdır. California Üniversitesinin yeni ıslah ettiği Ventana dünyada Camarosanın yerine geçmiģtir. Ülkemizde bu çeģitler Camarosa dahil tescil altına alınmadığından ithal edilememektedir. Ġhracat amaçlı ve meyve bahçesi kurmak Ģartı ile üretim yapılacaksa özel koģullar altında ithalat izni verilmektedir. Çilek üretiminde dünya Ģoklu fideden taze fideye dönmektedir. 700 m den yüksek fideliklerde elde edilen fidelerle üretim Ģoklu fideden daha iyi sonuç vermektedir. ġoklu fideler verime Mart ayında baģlar ve havalar ısınıncaya Haziran- Temmuz a kadar devam eder.yüksek rakımlı fideliklerden elde edilen taze fideler ise Ocak ortasında verime baģlar ve havalar ısınıncaya kadar Haziran Temmuz ayına kadar devam eder. 700 m den düģük fideliklerden elde edilen taze fideler ise Aralık ayında verime baģlar ġubat- Mart aylarında biter. Yüksek rakımlı fideliklerden elde edilen taze fidelerin meyvelerinde homojen meyve büyüklüğü, renk ve Ģekil elde edilirken düģük oranlarda ikinci sınıf meyve elde edilir. ġoklu fidelerde ise yüksek oranlarda Ģekilsiz ve ikinci sınıf meyve elde edilir. Çilek YetiĢtiriciliği Çilek örtü altında ve açık alanda üretimi yapılan bir bitkidir. Açık alanlarda yazlık dikim(frigo Fide) 5000 bitki/dk,örtü altında ise KıĢlık dikim(taze fide) 8000bitki/dk. ile üretim yapılır. Dikimden önce 150kg Superphoshpate/dk. ve 4-6t/dk organik gübre verilmeli. Toprak fümigasyonu ve solarizasyon yapılmalıdır. KıĢlık dikimde yatak geniģliği 1m yükseklik 30 cm olmalıdır. Örtü altı dikimde yağmurlama ve damlama sistemi birlikte kullanılmalı dikimden önce toprağın su ihtiyacı karģılanmalıdır, kuruya dikim yapılmamalıdır. Fideliklerden alınan fideler akģam serinliğinde derin ve yüzlek olmamak üzere kökler dik olarak dikilmelidir. Derin dikimden dolayı bitki ölümleri meydana gelir.dikimle beraber sulamaya baģlanır iklim ve hava durumuna (sert rüzgar,sıcak hava) göre serinletmek için yağmurlama ile sulama yapılır. Ġki hafta sonra tamamen damlama sulamaya geçilir. Dikimden bir ay sonra mulch plastik çekilir çünkü ot kontrolü, meyvelerin temizliği, meyvelerin toprakla temasını engellemek ve toprak yüzeyinin ısıtılması içindir.yılık dekara kg.saf azot 35-40kg saf potasyum çilek bitkisi tarafından topraktan alınır. Topraktaki 30 ppm P seviyesi yeterlidir, unutulmamalıdır ki toprakda yüksek seviyedeki P diğer elementleri bağlar, özellikle mikro elementleri. Kök bölgesinde düģük Ph için sülfirik asit uygulaması iyi sonuç vermektedir. Asit uygulaması tehlikeli sonuçlar meydana getirebilir, uzman kontrolünde uygulanması gerekir. Damlama ile her suyunda gübreleme yapılmalıdır. Örtü altı çilek yetiģtiriciliğinde havalandırma özellikle kıģın çok önemlidir. Yağmurlu havalar hariç mutlaka havalandırma yapılmalıdır. Havalandırma yapılmayan seralarda tozlaģma gerçekleģmediğinden meyve kalitesi düģer. Sera içi yüksek sıcaklık vegatatif geliģimi hızlandırır fakat meyve ve yaprak yanıklığını da beraberinde getirir. Sera içi yüksek nem ve sıcaklık yaprak lekeleri, botritis ve kırmızı örümcek riskini artırır. Kimyasal ilaçlarla mücadelede hasat ile ilaçlama tarihlerine dikkat edilmeli. Çiçek ve meyve döneminde yapılan ilaçlamalar meyvenin tadını değiģtirmektedir. Don çilek bitkisine zarar vermez fakat uzun süreli donlar kök hastalıklarına sebep olur. Çiçek ve meyveyi korumak 183

212 için sera içine çekilen ısı perdeleri yatak üzerine çekilen elyaf çiçek ve meyveyi korur. Uzun süre yatak üzerine çekilen elyaf tozlaģmayı engellediğinden dolayı Ģekil bozukluklarına sebep olur. Isı perdesi veya elyaf kullanımında gündüz havalandırılması mutlaka yapılmalıdır. Prodenia,Kırmızı Örümcek,California Thrips,Botritis,Mildew,Yaprak lekeleri ve kök hastalıkları ile kültürel ve kimyasal mücadele edilmelidir. Topraksız tarımda amaç bitkilerin geliģimini besin solüsyonu yardımıyla sağlamak, bitkilerin besin ve su ihtiyacını stres meydana getirmeden karģılamaktır. Erkencilik, Birim alandan fazla ürün almak Çilek Fidesi/dk.Üniform üretim, Besinler gerektiği miktarda verildiğinden raf ömrü uzun ve daha lezzetlidir. Toprak kökenli hastalık, zararlılar ve yabancı ot mücadelesi olmadığından kimyasal ilaç kullanımı azdır. Toprak iģleme, dezenfekte ve yıkama olmadığından iģgücü ve zamandan kazanılarak kısa sürede tekrar üretime geçilir. Tarımsal üretime uygun olmayan arazilerde üretim yapılarak tarım arazileri korunabilir. Topraksız tarımın dezavantajı ise yatırım maliyetinin yüksekliği, üreticinin özel bilgi ve deyime sahip olması, Ec,Ph ve besin solüsyonlarındaki değiģimden bitki çok çabuk etkilenir ve Fusariom,Verticillium gibi hastalık etmenleri hızlı yayılır. 11.Bağ ÇeĢitleri: 1.Öküzgözü 2.Boğazkere 3.ġifoni 4.Tahannebi 5.Köhnü 6.Ağınbeyazı 7.Ağın kırmızısı Bağ Yerinin Seçilmesi Asma, geliģme devresi oldukça uzun olan bir C yi bulduktan sonra geliģmeyen bitkidir. Günlük ısı ortalaması takriben 10 baģlar ve sonbaharlarda ısı ortalaması bu derecenin altına düģünceye kadar geliģmesini sürdürür. Bağ kurulacak bölgenin yıllık aktif sıcaklık toplamının en az 1600 gün-derece olması gerekir. Erkenci çeģitler gün derecede geliģirken geççi çeģitler 3000 gün-dereceden fazla olan yerlerde yetiģirler. Isı toplamı bakımından Doğu Anadolu da Erzurum, Ağrı, MuĢ illerindeki bazı yerler ile yüksek yaylalar hariç yurdumuzun her yeri bağcılığa uygundur. Yıllık yağıģ ortalaması 500 mm. civarında olan yerlerde sulamaya gerek duyulmadan bağcılık yapılır. Ġyi bir bağ bölgesinde kıģlar ve ilkbahar yağıģlı yazlar ve sonbahar baģlangıcı ise yağıģsız olmalıdır. GüneĢ ıģığı üzümün iyi olgunlaģmasını ve renklenmesini sağladığı için bağlar bol güneģ ıģığı alan güney veya güneybatı yönlerine meyilli olan yerlerde kurulması gerekir. Ġlkbahar, sonbahar ve kıģ donları ile rüzgarlarda bağ kurulacak 15 veya - 20 yerlerde omcaların gövdeleri ve kolları bile soğuktan zarar görür. Ġlkbaharda C altına 2 Sonbahar donları da üzerinde ürün olan bağlarda zarar yaparlar.toprak yapısına gelince; bağlar derin, iyi havalanan süzek, kolay ısınan, tınlı ve kumlu-tınlı topraklarda iyi yetiģir. Toprağın derinliği en az cm olmalı, taban arazilerde suyu geçirmeyen ve kök geliģmesini engelleyen sert bir tabaka varsa arazinin drenajı sağlanmalıdır.belirtilen yerlerde bağ kurarken bunlara karģı önlemler düģünülmelidir. 184

213 Bağa Dikilecek Anacın ve ÇeĢidinin Belirlenmesi Bağ dikilecek bölgede filoksera varsa buna dayanıklı olan Amerikan asma anacı kullanılmalıdır. Bağcılıkta kullanılan asma anaçlarının cinsi, arazini taban veya yamaçta olmasına yörenin iklimine, toprak yapısına ve yetiģtirilecek üzüm çeģidi ile uyuģma durumuna göre değiģiklik gösterdiğinden anaç seçerken bu hususlar göz önünde bulundurulmalıdır. Bilindiği gibi üzümler Sofralık, ġaraplık, Kurutmalık ve ġıralık olarak değerlendirilir. Sofralık çeģitlerin iri salkımlı, iri taneli, gösteriģli ve yola dayanıklı olması istenir. ġaraplık-ģıralık çeģitlerin bol Ģıralı, aromalı; kurutmalıkların ise yumuģak dokulu kurutmaya elveriģli ve genellikle çekirdeksiz olması, istenir. Bağ bölgelerinde kullanılacak anaçlar ile yetiģtirilmesi gereken çeģitlerin tespiti konusunda araģtırmalar yapılmaktadır. Bu çalıģmaların ıģığı altında üreticilere genel olarak önerilebilecek çeģitler ve anaçlar, bölgeler itibarı ile aģağıda gösterilmiģtir. NOT: Bölgeler için önerilen anaçlar arasından, kurulacak bağ yerinin tabanda veya yamaçta oluģu, toprağının yapısı ve çeģitle uyumuna göre en iyi olanının belirlenmesi için yöredeki bağcılık uzmanlarına danıģılmalıdır. Bölge Anaçlar YetiĢtirilmesi Önerilen Üzüm ÇeĢitleri Marmara-Trakya Bölgesi 8B, 5BB, S04, 140 Ruggeri, 1103 Paulsen, 99R, 110R 41B,Rup du Lot. ÇavuĢ, Amasya Beyazı, Hafız Ali, MüĢküle, Razakı, Cardinal, Alphonse Lavallae, Kozak Siyahı, Kozak Beyazı, Hamburg Misketi, Ġtalya, Yapıncak, Papazkarası, Gamay, Adakarası, Beylerce, Karasakız. Ege Bölgesi 5BB, 420 A, 99R, 110R, 140 Ruggeri, 1103Paulsen, 41B, Rup du Lot, Harmony,Dogridge, Salt Creek. Çekirdeksiz, Perlette, Razakı, Cardinal, Alphonse Lavallee, H. Misketi,Ġtalya, Gemre, Semillon, Çalkarası, Bornava Misketi, Granache, Carignone. Orta Anadolu Bölgesi 5BB, 8B, 420 A, 140 Ruggeri, 99R, 110R, 1103Paulsen, Rupdu Lot. 41B. Hafızali, ÇavuĢ, Ġtalya, Alphons Lavalle, Razakı, Parmak, Gül üzümü, Sungurlu, Narince, Emir, Hasandede, Kalecik Karası, Papazkarası, Dimrit. Akdeniz Bölgesi 5BB, 140 Ruggeri, 1103 Paulsen, 99R, 110R, 41B, Rup du Lot. Cardinal, Perlette, Tarsus Beyazı, Muscat Reindes Vigne, Ġtalya, Razakı, Alphonse Lavallee, Gemre. Güney Doğu Anadolu Bölgesi 140Ruggeri, 110R, 99R, 1103Paulsen, 41B, Rup du Lot. Muhammediye, Pafı, DımıĢkı, Ağbesni, Hönüsü, Razakı, Hatun Parmağı, Tahannebi, Cardinal, Öküzgözü, Boğazkere, Dökülgen, Kabarcık, Horoz Karası. Doğu Anadolu Bölgesi 140 Ruggeri, 110R, 41B, 420 A, 99R. Kara Erik, Besni, ġilfoni, Muhammediye, Tahannebi, Narince, Öküzgözü, Boğazkere, Mikeri, KureĢ. 12.Kiraz çeģitleri: 1.Dalbastı 2.Lambert 3.Sarı kiraz 4.Vista 5.Bing Anaç Seçimi : 1-KuĢ Kirazı (Prunus avim ) : Ülkemizde yaygın olarak kullanılan bir anaçtır. Dikine ve kuvvetli büyür, büyük taç yapar. Uygun Ģartlarda uzun ömürlüdürler. Geçirgen verimli, tınlı, derin, organik maddece zengin yerlerde daha iyi yetiģir. Kirece mukavemeti azdır. Göz aģısı ile 185

214 uyuģması iyidir. Toprak ve arazi yapısı uygun olursa 6*6, 6*5 m. aralıklarla dikilip ilk yıllardan itibaren Ģekil verilmeli ve budama yapılmalıdır. Terbiye ve budamaya fazla dikkat edilemeyecekse biraz daha geniģ dikilebilir. 2-Ġdris ( Prunus mahalep ) : Sulaması problem olan, daha az su verilebilen arazilerdeki kiraz bahçesi tesisinde önerebileceğimiz bir anaçtır. Daha çok viģneye anaç olarak kullanılır. - - Taç küçüktür. KuĢ kirazının %75-80 i kadar. - - Kökler daha derine gider. - - Süzek ve kumlu toprakları sever. KuĢ kirazına göre kirece daha dayanıklıdır. - - AĢı uyuģmazlığı gösterebilir. - - Yüksek (60-65 cm.) den aģılandığında bodurlaģtırıcı etki artar, fakat pratik olmadığından pek uygulanmamaktadır. Genellikle Prunus mahalep ile kurulan kiraz bahçeleri için 4x5, 5x5 m. dikim mesafeleri uygundur. ViĢne bahçeleri için ise 4x4, 4x5 m. gibi aralıklar önerilebilir. 3-Klonal Kiraz Anaçları : Bunlarda 5 çeģit anaç olarak, ülkemize intikal ettirilmiģtir. Bu anaçlara temel çeģidimiz olan 0900 Ziraat, dölleyici olarak da Starks Gold ve Bigarreau Gaucher aģılanarak bölgede dikimi fidan dikim sezonunda bir proje dahilinde yapılmıģtır. Seçilen bölgeler Eğirdir, Yalova, Çanakkale, Pozantı, K.MaraĢ ve Malatya dır. Bu bölgeler Türkiye genelini yaklaģık temsil etmektedir. Proje sonunda anaçlara uyumu, verime etkileri gibi kriterler değerlendirilip bölgelere göre uygun anaçlar en kısa zamanda üreticilerimize intikal ettirilecektir. Proje dahilindeki bu anaçlar ithal edildikten sonra Enstitümüz bahçesine aģı parsellerine dikilmiģ ve aģılamaları da burada yapılmıģtır. Ġlk gözlemlerimiz Tabel Edabriz anacı çöğür olarak dikime müteakip klonal göstermiģtir. Tabel Edabriz ve Vleiroot-158 anacı araziye uyumu ve aģıya gelme oranları çok düģük kalmıģtır. Bununla beraber SL-64, Maxma,ve Gisela-5 anaçları arazi Ģartlarına uyumu, aģı uyuģması, fidan haline gelme yönünden projenin daha ilk yıllarında favori görülmüģtür. Bu klonal bodur kiraz anaçları çoğaltılma usulleri ve diğer veriler hızla değerlendirilmektedir. Bahçe Kurulması Kiraz yetiģtiricilinde problemlerin büyük kısmı henüz bahçe kurulurken yapılan hatalara dayanmaktadır. Tek çeģitle bahçe kurulması, genellikle derin dikim ve ilk yıllarda ağaçların terbiye edilmemesi, gövde yaralanmalarının önemsenmemesi baģlıca kuruluģ hataları olarak ileri ki yılların verim ve ağaç sağlığını etkilemektedir. Ġyi bir planlama yapılmalı ve ilk kültürel iģlemler iyi yapılmalıdır. Ülkemizde genellikle eski bahçeler tek çeģitle kurulmuģtur. Tek çeģitle bahçe kurulması yetersiz döllenmeye veya hiç döllenmemeye sebep olmaktadır. Ben düģmeden hasada kadar olan sürede yağmur çatlaması zararına karģı tek çeģitle bahçe kurulmaması gerekmektedir. Her kiraz bahçesinde en az 4-5 çeģit bulunmalıdır. ÇeĢitlerin seçiminde ise birbirlerini dölleyebilir nitelikte olmasına dikkat edilmelidir. ÇeĢit Seçimi : Kiraz bahçelerinin tesisi aģamasında her çiftçinin zaten belirlediği temel bir çeģidi vardır. Bu Ģekilde bahçede bir çeģidin ağırlıklı olması da tabiidir. Yalnız kirazda yaklaģık bütün çeģitler kendisiyle uyuģmadığı için, grup kısırlığı da söz konusu olabilmektedir. Ġyi bir verim için birbirini iyi dölleyebilir çeģitlerin bulunması, ekolojik faktörlerden kaynaklanan riskin azaltılması, 1,5 aylık bir süre boyunca pazara kiraz sunulabilmesi, hasatta iģçilik v.b. gibi yönlerden dolayı sıkıģmamak için iyi bir çeģit planlaması gereklidir. Türkiye nin ihracat Ģansının en yüksek olduğu ve en popüler çeģit 0900 Ziraattir. Ġhraç eden ülkelerde Türk Kirazı diye unvan almıģ çeģidimizdir. Bu nedenle 0900Ziraat dıģında yeni bir çeģit peģinde koģmak Ģimdilik yersiz görülmektedir.bununla beraber 0900 Ziraatın 186

215 dölleyicilerinin kiraz tarımında planlanması zorunludur.dölleyicilerde genellikle Starks Gold, Lambert,Vista,Merton Late,Bigerreau Gauçher,Nnoble,Jübile dir Ziraat değiģik bölge isimleriyle ülkemizde yaygındır.uluborlu Napolyonu,Dereçine Napolyonu,AkĢehir Napolyonu,Malatya Dalbastı,Allahdiyen,Salihli ve M.Kemal PaĢa Napolyonu gibi değiģik adlarla anılmaktadır.yalnız enstitümüz tarafından değiģik enstitüler ve üniversiteler iģbirliği ile yürütülen projemiz neticelendiğinde bu bölgesel napolyon iģine çözüm bulunacaktır.ġlk yapılan çalıģmada tüm napolyon diye adlandırılan bu kirazlarımızın aynı olmadığı yalnız sinonim olduğu anlaģılmıģ fakat kesin neticeler devam etmekte olan çalıģmalar neticesinde netleģecektir. Bu konu kapsamında Estitümüz bahçesinde bölgeleri temsilen, AkĢehir bölgesinden 6, Uluborlu dan 3, Honaz dan 1, Dalbastı, M.KemalpaĢa dan 3 tip seçilmiģ, bunlar yine Enstitümüzde imkanları ile Prunus avium, Prunus mahalep ve klon anacı olan Gisela-5 üzerine aģılanarak bahçe tesisi yapılmıģtır. Netice olarak bütün bölgelerin tipleri aynı ekolojik Ģartlarda ve aynı anaçlar üzerinde performansı izlenerek, gerekli değerlendirmeler neticesinde bu konudaki büyük problem hal edilmiģ olacaktır. Dölleyici : Mevcut kiraz bahçelerinde en büyük problemlerden baģta geleni döllenme problemidir. Bunun sonucu olarak verim azlığı ve verim düzensizliğidir. Verim azlığı ve verim düzensizliğinin baģka sebepleri de olmasına rağmen en önemli doğru dölleyici planlamamasıdır. 13.ViĢne ÇeĢitleri: 1.Kütahya 14.Nar ÇeĢitleri: 1.KatırbaĢı 2.Hicaz nar 3.Ġzmir Dikim Nar fidanları yaprak dökümünü takiben kıģ ve erken ilkbahara kadar dikilebilir. KıĢları ılık geçen bölgelerde sonbahar dikimi uygunken kıģları kısmen sert geçen yerlerde erken ilkbahar dikimi yapmak daha uygundur. Dikim zamanında bütün fidanlarda olduğu gibi kök tımarı yapılır. Çelikte kalan zayıf sürgünler çıkarılır ve ana sürgün cm den kesilir. Dikimden sonra toprak iyice sıkıģtırılarak can suyu vermek için küçük bir çanak açılır ve toprak nemlide olsa mutlaka can suyu verilir. KıĢ dikimlerinde kısa sürede bol yağıģ olacaksa çok gerekli değildir. 15.Ayva ÇeĢitleri: 1.Ekmek 2.EĢme 3.Limon YetiĢtiriciliğinin Teknik Özellikleri Ayvanın Çoğaltılması ve Anaçları Ayva çeģitlerinin autogam olmaları bu türde tohumla üretme imkanını sağlarsa da, türün vegetatif olarak da kolaylıkla üretilmesi yüzünden kültür çeģitlerinin çoğaltılması geniģ ölçüde çelik, dip sürgünü veya bazı durumlarda aģı ile olur. AĢı yapma zorunluluğu olan durumlarda durgun göz aģısı tercih edilir. Ayva ayva anacı üzerinde düzgün geliģirse de alıç üzerinde büyümesi yavaģ ve zayıf olur. AĢı yerlerinde ve kalem tarafında daima bir ĢiĢkinlik meydana gelir. 187

216 Ayva Bahçesi Tesisi Dünyanın hemen her tarafında kapama ayva bahçelerine pek az rastlanır. Memleketimizde de yalnız sapanca gölü kenarında EĢmede ve bir de Ġzmir de kapama ayva bahçeleri vardır. Kapama ayva bahçeleri kurarken tek gövdeli olarak yetiģtirilecek ağaçlar arasında 3 4 m aralık ve mesafe bırakılır ve genellikle dikim kare Ģeklindedir. Dik dörtgen dikimde 4x5 veya 5x6 m aralık ve mesafelerle dikilirler. Verilecek olan aralık - mesafeler toprak tipine ve yetiģtirme sistemine göre değiģiklik gösterir. Dikim budaması yapılan fidanlar aģı yeri toprak üzerinde kalacak Ģekilde ılıman iklimlerde Kasım Ocak ayları arasında dikilmeleri tavsiye edilir. Daha soğuk olan bölgelerde ise fidan dikimi ġubat ve Mart aylarında yapılmalıdır. YetiĢtiriciliği yapılan ayva çeģitlerinin çoğu kendine verimli olduğu için tek bir çeģitten kapama ayva bahçesi kurulabilir. Fakat düzgün Ģekilli meyveler elde etmek için mutlaka tozlanma ve döllenmeye ihtiyaç bulunmaktadır. Bunun için çeģit karıģımı yapmakta fayda vardır. Dikim sırasında bahçede sağlıklı bir tozlanma ve döllenme için mutlaka aynı dönemde çiçek açan çeģit karıģımlarına yer verilerek bahçe kurulmalıdır. Aksi takdirde iklimsel olayların olumsuz gittiği bazı yıllarda meyve tutumu oranlarında ciddi düģüģler yaģanır. H Sebze Üretimi Tablo H.6: Sebze Üretimi Sıra Ürün Adı Ekilen Alan (ha) Üretim (Ton) No 1 Hıyar Patlıcan Domates Biber Marul Ispanak Maydanoz Soğan Fasulye Lahana Sarımsak Kavun Karpuz ** Ġstatistik kanunu gereği yayınlama hakkı TÜĠK e ait olduğundan dolayı yayın öncesi geçici rakamlar verilmektedir. Kaynak:Ġl Tarım Müdürlüğü (2010) 1.Domates: 1.Falkom 2.H Beta 88 4.Besera F-1 Fide Dikimi: Fide dikimi ilkbahar don tehlikesinin tamamen kalktığı, toprak ve hava sıcaklığı ºC yi bulduğu zaman yapılır. Dikim genellikle tohum ekiminden yaklaģık 7-8 hafta sonradır. Tarlaya dikimde çiçek açmıģ veya meyve tutmuģ domates fideleri dikilmemelidir. Bu gibi 188

217 fidelerin geliģmeleri yavaģ olup, bodur kalır, verimleri düģer. Dikim akģama doğru yapılmalı, fideler güneģ altında bekletilmemelidir. Fideler yaklaģık cm boylanınca genellikle dikime hazırdır. Bölgemizde ġubat sonu Mart baģından itibaren fide dikimi yapılır. Dikimde can suyu yeteri kadar verilmeli, can suyu ile birlikte, kök ve kök boğazı hastalıklarına karģı gereken ilaçlamalar yapılmalıdır. Domates yetiģtiriciliğinde sıra arası ve üzeri aralıkları, çeģidin sırık veya yer çeģidi olmasına göre değiģir. Sırık çeģitlerde sıra arası cm, sıra üzeri cm, yer çeģitlerinde sıra arası 140 cm, sıra üzeri cm olmalıdır. 2.Biber ÇeĢitleri: 1.Çarliston 2.Duru-16 3.Fırat Ekim ve Dikim Tohumlar, sıcak yastıklara ekilir ve yastıklar içerisinde çimlendirilir, fideler 3-4 yapraklı olduktan sonra tüplere ĢaĢırtılır ve Nisan ayının sonlarına doğru fideler esas dikim yerlerine dikilir. Biberler genelde sıra arası 80 cm, sıra üzeri cm olacak Ģekilde dikilir. Dikim esnasında fideler çapa ile açılan yeterli büyüklükteki çukura olduğu gibi yerleģtirilir ve çukurun boģ kısımları toprakla doldurularak hafifçe bastırılır. Açılan bu çukurlar sedde üzerinde olmalıdır. Dikimden hemen sonra can suyu verilir. 3.Patlıcan ÇeĢitleri: 1.Pala 2.Bilecik 3.KorniĢon Ekim ve Dikim Tohum sıcak yastıklara ġubat ayının ilk haftasında ekilir. Serpme veya sıravari olarak metrekareye 5-6 gr üzerinden ekilir. Sıravari ekim en iyi yoldur. Ekimden sonra tohumların üzeri 1 cm kadar kalınlıkta harçla örtülür ve hafifçe bastırılarak süzgeçli kovalarla tohumların bulunduğu kısma inecek kadar çimlenme suyu verilir.tohumlar çimlenip 7-8 yapraklı olduktan sonra tohumlar Nisan ayının 2. haftasından itibaren 50 cm sıra üzeri 100 cm sıra arası ile esas yerine fideler aynı günde dikilmeye dikkat edilerek dikilir. Dikimden hemen sonra can suyu verilir. 4.Hıyar ÇeĢitleri: 1.Dere 2.Kilis 3.Maltepe 4.Çengelköy Ekim ve Dikim Fide yetiģtirme usulü daha fazla masraflı ve daha çok emek istemekle beraber daha erken verim verir.kaliteli fide uygun bir fide harcı, iyi bir bakım ve yetiģtirme ortamı ile temin edilir. Harç hazırlanırken çiftlik gübresi-toprak ve kum, Ģu oranlarda olmalıdır; Orman toprağı kullanılırsa iki kısım çiftlikgübresi, iki kısım orman toprağı ve bir kısım kum, bahçe toprağı kullanılırsa 6 kısım çiftlik gübresi, üç kısım bahçe toprağı ve bir kısım kum kullanılmalıdır. 189

218 Harç kullanılmadan dezenfekte edilmesi gerekir. Harcı hazırlandıktan sonra tohum ekimine geçilir.bunun için fidelerin dıģarıya çıkartılma zamanları göz önünde tutularak tohumlar yastık veya tüplere Ģubattan itibaren ekilir. Hıyarlar yer değiģtirmeye karģı çok hassas olduklarından genellikle ĢaĢırtma yapılmaz ve bunun içinde tohumlar yastıklara 10x10 cm sıra arası ve sıra üzerinden ekilir. ÇıkıĢı garantilemek amacıyla her ekim yerine 2-3 tohum atılmalı ve hepsi çıktıktan sonra en kuvvetli bir tanesi bırakılarak diğerleri seyreltilmelidir. Açıkta yetiģtiricilik için yastık veya tüplerde yetiģen fideler soğuk hava tehlikesi kalkar kalkmaz önceden iģlenmiģ ve hazırlanmıģ dar veya geniģ masuralara dikilir. Hıyar için masuralar tek sıralı yetiģtirmelerde cm geniģliğinde, çift sıralı yetiģtirmelerde cm geniģliğinde hazırlanmalıdır. Sıra üzerinde ise toprak ve çeģidin geliģme karakterine göre fideler genellikle cm üzerinden dikilmelidir.seralarda dikim; fideler yastık veya tüplerden çıkartılarak daha önce açılmıģ çukurlara konur ve can suyu verilerek fide etrafındaki boģlukların verilen su ile dolması sağlanır. Daha sonra bu boģluklar elle veya çapayla etrafındaki toprakla doldurulur.fide yetiģtirme usulünden ayrı olarak hıyar tohumlarının doğrudan tarlaya ekilmesi için ekimin ilkbahar baģlarındaki don tehlikesi kalktıktan sonra Nisan ayı ortalarına kadar yapılması gerekir. Tohumların ekimden önce 1-2 gün ıslak bir bez içinde bırakılmaları tohumların daha kısa zamanda çimlenip toprak yüzüne çıkmalarını sağlar. Ekim için açılan çukurlara 2-3 cm derinliğinde olacak Ģekilde 3-4 tohum atılır ve çukurlar toprakla kapatılarak hafifçe bastırılır. Sıra arası ve sıra üzeri ile her bir ekim yerine bırakılacak tohum sayısına bağlı olarak dekara gr tohum hesap edilmelidir. 5.Fasulye: 1.AyĢekadın fasulye 2.Sırık 3.Romano 4.Sarıkız Ekim Zamanı Açıkta taze fasulye yetiģtiriciliğinde Mart sonu ve Nisan aylarında ekime baģlanır (bölge ekolojik Ģartları dikkate alınır). Fakat iklim Ģartlarına göre Mayıs ayının son haftasına kadar kademeli olarak ekim yapılabilir. Örtü altı taze fasulye yetiģtiriciliğinde ilkbahar döneminde 1 Mart, Sonbahar döneminde 15 Temmuz-1 Ağustos tarihlerinde tohum ekimi yapılır. GeniĢ alanlarda bodur taze fasulye yetiģtiriciliği yapılan yerlerde sıra usulü mibzerle ekim yapılır. Sıra arası cm, sıra üzeri cm ve 2-3 cm derinliğe tohum bırakılır. Dekara 5-7 kg tohum ekilir. Sırık taze fasulye yetiģtiriciliğinde karıģık ekimin yanında (Mısır ile) sırık kullanılarak (söğüt, fındık dalları) yetiģtiricilik yapılmaktadır. Sırık taze fasulye yetiģtiriciliğinde ocağa 5-7 adet tohum gelecek Ģekilde ekim yapılır ve ocaklar arası 1m mesafe bırakılır. 6.Soğan: 1.Panko 2.KaĢ Ekim Soğan elde etmek için genellikle iki ekim veya dikim yöntemi uygulanır. a) Tohumun doğrudan doğruya tarlaya ekilmek suretiyle baģsoğan yetiģtirilmesi, Tohumdan baģsoğan elde etmek için 30'ar cm ara ile açılan çizgilere soğan tohumları mibzerle ekilir. Seyreltme yapılacağı düģünülerek bolca tohum atılır. Tohumlar çimlenip fideler toprak yüzünde yetiģmeye baģladığı ilk 15 gün içinde yabancı otları temizlemek ve toprağı kabartmak amacı ile birinci çapa, bundan 3-4 hafta sonra da ikinci çapa yapılır ve ikinci çapa ile birlikte sıra üzerinde bitkiler arasında çeģidin iriliğine göre 6-10 cm mesafe bırakılacak Ģekilde seyreltme yapılır. Dekara ortalama olarak 2 kg tohum atılmalıdır. Tohum ekim zamanı, çeģidin 190

219 erkencilik yeteneğine ve bölgenin ekolojik Ģartlarına göre tesbit edilir. Bununla birlikte genellikle tohumlar Ģubat ve mart aylarında ekilmekte ve mevcut Ģartlara göre temmuz ve eylül ayları arasında hasat olgunluğuna varmaktadır. b) Önce tohumlardan arpacık denilen küçük soğanların elde edilerek bunların tarlaya dikilmesi suretiyle baģsoğan yetiģtirilmesi. Arpacık soğanı yetiģtirmek için genellikle m. geniģliğinde ve 3-5 m. uzunluğunda, zeminden cm yükseklikte, tahta adı verilen geniģ masuralar hazırlanır. Tohumlar metrekareye 5 gram hesabı ile tahtalar üzerine sıravari veya serpme suretiyle ekilir. Ekim,iklim ve toprak Ģartları ve yılın gidiģine göre ġubat-nisan ayları arasında yapılır. Ekimden sonra tohumların üzerine ya ince bir tabaka halinde "harç" örtülür veya bir tırmık vasıtasıyla tohumlar toprak içerisine aktarılarak hafifçe bastırılır. Sonra süzgeçli kovalarla yeteri kadar sulanır. Tohumlar gün içerisinde çimlenerek toprak yüzeyine çıkarlar.uygun koģullarda, ekimden 5-6 ay sonra arpacıklar olgunlaģır. oranında protein vardır. Verimi, ekim zamanı ve çevre koģullarına bağlı olarak, kg/da arasında değiģmektedir 7.Sarımsak: 1.Edirne Sarımsak YetiĢtiriciliği Kültür sebzeleri arasında yemeklik ve ilaç olarak kullanılan sarımsak çok eski zamanlardan beri bilinen, evlerimizde azar azar da olsa sürekli tükettiğimiz bir sebzedir. Sarımsak ılımlı iklimden hoģlanır. Sıcaklığın oc olması yeterlidir. sarımsaklarda çiçeklenme oc arasında olur. Bu çiçekler tohum bağlamaz. Bitkinin yeģil aksamı, 15 oc üzerindeki sıcaklıklar geliģmeyi yavaģlatır. Sarımsak diģ halinde iken 10 oc ye kadar dayanabilir. Bitki halinde ise ancak -3, 4 oc ye kadar zarar görmez. DüĢük sıcaklıklar uzun süre devam ederse 0 oc nin hemen altında donma baģlar. Sarımsak uzun günlerde çiçeklenen bir bitkidir. Daha sonra dumura uğrayan çiçeklerin fazla olması arzu edilmez. Çiçeklenmenin az olması, diģ verimini artırır. Bunun için sıcaklığın biraz yüksek olması, sulamanın az olması veya hiç yapılmaması, yeteri kadar gübre verilmesi gerekir. Belirtilen sıcaklık için ülkemiz iklimi uygun olup, suyun kontrollü verilmesi ve düzenli gübreleme üreticilerimizin bilmesi gereken iki önemli husustur. Ġklim yanında sarımsağın toprak istekleri de önem taģır. Fazla ağır,killi ve su tutan topraklarda baģlar güzel teģekkül etmez. Sarımsak, toprakta bir miktar organik madde istemesine rağmen, organik gübrelemeden hoģlanmaz. Bu yüzden çiftlik gübresi bir önceki ürüne atılırsa daha iyi sonuç alınır. sarımsağın tercih ettiği topraklar, az miktarda humus ihtiva eden kumlu-tınlı topraklar olup, toprak asitliğinin nötr olması gerekir. Sarımsak ticari gübrelerden hoģlanan bir sebzedir. GeliĢmenin ilk dönemlerinde fazla olan azot ihtiyacı giderek azalarak son dönemde potasyuma olan ihtiyaç artar. Ġyi bir ürün için tınlı-kumlu bir toprağa 20 kg/da azotlu 25 kg/da potaslı ve 10 kg/da da fosforlu gübre atılmalıdır. Besin maddeleri yetersiz olunca diģler küçük kalıp, sayıları çoğalır ve depolama müddeti kısalır.sarımsak sadece diģlerle üretilir. Üretimde kullanılacak diģler belli bir büyüklükte olmalıdır. Fazla büyük diģler çabuk çiçek sapı meydana getirir. Zayıf ve küçük diģler ise verim düģüklüğüne sebep olur. Sarımsak diģleri tek ve çok sıralı dikilir. Tek sıra dikimde Cm sıra arası, 5 10 Cm sıra üzeri mesafeleri uygulanır. Çok sıralı dikimde ise, Cm geniģlikteki tahtalar üzerine 10 Cm ye 10 Cm mesafe ile dikim yapılır. Çok sıralı ekimde dekardan daha fazla ürün alınır. Bir dekar yere orta büyüklükte diģ kullanıldığı zaman, tek sıraya kg, çok sıraya kg diģ hesaplanır. DiĢler tek tek ve sivri kısmı yukarı gelecek Ģekilde dizilir. Dikim derinliği ise 3 4 Cm dir. 191

220 Ülkemizde çoğunlukla kıraçta yetiģtiricilik yapıldığından sadece yağmur suyundan yararlanılır. Bu durumda 2-3 çapa yeterlidir. Sulu Ģartlarda ise her sulamadan sonra çapa yapılmalıdır.,sarımsaklar ılıman iklimlerde Kasım ayından itibaren kıģı sert geçen, don yapan yerlerde Nisan dan sonra dikilir. Bu yüzden baģların olgunluğu dikim zamanına bağlı olarak değiģir. Örneğin taze yeģil sarımsaklar en erken ġubat sonunda, en geç Haziran baģında hasat edilir. Olgun ve kuru baģlar ise, en erken Mayıs sonu, Haziran baģında, geç ekimde ise Temmuz sonu Ağustos baģında hasat edilir. Sarımsağın sık baģlı olanları seyrek baģlılarına göre daha kolay hasat edilir. Toprak içinde baģ oluģturan sarımsaklar ise elle çekilmemeli, çapa ile çıkarılmalıdır. Hasat öncesi sarımsak sapları aynen soğanda olduğu gibi yatırılır. Böylece diģlerin daha fazla olgunlaģması sağlanır. Saplar iyice kuruyunca güneģli ve kuru bir havada hasat yapılır. Ürün 4 5 gün tarlada bırakılarak kurutulur. YağıĢlı bölgelerde, hasat edilen ürün kapalı yerlere serilerek kurutulur. KurumuĢ baģların pazarlanması üç Ģekilde yapılır. Birinci Ģekil, sapları ve kökleri kesilmiģ baģların dökme olarak naylon torba ve kasalar içinde, ve 50 kg lık miktarlarla pazarlanmasıdır. Ġkinci Ģekil, kökleri kesilmiģ adet sarımsağın saplarından bağlanarak demet halinde sunulması, üçüncü Ģekilde en az baģın bir arada saplarının örgü yapılmasıdır.ġyi bir çeģit ve uygun bakım Ģartlarında dekardan kg kuru baģ sarımsak alınır. 8.Patates: 1.Agata 2.Granola Dikim Patates, ilkbaharda toprak ısısı 8-10 oc yi bulduğu ve geç donların sona erdiği zaman dikilir.bölgemizde dikim zamanı ġubat-mart aylarıdır.dikimde sıra arası cm, sıra üzeri cm dir. Dikim derinliği; yüzlek dikimde 2cm, derin dikimde 5 cm dir. Yüzlek dikimlerin üzerine en az 15 cm, derin dikilenlerin üzerine ise 10 cm toprak konularak sırt yapılmalıdır. Sırt yapılma zamanı; - Dikimden hemen sonra düģük sıcaklık veya toprakta kaymak bağlama durumlarında, çıkıģ tamamlandığında sırt yapılır. - Dikim sonrasında yüksek sıcaklık ve kuraklık bekleniyorsa, sırt dikimden hemen sonra yapılır. Dikim el ile ya da makine ile yapılır. Önerilebilcek en uygun dikim yöntemi; - Tohumluk yumruların karık pulluğu ile açılan karık diplerine yerleģtirilmesi, - Aynı karık pulluğunun sırtlarından geçirilerek karıkların kapatılmasıdır. ÇıkıĢ sonrası bitkiler uygun büyüklüğe ulaģtığında aynı karık pulluğu ile boğaz doldurma ve yabancı ot kontrolü de yapılabilir.sulu Ģartlarda ortalama dekara kg, kuru Ģartlarda 150 kg tohumluk yeterlidir. 9.Kabak: 1.Sakız kabağı 2.Kestane kabağı 3.Bal kabağı 4.Su kabağı 10.Kavun ÇeĢitleri: 1.Mollaköy kavunu 2.AltınbaĢ 3.Magnum 4.Hasanbey 192

221 5.Kırkağaç 6.Barada 7.Öztürk 8.Cumra Ekim Kavun yetiģtirilecek arazide ekimden önce sıra arası 2 m olacak Ģekilde karık pulluğu ile karıklar çekilmelidir. Bu karıkların kenarına tek taraflı olarak ve sıra üzeri 75 cm olacak Ģekilde ocaklara ekim yapılır. Her ocağa 4-5 adet tohum bırakılmalıdır.tohumların üzeri 5-6 cm toprakla örtülerek hafifçe bastırılmalıdır. Bölgemizde araziye ekim 20 Nisan-5 Mayıs tarihleri arasında yapılmalıdır.tohumlar 5-15 gün içinde çimlenerek toprak yüzeyine çıkarlar. ÇıkıĢtan sonra uygun olan iki adet bitki ocakta bırakılır. Daha sonra bir adet bitki bırakılır. Fide YetiĢtirerek Dikim Kavun tarımında erkencilik açısından fide ile yetiģtiricilik yapılabilir. Bölgemizde fide ile, yetiģtiricilik ile, ekim ile, yetiģtiricilik arasında gün kadar erkencilik sağlanabilir. Fide yetiģtiriciliğinde 10x13 cm ebadındaki altı delinmiģ plastik torbalar kullanılır. Bu torbalar iyi karıģtırılmıģ harç ile doldurulur. Harç yapmak için hacim olarak 1 ölçü bahçe toprağı, 1 ölçü iyi yanmıģ ahır gübresi ve 1 ölçü kum iyice karıģtırılır.harç doldurulmuģ olan torbalara kavun tohumları 4-5 cm derinlikte konur. Her torbaya 1-2 adet tohum bırakılır. Bu torbalar seralar ve yüksek tünellere konarak süzgeçli kovalarla sulanır. Bölgemizde tüplere tohum ekimi 5-15 Mart tarihleri arasında yapılmalıdır. Torbalarda yetiģen fidelerin zaman zaman yabancı otları alınır ve sulaması yapılır. Normal Ģartlarda fideler gün içinde araziye dikime hazır hale gelir.dikime hazır hale gelen fideler kültüvatör ile sürülmüģ ve karık pulluğu ile karıkları açılmıģ olan araziye sıra arası 2 m ve sıra üzeri 75 cm olacak Ģekilde dikilmelidir. Plastik torbalardan fideler çıkarılırken fide toprağının dağılmamasına özen gösterilmelidir. Dikimden sonra mutlaka can suyu verilmelidir. 11.Karpuz çeģitleri: 1.Crimson sweet 2.Galactıca 3.Shımal 4.Tuzla Ekim Karpuz yetiģtirilecek arazide ekimden önce sıra arası 2 m olacak Ģekilde karık pulluğu ile karıklar çekilmelidir. Bu karıkların kenarına tek taraflı olarak ve sıra üzeri 75 cm olacak ocaklara ekim yapılır. Her ocağa 2-3 adet tohum bırakılmalıdır. Tohumların üzeri 5-6 cm toprakla örtülerek hafifçe bastırılmalıdır. Bölgemizde araziye ekim 20 Nisan-5 Mayıs tarihlerinde yapılmalıdır. ÇıkıĢtan sonra ocakta fidelerden uygun olan iki adedi bırakılır. Daha sonra bir adet bitki bırakılır. Fide YetiĢtirerek Dikim Karpuz tarımında erkencilik açısından fide ile yetiģtiricilik yapılabilir. Bunun için 10x13 cm ebadındaki altı delinmiģ plastik torbalar (tüp) kullanılır. Bu torbalar iyi karıģtırılmıģ harç ile doldurulur. Harç yapmak için hacim olarak 1 ölçü bahçe toprağı, 1 ölçü iyi yanmıģ ahır gübresi ve 1 ölçü kum iyice karıģtırılır.harç doldurulmuģ olan torbalara karpuz tohumları 4-5 cm derinlikte konur. Her torbaya tohumun kalitesine göre 1-2 adet tohum bırakılır. Bu torbalar süzgeçli kovalarla sulanarak seralar veya yüksek tünellere konur. Bu iģler bölgemizde 5-15 Mart tarihlerinde yapılmalıdır. Torbalarda yetiģen fidelerin zaman zaman otları alınır ve 193

222 sulaması yapılır. Normal Ģartlarda fideler gün içinde dikime hazır hale gelir.dikime hazır hale gelen fideler sıra arası 2 m ve sıra üzeri 75 cm olacak Ģekilde daha önceden kültüvatör ile sürülmüģ ve karık pulluğu ile karıkları açılmıģ olan tarlaya dikilmelidir. Plastik torbalardan fideler çıkarılırken fide toprağının dağılmamasına özen gösterilmelidir. Dikimden sonra mutlaka can suyu verilmelidir. H Süs Bitkileri 1.Gül 2.MenekĢe 3.Papatya 4.Petunya 5.Karanfil 6.Aslan ağzı 7.Fesleğen 8.lale 9.Ters lale Süs Bitkileri Dünyada ve ülkemizde hızlı ĢehirleĢme sonucunda doğa bütünlüğü parçalanmakta, Ģehirler beton yığınlarına dönmekte, kiģi baģına düģen yeģil alan miktarı her geçen gün azalmakta ve insanlar yeģile, ağaç, ağaççık veya çalı formundaki bitkilere olan özlemlerini giderememektedirler. Gün geç tikçe daha dar alanlarda yaģamaya mahkum edilen insanlar göz zevklerini tatmin etmek ve yeģile olan özlemlerim azda olsa gidermek için süs bitkileri yetiģtirmekte hatta bu bitkileri evlerinin içine kadar getirmektedirler. Ülkemiz, saksıda yetiģtirilen, kesme çiçek olarak tüketilen ve dıģ mekan bitkileri olarak kullanılan birçok türün anavatanıdır. Lale basta olmak üzere birçok sus bitkisi bu topraklarda yaratılmıģ ve buradan diğer ülkelere yayılmıģtır Maalesef değerini bilmediğimiz yüzlerce süs bitkisi türü çeģitli yollarla ülkemiz topraklarından koparılarak kaçırılmakta ve ileride ithal yoluyla tekrar bizlere dönmektedir. Çünkü, süs bitkileri konusunda ilen ülkelerde bu materyallerden seleksiyon veya melezleme yoluyla yeni tip ve çeģitler elde edilmektedir. Türkiye bir bağ-bahçe cenneti olduğu kadar birçok süs bitkisi için de uygun Ģartlara sahiptir Buna rağmen son yıldır bu konu üzerine pek durulmamıģtır. Son yıllarda özellikle kesme çiçek türleri baģta olmak üzere saksılı ve dıģ mekan süs bitkilerinin tarım sektörü içindeki payı artmıģtır yılı verilerine göre 25 milyon dolarlık kesme çiçek ihracatı yapılmıģken Türkiye'deki tüketim ĠSO-200 milyar lira olarak gerçekleģmiģtir. Ancak saksılı ve dıģ mekan süs bitkileri satıģı veya üretimi konusunda istatistiki bilgi yoktur. Ġnsanoğlu doğaya ve doğal güzelliğe karģı olan yakınlığı nedeniyle her evde bir veya birkaç süs bitkisi mutlaka yer vermektedir Örnek olarak birleģik çiçekli türlerden sardunya (Pelarganîum spp), açalya (Azalea), çok yıllık ve çiçekli orman gülü (Rhudodendrori), Afrika menekģesi (Samtpaitla ionanthd), kaktüslerden palmiyelere kadar birçok saksılı, yapraktı, çiçekli ve çalı formundaki süs bitkisine her yerde rastlamak mümkündür. Göz alıcı, stres giderici, ruh güzelliği ve dekoratif özelliklerinden dolayı evlerimize kadar giren saksılı süs bitkileri dıģ mekan veya kesme çiçeklere tercih edilmektedir Özellikle kentleģme sonucunda büyük Ģehirlerdeki yeģil alanlar, bahçeler hatta balkonlar ortadan kalktığı için evlerdeki salon süs bitkileri günümüz insanı için son derece önemli olmaktadır. Ġnsanların birlikte yaģamak zorunda olduğu eģyalar cansız, soğuk ve asık suratlıdır. Bu durum, yapraklı veya çiçekli saksılı süs bitkileri ile canlandırılırken insanı hayata bağlar ve ortama canlılık getirir. Ġç mekan süs bitkileri dıģ ortamdakilere göre daha kontrollü Ģartlarda yetiģme imkanı bulduğundan nerede olursanız olun istediğiniz tür veya çeģit süs bitkisini yetiģtirebilirsiniz 194

223 Çünkü dıģ ortamdaki toprak ve ıklım (sıcaklık, ıģık, nem, yağmur, rüzgar) özelliklerini kontrol altına almak imkansızdır. Ġç ortamda yetiģtirilen süs bitkileri özel harç konulmuģ saksılarda ve nemli (mutfak), bol ıģık (salon) veya az ıģık (hol) alan ortamlara konularak rahatlıkla yetiģtirilebilir. Ayrıca saksılı süs bitkileri uzun ömürlüdür ve kesme çiçeklere göre tercih edilirler. Saksılı süs bitkileri sera Ģartlarında çoğaltıldıktan ve belli büyüklükteki kaplara dikildikten sonra evlere ulaģmaktadır. Dolayısıyla yeni ortama uyum sağlamaları, uzun ömürlü olmaları ve geliģmelerini artırarak kolayca çoğaltılabilmeleri için yetiģtirme, bakım gibi teknik ve kültürel uygulamaların bilinçli bir Ģekilde yapılması gerekmektedir Örneğin, çok pahalı olan bir Avize çiçeği Yuğca falamentosa veya Filamingo çiçeği Anihiirntm andreanum yanlıģ bakım (su, beslenme, çevre, toprak, saksı) sonucunda ölür ve kaybedilir Çok değerli olan saksılı süs bitkilerinin ev veya ofislerden uzun süreli ayrılmalarda ölmemesi için alınabilecek tedbirleri Ģöylece sıralayabiliriz: 1. Büyük bir leğene su doldurularak süs bitkileri saksılı olarak bu leğenin etrafına dizilir ve pamuk ipler yardımıyla saksı-su bağlantısı yapılır 2. Tüm çiçekler bir odada toplanır, bir pencere hava ve ıģık için açık bırakılır. Bu amaçla banyo veya mutfak kullanılabilir. Banyo küvetinin içme su doldurulur, tuğla taģlan yerleģtirilerek saksılar su içinde olmayacak Ģekilde tuğlaların üzerine yerleģtirilir. Eğer mutfaktaki ıģık ve sıcaklık yeterli ise aynı iģlemler lavabo içinde de yapılabilir Böylece çiçekler 3-4 ay canlı kalabilir. 3. Bahçe veya balkonlardaki saksı 11 süs bitkileri gölge yerlere çekilerek, daha büyük kaplar içine konup saksıları ıslatılarak canlı kalmaları sağlanır. Tabiatı gereği etrafında yeģil görmeyi çok seven insanların çiçekler tarafından da sevilmesi için; 1. Saksıların yerlerinin sık sık değiģtirilmemesi gerekir. Tül perdenin arkasında yetiģen bir süs bitkisini güneģe çıkarmaya kalkıģmayınız, bırakın orada yetiģmeye devam etsin. 2. Saksılı süs bitkilerinin çiçek açmaması veya yeni yaprak oluģturmaması size küs olduğunu göstermez, aksine Fosfor istediğinin iģaretidir. Bu amaçla hazır vitamin solüsyonları kullanılabilir. 3. Her yıl bir boy büyük olmak üzere saksısını yenilenmesi gerekir. 4. Dar ortamlardaki az toprak kısa sürede biteceği için mutlaka toprağı yenilenmelidir. 5. Ortam sıcaklığının C arasında olmasını sağlayınız. Güzellik ve zarafetin sembolü olan süs bitkileri her alanda insan yaģamına girmiģtir. Ekonomik olarak üretim ve maddi katkı sağlama aģaması ise 20. yüzyılda ortaya çıkmıģtır. Teknoloji çağında olduğumuz Ģu günlerde makineleģmeye paralel olarak çevre kirliliği artmıģ ve kentleģme sonucunda kiģi baģına düģen yeģil alan miktarı azalmıģtır. Dolayısıyla süs bitkilerine olan talep gün geçtikse artmaktadır. Süs bitkileri terimi çok geniģ bir anlam ifade eder. Bütün bitki türleri süs bitkisi olarak kullanılabilmektedir. Bir meyve ağacı dıģ mekan süs bitkisi olarak kullanılabildiği gibi yabani soğanlar ile tropik ormanlardaki doğal bitkiler Ġç mekan süs bitkisi olarak değerlendirilebilmektedir. Bu nedenle geniģ bir bitki topluluğunu kapsayan süs bitkilerini 4 grup altında incelemek mümkündür Kesme Çiçekler: Bu grupta çelik, aģı veya doku kültürü ile çoğaltılanlar; soğanlı, yumru tu ve rizomlu olanlar ile tohumdan yetiģen süs bitkileri yer almaktadır DıĢ Mekan Süs Bitkileri Bu grupta ibreli ağaç ve ağaççıklar, sarınıcı, tırmanıcı, yer örtücü bitkiler, çim ve mevsimlik bordur bitkileri yer almaktadır. 195

224 1.3. Ġç Mekan Süs Bitkileri Salon veya saksılı süs bitkileri olarak da isimlendirilen bu grupta yapraklı, çiçekli ve sarılıcı-tırmanıcı özellik gösteren salon bitkileri yer almaktadır Doğal Çiçek Soğanları Türkiye'nin doğal florasında bulunan ve ihraç edilen Galanthus (kardelen), Leucojum ve Cyclamen gibi soğanlı çiçekler bu gruba girmektedir.dünya'da 145 ülke ha'lık alanda süs bitkisi üretmektedir ha ile Japonya ilk sırada yer alırken bunu ABD (9279 ha), Hollanda (2499 ha) ve Ġtalya (3252 ha) izlemektedir. Türkiye'de ise sadece 300 ha'lık bir alanda çiçek üretimi yapılmaktadır. Ġstanbul, Bursa, Yalova, Ġzmir, Muğla, Samsun, Trabzon, Ankara, KırĢehir, Antalya, Ġçel, Adana, Ġskenderun, Erzurum ve Diyarbakır ilerimiz süs bitkisi üretiminde söz sahibidir. Süs bitkileri üretiminde kullanılan alan bakımından %63'lük bir pay ile dıģ mekan süs bitkileri ilk sırada gelirken bunu kesme çiçek (%34) ve Ġç mekan süs bitkileri (%3) izlemektedir. Kesme çiçek satıģ değerleri bakımından ülkemizde dolar ile karanfil ilk sırada yer almaktadır. Bunu dolar ile krizantem, dolar ile gül ve dolar ile orkide takip etmektedir. Diğer türlerin toplam satıģı ise dolardır. Kesme çiçek ihraç eden ülkelerin baģında Hollanda (%70), Ġsrail (%6), Kenya (%4) ve Kolombiya (%4) gelmektedir. Avrupa Birliği ülkelerince ithal edilen kesme çiçekler sırası ile gül (%19), karanfil (%15), kasımpatı (10), orkide (%4) ve glayöl (%0.5)'dür. Ülkemizde süs bitkisi üretimi yapılan iller arasında 3900 da ile Ġzmir ilk sırada yer almaktadır. Bunu Ankara (2019 da), Antalya (1708 da) ve Ġstanbul (1482 da) izler. Kesme çiçek üretiminde Ġzmir (2777 da), Antalya (1477 da) ve Yalova (420 da) ilk üç sırada yer alır. H.2.2. Hayvansal Üretim H BüyükbaĢ Hayvancılık Tablo H.7: Turkvet Veri Tabanına Göre Elazığ Ġli Irk Dağılımı 23 ELAZIĞ Yerli ELAZIĞ Yerli Kara ELAZIĞ Yerli Kara Melezi ELAZIĞ Yerli Güney Sarısı ELAZIĞ Yerli Güney Sarısı Melezi ELAZIĞ Boz Irk ELAZIĞ DAK(Doğu Anadolu Kırmızısı) ELAZIĞ GAK(Güneydoğu Anadolu Kırmızısı) ELAZIĞ Montofon M ELAZIĞ Simental M ELAZIĞ Montofon ELAZIĞ Simental ELAZIĞ Hereford ELAZIĞ Hereford Melezi ELAZIĞ HolĢtayn ELAZIĞ HolĢtayn Melezi ELAZIĞ Montbeliarde 4 23 ELAZIĞ Montbeliarde Melezi ELAZIĞ Jersey ELAZIĞ KB HolĢtayn ELAZIĞ KB HolĢtayn Melezi ELAZIĞ ġarole ELAZIĞ Angus 1100 Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü (2010) 196

225 Tablo H.8: Hayvancılık ĠĢletme Sayıları Besi Sığırı ĠĢletmesi 2550 Süt Sığırı ĠĢletmesi 410 Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü (2010) Türkvet veri kaydına göre Ġlimizde toplam büyükbaģ hayvan mevcut olup bunun sini kültür ırkı olan Simental, HolĢtayn, Montofon, Jersey, Hereford, Montbeliarde ve bu ırkların melezleri oluģturmaktadır. Son yıllarda artan suni tohumlama çalıģmaları sonucu bu rakam kültür ırkı yönünden daha da artmaktadır. Ġlimizde daha çok aile tipi iģletmesi mevcut olup, büyük iģletmelerimizi besi iģletmeleri oluģturmaktadır. Ġlimizdeki besi iģletmelerinin sayısı, süt sığırı iģletmelerinin sayısından daha fazladır. Bu nedenle iģletmelerin üretimi et yönündedir. Üretim faaliyetleri sırasında oluģan atıklar genellikle tarlalarda gübre olarak değerlendirilmektedir. Tablo H.9:Hayvancılık Yapılan Bölgeler ve ĠĢletme Kapasiteleri Adı Soyadı Unvanı Açık Adres/ 150 adet ve üzeri BüyükbaĢ hayvan sayısı Mehmet ÇĠÇEK YurtbaĢı Beldesi - Merkez /Elazığ 250 Mehmet BĠNGÖL YurtbaĢı Beldesi - Merkez /Elazığ 202 Veli BAHRDURMUġ Yazıkonak -Merkez / Elazığ 150 Halim ALAGÖZ Doğukent Mah.Merkez/Elazığ 200 Nurettin AKGÜL Bulgurcuk Köyü-Karakoçan/Elazığ 210 Hasan ERCAN Bulgurcuk Köyü-Karakoçan/Elazığ 150 Aydın KARADOĞAN Kalecik Köyü-Karakoçan/Elazığ 300 Enver DAĞDELEN Yeni Mah.-Karakoçan/Elazığ 200 Sedat GÖK Ülkebir Ltd.ġti. Akmezra Köyü-Kovancılar/Elazığ 150 TOPLAM 1812 Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü (2009) Elazığ Ġlinde YetiĢtiriciliği Yapılan Sığır Irkları Kültür Sığır Irkları HolĢtayn Alçak arazi sığırlarından olan siyah-beyaz alaca sığır ırkı değiģik ülkelerde değiģik isimlerle tanınır. Türkiye de yer yer HolĢtyan ve Hollanda ırkı deyimleri kullanılmaktadır. Türkiye de sistemli siyah-beyaz alaca sığır ırkı yetiģtiriciliği 1958 yılında baģlanmıģtır. HolĢtaynlar sütçü yönünden yetiģtirilen kültür sığır ırklarının en iri yapıya sahip olanlardandır. HolĢtayn sığırı tam bir sütçü kapasiteye sahiptir. Beden önden arkaya doğru yavaģ yavaģ geniģlik ve derinlik artar. Tüyler kısa ve parlaktır. Sağlam bir kemik yapısı vardır. Uzun ve belirgin süt damarları vardır. Memeleri ĢiĢkin ve büyüktür. HolĢtaynlarda renk siyahbeyazdır. Bu renkler bedenin her tarafına dağılmıģtır. 197

226 HolĢtaynlar dünyada en iyi sütçü ırk olarak yetiģtirilmektedirler. Irkın kendisini göstermesi için çok iyi bir bakım-beslemeye gerek yoktur. Yıllık ortalama 5000 litre süt vermektedirler. Jersey Ġngiltere ve Fransa arasındaki kanal adaları sığır ırklarından birisidir. Ġsmini anavatanı olan Jersey adasından almıģtır. Jersey ırkı dünyada pek çok ülkeye yayılmıģtır. Türkiye ye ilk olarak 1958 yılında getirilmiģtir. Jersey ırkı inekler sütçü sığır ırklarının en ufak yapılısıdır. Ergin ineklerde ortalama ağırlık 400 kg civarındadır. Jerseylerde renk açık kahverenginden siyaha kadar değiģir. En yaygını geyik rengidir. BaĢ, boyun, omuz ve butlarda kıllar daha koyu renklidir. Burun ve meme siyah olup etrafında beyaz bir halka vardır. Jerseyler sütçü tipinin en güzel örneğine sahip zarif ve estetik hayvanlardır. Meme yapısı ve meme bağlantıları yönünden sütçü sığır ırkları arasında en seçkin özelliğe sahiptir. Jerseyler hassas ve asabidirler. Jersey ırkları sütü üretebilmek için en ekonomik hayvanlardır. Ufak yapıları nedeniyle yaģama payı ihtiyaçları daha düģüktür. Adaptasyon kabiliyeti yüksektir. Doğum ağırlığı 20 kg civarında olup bakımda çok titiz olunması gereklidir. Erken geliģirler ve 1 yaģına gelen Jerseyler sıfata tabii tutulabilirler. Jersey, süt yağı oranı en yüksek olan sütçü inektir. Orta düzeydeki Ģartlarda % 5 yağlı 3000 litre süt verirler. Sütteki kuru maddeler oranı yüksek olup %15 kadardır. Esmer veya Montafon Irk Anavatanı Ġsviçre dir. Bu ırk Ġsviçre de 1000 yıldan beri saf olarak yetiģtirilmektedir. Türkiye ye Cumhuriyetin kurulmasından hemen sonra 1925 yılında getirilmiģtir. Anavatanı Avusturya olan montafon ırk, montafon bölgesindeki ufak yapılı yerli sığır materyalinin seleksiyonu ve Ġsviçre den getirilen esmer ile melezlemeler sonucu oluģmuģtur. Avusturya sığırının %15 ini teģkil ederler. Türkiye ye Cumhuriyetin ilk yıllarında getirilmiģ olup ve hem saf yetiģtirme hem de melezlenmede kullanılmıģtır. Ülkemizde ilk olarak montafon ismi kullanılmıģ ve sonradan ithal edilen esmer ırka bile montafon denilmiģtir. Bu ırkın bütün özellikleri Ġsviçre esmeri ile aynıdır. Esmer ırkta renk değiģik tonda olmak üzere esmerdir. GümüĢi griden siyaha yakın koyu esmere kadar değiģir. Sırtta açık renkte bir ester çizgisi vardır. Kulak içinde tüyler çoğunlukla uzun ve beyazdır. Burun ucu, kuyruk ucu, dil ve boynuz uçları siyahtır. Vücut yapısı sağlam, kuvvetli, adaleli, iri ve harmonik bir yapıya sahiptir. Vücut ağırlığı ortalama 600kg dir. Meme yapısı ve memenin karın duvarına bağlantısı sağlamdır ve uyumludur. Süt verimi lt tir. Sütteki yağ oranı %3,8 civarındadır. Esmer ırk sığırlarda et verimi yönü son yıllarda giderek önem kazanmıģtır. Doğumdan itibaren besiye alınan erkek hayvanlar 500kg ağırlığa ulaģınca kesime sevk edilirler aylık beside günlük canlı ağırlık artıģı 900 gramı bulur. Simental Simental ırkının vatanı Ġsviçre dir. Son yıllarda geliģmiģ ülkelerde et üretimi yetersizliğinden dolayı Simental genotipi kullanılmaktadır. Türkiye ye Simental genotipi cumhuriyetin ilk yıllarında Macaristan dan ithal edilen Bonihad sığırı ile gelmiģtir. Simental ırkta renk sarı-beyaz yada kırmızı beyaz alacadır. BaĢ genellikle beyaz olup üzerinde sarı veya kırmızılıklar bulunabilir. YetiĢtirmede koyu renkli olması iyidir. Sağlam konstitisyonludurlar, dağ Ģartlarına uyumludurlar. Bu nedenle Simentallerin tırnak yapıları iyidir, sırt uzun ve kuvvetli, göğüs geniģ ve derin, sağrı dengeli ve kaslar geliģkindir. Vücut ağırlığı ergin diģilerde 650 kg dir. 198

227 Simental ırkının ilk buzağılama yaģı aydır ve hayatı boyunca ortalama 5 buzağı verirler. Doğum ağırlığı ortalama 40 kg dir. Simentallerde güç doğum ve erken yaģta mortalite oranı yüksektir. Güç doğum oranı %3,5 dir. Süt verimi 4000 litredir ve yağ oranı ise %4 dür. Enstantif beside süt kesiminden itibaren 400 gün kadar süren besi döneminde günlük ortalama canlı ağırlık artıģı 1kg kadardır. Et randımanı ise %55-60 civarındadır. Yerli Sığır Irkları Yerli Kara Adı gibi kendi de karadır. Orta Anadolu'ya yayılmıģtır. Alçak boyludur ama bedeni uzun yapılıdır. Ufak, kara tırnaklıdır. Memeleri ve meme baģları ufaktır. Memeler tüyle örtülü olabilir. Laktasyon süresi 250 gündür. Süt verimleri 1000 litredir ve süt yağı oranı % 4 dür. Ergin canlı ağırlığı ortalama 300 kg dır. Doğu Anadolu Kırmızı YaĢadığı bölgeden ve renginden dolayı bu adı almıģ: Doğu Anadolu'da yayılmıģtır. Rengi açık kırmızıdan kestane rengine kadar değiģir. Bedeni ve göğsü dar yapılıdır. Doğu Anadolu'nun sert iklimine uymuģ bir hayvandır. Geç geliģen bir ırktır. Yediğimiz etler çoğunlukla bu hayvanın etleridir. Ufak yapılı bir hayvandır ama iyi besi tutar. Laktasyon süresi 200 gündür. Süt verimleri 1500 litredir ve süt yağı oranı % 3,45 dir. Ergin canlı ağırlığı ortalama 350 kg dır. Boz Irk Açık renklidir. GümüĢ rengi denilebilir. Bazıları koyu kül rengine doğru koyulaģmıģtır. Boğaları koyu renklidir, gözlerinin etrafında siyah bir halka vardır. Oldukça iri yapılıdırlar. Meme, boynuz uçları ve tırnakları koyu renklidir. Boynuzları öne doğrudur. En önemli özelliği, sağlam vücut yapısı ve çok iyi besi tutmasıdır. Laktasyon süresi 220 gündür. Süt verim ortalama 1000 litredir. Sütteki yağı oranı % 3,93 dür. Ergin canlı ağırlığı ortalama 400 kg dır. 199

228 BüyükbaĢ Hayvancılık Yapılan Bölgeler: Ġlimizde küçük çaplı iģletmelerde yapılan büyükbaģ hayvan yetiģtiriciliği genel olarak bütün köylerde yapılmaktadır. Bunu sınıflandırmak mümkün değildir. Ancak Ġlimiz Merkezinde büyük çapta besicilik yapılan yerleģim merkezleri aģağıdaki harita üzerinde kırmızı kutucuk ile iģaretlenmiģtir. Harita H.1:BüyükbaĢ Hayvanmcılık Yapılan Bölgeler H KüçükbaĢ Hayvancılık Elazığ Ġlinde 2010 yılı itibariyle küçükbaģ hayvan varlığı (koyun keçi) adettir (Tablo H.14). Tablo H.10:Hayvancılık Yapılan Bölgeler ve ĠĢletme Kapasiteleri Adı Soyadı Unvanı Açık Adres/ 750 adet ve üzeri küçükbaģ hayvan sayısı Ahmet CANPOLAT AltınkuĢak Köyü-Merkez/Elazığ 798 Ġbrahim KOÇ AĢ.DemirtaĢ Köyü-Merkez/Elazığ 839 Nusret KUġ Aydıncık Köyü-Merkez/Elazığ 769 Halit DAL BeydoğmuĢ Köyü-Merkez/Elazığ 822 Süleyman DAL BeydoğmuĢ Köyü-Merkez/Elazığ 985 Ahmet TURAN Çağlar Köyü-Merkez/Elazığ 753 Tahir ÖZDEMĠR Değirmenönü Köyü-Merkez/Elazığ 850 Ġsmail TAġ Kaplıkaya Köyü-Merkez/Elazığ 820 Bekir BĠNGÖL Merkez/Elazığ 1070 Kazim GENÇOĞLU Merkez/Elazığ 800 Hasan KUġ MeĢeli Köyü-Merkez/Elazığ 791 Mahmut SEZER MeĢeli Köyü-Merkez/Elazığ 898 Hasan ÖZEL Muratçık Köyü-Merkez/Elazığ 976 Halil POLATCAN Örençay Köyü-Merkez/Elazığ 750 Mehmet BARLAS ġahinkaya Köyü-Merkez/Elazığ 800 Hacı ĠNCĠR YemiĢlik Köyü-Merkez/Elazığ 910 Hüseyin GÜL YemiĢlik Köyü-Merkez/Elazığ

229 Metin KAYA YemiĢlik Köyü-Merkez/Elazığ 768 Muhlis ĠNCĠR YemiĢlik Köyü-Merkez/Elazığ 750 Mustafa YILDIRIM YemiĢli Köyü-Karakoçan/Elazığ 761 Ferhat ÖĞMEN Sarıbuğday Köyü-Kovancılar/Elazığ 750 Ahmet ÖĞMEN Sarıbuğday Köyü-Kovancılar/Elazığ 1183 Hüseyin AKALIN Merkez-Kovancılar/Elazığ 827 Hüseyin YILMAZ Merkez-Kovancılar/Elazığ 766 Ġ.Halil BARAÇKILIÇ Merkez-Kovancılar/Elazığ 850 Latif ÖĞMEN Merkez-Kovancılar/Elazığ 1032 M.Latif TURAN Merkez-Kovancılar/Elazığ 871 Selahattin ÖZDĠLEK Merkez-Kovancılar/Elazığ 1239 Fettah DAĞDELEN Merkez-Kovancılar/Elazığ 859 Adil AKALIN Merkez-Kovancılar/Elazığ 846 Baba DEMĠRAL Merkez-Kovancılar/Elazığ 830 Ekrem ATAġ Merkez-Kovancılar/Elazığ 800 TOPLAM Kaynak : Ġl Tarım Müdürlüğü (2009) KüçükbaĢ Hayvancılık ile ilgili olarak Koyun ve Keçilerin Küpelenmesi ve AĢılanması Projesi kapsamında Ġlimizdeki mevcut tüm koyun ve keçiler küpelenerek koyun-keçi kayıt sistemine (kkks.turkvet.gov.tr) kayıtları yapılmaktadır. Ġlimizdeki toplam küçükbaģ hayvan mevcudumuz tabloda sunulmuģtur. Elimizdeki verilere göre küçükbaģ hayvan mevcudumuzun büyük kısmını Akkaraman koyun ırkı oluģturmaktadır. Üretim yönü hem süt hem et Ģeklinde olmaktadır. Atıkların değerlendirilmesi de büyükbaģlarda olduğu gibi gübre Ģeklinde olmaktadır. Elazığ Ġlinde YetiĢtiriciliği Yapılan Koyun ve Keçi Irkları Akkaraman Koyunu Türkiye koyun varlığımızın yarısına yakınını ( % 44) bu ırk oluģturur. Akkaramanlar da vücut beyaz renkli yapağı ile örtülüdür. Bölge Ģartlarına adapte olmuģ, açlığa, kuraklığa ve kötü hava Ģartlarına dayanıklıdır. Et verimleri az ve et kalitesi düģüktür. Ancak bakım ve besleme Ģartları düzeltilerek et verimleri artırılabilir. Yağlı kuyrukları yerli ırkımız olup kuyruk ağırlıkları 4-6 kg kadardır. Ancak 12 kg'a kadar ulaģanları da vardır. Anaç koyunlarda canlı ağırlık kg, süt verimi kg, kirli yapağı verimi 1,5-2 kg'dır ve her 100 koyundan kuzu alınmaktadır. Süt kesiminden sonra 3 aylık besleme ile kg karkas verebilir. Kıl Keçisi Uzun süreden beri Anadolu da yetiģmekte olup, iklim ve çevre Ģartlarına uyum sağlamıģ, hastalık ve kötü çevre koģullarına dayanıklı, zayıf meralardan yararlanabilen hayvanlardır. Renkleri genelde siyah olmakla birlikte kahverengi, kurģuni, açık sarı ve sarımsı hatta beyaz renkli olanlara rastlanır. Kıl keçileri gün sağılır ve kg süt verirler g kıl verimleri vardır. Son zamanlarda yapılan besi denemesinde kıl keçilerinin geliģme hızının oldukça yüksek olduğu ortaya çıkmıģtır Kıl keçiler kombine verimli yetersiz bakım ve besleme ile her türlü iklim koģullarına çok iyi uyabilen dayanıklı bir ırktır. Dölverimi çok yüksek değildir bir doğumda genellikle bir oğlak elde edilir. Laktasyon süreleri gün ve laktasyon süt verimleri kg 201

230 arasındadır. Sütteki yağ oranı %5-5.5 arasındadır. Keçilerde canlı ağırlık kg, tekelerde kg dır. Kıl verimi tekelerde 1-2 kg, keçilerde kg arasındadır. H Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretimi ) Ġlimizde Kümes Hayvancılığı önemli bir yer teģkil etmektedir. ĠĢletmeler kapalı sistem olup, daha çok ticari etlik iģletme Ģeklindedir. Tablo H.11:2010 Yılı Ġlçeler Bazında Kanatlı Mevcutları ( Ticari ĠĢletmeler ) ĠLÇE ADI TAVUK Yumurtacı Broiler Damızlık Merkez Ağın Alacakaya Arıcak Baskil Karakoçan Keban Kovancılar Maden Palu Sivrice TOPLAM Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü (2010) H Su Ürünleri Elazığ'da su ürünleri üretimi bakımından önemli bir potansiyel bulunmaktadır. Hazar gölü yanısıra Murat ve Fırat nehirleri üzerine kurulu bulunan Keban ve Karakaya baraj gölleri ile Cip ve Kalecik baraj gölleri ve diğer göletlerde yürütülen balıklandırma çalıģmaları ile tatlısu balıkcılığının geliģtirilmesine olumlu yönde katkıda bulunulmaktadır. Doğal ortamdaki üretimin yanı sıra özellikle Keban ve Karakaya baraj gölleri baģta olmak üzere diğer göl ve su kaynakları üzerinde aynalı sazan ve alabalık yetiģtiriciliği gerçekleģtirilmektedir. YetiĢtiricilik yoluyla üretimin yapıldığı tesisler Keban ve Karakaya baraj göllerinin sınırları içerisinde bulunduğu merkez ilçe, Baskil ve Keban ilçelerinde yoğunlaģmıģtır yılı Aralık ayı itibariyle projesi Bakanlıkça onaylanan 9 adet 160 ton/yıl kapasiteli projeli iģletme olup bu iģletmelerde 70 ton üretim gerçekleģtirilmiģtir. Ancak, 2002 Aralık ayı itibariyle iģletme sayısı 12'ye, toplam proje kapasitesi 375 ton/yıl'a, üretilen miktar ise 320 ton'a çıkmıģtır. Mevcut su kaynakları ve su ürünleri üretim alanları ilimizi su ürünleri üretim potansiyeli açısından ülkemizin en zengin illerinden biri konumuna getirmiģtir. Yukarıda verildiği üzere ilimizde su ürünleri yetiģtiriciliği ağırlıklı olarak kafes ve havuzlarda alabalık ve sazan, doğal göllerde ise sazan, siraz, yayın ve tatlı su kefal üretimi Ģeklinde gerçekleģtirilmektedir. Ġlimizdeki su kaynaklarının uygun olması nedeniyle alabalık yetiģtiriciliği büyük önem kazanmıģ ve toplam üretimin yarısından fazlasını oluģturmuģtur. Karakaya Baraj Gölünün 10. Kooperatif Bölgesi su özellikleri açısından, tüm sezon boyunca alabalık yetiģtiriciliğine uygundur.bu bölge Keban Baraj Gölünün dip kısmından gelen ve sıcaklığı 202

231 tüm mevsimlerde sabit olan soğuk suyun etkisinde kaldığı için ağ kafeslerde alabalık yetiģtiriciliğine oldukça uygundur.. Karakaya Baraj Gölünün 10. Kooperatif Bölgesi dıģında kalan bölgeleri ile diğer doğal göl ve baraj göllerinde ise periyodik olarak alabalık yetiģtiriciliği yapılabilir. Ġlimizdeki su ürünleri yetiģtiriciliği yapan iģletmelerin (64 adet) toplam kapasitesi 8635 ton/yıl olup, (1 milyon) ve (yirmi milyon) adet yavru/yıl kapasiteli iki kuluçkahanemiz mevcuttur. Tablo H.12: Ġlimizdeki Su Ürünleri ĠĢletmeleri BELGE SIRA NO TESĠS ADI 1 KEBAN ALABALIK KEBAN ALABALIK -2 3 KEBAN ALABALIK ÖZ POLAT LTD.ġTĠ VEYSEL DOĞAN 6 ÖZ-BET ALABALIK ÖZ-BET ALABALIK AKSEV ALABALIK-2 9 ÖZ POLAT LTD.ġTĠ KEBAN ALABALIK KAYA ALABALIK LTD.ġTĠ. 12 ANAHTAR ALABALIK 13 ERKAN AKDAĞ 14 MEYVECĠLER ALABALIK 15 FETĠ AK 16 ÖZ-BET ALABALIK KAYAPINAR LTD.ġTĠ. 18 ÖZ POLAT LTD.ġTĠ M. ALĠ AKPUNAR 20 ÇAMDĠKEN ALABALIK-1 21 SERDAL YAMAN TURAN ALABALIK 24 ÖZ POLAT LTD.ġTĠ FIRAT ALABALIK 26 HAYRĠ FĠDAN 27 NĠHAT ÖZTÜRK 28 M. HANĠFĠ DOĞAN 29 ÜRÜNVEREN ÜRÜNVEREN ĠRFAN ÖZDEMĠR-4 32 ÖZCAN FIRAT KAPASĠTE 300 TON/YIL 300 TON/YIL 650 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 260 TON/YIL 300 TON/YIL 100 TON/YIL 100 TON/YIL 25TON/YIL 25 TON/YIL 450 TON/YIL 150 TON/YIL 20 TON/YIL 50 TON/YIL 300 TON/YIL 300TON/YIL AD./YIL 100 TON/YIL 250 TON/YIL 25 TON/YIL 100 TON/YIL 500 TON/YIL 100 TON/YIL 5 TON/YIL 100 TON/YIL 100 TON/YIL 25 TON/YIL 50 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL YETĠġTĠRĠCĠLĠK ġeklġ KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES HAVUZ KAFES KAFES KAFES HAVUZ KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES HAVUZ KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES YERĠ KEBAN 3. BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KARAKAYA 10. BÖLGE KARAKAYA 10.BÖLGE KARAKAYA 10. BÖLGE KARAKAYA 10. BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KARAKAYA 10. BÖLGE KARAKAYA 10. BÖLGE ÇIRÇIR MEVKĠĠ/KEBAN KARAKAYA 10. BÖLGE KARAKAYA 8. BÖLGE KARAKAYA 8. BÖLGE Karasalkım-PALU KARAKAYA 10. BÖLGE KARAKAYA 10. BÖLGE KARAKAYA 10. BÖLGE KULUÇKAHANE KARAKAYA 10. BÖLGE KARAKAYA 10. BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KARAKAYA 10. BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KARAKAYA 10. BÖLGE KOVANCILAR HAVUZ KEBAN 6. BÖLGE KARAKAYA 10. BÖLGE KEBAN 6. BÖLGE KEBAN 6. BÖLGE KARAKAYA 10. BÖLGE KARAKAYA 10. BÖLGE 203

232 33 ÜRÜNVEREN ġahġn OĞUZ 35 TURAN ALABALIK 36 ĠRFAN ÖZDEMĠR 37 SERDAL YAMAN-1 38 MURAT BULUT 39 HACIALĠOĞLU LTD. ġtġ. 40 ĠRFAN ÖZDEMĠR-3 41 ÇIRÇIR ALABALIK LTD.ġTĠ. 42 HACIALĠOĞLU LTD. ġtġ. 43 FETHĠ ATAY 44 AKÇATEPE ALABALIK-1 45 MEHMET POLAT 46 ATĠLLA DAĞ 47 MEHMET ALBAYRAK-2 48 ĠRFAN ÖZDEMĠR-2 49 SERDAL YAMAN-2 50 BAYPA LTD. ġtġ. 51 ÜRÜNVEREN ALABALIK 3 52 HACIALĠOĞLU LTD. ġtġ MEHMET ALBAYRAK-3 54 ÇAMDĠKEN ALABALIK-2 55 ĠHSAN DEMĠR 56 Keban Alabalık 5 57 MEHMET POLAT-2 58 Bekir TURAN 59 Öner POLAT 60 ġeyda YÜKSEL 61 TURAN ALABALIK 62 FIRAT ALABALIK-2 63 ÇIRÇIR ALABALIK LTD.ġTĠ Adem KAVAKÇI 65 Muharrem ÖZGÜVEN 66 Orhan ÇELĠK 67 Akçatepe Alabalık-2 68 TAĠ ALABALIK 69 Osman BAYSAL 70 Fatih BAYSAL 71 Doğu Su Ürünleri 72 Uğur KAYA 73 MCB BETEDĠN 74 Erdal POLAT 25 TON/YIL 50 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 100 TON/YIL 900 TON/YIL 150 TON/YIL 25 TON/YIL 450 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 125 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 50 TON/YIL 25 TON/YIL 100 TON/YIL 25 TON/YIL 200 TON/YIL 25 TON/YIL 900 TON/YIL 25 TON/YIL 125 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 950 TON/YIL 25 TON/YIL 950 TON/YIL 25 TON/YIL 200 TON/YIL 750 TON/YIL 950 TON/YIL 950 TON/YIL 950 TON/YIL 100 TON/YIL 950 TON/YIL 25 TON/YIL KAFES KEBAN 6. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KEBAN 3. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KEBAN 3.BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KEBAN 3. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KEBAN 3. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KEBAN 3. BÖLGE KAFES KEBAN 3. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10.BÖLGE KAFES KEBAN 3.BÖLGE KAFES KARAKAYA 10.BÖLGE KAFES KARAKAYA 10.BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KEBAN 3. BÖLGE KAFES KARAKAYA 8. BÖLGE KAFES KEBAN 6. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KARAKAYA 10. BÖLGE KAFES KEBAN 6. BÖLGE KAFES KEBAN 6. BÖLGE KAFES KEBAN 6. BÖLGE KAFES KEBAN 3. BÖLGE KAFES KEBAN 6. BÖLGE KAFES KEBAN 3.BÖLGE 204

233 75 Necmettin FĠDAN 76 F.Mehmet TEMĠZER 77 K.Ġhsan DEMĠR 78 Beyttullah DEMĠR 79 Ramazan GEÇKĠL 80 ġadiye DAĞ 81 Atilla DAĞ 82 FETHĠ ATAY 83 SEVGĠ DEMĠR ALABALIK 84 MURAT BULUT ALABALIK-2 85 MEHMET ALBAYRAK-4 86 RAFET DEMĠR 87 HACIALĠOĞLU KULUÇKAHANE 88 TURAN ALABALIK-4 89 MESUT BAYIR 90 TURGAY TOPRAK 91 NURETTĠN TUNÇ-1 92 NURETTĠN TUNÇ-2 93 ĠRFAN ÖZDEMĠR 5 94 ÜRÜNVEREN Mahmut EKER 96 Yusuf EKER 97 Muzaffer BAYIR 98 Zübeyde BAYIR 99 Murat ÖNLER 100 ġahin OĞUZ Alabalık Süleyman KAYA Alabalık 102 Rıdvan AKPINAR 103 AKSEV ALABALIK Fırat ALABALIK Ramazan GEÇKĠL Çırçır ALABALIK ÇAMDĠKEN ALABALIK AZĠZ MERAY 109 KEBAN ALABALIK Aġ 110 ĠSYA SU ÜRÜNLERĠ 111 Hamdi AKPUNAR 112 ġahin AKPUNAR 113 Orhan ÇELĠK 100 TON/YIL 200 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 200 TON/YIL 25 TON/YIL 200 TON/YIL 450 TON/YIL 25 TON/YIL 3, ADET 200 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 400 TON/YIL 450 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 200 TON/YIL 150 TON/YIL 500 TON/YIL 25 TON/YIL 450 TON/YIL 200 TON/YIL 25 TON/YIL 950 TON/YIL 750 TON/YIL 25TON/YIL 950 TON/YIL 25 TON/YIL 25 TON/YIL 200 TON/YIL 100 TON/YIL KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KULUÇKAHANE KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KAFES KEBAN 6. BÖLGE KEBAN 6. BÖLGE KEBAN 3.BÖLGE KEBAN 3.BÖLGE KEBAN 3.BÖLGE KEBAN 3.BÖLGE KEBAN 3.BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KEBAN KARAKAYA 9. BÖLGE KEBAN 3.BÖLGE KEBAN 3.BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KEBAN 6. BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KARAKAYA 9. BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KEBAN 3.BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KEBAN 3. BÖLGE KEBAN 3.BÖLGE KEBAN 3.BÖLGE KARAKAYA 9. BÖLGE KEBAN 6.BÖLGE KEBAN 3.BÖLGE KARAKAYA 10. BÖLGE KARAKAYA 9. BÖLGE KARAKAYA 9. BÖLGE KARAKAYA 9. BÖLGE Kaynak:Ġl Tarım Müdürlüğü (2010) 205

234 Ġlimizdeki su ürünleri konusunda faaliyette bulunan iģletmelerin tamamı, alabalık yetiģtiriciliği yapmaktadır. Üretilen balıklar, baģta Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki iller olmak üzere bütün Türkiye ye pazarlanmaktadır. Ayrıca Keban Alabalık Ltd. ġti.`e ait Fileto ve DondurulmuĢ Alabalık ĠĢletmesi mevcuttur. ĠĢletmede, yetiģtiricilik tesislerinden hasat edilip getirilen balıklar, gerekli hijyen tedbirleri alınarak, çok kısa sürede temizlenip pazara sürülmektedir H Kürk Hayvancılığı Ġlimizde kürk hayvancılığı ile ilgili iģletme bulunmamaktadır. H Arıcılık Ve Ġpekböceği YetiĢtiriciliği Ġlimizde bulunan Arıcılar Birliğine kayıtlı toplam çiftçi sayısı 460 kiģi olup toplam adet arı kolonisi mevcuttur. Bu koloni arılardan 630 ton bal ve 42 ton balmumu elde edilmiģtir. Ġlimizde Ġpekböcekçiliği ile uğraģan iģletme bulunmamaktadır. H.3. Organik Tarım Ġlimizde organik tarımın yayılıp geliģmesi amacıyla ġube Müdürlüğümüz tarafından eğitim ve yayım çalıģmaları yapılmaktadır. Bu çalıģmalar 2011 yılında da devam edecektir. Ġlimizde Umut Tavukçuluk tarafından Hankendi' de bulunan iģletmelerinde organik yumurta üretimi yapılmaktadır. H.4. Tarımsal ĠĢletmeler Ġlde adet tarım iģletmesi mevcuttur. Bu iģletmelerin tamamına yakını aile iģletmesi Ģeklindedir. Ġl de tarım iģletmeleri genellikle bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte yapmakta ve bu iģletmelerin oranı da %77'yi bulmaktadır. Bu iģletmeleri sırasıyla %20 ile yalnızca bitkisel üretim yapan iģletmeler ve %3 ile de yanlızca hayvansal üretim yapan iģletmeler izlemektedir. Bitkisel üretim %20 Bitkisel+ Hayvansal üretim %77 Hayvansal üretim %3 ġekil H.1: Elazığ Ġlinde Tarım ĠĢletmelerinin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı 206