Akkuyu Kšrfezi (Mersin) deniz suyunun fiziksel ve kimyasal šzelliklerini etkileyen sÿre ler

Transkript

1 Yerbilimleri, 24 (2001), Hacettepe niversitesi Yerbilimleri Uygulama ve AraßtÝrma Merkezi BŸlteni Bulletin of Earth Sciences Application and Research Centre of Hacettepe University Akkuyu Kšrfezi (Mersin) deniz suyunun fiziksel ve kimyasal šzelliklerini etkileyen sÿre ler Processes affecting the physical and chemical properties of Akkuyu Bay sea water (Mersin - Turkey) N.Nur ZYURT, C.Serdar BAYARI, MŸfit Þ.DOÚDU, Alparslan ARIKAN Hacettepe niversitesi, Jeoloji MŸhendisliÛi BšlŸmŸ, Beytepe, ANKARA Z TŸrkiyeÕde inßa edilmesi planlanan ilk nÿkleer santralda Akkuyu KšrfeziÕndeki deniz suyunun soûutma suyu olarak kullanýlmasý ama lanmaktadýr. Deniz suyunun soûutmada en yÿksek verimle kullanýlmasý i in fiziksel ve kimyasal šzelliklerinin yer ve zaman i indeki deûißimin bilinmesi gerekmektedir. Deniz suyunun sýcaklýk, ph, šzgÿl elektriksel iletkenlik, šzÿnmÿß oksijen derißimi, tuzluluk ve redoks potansiyeli parametrelerinin, alan ve zaman i indeki deûißimi alýßma alanýnda homojen olarak daûýlan 14 istasyonda yapýlan bir yýl sÿreli aylýk šl Ÿmlerle belirlenmißtir. Atmosferik ÝsÝ akýsý ve yaûýß suyu kaynaklý tatlý su girißinin, bu parametrelerin deûißimi Ÿzerinde etkili ana faktšrler olduûu belirlenmißtir. Brunt-Vaisala duraylýlýk frekansý hesaplamalarý ile de desteklenen gšzlemler; deniz suyunda tÿrbÿlanslý difÿzyonun hakim sÿre ve EylŸl ile Mart aylarý arasýndaki dšnemde dÿßey yšnde homojen olduûunu gšstermektedir. Bu dšnemin dýßýnda dÿßey duraylýlýk bozulmakta, yÿzey ve derin deniz suyunun sýcaklýk ve šzgÿl elektriksel iletkenlikleri arasýndaki fark artmaktadýr. En yÿksek duraylýlýk frekansýna ve bunun bir sonucu olan dÿßey yšndeki homojenlikten sapmaya Haziran ayýnda ulaßýlmaktadýr. Uzun sÿreli šl Ÿmlere dayalý bulgular uygun derin deniz deßarj derinliûinin Ð20 m ile Ð25 m dolayýnda olmasý gerektiûini gšstermektedir. SoÛutma suyu ile denize salýnan ÝsÝnÝn hýzla homojenleßmesi a ÝsÝndan en uygun dšnemin Ekim Ð MayÝs aylarý arasý olduûu belirlenmißtir. Deniz suyu sýcaklýûýnýn evresel kalite šl Ÿt sýnýrlarý arasýnda tutulabilmesi i in santral ißletme veriminin yaz aylarýnda dÿßÿrÿlmesi gerekebilecektir. Anahtar kelimeler: Akkuyu Kšrfezi, deniz suyu, nÿkleer santral, tÿrbÿlanslý karýßým. ABSTRACT Akkuyu Bay seawater is intended to be used as cooling water in the first nuclear power plant planned to be constructed in Turkey. Determination of the processes affecting the variation of the seawaterõs physical and chemical properties is essential for the optimum use of cooling water. Physical and chemical properties of the seawater comprising of temperature, ph, specific electrical conductivity, dissolved oxygen content, salinity and redox potential were measured monthly in evenly distributed stations for a period of one year to determine the spatial and temporal variations. Atmospheric heat flux and fresh water inputs by rainfall were found to be major factors that affect these properties. The observations justified by Brunt-Vaisala stability frequency calculations pointed out that the seawater becomes vertically homogenous between September and February during which turbulent diffusion is the dominant process. Out of this period, vertical stability is well established and the difference between surface and deep watersõ temperature and specific electrical conductivity increases. Maximum stability frequency and resulting vertical inhomogeneity are attained in June. Observations based on the long period measurements show that the suitable depth for the deep water discharge is around Ð 20 m and Ð25 m. Convenient period for the homogenisation of heat which is given to the sea water by the cooling water is between October-May. Efficiency of the power plant management should be reduced during the summer months, in order to keep sea water tempeature between the limits of environmental quality criteria. Key words: Akkuyu Bay, seawater, nuclear reactor, turbulent mixing.

2 114 Yerbilimleri GÜRÜÞ TŸrkiyeÕde planlanan ilk nÿkleer santral yeri olarak Akkuyu Kšrfezi (Mersin) se ilmißtir. Benzeri diûer termal santrallarda olduûu gibi, nÿkleer santrallarda da, buhar Ÿretiminde kullanýlan kapalý devre akýßkanýn tekrar sývýlaßtýrýlmasý i in bol miktarda soûutma suyuna gereksinim duyulmaktadýr. Santralda Ÿretilen ÝsÝnÝn bÿyÿklÿûÿne baûlý olarak, bÿyÿk hacimlerde soûutma suyu gereklidir. BŸyŸk hacimdeki su gereksinimi ise; ancak yÿksek debili akarsular, bÿyÿk gšller ve denizlerden saûlanabilmektedir. Deniz suyu, sýnýrsýz hacimde soûutma suyu kaynaûý olmasýnýn yanýsýra, santralda ÝsÝnmÝß soûutma suyunun uzaklaßtýrýlmasý a ÝsÝndan da šnemli avantajlara sahiptir. Akkuyu NŸkleer SantralÝÕnda da soûutma suyu olarak deniz suyunun kullanýlmasý ama lanmýßtýr. Deniz suyunun fiziksel ve kimyasal šzelliklerinde yer ve zaman i inde olußan deûißimlerin ve bu deûißimlere etkiyen faktšrlerin bilinmesi, soûutma suyunun en yÿksek verimle kullanýlmasý a ÝsÝndan bÿyÿk šnem taßýmaktadýr. Deniz suyunun fiziksel ve kimyasal šzelliklerinin yer ve zaman i indeki deûißimi, su kÿtlesinin evre ile olan ÝsÝ enerjisi alýßverißi, ya- ÛÝß ve yÿzey akýß suyu ile ortama yeni su kÿtlesi girißi, buharlaßma ile su kÿtlesi kaybý ve farklý fiziksel ve kimyasal karakterdeki deniz sularýnýn karýßýmý tarafýndan belirlenmektedir. Bu alýßmada; Akkuyu Kšrfezi deniz suyunun doûal koßullardaki fiziksel ve kimyasal šzelliklerinin yer ve zaman i indeki deûißiminde etkili olan faktšrlerin ve sÿre lerin belirlenmesi ama lanmýßtýr. alýßma, daha šnce METU (1984a) tarafýndan ger ekleßtirilmiß araßtýrma ile ama ve kapsam a ÝsÝndan benzerlik gšstermektedir. Santral alanýnda šnceki yýllarda yÿrÿtÿlen alýßmalarda bšlgenin jeolojik, hidrolojik, hidrojeolojik, oßinografik šzellikleri ve santralýn evresel etkileri araßtýrýlmýßtýr (Deniz AraßtÝrma EnstitŸsŸ,1977; TEK, 1983; Sabuncu ve Ersan, 1985; METU, 1984b). Sšz konusu alýßmalarýn bir kýsmýnda Akkuyu Kšrfezi deniz suyunun fiziksel ve kimyasal šzelliklerinin yýl boyu deûißimine de yer verilmißtir (METU, 1983 ve 1984a; Veldman vd., 1988). Bu alýßmada ise, anýlan šzelliklerin deûißim aralýûýnýn belirlenmesi ve deûißimlere etkiyen faktšr ve sÿre lerin yakýn ge mißteki durumunun ortaya konulmasý ama lanmýßtýr. Akkuyu Kšrfezi, Taßucu Ül esiõnin 45 km batýsýnda, BŸyŸkeceli (Ü el-gÿlnar) yerleßimine baûlý Akkuyu MevkiiÕnde yer almaktadýr (Þekil 1). Akkuyu Kšrfezi batý yšnÿnde AkdenizÕe a Ýk olup, alýßma alaný i inde kuzeyde Aksaz, kuzeydo- Ûuda Akkuyu ve gÿneybatýda amalaný Kšrfezleri bulunmaktadýr. Beßparmak AdasÝ, kšrfezin a Ýk denize ÝkÝß kýsmýnda (gÿneydoûu) ve kýyýdan yaklaßýk 4 km a Ýkta yeralýr. alýßma alanýnda; derinlik Akkuyu KšrfeziÕnden gÿneybatýya, Beßparmak AdasÝÕnÝn kuzeybatý a ÝklarÝna doûru artmaktadýr. NŸkleer santralýn inßa edileceûi mendirek i i ve amalaný Kšrfezi sahilinde 5 m dolayýnda olan derinlik, a Ýklara (batýya) doûru mõye ulaßmaktadýr. alýßma alanýnda en derin yerler (50-70 m) Beßparmak AdasÝÕnÝn batýsý ve gÿneyinde bulunmaktadýr. alýßma, Haziran Haziran 2000 dšneminde her ay yerinde deniz suyunun fizikselkimyasal šzelliklerinin šl Ÿlmesi ve bu šl Ÿmlerden hareketle yeni verilerin hesaplanmasý ßeklinde yÿrÿtÿlmÿßtÿr. Elde edilen verilerin ve gšzlemlerin deûerlendirilmesi sonucunda Akkuyu KšrfeziÕnde deniz suyunun fiziksel ve kimyasal šzelliklerine etkiyen sÿre ler belirlenmißtir. Y NTEM Yerinde Ger ek ZamanlÝ l Ÿmler AraßtÝrma kapsamýnda Haziran 1999 ve Haziran 2000 arasýndaki dšnemde 13 saha alýßmasý yapýlmýßtýr. l Ÿmler sakin deniz koßullarýnda ger ekleßtirilebildiûinden, aylýk šl Ÿm zamanlarý hava koßullarýna baûlý olarak belirlenmißtir. Bununla birlikte, šl Ÿmlerin her ayýn ayný dšneminde yapýlmasýna šzen gšsterilmißtir. alýßma kapsamýndaki šl Ÿmler, kšrfezde homojen olarak daûýtýlmýß 14 noktada yapýlmýßtýr (bknz. Þekil 1). l Ÿm noktalarýnýn konumlarý, Garmin II Plus model GPS (KŸresel Konumlama Sistemi) cihazý ile ± 50 m hassaslýk ile belirlenmißtir. Fiziksel ve kimyasal parametrelerin šl ŸmŸnde Hydrolab Data Sonde 3, ok parametreli su kalitesi šl Ÿm cihazý kullanýlmýßtýr. Bu cihazla; ph, sýcaklýk, šzÿnmÿß oksijen i eriûi, šzgÿl elektriksel iletkenlik, redoks potansiyeli, bulanýklýlýk, derinlik, tuzluluk parametreleri, yerinde ve gerek zamanlý olarak saptanmýßtýr. YapÝlan šl Ÿmlerin hassaslýk ve hata oranlarý izelge 1Õde ve-

3 zyurt vd. 115 Þekil 1. Akkuyu Kšrfezi yakýn deniz ortamý yer bulduru ve batimetri haritasý (BayarÝ vd., 2000). Figure 1: Location and bathymetry map of the Akkuyu Bay near-shore area (BayarÝ vd., 2000).

4 116 Yerbilimleri izelge 1: Yerinde šl Ÿm yšntemleri ve šl Ÿmlerin hata dÿzeyleri. Table 1: In-situ measurement techniques and precision of the measurements. Parametre AlgÝlayÝcÝ DoÛruluk HassaslÝk SÝcaklÝk Termistšr ± 0.15 o C 0.01 o C zgÿl elektriksel iletkenlik 6 elektrotlu hÿcre šl Ÿm aralýûýnýn ± %1 1 ondalýk ph Cam ph elektrodu ± 0.2 birim 0.01 birim šzÿnmÿß oksijen Polarografik ± 0.2 mg/l 0.01 mg/l Redoks potansiyeli Platin ± 20 mv 1 mvolt Derinlik BasÝn SondasÝ ± 0.45 m 0.1 m Tuzluluk Hesaplamayla ± 0.2 ppt 0.1 ppt BulanÝklÝk Ünfrared šl Ÿm aralýûýnýn ± %5 0.1 NTU rilmißtir. Arazideki kalibrasyon sýrasýnda da belirtilen hassaslýk deûerleri elde edilmißtir. Belirlenen istasyonlarda 2 m aralýklarla en fazla 50 m derinliûe kadar šl Ÿm yapýlmýßtýr. Deniz Suyu KarÝßÝm DinamiÛi Deniz gibi atmosfere a Ýk su kÿtlelerinin karýßýmý, esas olarak su kÿtlesinin sýcaklýk ve yoûunluk gibi šzellikleri ile belirlenmektedir. Her iki parametrenin bu tip alýßmalarda yaygýn olarak kullanýlmasý, bu šzelliklerin šl ŸmŸ ve/veya hesaplanmasýnýn olduk a kolay olmasýndan kaynaklanmaktadýr. KarÝßÝm dinamiûinin belirlenmesinde belirleyici bir parametre olan su yoûunluûunun doûrudan šl Ÿlmesi olduk a gÿ olmakla birlikte, yerinde šl Ÿlen parametrelerden (sýcaklýk, šzgÿl elektriksel iletkenlik, hidrostatik basýn ) itibaren hassas bi imde hesaplanabilmektedir. Bu alýßmada, yoûunluk deûerleri uluslararasý alýßmalarda yaygýn kabul gšren sigmatee (σ t ) olarak verilmißtir. Sigmatee deûerlerinin hesaplanmasýnda ÒUluslararasÝ Durum EßitliÛiÓ (Fofonoff ve Millard, 1983) kullanýlmýß olup, ilgili bilgisayar kodu BayarÝ vd. (2000) tarafýndan verilmißtir. Artan sigmatee deûerleri deniz suyu yoûunluûunun arttýûýna ißaret etmektedir. BULGULAR VE TARTIÞMA Saha alýßmalarý sonucunda deniz suyunun sýcaklýk, ph, šzÿnmÿß oksijen derißimi, tuzluluk, redoks potansiyeli gibi fiziksel ve kimyasal šzellikleri aylýk šl Ÿmler ve/veya hesapla belirlenmißtir. Deniz suyu šzelliklerinin zaman i inde deûißimi tÿm šl Ÿm noktalarýnda belirli bir ayda ve belirli bir derinlikte yapýlan šl Ÿmlerin ortalamasý olarak verilmißtir (Þekil 2 ve 3). Bu alýßmada, 20 mõden daha derinde yer alan šl Ÿm noktalarýnýn sayýca azlýûý ve soûutma suyunun yaklaßýk 20 mõden alýnmasýnýn planlanmasý gibi faktšrler dikkate alýnarak, daha derin noktalara ait verilere ve deûerlendirmelere deûinilmemißtir. l Ÿlen ve hesaplanan parametrelerin yýl boyunca gšsterdikleri deûißimi belirten istatistiksel deûerlendirmeler izelge 2Õde sunulmußtur. zelliklerin her birinde yer ve zaman i inde gšzlenen deûißimler ve bu deûißimlerin olußmasýnda etkili olan sÿre ler hakkýndaki deûerlendirmeler aßaûýdaki bšlÿmlerde verilmißtir. Deniz Suyu Fiziksel ve Kimyasal zelliklerinin Zamanla DeÛißimi SÝcaklÝk alýßma sÿresince deniz suyu sýcaklýûý 16.5 o C ile 30 o C arasýnda deûißim gšstermiß ve en dÿßÿk sýcaklýk deûeri Mart 2000 ayýnda, en yÿksek sýcaklýk deûeri ise Temmuz-AÛustos 1999 aylarýnda šl ŸlmŸßtŸr. l Ÿmler boyunca en dÿßÿk sýcaklýk deûerleri Beßparmak AdasÝ a ÝklarÝnda, derindeki šl Ÿm noktalarýnda gšzlenmißtir. TŸm šl Ÿm dšneminde en yÿksek deniz suyu sýcaklýklarý mendirek i inde ve kšrfezin sýû bšlÿmlerinde belirlenmißtir. Bu durum, dolaßýmýn sýnýrlý ve denizin sýû olduûu bšlÿmlerde atmosferik ÝsÝ girdisinden dolayý deniz suyu sýcaklýûýnýn daha ok artmasýndan kaynaklanmaktadýr. Bu gšzlem esas alýnarak, bšlgede deniz suyu sýcaklýûý ile hava sýcaklýûý arasýndaki ilißki de incelenmißtir (Þekil 4). Deniz suyu sýcaklýûý, alýßma alaný yakýn evresindeki Devlet Meteoroloji Üßleri (DMÜ) gšzlem istasyonlarýnda (Silifke, AydÝncÝk, Erdemli, Anamur) gšzlenen aylýk uzun yýllar sýcaklýk ortalamalarýndan 2 o C ile 8 o C daha yÿksek de- Ûerlere sahiptir. Normal koßullarda deniz suyunun, baßlýca ÝsÝ kaynaûý olan atmosferik ÝsÝ ile

5 zyurt vd. 117 Þekil 2. Deniz yÿzey suyunun fiziksel ve kimyasal šzelliklerinin zamanla deûißimi. Figure 2. Temporal variation of physical and chemical properties of the sea surface water. hýzla dengeye gelmesi ve hava ile su sýcaklýklarýnýn ayný olmasý beklenmektedir. Þekil 4Õdeki durum, su kÿtlesine baßka bir kaynaktan ÝsÝ enerjisi girißi olduûunu dÿßÿndÿrmektedir. Collins ve Banner (1979; METU, 1984a)Õa gšre, Akkuyu Kšrfezi Üsrail a ÝklarÝndan baßlayarak šnce kuzeye ve Üskenderun Kšrfezi dolayýndan da batýya yšnelen DoÛu Akdeniz kaynaklý akýntýlar ile beslenmektedir (Þekil 5). DolayÝsÝyla Akkuyu Kšrfezi dolayýnda deniz suyunun yerel atmosferik sýcaklýktan daha yÿksek sýcaklýûa sahip olmasýnýn bu durumdan kaynaklandýûý dÿßÿnÿlmektedir. zgÿl elektriksel iletkenlik alýßma sÿresince yapýlan šl Ÿmlerde deniz suyunun toplam iyon i eriûinin bir gšstergesi olan šzgÿl elektriksel iletkenliûin (25 o CÕde standartlaßtýrýlmýß elektriksel iletkenlik) ile µs/cm arasýnda deûißim gšsterdiûi belirlenmißtir. AraßtÝrma sÿresi boyunca en dÿßÿk šzgÿl elektriksel iletkenlik deûerleri KasÝm 1999Õda šl- ŸlŸrken, en yÿksek iletkenlik deûerleri ise MayÝs 2000 dšneminde belirlenmißtir. Yaz aylarýnda deniz suyunun šzgÿl elektriksel iletkenliûi di- Ûer aylara gšre daha yÿksektir. zgÿl elektriksel iletkenliûin azalmasý, deniz suyunun toplam š- zÿnmÿß madde i eriûinin de azalmasý anlamýna gelmektedir. A Ýk su kÿtlelerinde šzÿnmÿß madde i eriûinin azalmasýnda en etkili sÿre, akarsu beslenimi ve šzellikle yaûýß suyunun deniz suyunu seyreltmesidir. te yandan, šzgÿl elektriksel iletkenliûin artmasý da, deniz suyunun i sel karýßýmý vb. gibi sÿre lerin yanýsýra, izelge 2: alýßma alanýnda šl Ÿlen ve hesaplanan verilere ait istatistiksel deûerlendirmeler. Table 2: Statistical assesments of the measured and calculated data from the study area. En az En ok Ortalama Standart sapma SÝcaklÝk ( o C) zgÿl elektriksel iletkenlik (µs/cm) Sigmatee (mg/kg) šzÿnmÿß oksijen (mg/l) ph Redoks potansiyeli (mv) DuraylÝlÝk frekansý (s -2 ) * * *10-4

6 118 Yerbilimleri Þekil 3: Derin deniz suyunda fiziksel ve kimyasal šzelliklerin zamana baûlý deûißimi Figure 3: Temporal variation of physical and chemical properties of deep seawater. Þekil 4: YŸzey deniz suyu sýcaklýûýnýn, šzgÿl elektriksel iletkenliûinin, ortalama aylýk hava sýcaklýûýnýn ve ortalama aylýk yaûýßýn yýl boyunca deûißimi. Figure 4: Year-round variation of seawaterõs surface temperature, specific electrical conductivity, mean air temperature and mean monthly precipitation.

7 zyurt vd. 119 Þekil 5: DoÛu AkdenizÕdeki akýntý yšrÿngeleri (Collins and Barner, 1979; METU, 1984aÕdan). Figure 5: Current trajectories in the Eastern Mediterranean (after Collins and Barner, 1979; from METU, 1984a). esas olarak bÿyÿk oranda buharlaßmaya baûlý olarak ger ekleßmektedir. alýßma alaný yakýn evresinde yeralan DMÜ istasyonlarýnýn (Erdemli, Silifke, AydÝncÝk, Taßucu) uzun yýllar aylýk toplam yaûýß gšzlemlerinin ortalamalarýna gšre šzgÿl elektriksel iletkenlik yaûýß miktarýndaki artýßýn baßladýûý sonbahar aylarýnda azalmaktadýr. Buna karßýn, šzgÿl elektriksel iletkenlik yaûýßtaki azalma ile birlikte artýß eûilimine girmektedir (bknz Þekil 4). te yandan, AralÝk ve Mart aylarý arasýnda šzgÿl elektriksel iletkenlikte gšzlenen artýß bu parametrenin deûerinin belirlenmesinde yaûýß girdisinin yanýsýra, baßka faktšrlerin de etkili olduûuna ißaret etmektedir. AralÝk-Þubat dšneminde šzgÿl elektriksel iletkenlik deûerinin beklenenden daha yÿksek deûerler almasýnýn, sšz konusu dšnemde derin kškenli Akdeniz akýntýlarýnýn kšrfez i ine girmesinden kaynaklandýûý dÿßÿnÿlmektedir. Bununla birlikte, bu konuda kesin sonu lara ulaßmayý saûlayacak geniß šl ekli veriler mevcut deûildir. YoÛunluk (sigmatee) alýßma alanýna ait yoûunluk deûerlerinin yýl boyunca gšsterdikleri deûißim, sýcaklýk deûißimine paraleldir. Bu durum, yoûunluk deûerleri Ÿzerinde šzgÿl elektriksel iletkenliûin yanýsýra, sýcaklý- ÛÝn da olduk a etkin bir faktšr olduûunu gšstermektedir. Akkuyu KšrfeziÕnde yapýlan šl Ÿmlerden hesaplanan sigmatee deûerlerinin yaz aylarýnda yÿksek, kýß aylarýnda ise daha dÿßÿk oldu- Ûu gšzlenmektedir (bknz. Þekil 2 ve 3). TŸm gšzlem dšnemi boyunca sigmatee deûerleri 20.5 mg/kg ile 27 mg/kg arasýnda deûißim gšstermißtir. šzÿnmÿß oksijen Deniz suyunun sucul yaßam kalitesi a ÝsÝndan šnemli bir parametre olan šzÿnmÿß oksijenin šzÿnÿrlÿûÿ; su sýcaklýûý ve iyon i eriûi ile ters, atmosferik kýsmi basýn ile doûru orantýlýdýr. alýßma alanýnda hem yÿzey, hem de derin deniz suyunda šzÿnmÿß oksijen i eriûi 1-2 aylýk bir gecikme ile su sýcaklýûý ile ters orantýlý olarak deûißmektedir. Buna baûlý olarak, hava sýcaklý- ÛÝnÝn dÿßÿk olduûu kýß aylarýnda šzÿnmÿß oksijen i eriûinin daha yÿksek olduûu gšzlenmektedir. Oksijenin sudaki šzÿnÿrlÿûÿ sýcaklýkla ters orantýlý olduûundan, bu gšzlem beklenen bir durumdur. Su kÿtlesinin tamamen karýßtýûý durumlarda derinlik boyunca šzÿnmÿß oksijen i eriûi beklendiûi gibi deûißmemektedir. alýßma alanýnda yapýlan šl Ÿmlerde belirlenen š- zÿnmÿß oksijen deûerleri 5.5 ile 9 mg/l arasýnda deûißmektedir. A Ýk su kÿtlelerinde oksijen tÿketen canlýlarýn bolluk ve metabolik aktivitelerinde

8 120 Yerbilimleri yýl boyu olußan farklýlýklardan dolayý, šzÿnmÿß oksijen i eriûinin karýßým mekanizmasýnýn belirlenmesinde kullanýmýnýn yanýltýcý olacaûý dÿßÿnÿlmÿßtÿr. ph Deniz suyu, tampon šzelti karakterinde oldu- Ûundan, ph deûerine etkiyen faktšrleri hýzlý bir bi imde etkisizleßtirme eûilimindedir. Atmosferle sÿrekli temas, karýßým, sýcaklýk, fotosentetik aktivite gibi etkenler sonucunda deniz suyunun ph deûerleri ortalama 8.3 ph birimi dolayýnda olmaktadýr. Bu deûer, evre koßullarýna baûlý olarak, zaman i inde zayýf bir salýným gšsterebilmektedir. Akkuyu KšrfeziÕnde yýl boyunca ph deûerleri 8.25 ile 8.43 arasýnda deûißmißtir. En dÿßÿk ph deûerleri Haziran 2000Õde arasýnda gšzlenmißtir. Ocak 2000 ve Þubat 2000 aylarý ise, arasýndaki deûerler ile en yÿksek ph deûerlerinin šl ŸldŸÛŸ aylardýr. Bu dšnemler, ayný zamanda hava ve su sýcaklý- ÛÝ arasýndaki farkýn en az (Haziran 2 o C) ve en fazla (Ocak 8 o C) olduûu zamanlara karßýlýk gelmektedir. DolayÝsÝyla kýß aylarýnda gšzlenen daha yÿksek ph deûerlerinin, hava ve su sýcaklýk farkýna baûlý olarak, kýß aylarýnda deniz suyuna daha az atmosferik CO 2 girdisi olmasýndan kaynaklandýûý dÿßÿnÿlmektedir. Redoks potansiyeli Redoks potansiyeli bir sucul ortamýn i erdiûi kimyasal bileßen tÿrleri a ÝsÝndan yÿkseltgeyici, ya da indirgeyici eûilimde olup olmadýûýnýn gšstergesidir. GŸnŸmŸz teknolojisi ile bu šl ŸmŸn hassas olarak yapýlmasý mÿmkÿn olmayýp, šl Ÿ- len deûerler ancak ortamýn indirgen, ya da yÿkseltgen olup olmadýûýný gšstermektedir. alýßma alanýnda deniz suyu sÿrekli oksijen i ermesi nedeniyle, beklendiûi gibi yÿkseltgen (oksitleyici) karakterdedir. alýßma dšnemi boyunca gerekleßtirilen šl Ÿmlerden redoks potansiyelinin +270 ile +470 mv arasýnda deûißtiûi belirlenmißtir. Bu durum, deniz suyunun incelenen 50 mõye kadar olan derinlik boyunca yÿkseltgen karakterini koruduûunu gšstermektedir. Deniz Suyu Fiziksel ve Kimyasal zelliklerinin Derinlik Boyunca DeÛißimi Akkuyu KšrfeziÕnde yapýlan šl Ÿmlerde deniz suyunun bazý fiziksel ve kimyasal (šrneûin, ph, šzÿnmÿß oksijen, redoks potansiyeli) šzelliklerinin yýllýk deûißim eûiliminin derinlikten baûýmsýz olduûu gšrÿlmektedir (bknz. Þekil 2 ve 3). DiÛer bir deyißle, bu parametreler hem yÿzey, hem de derin deniz suyunda zamanla ayný yšnde deûißim gšstermektedirler. Ancak šzellikle sýcaklýk, yoûunluk ve šzgÿl elektriksel iletkenlik parametrelerinin ayný šl Ÿm dšneminde derinlikle deûißimleri gšz ardý edilemeyecek kadar bÿyÿktÿr. Deniz suyunun fiziksel ve kimyasal šzelliklerinin belirli bir zamanda derinlikle nasýl ve ne kadar deûißtiûi, yÿzeydeki šzellik deûerinin derindeki deûere gšre farký kullanýlarak incelenmißtir (Þekil 6). Sšz konusu farklarýn hesaplanmasýnda yÿzeyde yapýlan šl Ÿmler ile alýßma alanýn bÿyÿk bir kesiminde en fazla derinlik olan 20 mõdeki šl Ÿmler kullanýlmýßtýr. EylŸl-Mart tarihleri arasýnda, yÿzeyden derine doûru deniz suyunda sýcaklýk deûißimi gšzlenmemektedir. YŸzey suyu ve derin šl Ÿm noktasý arasýndaki en yÿksek sýcaklýk farký 3-4 o C ile Haziran 1999 ve Haziran 2000 šl Ÿmlerinde belirlenmißtir (bknz. Þekil 6). Mart-Haziran dšneminde artan yÿzey ve derin su sýcaklýk farký Haziran-EylŸl tarihleri arasýnda giderek azalmaktadýr. Nisan, MayÝs ve Haziran aylarýnda derin deniz suyunun šzgÿl elektriksel iletkenlik deûerleri yÿzey suyundan yaklaßýk 500 µs/cm daha yÿksektir. DiÛer aylarda ise, yÿzey ve derin deniz suyu šzgÿl elektriksel iletkenlik farký 100 µs/cm dolayýndadýr. Ancak, bu parametrenin šl Ÿm hassasiyeti gšz šnÿne alýndýûýnda, Akkuyu KšrfeziÕnde deniz suyu šzgÿl elektriksel iletkenliûinin sonbahar ve kýß aylarýnda derinlik boyunca deûißmediûi anlaßýlmaktadýr. Deniz suyu yoûunluûunun derinlikle deûißimi de sýcaklýk ve elektriksel iletkenlik deûißimine benzemektedir. EylŸl-Þubat dšneminde derinlik boyunca deniz suyu yoûunluûu deûißmemekte, Mart-Haziran dšneminde yÿzey ile derin deniz suyu arasýnda artan yoûunluk farký, Haziran-EylŸl dšneminde azalmaktadýr. Derinlik boyunca yoûunluk farkýnýn en yÿksek olduûu Haziran ayýnda sigmatee yÿzeyde 25 mg/kg iken, derinlerde 23 mg/kgõa kadar dÿßmektedir. Akkuyu Kšrfezi, incelenen tÿm fiziksel ve kimyasal šzellikleri a ÝsÝndan EylŸl-Þubat dšneminde derinlik boyunca homojen karakterdedir. Mart- AÛustos dšneminde ise, yÿzey ve derin deniz suyu arasýnda belirgin farklar olußmaktadýr. EylŸl-Þubat dšneminde tÿm šzellikler a ÝsÝndan

9 zyurt vd. 121 Þekil 6: Akkuyu KšrfeziÕnde deniz suyu homojenliûinin zamanla deûißimi. Figure 6: Temporal variation of Akkuyu Bay seawaterõs homogeneity. yÿzey ve derin deûerleri arasýnda belirgin bir farkýnýn olußmamasý, bu dšnemde su kÿtlesinin tamamen karýßtýûýný gšstermektedir. YŸzey ve derin deniz deûerleri arasýndaki farklýlýûýn bÿyÿk olduûu diûer dšnemlerde ise, su kÿtlesinde tam karýßýmýn saûlanamadýûý anlaßýlmaktadýr. Akkuyu KšrfeziÕnde yýl i inde gšzlenen farklý karýßým dšnemlerinin varlýûý; yÿzey suyunun fiziksel ve kimyasal šzelliklerinin doûrudan evresel faktšrler (enerji-kÿtle alýßverißi) ile denetlendiûini, derin deniz suyunda ise karýßým sÿre lerinin etkin olduûunu gšstermektedir. Bu durumda kšrfezin derin bšlÿmlerindeki deniz suyunun fiziksel ve kimyasal šzellikleri, yÿzey suyu ile karýßým sonucunda olußmaktadýr. Akkuyu KšrfeziÕndeki KarÝßÝm MekanizmasÝ A Ýk su kÿtlelerinde karýßým sÿre leri A Ýk su kÿtleleri tamamen hareketsiz olsalar bile, sistemde molekÿler ve tÿrbÿlanslý taßýným ve/veya karýßým ger ekleßebilmektedir. EÛer su kÿtlesine ait herhangi bir šzellik (sýcaklýk, yo- Ûunluk, kimyasal i erik vb.) homojen olarak yayýlmamýß ise, gradyan-aký yasasý (Schwarzenbach vd.,1992) gereûi ilgilenilen šzellik i in sistemde homojenite saûlanýncaya kadar taßýným ve/veya karýßým ger ekleßmektedir. Bu tÿr taßýným difÿzif taßýným olarak adlandýrýlýr. DifŸzif taßýným, molekÿler ve tÿrbÿlanslý taßýným olarak iki farklý ßekilde ger ekleßmektedir. MolekŸler difÿzyon, kimyasal gradyan faklýlýûýna baûlý olarak olußmakta olup bu yolla karýßým hýzý ok yavaßtýr. Suda, molekÿler difÿzyon deûerlerinin cm 2 /s arasýnda deûißmesi nedeniyle genellikle molekÿler difÿzyonla karýßým etkin ve hýzlý bir sÿre olmamaktadýr (Shwarzenbach vd., 1992; Chou vd.,1995). TŸrbŸlanslÝ karýßým, molekÿler difÿzyondan ok daha etkili ve hýzlý bir sÿre olup, a Ýk su kÿtlelerinde derinlik boyunca karýßým, bÿyÿk oranda bu sÿre tarafýndan kontrol edilmektedir. Atmosfere a Ýk su kÿtlelerinde tÿrbÿlans; dalga hareketi; dÿßey ya da yatay

10 122 Yerbilimleri akýntý makaslamasý, dÿzensiz kýyý ya da deniz tabanýndaki su hareketleri, yeri ve zamaný deûißen gelgit akýntýlarý, akýntýlarla olußan hareketli mikro girdaplar gibi ok farklý sÿre ler sonucunda olußabilir (Pickard ve Emery, 1990). TŸrbŸlansÝn ßiddeti akýntýyý olußturan kuvvetlerin ßiddetine baûlýdýr. DolayÝsÝyla tÿrbÿlanslý difÿzyon katsayýlarý zaman ve yere gšre deûißirler. l ek etkisi nedeniyle yatay yšnde tÿrbÿlanslý karýßým (yaklaßýk cm 2 /s) dÿßey tÿrbÿlanslý karýßýmdan ok daha etkilidir (Schwarzenbach vd.,1992). Denizler i in ortalama dÿßey tÿrbÿlanslý difÿzyon deûeri cm 2 /s olarak verilmektedir (Schwarzenbach vd., 1995). TŸrbŸlanslÝ difÿzyon, su kÿtlesi i inde fiziksel ve kimyasal šzellikler a ÝsÝndan farklý šzellikler gšsteren bšlÿmler arasýnda ger ekleßir. Bu sÿrecin sistemin tÿmÿnde derinlik boyunca etkinli- Ûinin nasýl deûißtiûi, Brunt-Vaisala duraylýlýk frekansýnýn derinlik boyunca deûißiminin belirlenmesi yoluyla saptanabilir (Schwarzenbach vd.,1992). Bu alýßmada Akkuyu KšrfeziÕndeki deniz suyunun karýßým dinamiûinin a ÝklanmasÝ i in kullanýlan yaklaßým ile ilgili kýsa bir a Ýklama aßaûýdaki bšlÿmde verilmißtir. TŸrbŸlanslÝ difÿzyon yaklaßýmý Su kÿtlelerinde tÿrbÿlanslý difÿzyon sonucu karýßým, gradyan-aký yasasýnýn šzel bir ßekli olan Fick YasasÝna gšre ger ekleßir (Schwarzenbach vd., 1992); dc F = E z (1) dz Bu eßitlikte; E z, tÿrbÿlanslý difÿzyon katsayýsý (L 2 T Ð1 ); dc/dz (ML Ð1 ) ise dÿßey yšndeki derißim gradyaný ve F (MLT -1 ) dÿßey yšnde birim alandan olußan kÿtle akýsýdýr. DŸßey yšnde kÿtle akýsýnýn yÿksek olmasý, farklý su tabakalarýnýn hýzla karýßmasýna neden olur. AkÝnÝn yÿksekliûi ise, hem dÿßey yšndeki gradyanýn, hem de ortama ait tÿrbÿlanslý difÿzyon katsayýsýnýn bÿyÿklÿûÿne baûlýdýr. Bu durumda, dÿßey yšndeki gradyanýn deûißmediûi koßullarda bile, etkin karýßýmý saûlayacak kÿtle akýsý bÿyÿklÿûÿnÿn E z tarafýndan belirleneceûi anlaßýlmaktadýr. DiÛer bir ifadeyle, E z Õnin bÿyÿk olmasý durumda dÿßey yšnde daha fazla kÿtle akýsý olacaûýndan, tÿm su kÿtlesi daha iyi karýßacaktýr. Bir akýßkan ortamý i in tÿrbÿlanslý difÿzyon katsayýsýnýn belirlenmesindeki gÿ lÿklerden dolayý, genellikle ortamdaki dÿßey yšnde derißim farklýlýûýnýn ne denli bÿyÿk olduûunun bir gšstergesi olan Brunt-Vaisala duraylýlýk frekansý ile E z arasýndaki aßaûýdaki ilißkiden yararlanýlýr. E z = a(n 2 ) Ðq (2) Burada; a, ortama kinetik enerji giriß seviyesini gšsteren ve her ortam i in farklý deûer alan bir sabit (L 2 T Ð1 ); q, kinetik enerjiyi tÿrbÿlansa eviren karýßým mekanizmanýn genel šzelliklerini ifade eden boyutsuz bir katsayý ve N 2, Brunt-Vaisala duraylýlýk frekansýdýr (T Ð2 ) (Schwarzenbach vd.,1992). Eßitlik 2Õdeki q parametresi; akýßkan kÿtlesinin gel-git hareketleri ve basýn dalgalarý gibi bÿyÿk šl ekli kuvvetler tarafýndan karýßmasý durumunda 1, karýßýmýn farklý akýß hýzlarýndaki kÿtleler arasýndaki kesme kuvvetlerine baûlý olarak olußmasý halinde ise 0.5 dolayýnda deûerler almaktadýr. Brunt-Vaisala duraylýlýk frekansý dÿßey yšndeki yoûunluk tabakalanmasýna baûlý bir deûißken olup, tabakalanmanýn gÿ lÿ olduûu durumlarda yÿksek deûerler almaktadýr. te yandan, su yoûunluûu ayný zamanda sýcaklýk ve tuzluluûa da baûlýdýr. Bununla birlikte, Akkuyu Kšrfezi gibi nispeten sýû denizel ortamlarda dÿßey yšnde tuzluluk deûißiminin yoûunluk Ÿzerindeki etkisi sýnýrlý dÿzeydedir ve denizsuyu yoûunluûu bÿyÿk oranda sýcaklýk de- Ûißimi tarafýndan belirlenir. Bu durumda, duraylýlýk frekansýnýn deûeri yalnýzca dÿßey sýcaklýk gradyaný tarafýndan belirlenmektedir. N 2 dt = Ðgα (3) dz YukarÝdaki eßitlikte; g, yer ekimi ivmesi (LT Ð2 ); α, suyun termal genißleme katsayýsý (K Ð1 ) ve dt/dz, dÿßey sýcaklýk gradyaný (KL Ð1 )ÕdÝr. Bu a- lýßmada duraylýlýk frekanslarý 3 nolu Eßitlik ile hesaplanmýßtýr. Brunt-Vaisala frekansýnýn artan deûerleri farklý derinlikteki su tabakalarý arasýndaki tabakalanmanýn gÿ lÿ olduûuna, ya da bu tabakalar arasýnda yeterli karýßýmýn olmadýûýna ißaret etmektedir. DifŸzyon katsayýsýnýn yÿksek deûerleri, dÿßÿk duraylýlýk frekansýna sahip, iyi karýßmýß, ya da zayýf tabakalanmalý su kÿtlelerini belirtmektedir. DŸßŸk difÿzyon katsayýsý ve yÿksek duraylýlýk frekansý deûerlerine sahip su kÿtlelerinin kštÿ karýßmýß, diûer bir ifadeyle iyi tabakalanmalý olduûu anlaßýlmaktadýr.

11 zyurt vd. 123 DuraylÝlÝk frekansýnýn hesaplanmasý YoÛunluk (sigmatee) ve buna etkiyen sýcaklýk ve šzgÿl elektriksel iletkenlik parametrelerinin yÿzeyde ve derinde gšzlenen deûerleri arasýndaki fark, dÿßey yšnde tÿrbÿlanslý karýßýmýn alýßma alanýnda olduk a etkin bir sÿre olduûunu gšstermektedir. Bu olasýlýûýn ge erliliûinin denetlenmesi amacýyla 34 ve 38 numaralý istasyonlar i in Brunt-Vaisala duraylýlýk frekansý deûerleri Haziran ve AralÝk aylarý i in hesaplanmýßtýr (Þekil 7). alýßma dšneminde en yÿksek duraylýlýk frekansý deûeri (7.25*10 Ð4 s Ð2 ) Haziran ayýnda 34 numaralý noktanýn 2 m derinliûinde, en dÿßÿk duraylýlýk deûeri ise 38 numaralý noktada 8-16 m derinlik aralýûýnda sýfýr olarak belirlenmißtir. DuraylÝlÝk frekansýnýn dÿßÿk olduûu derinliklerde tÿrbÿlanslý difÿzyon katsayýsýnýn gšreceli olarak yÿksek deûerler aldýûý, ya da etkili bir karýßýmýn ger ekleßmekte olduûu anlaßýlmaktadýr. DuraylÝlÝk frekansýnýn sýfýr olduûu derinliklerde ise, su kÿtlesinde hi bir tabakalanma yoktur. AralÝk ayýnda 38 numaralý noktada ilk 6 mõden sonraki derinliklerde duraylýlýk olduk a dÿßÿk olup, tabakalanma yoktur ve su kÿtlesi tamamen karýßmýß durumdadýr. Haziran ayýnda ise, su kÿtlesinin tamamýnda tam karýßýmýn saûlanmadýûý, kýß aylarýndan daha yÿksek duraylýlýk frekansý deûerlerinden anlaßýlmaktadýr. YŸksek duraylýlýk frekansý deûerleri, kÿ Ÿk dÿßey tÿrbÿlanslý difÿzyon katsayýsý deûerlerine, ya da etkin olmayan ve yetersiz karýßýma ißaret etmektedir. Kšrfezin i kýsmýnda yeralan 34 numaralý nokta, 38 numaralý noktadan daha sýû olmakla birlikte, her iki noktada da duraylýlýk frekansý deûerlerinin derinlikle ve zamanla deûißimi benzer ßekilde gelißmißtir. Ancak, 34 numaralý noktanýn daha sýû olmasý nedeniyle AralÝk ayýnda šzellikle dibe yakýn kesimlerinde farklý šzellikteki su seviyelerinin olußtuûu anlaßýlmaktadýr. Bu noktadaki duraylýlýk frekansý deûerleri genellikle 38 numaralý noktadaki deûerlerden daha yÿksektir. te yandan, kšrfezin derin kesimlerinde tÿrbÿlanslý difÿzyonun daha etkin olmasýndan dolayý deniz suyunun daha homojen (daha iyi karýßmýß) oldu- Ûu anlaßýlmaktadýr. DuraylÝlÝk frekansý deûerlendirmelerine gšre; Akkuyu KšrfeziÕnde deniz suyunun fiziksel ve kimyasal šzellikler a ÝsÝndan kýß aylarýnda tamamen homojen ve dÿßey yšnde karýßým a Ý- sýndan daha duraylý olduûu gšzlenmektedir. Ülerleyen aylarda ise, sistem duraylýlýûýný giderek kaybetmekte ve en dÿzensiz duruma Haziran ayýnda ulaßmaktadýr. KarÝßÝmÝn etkili olduûu (tabakalanmasýz) kýß ve karýßýmýn zayýf olduûu (tabakalanmalý) yaz aylarýna ait duraylýlýk frekansý deûerleri yÿzey ve derin deniz suyuna ait fiziksel ve kimyasal parametre gšzlemleri ile bÿyÿk uyum gšstermektedir. Bu alýßmaya benzer bir alýßma METU (1984a) tarafýndan yýllarýnda yÿrÿtÿlmÿßtÿr. AnÝlan alýßmada, gšzlemlerin yapýldýûý alanýn sýnýrlarý ve šl Ÿm noktalarýnýn yerleri hakkýnda kesin ve ayrýntýlý bilgilere yer verilmemißse de, Akkuyu Kšrfezi deniz suyunun, fiziksel kimyasal šzelliklerinin uzun zaman dilimindeki deûißimi hakkýnda fikir vermesi amacýyla her iki alýßmanýn sonu larý aßaûýda karßýlaßtýrýlmýßtýr. METU (1984a)Õnun yaptýûý alýßmada šl Ÿmler, 7 noktada tÿm derinlikler boyunca alýnmýßtýr. SÝcaklÝk šl Ÿmleri akýntý šl Ÿm cihazý kayýtlarýndan alýnmýß sÿrekli veriler olmakla birlikte, tuzluluk de- Ûerlerinin nasýl belirlendiûi konusu a ÝklanmamÝßtÝr. Her iki alýßmada da elde edilen deniz suyu sýcaklýklarý; birbirine yakýn deûerlere sahip olup, yýl boyunca gšzlenen deûißimleri de birbirine paraleldir. METU (1984a)Õnun alýßmasýnda 1979 yýlý i in sýcaklýk verilerinden belirlenen tam karýßým dšneminin EylŸl-Nisan olmasýna karßýn, bu alýßmada yýlýna ait gšzlemler tam karýßýmýn EylŸl-Þubat dšneminde ger ekleßtiûini gšstermektedir. Her iki alýßmada belirlenen tuzluluk deûerleri arasýnda gšzlenen 2-4 ppt dolayýndaki farklýlýûýn, olasýlýkla šl Ÿm ve/veya hesaplama yaklaßýmlarýndaki farklýlýklardan kaynaklandýûý dÿßÿnÿlmektedir. te yandan METU tarafýndan en yÿksek tuzluluk deûerinin (39.16 ppt) Þubat 1979Õda gšzlenmiß olmasý, bu alýßmanýn en yÿksek tuzluluk deûerinin MayÝs-Haziran aylarýna ait olduûu ßeklindeki gšzlemleri ile elißmektedir. Þubat ayýnda šl Ÿ- len yÿksek tuzluluk deûerinin nedeni olarak ileri sÿrÿlen aßýrý buharlaßma hipotezi; buharlaßmanýn ger ekleßmesini saûlayacak ÝsÝ girdisinin kýß aylarýnda daha dÿßÿk olmasý nedeniyle pek gerek i gšzÿkmemektedir. Bununla birlikte, o yýla ait šzel meteorolojik koßullar, ya da orta šl ekli deniz akýntýlarýnýn deniz suyu tuzluluûunun artmasýný saûlamýß olmasý da bir olasýlýk olarak de- Ûerlendirilebilir. Bu alýßmada yýlýna ait, en dÿßÿk tuzluluk deûeri 34 ppt ile Ekim-Ka-

12 124 Yerbilimleri Þekil 7: DuraylÝlÝk frekansý deûerlerinin derinlik ile deûißimi. Figure 7: Depth-wise variation of stability frequency values.

13 zyurt vd. 125 sým aylarýnda, yÿksek miktardaki sonbahar ya- ÛÝßlarÝndan dolayý deniz suyunun seyrelmesine baûlý olarak gšzlenmißtir. Buna karßýn METU (1984a)Õnun alýßmasýnda ise, 1979 yýlý en dÿßÿk deniz suyu tuzluluûu Nisan ayýnda belirlenmißtir. Bu dÿßÿk deûere gerek e olarak kýß sonrasý yaûýßlar ve yÿzeysel akýßla kšrfeze tatlý su katkýsýnýn artýßý gšsterilmiß olup, bu yorum gerek i gšrÿnmemektedir. On altý yýl aralýkla tekrarlanan her iki alýßmanýn sonu larýndan deniz suyu fiziksel kimyasal šzelliklerinin zaman i inde ok bÿyÿk deûißim gšstermediûi ancak, su kÿtlesinde karýßýmý etkileyen faktšrlerin zaman i indeki aûýrlýklarýnýn deûißmesi nedeni ile tam karýßýmýn dšnemlerinin yýllar arasýnda farklýlýk gšsterebileceûi anlaßýlmaktadýr. SONU LAR Akkuyu KšrfeziÕnde deniz suyunun fiziksel ve kimyasal šzelliklerinin, su kÿtlesinin evresi ile yaptýûý enerji ve kÿtle alýßverißine baûlý olarak deûißtiûi anlaßýlmaktadýr. Kšrfezdeki deniz suyu sýcaklýûý, atmosferik ÝsÝ girdisinin yaz aylarýnda artmasý sonucunda yÿkselmektedir. Sisteme ya- ÛÝß, ya da yaûýßa baûlý yÿzey suyu girißinin yÿksek olduûu dšnemlerde ise, kšrfezdeki deniz suyu kimyasal olarak seyrelmektedir. zellikle, deniz yÿzey suyunda etkin olan evresel etkilerin dýßýnda su kÿtlesinin fiziksel ve kimyasal šzellikleri derinlik boyunca tÿrbÿlanslý karýßýma baûlý olarak deûißmektedir. Akkuyu KšrfeziÕndeki deniz suyunun fiziksel ve kimyasal šzellikleri EylŸl- Þubat dšneminde derinlik boyunca homojen olup, Mart-Haziran dšneminde ise, yÿzey-derin deniz suyu arasýndaki farklýlýk giderek artmakta ve Haziran-Ekim dšneminde ise giderek azalmaktadýr. Bu durum, deniz suyunun derinlik profili boyunca en duraysýz (heterojen) olduûu zaman dilimine Haziran ayýnda ulaßýldýûýný gšstermektedir. Bu durum, denize boßaltýlan soûutma suyunun hýzlý bir bi imde ÝsÝ homojenizasyonuna ulaßmasý i in derin deniz deßarjýnýn yaklaßýk 20 m - 25 m derinlikler arasýnda yapýlmasýnýn uygun bir yaklaßým olacaûýný gšstermektedir. SoÛutma suyu ile denize salýnan ÝsÝnÝn en etkin bi imde yayýlýmý a ÝsÝndan en uygun dšnem Ekim - MayÝs aylarý arasý olup, yaz aylarýnda deniz suyu sýcaklýûýnýn artmasýna baûlý olarak sšz konusu yayýlým gÿ leßecektir. Bu durumda, deniz suyu sýcaklýûýnýn evresel kalite šl Ÿt sýnýrlarý i inde kalabilmesi i in santral ißletme veriminin yaz aylarýnda azaltýlmasý gerekebilecektir. KATKI BELÜRTME Bu alýßma, Hacettepe niversitesi, evre Uygulama ve AraßtÝrma Merkezi ( UVAM) tarafýndan TŸrkiye Elektrik retim AÞ (TEAÞ) i in yÿrÿtÿlen ÒAkkuyu NŸkleer SantralÝ Mevcut Durum SaptanmasÝ Üßine Ait YakÝn Deniz OrtamÝ Fiziksel ve Kimyasal zelliklerinin BelirlenmesiÓ adlý araßtýrma kapsamýnda ger ekleßtirilmißtir. Yazarlar; alýßmaya mali destek saûlayan TEAÞÕa, saha alýßmalarýna šzveri ile katýlan UVAM ve H Hidrojeoloji MŸh. Anabilim DalÝÕndan Beril Salman, TŸrkay Onacak, ZŸbeyde HatipoÛlu, ArmaÛan Karabulut ve FŸsun calõa; lojistik sorunlarýn aßýlmasýndaki katkýlarýndan dolayý TE- AÞÕdan Ali Aydemir ve Muzaffer Gen Õe; saha alýßmalarý sýrasýndaki yardýmlarýndan dolayý TEAÞ Akkuyu NŸkleer Santral Tesis MŸdŸrlŸÛŸ alýßanlarýna teßekkÿr ederler. KAYNAKLAR BayarÝ, C.S., zyurt, N.N., DoÛdu, M.Þ. ve ArÝkan, A., Akkuyu NŸkleer SantralÝ mevcut durum saptanmasý ißine ait yakýn deniz ortamý fiziksel ve kimyasal šzelliklerinin belirlenmesi projesi sonu raporu. Hacettepe niversitesi evre Uygulama ve AraßtÝrma Merkezi, 270 s (yayýmlanmamýß). Deniz AraßtÝrma EnstitŸsŸ,1977. Akkuyu Kšrfezi batimetrisi ve deniz tabaný sediment daûýlýmý (Ü el), son rapor. Proje No: , 83 s (yayýmlanmamýß). Fofonoff, P., and Millard Jr. R. C., Algorithms for computation of fundamental properties of seawater. Unesco Technical Papers in Marine Sciences 44, 53 pp. Chou,L., Davison W., Eisenreich S.J., and Gat J.R., Physics and Chemistry of Lakes. Springer, A.Lerman, D.Imboden, and J.Gat (eds.), 332 pp. METU, The environmental study for Akkuyu power plant of Turkish Electrical Authority, Second Progress Report Project No: , 100 pp (yayýmlanmamýß). METU, 1984a. Akkuyu Nuclear Power Plant mesoscale oceanographic studies: Part II Results and Interpretation. Institue of Marine Sciences, Project No /08, 118 pp. (yayýmlanmamýß). METU, 1984b. Model studies on cooling water intakeoutlet alternatives of Akkuyu Nuclear Power Plants of Turkish Electricity Authority, Final Report. Civil Engineering Department Hydromechanics Laboratory, Project No: pp (yayýmlanmamýß).

14 126 Yerbilimleri Pickard G.L., and Emery W.J.,1990. Descriptive Physical Oceanography: An Introduction. Pergamon Press, Oxford, 320 pp. Sabuncu, H., and Ersan,M., Sea water temperature and tide measurement. Turkish Electrical Authority, Report No:NSD-1-32, Archive No: 85/056, 8 pp (yayýmlanmamýß). Schwarzenbach R.P., Gschwend P.M., and Imboden D.M., Environmental Organic Chemistry. John Wiley and Sons, New York, 680 pp. Schwarzenbach R.P., Gschwend P.M., and Imboden D.M., Environmental Organic Chemistry, Illustrative Examples, Problems, and Case Studies. John Wiley and Sons, New York, 366 pp. TEK, Akkuyu Nuclear Power Plant, detailed site investigations Report, Part-I, TEK Nuclear Power Plants Division, NSD-I-29, 200 pp (yayýmlanmamýß). Veldman,J.J., Hurdle, D., and Van Doorn, J.T.M., Akkuyu Harbour wave penetration and wave run up, Report on investigation. Delft Hydraulics, 17 pp (yayýmlanmamýß).