Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 67, Mart 2018, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 67, Mart 2018, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Arş. Gör. Duygu KURTOĞLU Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü dygukurtoglu@gmail.com Doç. Dr. M.Rafet KISTIR Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Müh.-Mim. Fakültesi, Mimarlık Bölümü rafetkistir@gmail.com 392 EĞİRDİR BARLA KÖYÜNDE YERALAN DÖRT ÇEŞME ÜZERİNE BİR İNCELEME Öz Su, her canlının yaşamını sürdürebilmesi için gerekli olan temel ihtiyaçlardandır. İnsanlık suya erişimi kolaylaştırabilmek için sarnıç, çeşme gibi çeşitli su yapıları inşa etmiştir. Su yapılarının içerisinde en sık rastlananı çeşmelerdir ve yapıldığı döneme göre farklılık göstermektedir. Bu çalışma Isparta ilinin Eğirdir ilçesi Barla köyünde tespiti yapılan dört çeşmeyi konu almaktadır. Yapıların fotoğrafları çekilerek, cephe ve planları çizilmiş, inşa tekniği ve malzeme yönünden değerlendirilmiştir. Çeşmeler modern müdahalelere maruz kaldıklarından özgün durumlarını büyük ölçüde yitirmişlerdir. Biri hariç hepsi günümüzde kullanılmaktadır. Kullanımlar, orijinaline uygun olmayan harici olarak çekilmiş boru hatları vasıtasıyla yapılmıştır. Yapılar gerek kullanılan malzeme, gerekse cephe düzenlemeleri bakımından oldukça ilgi çekicidir. Anahtar kelimeler: Çeşmeler, Kültürel miras, Barla, Isparta, Koruma ve Restorasyon

2 AN EXAMINATION ON THE FOUR FOUNTAINS IN THE EĞİRDİR BARLA VILLAGE Abstract Water is one of the basic needs in every living creatures life to survive. Humanity has built some structures such as fountain, cistern to access to natural water resources easily. Fountains are the most common water structures and differ according to the perioad it is made.in this paper, four fountains have been studied which located in Barla village that located in Isparta Province. These four fountains have been photographed and drawn. Also these buildings have been evaluated by their construction style and materials. Fountains are exposed to modern interventions, because of losing their original states at great extent. All of them in use today except one. These structures which is used today are made by modern interventions so these usage does not match the original. Both construction materials and façade arrangements are quite striking. Keywords: Fountains, Cultural Heritage, Barla, Isparta, Conservation and Restoration 1. Giriş Canlıların yaşam kaynağı olan su insanoğlu tarafından eski çağlardan beri kutsal kabul edilmiştir (Şehsuvaroğlu, 1957). Farklı dönemlerde farklı isimlerle anılan suyun dağılımı ve kullanımı için yapılmış yapı türleri suya verilen önemin sanata yansıması niteliğindedir. İslamiyet e göre; ruh ve beden temizliğinin şart koşulması suyu daha da aziz bir varlık haline getirmiştir. İslamiyet te, susamış bir canlının bilhassa insanın su ihtiyacını gidermek büyük sevap inancı hakimdir (Özdeniz, 1995). Böyle inanışlar toplu halde yaşayan insanların, bu kaynaktan istifade etmek ve ettirmek amacıyla çeşitli yapılar ortaya çıkarmalarına sebep olmuş, yapıların fonksiyonu ve bunlarla ilgili örf ve adetlerin hepsi su medeniyeti denilen sosyal ve kültürel olguyu var etmiştir (Yıldırım, 2007). Çeşme kelimesinin Farsçada göz anlamındaki Çeşm den geldiği kabul edilmektedir. XIII. ve XIV. yüzyıllarda ise çeşme kelimesi yerine yine Arapça göz manasına gelen ayn tabiri ile sikaye isimlerinin kullanıldığı dönemin çeşme kitabelerinden anlaşılmaktadır. Sivas ta 1271 tarihli Gök Medrese Çeşmesi ile Bolvadin de 1278 tarihli Alaca Çeşme (yıkılmıştır) kitabelerinde ayn kelimesine, Tokat-Pazar yolunda Hatun Hanı nın 1239 tarihli Çeşmesinde Afyon daki 1379 tarihli İki Lüleli Çeşme (yıkılmıştır) ve Sinop ta 1429 tarihli Emir Şehabeddin Çeşmesi kitabelerinde sikaye kelimesiyle karşılaşılmaktadır. Ayrıca çeşme kelimesi Osmanlı Dönemi çeşme kitabelerinde çeşme-i ab-ı zülal, çeşme-i kevser ve çeşme-i dilkuşa vb. terkipler halinde sık sık kullanılmıştır (Eyice, 1993). Türk kültüründe çeşmeler ayrı bir öneme sahiptir. Bu yapılar özellikle şehir merkezlerinde mahalle ve sokakların oluşumunda belirleyici rol oynamıştır. İslamiyet in suya büyük önem vermiş olması ve insanlara su sağlamanın hayır işlerinin en önemlilerinden olduğunu bildirmesi bu önemi daha da artırmıştır (Şapolyo,1967). Türk Mimarisinde en eski çeşmelerden birisi Mardin de Artuklular dan Necmeddin İlgazi tarafından yılları arasında geniş bir külliyenin içinde yaptırılmıştır. Tarihi çeşme günümüze pek az kısmı sağlam olarak ulaşabilen hamamın avluya komşu olan köşesinde yer almakta olup bir 393

3 payenin desteklediği iki aynı yöne açılan çifte kemerlidir. Çeşmenin üzeri çapraz tonozla örtülüdür (Eyice, 1993). Anadolu nun fethiyle birlikte Selçukluların yerleştikleri antik merkezlerde belli bir süre mevcut yapılardan istifade edilmiştir. Ele geçirilen yapılar içinde birçok çeşme, havuz, kuyu, sarnıç, bend vb. yapılar muhtemelen Selçuklular tarafından gerekli onarımlara tabii tutularak kullanılır hale getirilmiştir. Zamanla bu yapıların ihtiyacı karşılayamaz duruma gelmesi nedeniyle yenileri yapılmaya başlanmıştır. Selçuklu Dönemi çeşmelerinin ağırlıklı olarak cami, medrese, han vb. yapıların ana yola bakan ön cephelerinde inşa edildikleri bilinen bir gerçektir (Aslanapa, 1993) ve tüm Selçuklu Dönemi merkezlerinde görmek mümkündür. Ayrıca bu dönemde her ne kadar bağımlı çeşmeler ağırlıklı olarak inşa edilse de tek başına müstakil olarak nitelendirdiğimiz çeşmeler de vardır. Önge 13. yüzyıl Selçuklu Dönemi çeşmelerini dört ayrı grupta incelenmiştir. Bu sınıflandırmaya göre, yapıların genellikle ön cephelerinde veya ana giriş kapıları yakınında yer alan, profilli bir çerçevenin meydana getirdiği satıhta kalan bir niş aynası içinde ve lüleye sahip bir su haznesinden meydana gelen çeşmeler ilk grubu; yapıların ön cephelerinde veya ana giriş kapıları yakınında yer alan kemerli derin bir kavsara ile şekillenen niş duvarında, lüle haznesinden ibaret yarı müstakil çeşmeler ikinci grubu; yapıların iç avlularında genellikle ana giriş kapısına yakın bir eyvanın duvarında yer alan, tabanı lüleli su haznesine açılan bir nişten ibaret çeşmeler üçüncü grubu; son olarak yapıların iç avlularında genellikle bir eyvanın duvarında yer alan mimari yapısı ile mihrap görünüşünde bir niş içine yerleştirilmiş çeşmeler ise dördüncü grubu oluşturmaktadır (Önge, 1997). Genel olarak değerlendirdiğimizde cami, medrese, han vb. yapıların dış cephelerinde inşa edilen Selçuklu Dönemi çeşmeleri çeşitli kompozisyon ve dekorasyonlarına rağmen çok derin olmayan nişler şeklinde düzenlenmiştir. En önemli nedeni duvarların taşıyıcı olmalarıdır. Yapıların duvarlarının kalın olmasına rağmen duvarların içine açılacak derin nişler, duvarların taşıyıcı fonksiyonunu kaybetmesine neden olacaktır. 394 XIV. yüzyılda mevcut çeşme örneklerinde değişiklik görülmemektedir. Fakat bu yüzyılda fıskiyeli olarak nitelendirilen çeşmelerin inşa edildiği bilinmektedir. Bu tip çeşmeler yapılış biçimlerine göre iki gruba ayrılır (Önge,1991): 1. Fıskiyeli çanak veya teknesi doğrudan doğruya zemin döşemesine oturtulmuş çeşmeler 2. Fıskiyeli çanak veya teknesi bir kaide ile zeminden yükseltilmiş çeşmeler. XV. yüzyılla birlikte mevcut çeşme örneklerinde birtakım değişiklikler görülmektedir. Tonozlu veya kubbeli su deposunun bir cephesinde kemerli veya kavsaralı, özellikle derince bir niş içine yerleştirilmiş çeşmeler yapılmaya başlanmıştır (Önge, 1991). Bu tip çeşmelerin üzerleri genellikle tonoz veya kubbelerle örtülmüştür. Yine aynı dönemde üzerleri ahşap bir saçakla muhafaza altına alınmış çeşmeler de inşa edilmiştir. XV. yüzyıl çeşmeleri genellikle sade görünümlü yapılardır. Çeşme cephelerinin en önemli unsurlarından birisi sivri kemer uygulamasıdır. Çeşmelerin başlıca bölümleri; hazne, niş içindeki ayna taşı, yalaklar, yine niş içinde yer alan kitabelikler ve tas yuvalarıdır. Dönem örneklerinde bağımsız olarak inşa edilen çeşmeler olduğu gibi, bir külliyenin parçası olarak inşa edilen örneklerde mevcuttur (Eyice, 1993). Dönemin en iyi örneklerinden biri İstanbul Davut Paşa Camisi nin avlu kapısı dışında bulunan Davut Paşa Çeşmesidir (Pilehvarian ve Urfalıoğlu, 2000). XVI. yüzyılda mevcut çeşmelerde bazı önemli değişiklikler dikkati çekmektedir. Görülen en önemli yeniliklerden birisi müstakil bir su deposunun cephelerine yerleştirilmiş lüle şeklindeki musluklara sahip meydan ve iskele başı çeşmeleridir. Anıtsal bir görünüme sahip

4 olan çeşmeler tek yüzlü, iki yüzlü, üç yüzlü ve dört yüzlü olabilmektedir. Özellikle başkent İstanbul da sayısız örnekleri bulunmaktadır. Bu dönemde ortaya çıkan bir başka çeşme tipi de bir cephesinde mihrap nişi şeklinde unsura sahip olan müstakil yapılı namazgâhlı çeşmelerdir. Daha çok şehirlerarası yollar üzerinde veya deniz kıyılarında inşa edilen yapılara başkent İstanbul ve çevresinde rastlanılmaktadır. Bu çeşmelere örnek olarak Vezir Mehmet Paşa Çeşmesi gösterilebilir. Ayrıca sadece insanların su içmeleri maksadıyla inşa edilmiş, yapıların iç veya dış cephelerine yerleştirilmiş suluk adı verilen çeşmeler bu yüzyılın önemli çeşme tipini oluşturur. Suluklar aslında birer küçük çeşme olmakla birlikte klasik örneklerden form ve fonksiyon açısından biraz farklıdır. Bu suluklar susayan insanların herhangi bir tasa ihtiyaç duymaksızın su içmeleri için yapılmışlardır. Genellikle mermerden işlenmiştir. Yaklaşık 20 cm. çapında olup ortası fıskiyeli, kenar kısmı delikli bir kâse ile yükseltilmiş, ortası fıskiyeli bir çanak şeklindedir. Önemli örneklerini İstanbul ve Edirne gibi merkezlerde görmek mümkündür. XVI. yüzyılın bir başka çeşme tipi de genellikle saray, köşk, kasır gibi mimari yapıların pencere sövelerine veya duvar nişleri içine yerleştirilmiş dekoratif unsurlara sahip çeşmelerdir (Önge, 1993). XVI. yüzyılın ikinci yarısında özellikle İstanbul, Edirne ve Bursa gibi merkezlerde inşa edilen çeşmelerin ayna taşlarına palmet, lale, selvi, karanfil gibi dönemin diğer yapılarında rastladığımız stilize motifler işlenmiştir. Bazı örneklerde ise kemerli nişin tam ortasına dönemin özelliklerini yansıtan rozetler işlenmiştir. İstanbul Eyüp Şah Sultan Çeşmesi buna örnek verilebilir (Karademir, 2007). XVII. yüzyıl çeşmeleri, XVI. yüzyıl çeşmelerinin karakteristik özelliklerini taşıyarak üslup açısından da devamı niteliğindedirler. Bu yüzyıllarda önceki yüzyıllardan farklı olarak süslemeler, ayna taşının dışında kemer üzerinde ve kitabe çevresinde de yer almaktadır. Bu dönem çeşmelerinin bir diğer özelliği de malzemede görülmeye başlayan değişimdir. Özellikle başkent İstanbul da bazı örneklerde çeşme yüzeyinin temel öğesi olan sivri kemerli cepheyi zenginleştirmek amacıyla renkli taşlar kullanılmıştır (Pilehvarian ve Urfalıoğlu, 2000). 395 XVIII. yüzyılda batılılaşma sürecine girilmesiyle birlikte çeşme tasarımlarında birtakım değişiklikler ve yenilikler görülmeye başlanmıştır. Mevcut çeşme örneklerinin yapımına devam edilmekle birlikte değişim daha çok çeşme cephelerinde görülür. XV, XVI ve XVII. yüzyıllarda klasik dönem içinde sade bir ayna taşı, kitabe, tekne sekileri ve su haznesinden oluşan tasarımın yerini, XVIII. yüzyılda çeşitli dekoratif kemerlerin içinde güller, vazoda çiçekler, tabakta meyvelerle bezenmiş istiridye kabuğu biçiminde kemer içi süsleme, kitabesi cephede ayrı bir bölüm oluşturan ve bazen de Barok üsluba uygun unsurları bulunan cephe tasarımları almıştır (Pilehvarian ve Urfalıoğlu., 2000). Küp gövdenin yerini çokgen gövdeler almıştır. Çokgen prizma gövdede dışbükey dönüşler izlenmeye başlamıştır. Yine bu dönemle birlikte kent dokusunda belirmeye başlayan meydanların merkezlerinde geniş saçakla son bulan anıt niteliğinde meydan çeşmelerinin yapımı da artar. İstanbul daki III. Ahmet Çeşmesi bu grubun örneklerinin başında gelir (Altay, 1988). Bu çeşmeler gerek yoğun bezeme ile kaplı köşe sebilleri ile yuvarlatılmış kütleleri, gerekse derin saçakları ile kent içinde önemli alanları vurgulayan, Avrupa kentlerinin Rönesans ve Barok çeşmelerle süslü meydanlarını çağrıştıran meydanlar oluşturan konumları ile Osmanlı Mimarlığında daha önce görülmeyen yeni bir şehircilik ve yapı tasarımı anlayışının ilk modelleri olmuşlardır. 2. Akmescit Çeşmesi

5 Eğirdir Barla Köyü nde Akmescit mahallesi 7. Sokakta Ak Ahmet Ağa Camii karşısında yer almaktadır. Adını bulunduğu mahalleden almıştır. Kitabesi olmayan yapının banisi ve ustası bilinmemektedir. Antalya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu nun tarih ve 3419 sayılı kararıyla tescillenmiştir (Isparta Kültür Envanteri, 2009). Kuzey güney yönünde uzanan dikdörtgen planlı yapı, eyvan biçimindedir( Çizim 1). Üstü ahşap çatıyla örtülü olan yapının ön cephesinde iki yanda ahşap konsollar bulunmaktadır ( Fotoğraf 1). 396 Çizim 1: Akmescit Çeşmesi Planı (frd Mim/Isparta, 2014) Fotoğraf 1.Akmescit Çeşmesi Genel Görünüm.

6 Arazinin eğiminden dolayı yapının kuzey beden duvarı bir yükselti üzerine yerleştirilmiştir. Çeşmenin doğu ve kuzey beden duvarları önünde devam eden kurnasının gideri, eğimden faydalanmak amacıyla kuzey yöne verilmiştir. Doğu duvarı üzerinde sivri kemerli derin olmayan üç adet niş açılmış, ortadaki niş içerisine musluk tablası yerleştirilmiştir ( Çizim). Çizim 2. Akmescit Çeşmesi Rölöve (frd Mim/Isparta, 2014) Yapının kuzey beden duvarı üzerinde de sivri kemerli bir niş bulunmaktadır. Duvarlar üzerine açılmış olan nişler birbirlerinden duvar içine gömülü kare kesitli plastırlar ile ayrılmaktadır. Orta nişte, musluk tablasının üst kısmında tas koymak için maşrapa nişi bulunur. Derin olan bu niş bursa kemerine benzer bir kemer formuna sahiptir (Fotograf 2). 397 Fotoğraf 2.(Solda) Akmescit Çeşmesi Musluk Tablası (üstte), Maşrapa Nişi (Alt Sol), Kurna (Alt Sağ) Fotoğraf 3 (Sağda). Akmescit Çeşmesi Orta Niş Yapı süsleme yönünden oldukça sadedir. Duvarlarda nişler ve plastırlar ile hareketlilik sağlanmaya çalışılmıştır. Günümüzde tamamen mavi renge boyanmış olan yapının musluk tablasındaki bezemeler yeşil renge boyanarak belirginleştirilmiştir. Ayrıca, orta nişin kemeri üzerinde kesme taş imitasyonu boyama bulunmaktadır (Fotograf 3).

7 Ancak, bunların sonradan yapılmış bir müdahaleye ait olduğu yapının Isparta kültür envanterindeki fotoğrafından anlaşılmaktadır. Fotoğrafta yapının tamamen beyaz boyalı olduğu görülmektedir ( Isparta Kültür Envanteri, 2009). Musluk tablasında, musluğun iki yanında musluğu çevreleyen ejder kabartmaları bulunmaktadır (Fotograf 2). Musluğun etrafında meydana gelen dairesel formun köşelerine palmet ve rumî benzeri kıvrım dallar yerleştirilmiştir. Bu dairesel formun iki yanında şeritler ile bölünmüş dikdörtgen çerçeveler içerisinde selvi kabartmaları bulunmaktadır. Orta nişin iki yanında bulunan nişler boş bırakılmıştır (Fotoğraf 1). Günümüzde kullanılabilir durumda olan yapı mimari özellikleri göz önünde bulundurulunca 18. yüzyıla tarihlenmektedir. 3. Ahırcı Çeşmesi Eğirdir Barla Köyü nde Ahırcı sokakta yer almaktadır. Ahırcı Çeşmesi olarak bilinmektedir. Kitabesi olmayan yapının banisi ve ustası belli değildir. Antalya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun tarih ve 1588 sayılı kararıyla tescillenmiştir. 398 Fotoğraf 4.Ahırcı Çeşmesi Genel Görünüm Duvar üzerine açılmış iki nişten meydana gelen çeşmenin, güneyindeki birim kesme taş ile kuzeyindeki ise moloz taş ile inşa edilmiştir (Fotoğraf 4). Çeşmenin kurnalarında ve güneydeki birimin örgüsünde devşirme malzeme kullanılmıştır. Devşirme malzemeler arasında profilli bir templon ayağı ile kurna olarak kullanılmış yazıt parçaları ile örgüde kullanılmış olan dolgu tuğla parçaları dikkat çekmektedir (Fotoğraf 5).

8 Fotoğraf 5. Ahırcı Çeşmesi duvarında kullanılan devşirme malzeme (solda), maşrapa nişi (sağda) Kesme taş ile inşa edilmiş olan güneydeki sivri kemerli niş kenarları profilli dikdörtgen bir çerçeve içerisine alınmıştır. Çeşmenin musluk tablasının yüksekliği boyunca tamamen mermer malzeme kullanılmıştır. Nişi çevreleyen profilli kenarlar burada da devam ettirilmiştir (Çizim 3). Musluk tablasında, dilimli kaş kemerli bir yüzeysel niş bulunmaktadır. Musluk tablasının hemen üzerinde maşrapa nişi yer alır. Maşrapa nişinde de musluk tablasındaki kemer formuyla aynı formda dilimli kaş kemer kullanılmıştır (Fotoğraf 5). Nişin kemeri dikdörtgen kesitli ince kesilmiş kesme taşlar ile oluşturularak belirginleştirilmiştir. Üst kısmı yıkılmış olan yapının su deposu görülmemektedir. 399 Çizim 2: Ahırcı Çeşmesi Plan (frd Mim/Isparta, 2014) Moloz taş ile inşa edilmiş kuzeydeki birim ise konut yapısına bitişik biçimdedir (Çizim 4). Bu birimde de kemer üzengi noktalarına kadar devşirme blokların kullanıldığı görülmektedir. Derin olmayan nişin kemeri sivri kemer formundadır. İnce kesilmiş dikdörtgen kesme taşlar ile örülmüş olan kemeri bir sıra tuğla dizisi sınırlamaktadır. Bu birimin kurnasında da üzerinde Yunanca yazıt bulunan devşirme malzeme kullanılmıştır.

9 Çizim 3. Ahırcı Çeşmesi, Cephe Restitüsyonu (frd Mim/Isparta, 2014) Süsleme açısından oldukça sade olan yapıda yalnızca cephedeki kemerler ve profiller ile hareketlilik sağlanmıştır. Tek cepheli çeşmeler grubunda yer alan yapıya kitabesi olmadığı için kesin tarihleme yapılamamaktadır, malzeme, plan ve teknik açıdan yapının XVIII. yy. da inşa edildiği düşünülmektedir. Günümüzde kısmen sağlam kalabilmiş yapı kullanılmamaktadır. 4. Baş Mahalle Çeşmesi Eğirdir Barla Köyü nde Baş mahallede 116. ve 132. sokağın kesiştiği yerde bulunmaktadır. Adını mahalle isminden almıştır. Banisi ve ustası belli değildir. Antalya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun tarih ve 3419 sayılı kararıyla tesciline karar verilmiştir. 400 Çizim 4: Başmahalle Çeşmesi Plan (frd Mim/Isparta, 2014) Kare planlı yapının, güney ve doğu cepheleri kot farkından dolayı araziye yaslanmaktadır (

10 Çizim 4). Yapı betonarme çatı ile örtülüdür. Devşirme bloklar, kesme taş ve tuğla malzeme kullanılarak inşa edilmiş olan yapının batı cephesinde tuğlanın daha yoğun kullanılmış olduğu dikkati çeker (Fotoğraf 6). Fotoğraf 6. Başmahalle Çeşmesi Açıkta olan kuzey ve batı cepheleri üzerine, kuzeydeki daha derin ve daha yüksek olmak üzere birer tane sivri kemerli niş açılmıştır. Kuzey cephede, niş kemerinin üzerine bindiği bloklar ile bu cephedeki kurna devşirme malzemedir. Musluk tablası ve maşrapa nişi de bu cephe üzerinde bulunmaktadır. Faal olan musluğun tablası dilimli bir kemer ile bezenmiştir (Fotoğraf 7). Nişin kemeri düzgün kesilmiş dikdörtgen taşlar ile oluşturulmuş, çevresinden de Ahırcı çeşmesinde olduğu gibi bir tuğla dizisi geçmektedir. Ayrıca cephede saçak altına da bir tuğla hatıl yerleştirilmiştir (Çizim 6). 401 Fotoğraf 7.Başmahalle Çeşmesi Kuzey Cephe Musluk Tablası (Solda), Batı Cephesi (ortada) ve Batı Cephe Nişi (Sağda). Batı cephede nişin bulunduğu kısım yapıya sonradan eklenmiş gibi görünmektedir (Fotoğraf 7). Kuzey köşesinde diğer duvar ile organik bir ilişkisi görülmemesi ve saçak altına kadar devam eden kısımda tuğla kullanımının yoğunlaşması bu fikri desteklemektedir (Çizim

11 7). Cephedeki nişin sivri kemeri düzgün kesme taş ile oluşturulmuştur. Niş içerisinde musluk, musluk tablası gibi öğeler bulunmaz. Aynalık bölümünde tuğlalar ile oluşturulmuş bir bezeme bulunmaktadır. Işınsal düzende yerleştirilmiş olan tuğlalar ile dairesel bir form elde edilmiştir (Fotoğraf 7). Malzeme ve plan olarak değerlendirilmesine göre çeşme; Osmanlı dönemine tarihlendirilmektedir. Kare planlı yapı iki cepheli çeşmeler grubuna girmektedir. Yapı günümüzde de kullanılabilir durumdadır. Çizim 6.Başmahalle Çeşmesi, Kuzey Cephe Restitüsyon (frd Mim/Isparta, 2014) 402 Çizim 7. Başmahalle Çeşmesi, Batı Cephe Restitüsyon (frd Mim/Isparta, 2014) 5. Pazar Mahalle Çeşmesi Eğirdir Barla Köyü nde Pazar Mahallesi'nde 17. sokakta Göçeri Paşa Camii karşısında yer alır. Pazar Mahalle Çeşmesi olarak bilinmektedir. Adını mahalle isminden almıştır. Çeşmenin üzerinde kitabesi yoktur. Malzeme ve plan açısından değerlendirilince yapının Osmanlı Dönemine ait olduğu düşünülmektedir. Antalya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun tarih ve 3419 sayılı kararıyla tescillenmiştir.

12 Çizim 5. Pazarmahalle Çeşmesi, Plan (frd Mim/Isparta, 2014) Kuzey- güney doğrultusunda uzanan çeşme teras duvarı üzerine inşa edilmiştir ( Çizim 5). Güneyine yerleştirilen doğu-batı uzantılı moloz duvar ile sınırlandırılmıştır (Fotoğraf 8). Ana cephenin güneyinde moloz duvar üzerinde, kesme taş ile oluşturulmuş sivri kemere sahip fazla derin olmayan bir niş bulunur. Bunun hemen kuzeyinde, duvardan daha öne çıkarılmış kesme taş ile inşa edilmiş birim bulunmaktadır. Profilli kenarlar ile sınırlandırılmış olan bu birim üzerine sivri kemerli derin bir niş yerleştirilmiştir. Musluk tablasının hizasında, Ahırcı çeşmesinde olduğu gibi mermer malzeme kullanımı dikkat çekmektedir. Musluk tablasının hemen üzerinde kaş kemerli maşrapa nişi bulunur. Ana nişin aynalık bölümünde kesme taşlar arasında çerçeveli tekniği andıran tuğla kullanımı görülmektedir. Kemerin tepe noktasından saçak kısmına kadar beton ile bir onarım gerçekleştirildiği izlenmektedir. Bu birimin arkasında su haznesi bulunmaktadır. Ancak, çeşmenin suyu günümüzde bu hazneden sağlanmamaktadır. Yapının kuzeyine doğru bu birimlerden daha geriye yerleştirilmiş çerçeveli teknikte örülmüş düzenleme yer alır (Fotoğraf 9). Cephenin sol üst köşesinde beton ile yapılmış onarımın izi görülmektedir. Duvar üzerine dört adet derin maşrapa nişi açılmıştır (Fotoğraf 10). Bu nişler soldan sağa sırasıyla; dilimli kaş kemerli, dilimli kemerli, dilimli kaş kemerli ve bursa kemerli olarak düzenlenmişlerdir. Bu birimlerin hemen altında duvar üzerinde devşirme mermer tablalar bulunmaktadır. Mermer tablalar üzerinde beş adet geniş künk yuvası görülmektedir. Yapının üstü ahşap çatı ile örtülmüştür. Ayrıca, kuzeyine de ahşap bir kapı yerleştirilmiştir. 403 Fotoğraf 8. (Solda) Pazar Mahalle Çeşmesi Genel Görünüm Fotoğraf 9. (Sağda) Pazar Mahalle Çeşmesi Kuzeyi. Yapı süsleme yönünden sadedir (

13 Çizim 6). Cephede kullanılmış olan çeşitli kemer formları ile hareketlilik sağlanmıştır. Ortadaki birim üzerinde musluk tablasında dilimli kaş kemer formu kullanılmıştır. Ayrıca, kemer formu ile bütünleşik bezemeler de dikkat çeker (Fotoğraf 11) Fotoğraf 10. (Solda) Pazar Mahalle Çeşmesi, Musluk Tablası. Fotoğraf 11. (Sağda )Pazar Mahalle Çeşmesi Sıralı Nişler 404 Çizim 6: Pazarmahalle Çeşmesi, Cephe Restitüsyon (frd Mim/Isparta, 2014) 6. Sonuç İnsanlar için hayati bir önem taşıyan su ihtiyacını karşılamak üzere şehir dokusu içinde ya da yol kavşaklarında pek çok çeşme inşa edildiğini görüyoruz. İhtiyaca yönelik yapılan bu yapılarda za-

14 manla estetikte ön plana çıkarak farklı tiplerde inşa edilmeye başlanmış, bazı örnekler farklı süsleme unsurlarıyla hareketlendirilmiştir. Eğirdir Barla köyünde bulunan araştırmaya konu olan dört adet çeşme yapısı mimari ve süsleme açısından oldukça sade işlenmiştir. Bu durum yapıların estetik kaygıdan çok ihtiyaca yönelik yapıldığını düşündürmektedir. Kitabesi olmayan çeşmelerin mimari ve süsleme özellikleri dikkate alındığında Osmanlı döneminde inşa edildikleri düşünülmektedir. Barla da yer alan bu çeşmelerin gün geçtikçe bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde ortadan yok olma tehlikesine karşı bu çeşmelerin kullanılır hale getirilmesi ve sularının yeniden akmasının sağlanması gereklidir. Çalışmamızın ana amacı da çeşmelerin kayıt altına alınmasıdır. KAYNAKLAR Altay, M. Hadi (1988), Sultan Ahmet Çeşmesi, Sanat Dünyamız, 9(26), s. 2-7, İstanbul. (Erişim Tarihi : ) Anonim, Isparta Kültür Envanteri (1), (2009), Isparta Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınlar (3), Isparta. Arseven, C. Esat, (1983), Çeşme, Sanat Ansiklopedisi, Cilt:1, s , İstanbul. Aslanapa, Oktay,(2003), Türk Sanatı,Remzi Kitabevi, İstanbul. Aynur, H.; Karateke, H. T. ; ( 1995), III. Ahmed Devri İstanbul Çeşmeleri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul. Aytöre, Ayhan, (1962), Türklerde Su Mimarisi, I. Milletlerarası Türk Kongresi Tebliğler, s.45-68, Ankara. Barışta, H. Örcün, (1993), İstanbul Çeşmeleri, Ortaköy Damat İbrahim Paşa Çeşmesi, Hacı Mehmet Ağa Çeşmesi, Taksim Maksemindeki I. Mahmut Çeşmesi, Kültür Bakanlığı, Ankara. 405

15 Eyice, Semavi, (1993), Çeşme,Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, s. 282, İstanbul. Karademir, Murat, (2007), Edirne Çeşmeleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya. Ödekan, Ayla,( 1992), Kent içi Çeşme Tasarımında Tipolojik Çözümleme, Semavi Eyice Armağanı, İstanbul Yazıları, s , İstanbul. Önge, Yılmaz, (1991), Fıskiyeli Türk Çeşmeleri, Vakıflar Dergisi, Sayı:22, s.101, Ankara. Önge, Yılmaz,( 1981), Türk Su Mimarisinde Suluk Adını Verdiğimiz Çeşmeler, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi I, s.115, Konya. Önge, Yılmaz,(1997), Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları, Türk Tarih Kurumu, Ankara. Özdeniz, Engin (1995), İstanbul daki Kaptan-ı Derya Çeşmeleri ve Sebilleri, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, İstanbul. Kara Pilehvarian, N. ; Urfalıoğlu, N.; (2000), Osmanlı Başkenti İstanbul da Çeşmeler, Yem Yayınları, İstanbul. Sözen, M.; Tanyeli, U. ; (2005), Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul. Şehsuvaroğlu, Bedi N., (1957), Anadolu Kaplıcaları ve Selçuklular, İstanbul. Yıldırım, Tahsin, ( 2007), Su Kültürümüz, Türk Kültüründe Su, İstanbul. 405