KİŞİSEL DOZİMETRİ HİZMETLERİ. Çiğdem YILDIZ SANAEM

Transkript

1 KİŞİSEL DOZİMETRİ HİZMETLERİ Çiğdem YILDIZ SANAEM SAĞLIK FİZİĞİF İĞİ BİRİMİ

2 Radyasyondan Korunma Temel Amaç: -Ani radyasyon etkilerini önlemek, -Kanser ve genetik hasar oluşturma riskini sınırlamakts rlamaktır. r. Doz değerlerinin eşikli etki sınırının altında tutulması ve deterministik etkilerin önlenmesi Stokastik etkilerin ortaya çıkma olasılığının mümkün olabildiğince azaltılması

3 Radyasyondan Korunma ICRP nin görevi; radyasyon korunması ile ilgili temel ilkeleri hazırlamak ve tavsiyelerde bulunmaktır. Bu temel ilkeler ve tavsiyeler, radyasyon uygulamalarında sınırlamalara s gitmeden radyasyonun zararlı etkilerine karşı şı genel korunma sisteminin geliştirilmesine yöneliktir. y ICRP, bağıms msız z bir uzman kuruluştur. Üyeleri, milliyetlerine göre g değil, uzmanlık k konularında nda uygun bir denge sağlamak amacıyla, tıbbi t radyoloji, sağlık k fiziği, i, genetik ve diğer ilgili alanlardaki kişisel isel değerleri erleri esas alınarak seçilmektedir. ICRP nin önerileri, kuruluşundan undan bu yana radyasyon korunmasından ndan sorumlu ulusal ve uluslararası kuruluşlar lar tarafından benimsenmekte olup; son yıllarda y geliştirilen radyasyon korunmasının felsefesi üç başlıkta toplanmış ıştır.

4 Radyasyondan korunma şartları: 1-Gereklilik (justification( justification); Işınlanan kişilere ilere veya toplumlara radyasyondan kaynaklanacak hasarları dengeleyecek net bir yarar sağlamayan hiçbir ışınlamaya izin verilmemelidir. 2-Optimumlaştırma (Optimization( Optimization); Gerekliliği i onaylanmış uygulamalarda ekonomik ve sosyal faktörler göz g önünde nde bulundurularak bütün b n radyasyon ışınlamalar nlamalarında nda mümkm mkün n olan en düşük k dozun alınmas nması sağlanmal lanmalıdır r (ALARA=As Low As Reasonable Achievable). 3- Doz sınırlars rları; Kişilerin ilerin aldıklar kları doz eşdee değerleri erleri komisyon tarafından tavsiye edilen doz sınırlarını aşmamalıdır.

5 Doz SınırlarS rları Radyasyon Görevlisi G Personel Ardışık 5 yıl üzerinden ortalama alındığında yılda Tek bir yılda Göz lensi için yılda Eller, ayaklar veya deri için yılda 20 msv 50 msv 150 msv 500 msv Toplum üyesi kişiler iler Ardışık 5 yıl üzerinden ortalama alındığında yılda Tek bir yılda Göz lensi için yılda Eller, ayaklar veya deri için yılda 1 msv 5 msv 15 msv 50 msv

6 Mesleki Doz SınırlarS rları: Mesleki ışınlanmalar için etkin doz eşdeğeri; ardışık 5 yıllık ortalama alındığında yılda 20 msv i (5 yılda 100 msv), kaçınılmaz durumlarda tek bir yılda 50 msv i aşamaz. Bu değerler maksimum tolere edilebilir doz değerleri olup, radyasyonla çalışan kişiler radyasyon ışınlanmalarını, tolere edilebilir doz değerleri içinde en az doza maruz kalacak şekilde korunmalıdır.

7 Halk için i in doz sınırlars rları: Halkın doğal radyasyondan aldığı ve yaşadığı yere ve zamana göre değişen kişisel dozların ötesinde yapay radyasyon kaynaklarından alacakları dozlar için yılda 1 msv lik sınır getirilmiştir.

8 Radyasyondan korunma Zaman

9 ZAMAN Tıbbi işlemlerin radyasyon üretilebilen bir cihaz ya da radyoaktif bir kaynak kullanılarak yapıldığı ortamlarda ne kadar az zaman geçirilirse o kadar az doza maruz kalınır.

10 UZAKLIK 1 / r 2 Bir nokta radyasyon kaynağından alınan doz, kaynaktan olan uzaklığın karesiyle ters orantılıdır. Saçılan radyasyon da bir radyasyon kaynağıdır. Diagnostik enerjilerde kullanılan X-ışınlarının % 0.1 i hastadan saçılır. Bu yüzde kullanılan ışınlama alanına göre değişir. Grafi ve skopi çalışanlarına hastadan en az 2 m uzakta durmaları önerilir.

11 ZIRHLAMA I = I 0 e - μx Radyasyonun madde ile etkileşiminde lineer zayıflatma katsayısı (μ), radyasyonun cinsine ve enerjisine olduğu kadar malzemenin yoğunluğu ve atom numarasına da bağlıdır.

12 RADYASYON ÇEŞİTLERİNE GÖRE G ZIRHLAMA Radyasyon alanlarının inşası aşamasında duvarlarda; uygulama aşamasında ise kurşun paravan ve önlüklerle sağlanmalıdır. Kurşun önlükler diagnostik enerjideki fotonlar için iyi bir koruma sağlarken radyoterapi ve nükleer tıptaki yüksek enerjili fotonlar için yetersiz kalmaktadırlar. Beta yayınlayıcılar ise kurşun gibi yüksek atom numaralı malzemelerle etkileşimlerinde x-ışını üretirler. Bu nedenle zırhlamada düşük atom numaralı maddeler kullanılmalıdır.

13 Riskin Kabul Edilebilir Seviyelerinin Belirlenmesi Kabul Edilemez Seviye Tolere Edilebilir Seviye Doz Limitleri Optimizasyon Sonrası Kabul Edilebilir Seviye

14 KİŞİSEL DOZİMETRE ZORUNLULUĞU: U: Denetimli alanlarda çalışan kişilerin ilerin dozimetre kullanması zorunludur. KORUYUCU GİYSG YSİ VE TEÇHİZAT: Yapılan işin i in niteliğine ine uygun koruyucu giysi ve teçhizat kullanılır.

15 RADYOLOJIDE RADYASYONDAN DAN KORUNMA Radyasyon şiddeti mesafenin karesi ile azalmakta, hasta ile X-ışını tüpü mesafesi artırılması halinde hastanın alacağı doz da düşük olacaktır. Hasta ile tüp fokusu arasındaki mesafe 1 m den 1.5 m ye çıkarılırsa hastanın cildi % daha az doz alacaktır.

16 RADYOLOJIDE RADYASYONDAN DAN KORUNMA X-ışınları ile hasta vücudunun etkileşimi, X- ışınlarının enerji spektrumuna oldukça bağlıdır. Enerji spektrumu ise voltaj ve filtrasyondan etkilenmektedir. Yüksek voltaj ve filtrasyonda X- ışınları vücutta daha az durdurulmaktadır. 80 kv ve 2 mm Al toplam filtrasyonda yapılan bir radyografide hastanın alacağı doz, 120 kv 5 mm Al filtrasyonla yapılan çekimden alacağı dozdan % 87 fazla olacaktır.

17 RADYOLOJIDE RADYASYONDAN DAN KORUNMA X-ışını cihazı ve ekipman : Uluslararası Radyasyon Korunması Komitesi (ICRP), hastanın alacağı radyasyon dozunu en düşük seviyede tutmak için X-ışını cihazlarıyla çalışmada uyulması gerekli bir takım koşulları tavsiye etmiştir.

18 RADYOLOJIDE RADYASYONDAN DAN KORUNMA Sürekli toplam filtre 2.5 mm alüminyum eşdeğerinden daha az olmamalı, Şalter baskılı el veya ayak tipte olmalı, Tüp fokusu cilt mesafesi 40 cm den az olmamalı mesafe mümkün olduğu kadar uzun tutulmalıdır. Cihazın ışıklı diyaframları olmalı ve diyaframlar iyi çalışmalıdır.

19 RADYOLOJIDE RADYASYONDAN KORUNMA Bir oda içerisinde aynı anda 2 hastanın radyolojik incelemesi yapılmamalı, Çocuklar ile hamile kadınların radyolojik incelemelerinde özel itina gösterilmelidir.

20 RADYOLOJIDE RADYASYONDAN KORUNMA Organizasyon; Bir radyolojik tesisin, bir binada alacağı yer çok önemlidir. X-ışını odaları yeterli boyutlarda ve cihazlar uygun yerleştirilmiş olmalı, Tek tüplü odalar en az 16 m 2 Çift tüplü odalar 25 m 2 den az olmamalıdır.

21 RADYOLOJIDE RADYASYONDAN KORUNMA Personelin görevi açıkça belirtilmeli, Personel hastayı acil durumlar dışında tutmamalı, hastayı tutacak personel için dikkat edilecek hususlar açıkça yazılmalı, Radyolojik incelemelerde görevli personelden başka şahıslar odada bulunmamalıdır.

22 RADYOLOJIDE RADYASYONDAN KORUNMA Koruyucu Ekipman; Cihaz üzerinde bulunan kurşunlu saçaklar ve diyaframlar sağlam ve çalışır durumda olmalı, Koruyucu masa bulunmalı ve kullanılmalı, Çekim esnasında kurşun önlük giyilmelidir.

23 RADYOLOJIDE RADYASYONDAN Zırhlama; KORUNMA Radyografi çekimi esnasında personel yeterli korunmayı sağlayacak özellikte kurşuna eşdeğer gözetleme camına sahip kurşunlu bir paravan veya bölme arkasında durmalıdır.

24 RADYOLOJIDE RADYASYONDAN DAN KORUNMA X-ışını odalarının duvarları, tavan ve tabanları bitişik alanlardaki kullanma durumuna göre yeterli zırhlama yapabilecek kalite ve kalınlıkta olmalıdır. Zırhlama yaparken çevrede bulunan diğer personel ve toplum üyeleri düşünülmeli, böylece personel yanında çevrenin korunması da sağlanmış olacaktır.

25 Işınlama odasına ilişkin ortak teknik özellikler: Işınlama odalarının zırhlama değerleri (duvar kalınlıkları) Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği'nin 10. maddesinde belirtilen Doz Sınırlama Sistemi esas alınarak hesaplanır. Işınlama odaları; mesken, okul, işyeri ve benzeri halkın kullandığı hacimlere bitişik olamaz. Işınlama odasına girişler radyasyon sızıntısına izin vermeyecek şekilde tasarımlanmalı, tek yerden ve kesinlikle kontrol altında olmalıdır.

26 Işınlama odasına ilişkin ortak teknik özellikler: Işınlama odasındaki kablo girişleri, havalandırma kanalları, kapı pervazları, kilit ve varsa gözetleme penceresi kenarları radyasyon zırhlamasını zayıflatmayacak şekilde yapılmış olmalıdır. Enerjisi 10 MeV üzerindeki hızlandırıcıların kullanıldığı tesislerde, cihazdan çıkabilecek nötron ışınlarına karşı da zırhlama önlemleri alınmalıdır.

27 Madde 20 Çalışma Koşullar ulları Radyasyon GüvenliG venliği i YönetmeliY netmeliği Çalışma Koşulu A: Yılda Y 6 msv ten daha fazla etkin doza veya göz g z merceği, cilt, el ve ayaklar için i in yılly llık k eşdee değer er doz sınırlars rlarının n 3/10 undan daha fazla doza maruz kalma olasılığı ığı bulunan çalışma koşuludur. Çalışma Koşulu B: Çalışma Koşulu A da A verilen değerleri erleri aşmayacak a şekilde radyasyon dozuna maruz kalma olasılığı ığı bulunan çalışma koşuludur. Madde 21 Kişisel isel Dozimetre Zorunluluğu Çalışma Koşulu A durumunda görev g yapan kişilerin, ilerin, kişisel isel dozimetre kullanması zorunludur.

28 İzlemezleme Harici Dozimetri - foton radyasyonu - beta radyasyonu - nötronlar Film TLD Elektronik PLD Cep OSL Kişisel İzleme Dahili dozimetri -α, γ ürin analizi -iç kontaminasyon ölçümleri Tüm vücut sayıcıları α, γ spektrometreleri

29 2690 sayılı TAEK Kanunu ve Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği hükümleri gereğince, Kişisel Doz İzleme hizmeti TAEK-SANAEM Sağlık Fiziği Birimi tarafından iki aylık periyotlarla film ve termolüminesans dozimetreler aracılığıyla verilmektedir.

30 Lisans Başvurusu Dozimetre İstek Formu ve Dekont Dozimetri Hizmeti Dozimetre İstek Formu KURULUŞ SFB RSGD İnceleme Düzeyi Doz Araş. Formu Yüksek Doz Bildirimi Lisans

31 Dozimetri Hizmetinin Başlatılması Dozimetri Hizmeti İsteği Yeni başvuru mu? HAYIR Formun Doldurulması Kuruluş Bilgileri Kullanıcı Bilgileri Cihaz, Kaynak Bilgileri EVET Dozimetre istek formu Yeni Kişiler İçin İlave Dozimetre istek formu HAYIR Bilgiler Yeterli mi? EVET Ödeme Yapılmış mı? Hizmetin Başlatılması

32 Dozimetrelerin Gönderilmesi ve Geri Dönüşü Dozimetrelerin uygun şartlarda depolanması Filmlerin numaralandırılması Dozimetreler doğru periyoda mı ait? Dozimetre No. Kullanıcı Bilgileri Kuruluş Bilgileri Dağıtım Listesi Dozimetre No. Kullanıcı İsimleri Kuruluş Bilgileri Doz Değerlendirme Dozimetrelerin Gönderilmesi HAYIR Kuruluşa Yapılan İlk Dağıtım mı? Doz Raporu Dozimetrelerin Kullanılması EVET Kullanma Talimatı Doz Limitlerini Aşan Kişiler için Form Gönderilmesi Doz Limitlerini Aşan Kişilerin RSGD ye Bildirilmesi Geri dönen formların incelenerek RSGD ye rapor edilmesi

33 Dozimetrelerin Satın Alınması Type Test (ISO 1757/IEC 61066) Enerji Kalibrasyonu (X-Işını, CS-137) ISO 4037 standardları Yeni film veya TLD satın alındığında Kalibrasyon Düzeltme Faktörleri Enerji Açı vb. Banyo Homojenite Testi Kontrol Kartları Kalibrasyon Filmleri İle Kullanılmış Filmlerin Aynı Şartlarda Banyo Edilmesi Periyodik Kalibrasyon (X-Işını, CS-137) ISO 4037 serisi Her değerlendirme periyodu Doz Algoritması

34 Kişisel isel Dozimetri Hizmetleri (Nisan 2008) Film : 3643 kuruluş kişi TLD : 550 kuruluş 5500 kişi Yüzük: 48 kuruluş 205 kişi (TLD+Yüzük) Çift Dozimetre Kullanıcısı: 21 kişi (TLD) Toplam: 4193 kuruluş kişi

35 Dozimetre Hizmeti Alan Kişilerin ilerin Meslek Gruplarına Göre G Dağılımı Radyoloji Radyoterapi Nükleer Tıp Endüstriyel Radyografi 0.8 Diş Radyolojisi 8.8 Endüstriyel Işınlama Diğer tüm Endüst. Kul. Diğer Tüm Tıbbi Kul. Eğitim ve Araş. Kul

36 Çeşitli kişisel isel dozimetreler TLD Film Elektronik Cep

37 FİLM DOZİMETRE Dozimetre filmi, iki yüzüy AgBr ihtiva eden jelatin bir emülsiyonla kaplanmış asetat bir tabandır. Film paketi içinde i inde hızlh zlı emülsiyonlu (hassas) ve yavaş emülsiyonlu (az hassas) olmak üzere iki film bulunur. Agfa-Geavert dozimetre filmleri kullanılmaktad lmaktadır.

38 FİLM DOZİMETRE 1. Film 2. Taşıyıcının ön yüzü A E B B E A 3. Taşıyıcının arka yüzü D C C D A. 0,05 mm Cu B. 0.3 mm Cu C. 1.2 mm Cu D. 0.8 mm Pb E. Açık pencere 1 2 3

39 İyonlaşma Elektronun hareketi Elektronun hassasiyet noktasında tuzaklanması Gümüş atomu oluşumu Gümüş kümelerinin oluşması Gizli görüntü

40 Gizli Görüntü Oluşumu umu Gizli görüntg ntü oluşumu, umu, üç farklı aşamada amada gerçekle ekleşir: 1. Radyasyonun Br iyonları tarafından soğurulmas urulması ile elektronlar açığa ığa çıkar. Bu elektronlar hassasiyet noktalarında nda tuzaklanır.

41 Gizli Görüntü Oluşumu umu 2. Ag iyonları negatif yükly klü elektronlar tarafından çekilir ve Ag ve Br iyonları birbirinden ayrışı ışır. Bunun sonucu olarak; metalik gümüşg oluşur. ur.

42 Gizli Görüntü Oluşumu umu 3. Metalik Ag oluşumu umu ile oluşan gizli görüntg ntü 1. banyo işlemi i sonucu gözle g görülür r hale gelir ve emülsiyon içindeki i indeki Br ve diğer Ag atomları 1. banyo aşamasında yok edilir. İkinci banyo ile bu görüntg ntü sabitlenir.

43 Densitometre Işınlanmış filmlerdeki optik kararma yoğunlu unluğu ölçen cihazdır. Optik kararma yoğunlu unluğu, u, ışığın n yolu üstünde filmsiz ve filmli olarak ölçülen ışık şiddet oranının n logaritmasıdır. r. S = log I0 I Film dozimetreleri ile doz doğrudan belirlenemediği i için i in fotografik etki ile doz arasında sayısal sal bir ilişki kurulmalıdır. r.

44 Film dozimetreler kullanılarak larak yapılan doz değerlendirme erlendirme işlemi i en temel anlamda; öncelikle bir grup filmin bilinen dozlarda ışınlanarak bu doz değerlerinde erlerinde filmlerde hangi optik yoğunluklar unlukların n meydana geldiğinin inin belirlenmesi, daha sonra hangi dozda radyasyona maruz kaldığı bilinmeyen filmlerdeki yoğunluklar okunarak doz değerinin erinin hesaplanmasıdır. ANCAK; Film Dozimetre Değerlendirme erlendirme İşlemi Filmler farklı enerjilerde fakat aynı dozlardaki radyasyona maruz kaldığı ığında yoğunluk aynı değildir. Yani, filmlerdeki kararma miktarı radyasyonun enerjisine bağlıdır!!!!! Bu nedenle filmler, içinde i inde farklı kalınl nlıkta filtrelerin bulunduğu u taşı şıyıcı içerisinde kullanılır. Böylelikle B elde edilen sonuç radyasyonun enerjisinden bağı ğımsız z hale getirilir.

45 Dozimetreler, farklı enerjilerde ancak aynı dozdaki radyasyona farklı tepki verir. Bu nedenle filmlerdeki kararma miktarı radyasyonun enerjisine ve doza bağlı olarak değişir.

46 Film Dozimetre Değerlendirme erlendirme İşlemi Fotografik hassasiyet, belirli bir net optik yoğunlu unluğu u oluşturmak için i in gerekli olan ışınlama (doz) ile ters orantılı bir niceliktir. Başka bir deyişle belli bir densitenin bu densiteyi yaratacak ışınlamaya oranı olarak tanımlan mlanır. Fotografik Hassasiyet = Optik Yoğunluk(sabit) /Doz Filmlerde fotografik hassasiyet, filmin maruz kaldığı radyasyonun cinsi ve enerjisine, ışınlaman nlamanın geometrisine ve banyo tekniklerine bağlıdır.

47 Filmin Enerjiye Göre G Hassasiyeti

48 Film Dozimetre Değerlendirme erlendirme İşlemi Fotografik etki ile doz arasında sayısal sal ilişkinin kurulabilmesi ulabilmesi içini in bir grup filmin in bilinen enerjilerde, bilinen doz serisi ile ışınlanmas nlanması ile sağlan lanır. Her enerji değeri eri için, i in, ışınlanan filmlerin (optik yoğunluk doz) eğrileri çizilir. Radyasyon kaynakları ile çalışan kişilerin ilerin kullandıklar kları dozimetre filmlerinin in optik yoğunlu unluğu ölçülerek ne kadarlık doza karşı şılık k geldiği, i, kullanılan lan radyasyon kaynağı ğının n enerjisinin nin bilinmesi durumunda bu eğrilerden e bulunur.

49 Densite-Doz Eğrisi (HD Eğrisi) 0.1 msv ten daha düşük dozlarda filmlerden okunan densite birbirine çok yakındır. Bu nedenle dozimetrelerden tespit edilen en küçük doz değeri 0.1 msv olup, bu değerden daha düşük değerler C olarak ifade edilmektedir.

50 Film Doz Değerlendirme erlendirme İşlemi Ancak enerjinin bilinmediği i durumlarda ve her değerlendirme erlendirme döneminde, d belirlenen enerjilerde ışınlama yaparak doz-yo yoğunluk eğrisi çizilmesini ortadan kaldırmak için i in dozimetre filmlerinin verdikleri cevabın n en hassas olduğu u enerji tespit edilir ir ve diğer enerjiler için i in düzeltme d faktörleri tayin edilir.

51 Filmin Enerjiye Göre G Hassasiyeti Enerjiye göre çizilen rölatif hassasiyet eğrilerinin incelenmesinden; filmin, düşük enerjilerde açık pencerede 35 kev de en hassas cevabı verdiği, yüksek enerjilerde kurşun un filtre arkasında ndaki hassasiyetin (Ra- 226, Co-60 veya Cs ) fazla olduğu görülmektedir.. Bu nedenle düşük enerjilerde referans eğri e olarak 35 kev (açık pencere) eğrisi, yüksek enerjilerde ise referans eğri e olarak gama eğrisie (kurşun un filtre arkası) kalibrasyon eğrisi olarak alınarak iki durum içinin de düzeltme faktörü tanımlan mlanır. Doz (E) Düzeltme Faktörü (DF)= [ ] yoğunluk unluk=sabit Doz (35 kev)

52 Film Dozimetre Değerlendirme erlendirme Sistemi Yeni filmler ler satın n alınd ndığında bir grup film bilinen değişik ik enerjilerde farklı dozlarda ışınlan nlandıktan sonra, her enerji için i in doz-yo yoğunluk eğrileri çizilerek düzeltme faktörleri tayin edilir. Bu işleme i temel kalibrasyon veya enerji kalibrasyonu denir. Değerlendirme erlendirme dönemlerinde (peri( periyotlarında) ise sadece filmlerin en iyi cevabı verdiği i 35 kev lik X-ışını kaynağı ve gama kaynağı (Ra-226, Co-60 veya Cs-137) ile bir seri film ışınlan nlanır. Bu işleme i periyodik kalibrasyon denir.

53

54 Filmin Enerjiye Göre G Hassasiyeti Periyodik Kalibrasyon Her film değerlendirme erlendirme dönemi için,, 35 kev X- ışını kaynağı ve gama kaynağı ile bir grup film farklı dozlarda ışınlanır (kalibrasyon flimleri). Bu filmler kuruluşlardan lardan gelen değerlendirilecek erlendirilecek filmlerle aynı banyo şartlarında banyo edilir. Her bir dozda X-ışıX ışını 35 kev de ışınlanm nlanmış filmlerin yoğunluklar unlukları açık pencere arkasından ndan, gama kaynağı ile ışınlanan filmlerin yoğunluklar unlukları ise kurşun un filtre arkasından okunarak doz-yo yoğunluk eğrisi çizilir.

55 Film Doz Değerlendirme erlendirme İşlemi Değerlendirilecek erlendirilecek bittikten sonra; filmlerin banyo işlemi i Teker teker açık a k pencere, 0.05 mm Cu, 0.3 mm Cu, 1.2 mm Cu, 0.8 mm Pb filtreler arkasından yoğunluklar unlukları okunur ur. Okunan yoğunluk değerlerine erlerine karşı şılık gelen görünür g r doz değerleri erleri referans eğrisinden okunur [Yoğunluk unluk-doz Eğrisi E (HD)] HD)].

56 Film Doz Değerlendirme erlendirme İşlemi Filtreler arkasından okunan yoğunluklara karşı şılık k gelen görünür dozlar, görünür doz oranları,, bu oranlara karşı şılık k gelen düzeltme d faktörleri tayin edilir ir [Doz Oranı-Enerji Eğrisi] risi].

57 Film Doz Değerlendirme erlendirme İşlemi Film No A.P mm Cu 0.3 mm Cu 1.2 mm Cu 0.8 mm Pb Film Yoğunluğu E A B C D Görünür Doz (1) X 1 X 2 X 3 X 4 X 5 Görünür Doz Oranı X 1 / X X 2 2 / X 3 X 3 / X 4 X 3 / X 5 Enerji (2) E E 1 2 E 3 E 4 Düzeltme Faktörü (3) C F C F 1 2 C F 3 C F 4 Extrapole Görünür Doz X 12 X 23 X Extr.Görünür Doz Farkı X 12 X 23 X 23 X 34 Gerçek Doz D 1 = C F 1 (X 12 X ) 23 D 2 = C F 2 (X 23 X ) 34 D 3 = X 34.CF 3 D ı = 3 Xı.CF 5 4 Toplam Doz 1.Halde Toplam Doz 2.Halde D T = D 1 + D 2 + D 3 D T = D 1 + D 2 + D ı 3

58 Dozimetre filmlerinin numaralandırılmas lması

59 Yarı otomatik film banyo cihazı Holder

60 Kalibrasyon SANAEM DE 60 kv-200 kv, 5 ma Endüstriyel X-ışını cihazı Kalibrasyon ışınlamaları (X-ışını, Cs-137) ÇNAEM- SSDL de yapılmaktadır.

61 Termolüminesans Dozimetre (TLD) Termolüminesans, kristale verilen enerjinin, kristal ısıtıldığı zaman optik radyasyon olarak geri yayılması olayıdır. Kristallerin TL özellik göstermelerinin ana nedeni, kristal içi yapı bozuklukları veya kristal içine yabancı atomların ilave edilmesidir.

62 Kristal Yapının n Enerji Band Gösterimi ve TL Oluşumu umu İletkenlik Bandı Yasak Enerji Bölgesi Valans Bandı Foton İletkenlik Bandı elektron tuzaklar ı İletkenlik Bandı E İletkenlik Bandı Valans Bandı hol tuzaklar ı Valans Bandı Valans Bandı ışık 1-ışınlanma 2-tuzaklanma 3-ısıtma ve iyonlaşma elektron-deşik(hol) birleşmesi ve foton ışıması

63 TLD nin ısıtılması ile, elektronlar veya holler daha alt enerji durumlarına dönerler. Bu enerji durumları arasındaki enerji farkı kadar enerjiye sahip ışık fotonu yayınlanır. Isıtmanın miktarına göre enerji seviyeleri arasındaki geçişler değişir. Yayınlanan ışık şiddetinin ölçülmesi ile katının soğurmuş olduğu radyasyon miktarı ölçülür.

64 TL Dozimetre TL özellik gösteren bir kristalin, özel filtreler ve uygun bir taşıyıcı ile çeşitli tipteki radyasyonu belirlemeye yarayan dozimetrelerdir. Işıma Eğrileri (Glow Curves) - Yayınlanan ışık şiddetinin sıcaklığa veya zamana karşı değişim grafikleridir. - Bir ışıma eğrisinin altında kalan toplam alan, kristalin maruz kaldığı radyasyon ile ve aynı zamanda kristalin ısıtılması sonucu yayınlanan toplam ışık ile orantılıdır.

65 TL Elementler İçin IşıI şıma EğrileriE LİF için, 1.pik t 1/2 =10 dk 2.pik t 1/2 =10 saat 3. pik t 1/2 =6 ay 4.pik t 1/2 = 7 yıl 5. pik t 1/2 = 80 yıl

66 Yaygın n Olarak Kullanılan lan TL kristalleri ve Karakteristik Özellikleri TL maddeleri kabaca iki ana gruba ayrılırlar 1-Düşük atom numaralı TL maddeleri: LiF, LiBO, doku eşdeğerli, personel eşdeğer doz ölçümleri 2-Yüksek atom numaralı TL maddeleri: CaSO çevre doz ölçümleri için oldukça etkili Doz aralığı, TLD çeşidine, radyasyon tipine & TLD okuyucusuna bağlıdır. LiBO 100μSv-10Sv CaSO 10μSv-500mSv Pratikte personel Kart tipi TLD ler 2 veya 4 TL elementinden oluşurlar.

67 TLD Okuyucu TLD okuyucusu: TLD içerisinde soğurulan dozu, ısı yolu ile açığa çıkaran, temelde TLD fırını, fotoçoğaltıcı tüp (PMT) ve yazıcı (ekran) dan oluşan bir sistemdir.

68 Isıtma YöntemleriY Elektriksel ısıtma (ohmic ısıtma) Sıcak N 2 (Azot) gazı ile ısıtma (UD513A Panasonic manual Reader) (Harshaw 6600 Otomatik TLD Reader) Optiksel Isıtma (infrared heating) (UD716AGL Panasonic Reader) Lazer ısıtma

69 Panasonic UD-716 AGL TLD Okuyucusu

70

71 UD-802A Personel TLD UD-802A Element 1 Element 2 Element 3 Element 4 Fosfor Li 2 B 4 O 7 : Cu Li 2 B 4 O 7 : Cu CaSO 4 : Tm CaSO 4 : Tm Badge+Ele ment Slide Açık pencere 14 mg/cm2 plastik 171 mg/cm2 plastik 171 mg/cm2 plastik & kurşun 851 mg/cm2 Taşıyıcı Toplam Filtre Özellik& Enerji Aralığı Ölçüm Aralığı naylon 4 mg/cm2 plastik 189 mg/cm2 plastik 189 mg/cm2 plastik 189 mg/cm2 18 mg/cm2 360 mg/cm2 360 mg/cm mg/cm2 Deri Dozu γ, β, n 10 mrem-1000 rem Vücut Dozu 10 kev-10 MeV γ, n 10 mrem rem Vücut Dozu 25 kev- 70 MeV γ, x Vücut Dozu 25 kev 10 MeV γ 1 mrem-50 rem 1 mrem-50 rem

72 Panasonic UD-513 Manual TLD Okuyucu Teknik özellikleri Doz ölçüm aralığı: 10-4 msv-500sv Isıtma aralığı: azot gazı Personel Monitoring: Hp(10), Hp(0.07), Hp(0.03)

73 Harshaw 6600 Otomatik TLD Okuyucu

74 Panasonic Otomatik Işınlayıcı

75 FİLM TLD GLASS OSL Optical Simulation Lüminescance Radyasyon Doz Aralığı X=0.1mSv-1Sv γ=0.1msv-0.6sv β=0.2msv-1sv n th =0.1mSv-0.5Sv γ(x)=0.1msv-1sv β=0.2msv-1sv n th =10μSv-0.5Sv n f =10μSv-0.5Sv γ(x), β, n th =10μSv-10Sv γ(x), β=10μsv-10sv Enerji Aralığı γ(x)=10kev-3mev β=0.5mev-3mev n th =0.025eV-0.6eV n f =0.5MeV-15Mev γ(x)=10kev-10mev β=0.3mev-4mev n=0.025ev-200kev γ(x)=30kev-10mev β=300kev-3mev n th =0.025eV γ(x)=10kev-6mev β=300kev-3mev H p (10) Belirleme Doğruluğu ±20% (~200keV) İyi ±10% (30keV-2MeV) ±10% (15keV-1.3MeV) Enerji Tahmini Var Var Var Var Zamanla Dozdaki Azalma Miktarı Yeniden Okunabilirlik Tekrar Kullanılabilirlik 20% 3 aylık 10% 1 aylık 2% yıllık aylık 10% 3 aylık Var Yok Var Var Yok Var Var Var Sistematiği Çok zor Var Var Var

76 TLD lerin Diğer Kişisel isel İzleme Cihazlarına GöreG Avantajları: Doz ölçme aralıklarının geniş olması Doz belirleme süresinin kısa olması Yeninden (tekrar) kullanılabilir olması Birden fazla TL element kombinasyonu ile farklı enerjideki γ, X, β ve nötronların belirlenmesi Dezavantajları: Pahalı olmaları Alınan dozun bir kez okunabilirliği Yüksek sıcaklık ve nemden etkilenmeleri

77 Film Dozimetrelerinin Diğer Kişisel isel İzleme Cihazlarına GöreG Avantajları: Değerlendirme erlendirme yapıld ldıktan sonra ihtiyaç duyulduğu u hallerde yeniden doz değerlendirmesi erlendirmesi yapılabilmesi, Maruz kalınan radyasyonun çeşidi, enerjisi ve yönünün y n tayin edilebilirliği, i, Amaç dışı kullanılıp p kullanılmad lmadığının n anlaşı şılabilmesi. Dezavantajları: Sıcaklık k ve nem gibi çevre şartlarından oldukça a fazla etkilenmesi, Daha geniş bir yerleşim alanı gerektirmesi, Daha fazla sayıda personele ihtiyaç duyulması Anında nda değerlendirme erlendirme yapılamamas lamaması

78 TLD Laboratuvarı

79 Film Dozimetri Laboratuvarı

80 Dozimetri Arşivi

81 Hizmete Yönelik Y Dokümanlar Dozimetre İstek Formu Kişisel Dozimetri Hizmeti Sonlandırma Formu Dozimetre Kullanma Talimatı Formlar: internet adresinden temin edilebilir.

82 Doz sonuçları internet adresinden T.C. kimlik numarası kullanılarak öğrenilebilir. Bu adresten sorgulama yapılabilmesi için T.C. Kimlik numarasının Ulusal Doz Kayıt Sistemimizde kayıtlı olması gerekir. T.C. Kimlik numarası ve diğer kişisel bilgilerin güncellemesi için Dozimetre İstek Formu doldurularak posta, faks veya e-posta ile Merkezimize iletilmelidir. Radyasyon ve dozimetri konularında her türlü soru, problem ve önerileriniz için iletişim adreslerinden Merkezimize ulaşılabilir. Adres: Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Sarayköy Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi Sağlık Fiziği Birimi Saray Mah. Atom Cad. No: SARAY-KAZAN ANKARA Tel: 0 (312) Fax: 0 (312) e-posta: dozimetri@taek.gov.tr