Editörler Prof.Dr.Hamit Coşkun & Prof.Dr.Nilüfer Ş. Özabacı PSİKOLOJİYE GİRİŞ

Transkript

1 Editörler Prof.Dr.Hamit Coşkun & Prof.Dr.Nilüfer Ş. Özabacı PSİKOLOJİYE GİRİŞ Yazarlar Prof.Dr. Hamit Coşkun Prof.Dr. Nilüfer Özabacı Doç.Dr. Atılgan Erözkan Doç.Dr. Birol Alver Doç.Dr. Hasan Bozgeyikli Doç.Dr. Sevda Bulduk Yrd.Doç.Dr. Ebru Taysi Yrd.Doç.Dr. Emine Ferda Bedel Yrd.Doç.Dr. Ferzan Curun Yrd.Doç.Dr. İhsan Bozanoğlu Yrd.Doç.Dr. Levent Yaycı Yrd.Doç.Dr. M. Hülya Karagüven Yrd.Doç.Dr. Muzaffer Şahin Yrd.Doç.Dr. Yaşar Barut Yrd.Doç.Dr. Yıldız Ulusoy Meryem Vural Batık

2 Editörler Prof.Dr.Hamit Coşkun & Prof.Dr.Nilüfer Ş. Özabacı Psikolojiye Giriş ISBN: Kitapta yer alan bölümlerin sorumluluğu yazarlarına aittir 1.Baskı Baskı Baskı 2017 Bu kitabın basım,yayın ve satış hakları Lisans Yayıncılığa aittir.anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik,elektronik veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz basılamaz ve dağıtılamaz. SEM OFSET Lisans Yayıncılık Tahtakale Mah.Hicret Sokak No:8/A Avcılar-İSTANBUL e-posta : lisans@lisansyayincilik.com.tr

3 ÖNSÖZ Bu kitapta, insan ve hayvan davranışlarını inceleyen bir bilim dalı olan psikoloji anlatılmaktadır. Psikoloji tanımı gereği biyoloji, fizyoloji ve kimya gibi fen bilimleriyle ve sosyoloji, dilbilim, antropoloji ve felsefe gibi sosyal bilimlerle yakından ilişkilidir. Bu kitapta psikoloji biliminin doğası, davranışın biyolojik temelleri, duyular ve algılama, bilinç, öğrenme, bellek, düşünme ve sorun çözme süreçleri, dil ve iletişim, zeka ve zeka ölçümler, motivasyon, heyecanlar ve duygular, yaşam boyu gelişim, kişilik, normal dışı davranışlar, psikolojik terapiler ve sosyal psikoloji bölümleri yer almaktadır. Bu kitabın farklı özellikleri bulunmaktadır. Öncelikle bu kitap bir çeviri değil, her bölümü ülkemizde bulunan akademisyenler tarafından yazılmış bir kitaptır. İkinci olarak, kitap bölümlerinde verilen örnekler ve açıklamalar içinde yaşadığımız kültürü yansıtmaktadır. Üçüncüsü, bölümler açık bir dille yazılmış ve her bölüm akışkan bir düzenlilik içinde anlatılmıştır. Dördüncüsü, konuları açıklamak için gerekli olan yerlerde görsel sunumlara yer verilmiştir. Son olarak, her bölüm için anlaşılması kolay ve görselliği zengin olan slaytlar hazırlanmıştır. Yıllardan beri anlamakta zorluk çektiğimiz psikoloji kitaplarından farklı özelliklere sahip bu kitabın takdiri okuyucularıma aittir. Kitabın hazırlanmasında emeği geçen tüm yazarlarımıza ve bu konuda destek veren Lisans Yayıncılık çalışanlarına çok teşekkür ederiz. İstemeyerek gözden kaçmış bazı hatalar veya eksiklikler oluşmuşsa, bağışlanmasını dileriz. İstanbul, 2013 Prof.Dr.Hamit Coşkun & Prof.Dr.Nilüfer Ş. Özabacı Editörler III

4 IV

5 ÜÇÜNCÜ BASKI İÇİN ÖNSÖZ Psikolojinin bir bilim olarak anlaşılması özellikle giriş kitabı olarak yazılan kaynakların ne derece anlaşılır olduğuna bağlıdır. Bu durum okuma oranının düşük olduğu ülkemizde de daha da önem kazanmaktadır. Ülkemizde son zamanlarda bu konuda gelişmeler ümit verici olmakla birlikte kaynaklarımızın sayısı diğer ülkelere kıyaslan- dığında az ve yetersiz olduğu da gözlenmektedir. Bu kitap son zamanlarda yazılmış en sade ve aynı zamanda en kapsamlı kaynaklardan biridir. Bu kaynağın, slogan veya reklama yönelik ne başlığı bulunmakta ne de resimlerle doldurulmuş öte yandan içeriği az olan bir özelliği bulunmaktadır. Bu kitapta alana yeni başlayanlar için her konu sade bir dille ve sistematik bir şekilde sunulmaktadır. Kitabın 3. baskısında gözden geçirilen bazı bölümler bulunmakta ve yeni baskısıyla okuyuculara sunulmaktadır. Kitabın bölümlerinin okumaya ve öğrenmeye yeni başlayan herkese yararlı olmasını diler, saygı ve selamlarımızı sunarız. İstanbul, 2017 Editörler Prof.Dr.Hamit Coşkun Prof.Dr.Nilüfer Ş. Özabacı V

6 VI

7 İÇİNDEKİLER Önsöz III Bölüm 1 PSİKOLOJİ BİLİMİNİN DOĞASI 1.1. Psikolojinin Tanımı Psikolojide Bakış Açıları 1.2. Psikolojinin Alt Dalları Deneysel Psikoloji Fizyolojik Psikoloji Karşılaştırmalı Psikoloji Gelişimsel Psikoloji Kişilik Psikolojisi Sosyal Psikoloji Bilişsel Psikoloji Klinik Psikolojisi Okul ve Eğitim Psikolojisi Endüstri Psikolojisi 1.3. Yeni Gelişen Psikoloji Alanları 1.4. Araştırma Yöntemleri Betimsel Yöntemler Gözlem Yöntemi Survey Yöntemi Test Yöntemi Vaka Hikâyeleri Deneysel Yöntem Korelasyon Yöntemi Bölüm 2 DAVRANIŞIN BİYOLOJİK TEMELLERİ 2.1. Kalıtım ve Çevre Kromozomlar, Genler ve DNA VII

8 Genotip, Fenotip Kalıtım ve Çevre Etkileşimi 2.2. Sinir Sisteminin Bölümleri ve Yapısı Sinir Sisteminin Bölümleri Sinir Sistemini (SS) Oluşturan Hücreler Glia Hücreler Nöronlar 2.3. Sinaptik İletim Aksiyon Potansiyeli 2.4. Merkezi Sinir Sistemi Beyin (Serebrum) Serebrum (Beyin) ve Serebral Korteks Beyin Yarım Küreleri Beynin Lobları Korteks Altı Alanlar Beyin Sapı ve Beyincik Omurilik (Spinal Kord) 2.5. Çevresel (Periferik) Sinir Sistemi Somatik Sinir Sistemi Otonom Sinir Sistemi 2.6. Endokrin Sistem İç Salgı Bezleri Bölüm 3 DUYULAR VE ALGILAMA 3.1. Duyu ve Algı 3.2. Duyular 3.3. Psikofizik Fark Eşiği ve Mutlak Eşik Duyusal Uyum 3.4. Duyudan Algıya Geçiş 3.5. Görme Gözün Yapısı Görme Olayı Kör Nokta Üç Boyutlu Görme 3.6. İşitme Ses Kulak Yapısı ve İşleyişi Denge VIII

9 3.7. Kimyasal Duyular Tat Koku 3.8. Diğer Duyular 3.9. Eşikaltı Uyarım Algı Dikkat ve Motivasyon Algısal Yanılsamalar Algısal Örgütleme İlkeleri Algısal Değişmezler Bölüm 4 BİLİNÇ VE FARKLI BİLİNÇ DURUMLARI 4.1. Bilinç 4.2. Doğal Bilinç Kaybı Uyku Evreleri Uyku Döngüsü Uyku Bozuklukları İnsomnia (Uykusuzluk) Narkolepsi (Uyuma Hastalığı) Uyku Apnesi (Uyurken Nefes Alamamak) Uyurgezerlik Rüyalar Rüyaların İşlevi Hakkında Çeşitli Görüşler 4.3. Bilinci Etkileyen Psikoaktif Maddeler Psikoaktif Maddelerin Sınıflandırılması Bölüm 5 ÖĞRENME 5.1. Öğrenme Klasik Koşullanma (Pavlov) Koşullamanın İlkeleri 5.2. Operant (Edimsel) Koşullama Olumlu ve Olumsuz Pekiştireçler Olumlu ve Olumsuz Pekiştirme Aralıklı Pekiştirmeler Oranlı Pekiştirmeler Premack İlkesi IX

10 Edimsel Koşullamanın İlkeleri 5.3. Ceza 5.4. Bilişsel (Zihinsel) Öğrenme 5.5. Kavrama Deneyleri 5.6. Bilişsel (Zihinsel/Cognitive) Yapılar 5.7. Etki Yasası 5.8. Olumsuz Tat Koşullanması Öğrenimi 5.9. Gözlemsel Öğrenme Bölüm 6 BELLEK 6.1. Belleğin Aşamaları Birinci Aşama: Kodlama İkinci Aşama: Kayıt, Yerleştirme veya Saklama Üçüncü Aşama: Çağırma veya Hatırlama 6.2. Tanımlar 6.3. Belleği Etkileyen Faktörler 6.4. Belleği Geliştirme Bölüm 7 DÜŞÜNME VE PROBLEM ÇÖZME 7.1. Düşünmenin Tanımı Eleştirel ve Yaratıcı Düşünce Eleştirel Düşünce Yaratıcı Düşünce 7.2. Problem Çözme Problem Çözme Stratejileri Problem Çözmede Bireysel Farklılıklar ve Problem Çözme Becerisinin Geliştirilmesi 7.3. Akıl Yürütme 8.1. İletişim 8.2. Konuşma 8.3. Dil Bölüm 8 DİL ve İLETİŞİM X

11 Dilin Çeşitleri Dilin Bileşenleri Biçim İçerik Kullanım Bilgisi (Pragmatik) Dilin Öğrenilmesiyle İlgili Görüşler Dil Gelişimi 8.4. İletişim İletişimin Öğeleri İletişimin Süreçleri İletişim Türleri İletişim Becerileri Dinleme Kendini Açma İfade Etme Ben Dilini Kullanma Empati Kurma Somut Konuşma Saydam Olma Saygı Gösterme Bölüm 9 ZEKÂ ve ZEKÂ ÖLÇÜMÜ 9.1. Bireysel Farklılıklar ve Psikoloji 9.2. Zekâ 9.3. Zekâ Kuramları Tek Etmen Kuramı Çift Etmen Kuramı Üç Aşamalı Zekâ Kuramı Küme Etmen Kuramı Çok Etmen Kuramı (Thorndike) Çok Etmen Kuramı (Guilford) Çoklu Zekâ Kuramı Duygusal Zekâ Zekânın Niteliği Üzerinde Kuramların Ortak Görüşleri 9.4. Zekâyı Etkileyen Faktörler Zekâ ve Kalıtım İlişkisi Zekâ ve Çevre İlişkisi Zekânın Yaşa Göre Gelişimi Zekâ ve Yaratıcılık İlişkisi XI

12 Zekâ ve Başarı İlişkisi 9.5. Zekânın Ölçülmesi Zekâ Bölümü Sınıflandırması 9.6. Zekâ Yönünden Özel Gruplar Zihinsel Engelliler Üstün Zekâlılar Zekâ Dağılım Eğrisi 9.7. Zekâ Testleri Geleneksel Zekâ Testleri Bireysel Zekâ Testleri Grup Zekâ Testleri Bölüm 10 MOTİVASYON Motivasyona İlişkin Kuramlar İçgüdü Kuramları ve Davranışçılık Dürtü Azalması Kuramı Bilişsel Süreç ve İlgili Kuramlar Rotter in Sosyal Öğrenme Kuramı ve İç ve Dış Kontrol Odağı Kavramları Yükleme Kuramları Hümanist Bakış Açısı ve Maslow un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı Öz Belirleme Kuramı Güdülerin Sınıflandırılması Birincil ve İkincil Güdüler Birincil Güdüler İkincil Güdüler Bölüm 11 HEYECANLAR VE DUYGULAR Duygu ve Heyecan Heyecan ve İlişkili Kavramlar Heyecan Türleri Heyecanların İşlevi Heyecanın Bileşenleri Heyecan ve Beyin XII

13 Limbik Sistem ve Amigdala Heyecansal Canlanma Hali ve Performans Kalitesi Arasındaki İlişki Heyecan Kuramları Psiko-Evrimsel Heyecan Kuramları Bilişsel Değerlendirme Kuramları Fizyolojik Temelli Heyecan Kuramları James -Lange Kuramı Cannon-Bard Kuramı Papez-MacLean Kuramı Nörobilimsel Heyecan Kuramları İki Faktörlü Heyecan Kuramı Yüz İfadeleri ve Geri Bildirim Kuramı Mikro İfadeler ve Yüz Geribildirim Kuramı Heyecanların Zarar Verdiği Durumlar Stresin Aşamaları-Selye nin Genel Uyum Sendromu Stresin Fizyolojik Temeli Stresin Öğrenilmesi Bölüm 12 YAŞAM BOYU GELİŞİM Gelişimle İlgili Temel Kavramlar Gelişimin Temel İlkeleri Fiziksel Gelişim Bedensel Gelişim Devimsel Gelişi Dil Gelişimi Dil Gelişiminde Kuramsal Yaklaşımlar Dil Gelişimi Evreleri Bilişsel Gelişim Piaget in Bilişsel Gelişim Kuramı Bilişsel Gelişim Dönemleri Ahlak Gelişimi Kohlberg in Ahlak Gelişim Kuramı Gelenek Öncesi Düzey Geleneksel Düzey Gelenek Ötesi Düzey Freud un Ahlak Gelişim Kuramı Piaget nin Ahlak Gelişim Kuramı XIII

14 12.7. Kişilik Gelişimi Freud un Psikoseksüel Gelişim Kuramı Erikson un Psikososyal Gelişim Kuramı Bölüm 13 KİŞİLİK Kuram Kişilik Kuramları Psikoanalitik Kişilik Kuramları Geleneksel Psikoanalitik Kuram Topografik Kişilik Kuramı Yapısal Kişilik Kuramı Psikoseksüel Gelişim Kuramı Modern Psikodinamik Kuramlar Bireysel Psikoloji Alfred Adler Jung'un Kişilik Kuramı Eric Fromm'un Kişilik Kuramı Karen Horney Kişilik Kuramı Hümanistik (İnsancıl Yaklaşım) Carl R. Rogers-Benlik Kuramı Abraham H. Maslow-İhtiyaçlar Hiyerarşisi Davranışçı Kuramlar Sosyal Bilişsel Kuram Ayırıcı Özellik (Trait) Kuramı Gordon Allport Raymond Cattell Ayırıcı Özellikler Kuramı ve Faktör Analizi Henry Murray Kişilik Bozuklukları Kişiliğin Özelliklerini Betimleme ve Ölçme Yolu ile Değerlendirme Bölüm 14 NORMAL DIŞI DAVRANIŞLAR PSİKOLOJİSİ Normal Dışı Davranış Normal Dışı Davranışların Nedenleri Normal Dışı Davranışı Damgalamayı Önleme XIV

15 14.4. Kaygı Bozuklukları Genel Kaygı Bozukluğu Panik Bozukluk Obsesif Kompulsif Bozukluklar Travma Sonrası Stres Bozukluğu Kaygı Bozukluklarının Açıklaması Duygu Durum Bozuklukları Duygu Durum Bozukluklarına Giriş Duygu Durum Bozukluklarını Açıklamak Distimi ve Major Depresif Bozukluk Bipolar Bozukluk Şizofreni Şizofreninin Belirtileri Şizofreninin Nedenleri Kişilik bozuklukları Kişilik Bozukluklarının Nedenleri Bölüm 15 PSİKOTERAPİ Tarihçe Psikoterapiyle İlgili Meslekler Psikoterapinin Amacı Psikoterapi Yaklaşımları Psikanalitik Terapi Davranışçı Terapi Gestalt Terapi Birey Merkezli Terapi (Danışandan Hız Alan Terapi) Varoluşçu Terapi Adleryan Terapi Bilişsel Davranışçı Terapiler Rasyonel Emotif Terapi-RET Beck in Bilişsel Terapi Yaklaşımı Gerçeklik Terapisi Feminist Terapi Diğer Terapi Kuramlarından Bazıları Psikoterapide Eklektizm Psikoterapilerde Etik İlkeler XV

16 Bölüm 16 SOSYAL PSİKOLOJİ Sosyal Psikolojinin Tanımı Sosyal Psikolojinin Kısa Tarihçesi Sosyal Psikolojinin Analiz Düzeyi Sosyal Psikolojide Yaklaşımlar Psikoanalitik Yaklaşım Davranışçı Yaklaşım Bilişsel Yaklaşım Sosyal Psikolojide Güncel Yaklaşımlar Sosyal Psikolojide Bireyin Algılaması Şemalar Kategoriler Kestirmeler Yüklemeler Tutumlar Birey-Grup, Grup-Birey Etkileşimi Yardım Etme Davranışı(Olumlu Sosyal Davranış) Saldırganlık Liderlik Çekicilik Uyma Sosyal Psikolojide Ortamın Etkisi Fiziksel çevre Normlar Roller İtaat etme Rica etme Kaytarma Sosyal Kimlik XVI