BAKMADAN GİTME! ÖMER HOCA

Transkript

1 BAKMADAN GİTME! ÖMER HOCA

2 SORU 1: Denetimde görüş belirtmeyi tamamladıktan sonra Genel Çalışma Alanı ve Raporlama Standartlarını yazınız. CEVAP 1: Görüş Belirtme: Denetçi; denetim konusunu (genellikle mali tablolar) inceleyerek, mali tablolardaki bilgilerin, doğruluğu, dürüstlüğü, genel kabul görmüş muhasebe ilkeleriyle mevzuata uygunluğu konusunda edindiği kanaatini yazılı olarak denetim raporunda belirtmesine Görüş Belirtme denir. Görüş belirtme standardına göre; denetçi edindiği bu kanaatini açıklamakla yükümlüdür. Genel Standartlar a)inceleme, bir denetçi olarak yeterli mesleki bilgi ve deneyime sahip kişi veya kişilerce yapılmalıdır.(mesleki eğitim ve Deneyim) b)denetçiler, görevleri ile ilgili her konuda bağımsız davranma düşüncesini korumalıdırlar. (Bağımsızlık) c)incelemeler sırasında ve denetim raporunun hazırlanmasında gerekli özen ve dikkat gösterilmelidir.(mesleki Özen ve Dikkat) Çalışma Alanı Standartları a)denetim çalışmaları iyi bir şekilde planlanmalı ve varsa yardımcılar uygun bir şekilde gözlenmelidir.(planlama ve Gözetim) b)denetçi denetim çalışmalarını planlamalı, uygulayacağı denetim testlerini nitelik, zaman ve kapsam yönünden belirleyebilmek bakımından, işletmenin iç kontrol yapısını incelemeli ve değerlendirmelidir.(iç kontrol yapısının incelenmesi) c)incelenen mali tablolarla ilgili bir görüşe ulaşılmasına yardımcı olması amacı ile; sayım, gözlem, soruşturma ve doğrulama teknikleri kullanılarak yeterli sayı ve güvenirlikte kanıt elde edilmelidir.(denetim kanıtlarını Toplama) Raporlama Standartları a)denetim raporunda, incelenen mali tabloların; genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği belirtilmelidir.(g.k.g. muhasebe ilkelerine uyum) b)denetim raporunda; incelenen dönemde uygulanan muhasebe politikalarının, önceki dönemde de uygulanıp uygulanmadığı belirtilmelidir.(tutarlılık standardı) c)raporda aksi belirtilmedikçe; incelenen mali tablolardaki açıklayıcı bilgilerin, yeterli olduğu kabul edilmelidir. (Yeterli Açıklama Standardı) d)rapor; incelenen mali tablolarla ilgili ya genel bir görüşü veya görüşe ulaşılamadığını belirtmelidir. Görüş açıklanmadığı zaman, bunun nedenleri açıkça belirtilmelidir.(görüş Belirtme) SORU 2: Muhasebe denetimini tanımlayıp, (içerdiği) özelliklerini yazınız. CEVAP 2: Muhasebe denetimi bir iktisadi birim veya döneme ait bilgilerin, önceden belirlenmiş ölçülere (kriterlere) uygunluk derecesini belirleme ve bu konuda bir rapor yazmak amacıyla bağımsız bir uzman (kişi) tarafından yürütülen kanıt toplama ve toplanan kanıtları değerleme faaliyeti (süreci) dir. Denetimin Özellikleri *Muhasebe denetimi çalışmaları bir iktisadi birim veya dönem için yapılır. *Denetlenen bilgilerle önceden belirlenmiş olan kriterler (ölçü-ölçütler) karşılaştırılır. *Muhasebe denetimi, kanıtların toplanması ve değerlendirilmesi çalışmasıdır. *Denetim çalışması, alanında uzmanlaşmış tarafsız ( bağımsız) ve deneyimli kişiler tarafından yapılır. *Denetim çalışmaları sonucunda Denetim Raporu düzenlenerek ilgililere sunulur. SORU 3: İç kontrol sisteminin (yapısının) esas amaçlarını maddeler halinde yazınız. CEVAP 3: İç kontrol yapısının (düzeni) esas amaçları: a. İşletme varlıklarını korumak ve her türlü kayıpları önlemek (İşletme varlıklarını çalınma, verimsiz ve amaç dışı kullanımlara karşı korumak): b. Muhasebe bilgilerinin doğruluk ve güvenilirliğini sağlamak, c. İşletme faaliyetlerinin belirlenmiş işletme politikalarına, yönetim politikalarına ve mevzuata uygunluğu belirlemek, d. İşletme kaynaklarının iktisadi, etkin ve verimli kullanımını sağlamak, e. İşletmenin belirlenmiş amaçlarına ulaşılmasına yardımcı olmak (Yönetim politikalarına bağlılığı sağlama) 1

3 SORU 4: İç kontrolün (yapısının) unsurlarını maddeler halinde yazınız. CEVAP 4: İç kontrolün unsurları: a. Kontrol ortamı b. Risk değerleme c. Kontrol faaliyetleri d. Bilgi ve iletişim e. Sistemin gözetimi ( izleme ) SORU 5: Bir denetim çalışması, başlangıcından sonuçlanıncaya kadar hangi aşamalardan oluşur? CEVAP 5: Denetim çalışmasının aşamaları Denetlenecek işletmenin seçimi, İşletmenin iç kontrol yapısının incelenmesi ve değerlemesi, Denetim çalışmalarının planlanması, Gerekli denetim tekniklerinin uygulanarak elde edilen bilgi ve belgelerin incelenmesi, Denetim raporunun düzenlenmesi ve ilgililere sunulması. SORU 6: Bir denetim çalışmasının planlanması aşamasında hangi işlemler (faaliyetler) yapılır? Yazınız ve özet olarak açıklayınız. CEVAP 6: Denetim çalışmalarının planlanması aşamasında yapılan işlemler İşletme hakkında bilgi toplama, Denetim çalışmalarını bölümleme, İç kontrol yapısını inceleyerek denetim risklerini belirleme, Olabilecek düzensizliklerde önemlilik derecesini tahmin etme, Denetimin amaçlarını belirleme, Denetim programının çatısını oluşturma, Denetimin zamanı ve süresini belirleme, Denetim elemanlarını göreve başlatma. SORU 7: Sürekli (Devamlı) denetim dosyasında bulunması gereken belgeleri ad olarak yazınız. CEVAP 7: Sürekli (devamlı) denetim dosyasında bulunanlar Çeşitli kısa notlar(muhtıralar) ana sözleşme ve diğer anlaşmalar, Kira sözleşmesi, toplu iş sözleşmeleri gibi önemli diğer belgeler, Genel kurul, yönetim kurulu ve diğer kurullara ait tutanaklar, Hesap planı, muhasebe yönetmeliği ve örgüt planı, Önceki yıllara ait bağımsız denetçi ve iç denetçi raporları ve vergi beyanname örnekleri, Önceki yılların faaliyet raporu ve mali tablolar, Denetim raporu ve mali tablo örnekleri, Çeşitli sağlamalar, Düzeltici ve sınıflandırıcı kayıtları gösteren belgeler, Çeşitli listeler ve hesap tahlil cetvelleri. 2

4 SORU 8: Standart Olumlu bir denetim raporunda bulunması gereken bölümleri (raporun bölümlerini) ile, kapsam bölümünde bulunması gereken bilgileri yazınız. CEVAP 8: Standart Bir Denetim Raporunda Bulunması Gereken Bölümler a) Raporun Başlığı: Denetim raporunda, bir başlık bölümünün bulunması ve başlık bölümünün Bağımsız Denetim Raporu ifadelerini içermesi gerekir. b) Denetim Raporunun Adresi: Rapor genel olarak; müşteri işletmeye, ortaklara veya yönetim kuruluna hitaben yazılır. Hangisine hitaben yazılmış ise onun belirtilmesi gerekir. c) Giriş/Kapsam Bölümü: Bu bölümde; denetim çalışmasının zamanı, hangi çalışmanın (mali tabloların denetimi) yapıldığı ve görüş belirtme sorumluluğunun denetimi yapan işletmeye ait olduğu açıklanır. Ayrıca kapsam bölümünde yapılan çalışmanın, mevzuat ve genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ve denetim standartlarına uygunluğuna işaret edilerek yapılan denetimin güvenilirliğine vurgu yapılır. d) Görüş Bölümü: Bu bölümde, denetim süresince denetim kanıtlarına dayanılarak yapılan denetim çalışmaları sonucunda varılan görüş yazılı olarak belirtilir. Raporlama standartları uyarınca denetçi ulaşmış bulunduğu görüşünü belirtmeli ve genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uyulup uyulmadığına vurgu yapılarak açıkça belirtmelidir. Diğer Bilgiler: Bağımsız denetim işletmesinin adı, raporun düzenlenme tarihi, imza ve adres bilgileri de yazılır. SORU 9: Etkin bir iç kontrol yapısı (sistemi) için gerekli temel ilkeleri yazınız. CEVAP 9: Etkin Bir İç Kontrol Yapısı (Sistemi) İçin Temel İlkeler: a) İşletmedeki Görevlerin Ayrılması, b) Değer hareketlerinin yetkilendirilmiş olması, c) Belgeleme ve muhasebe kayıt düzeninin oluşturulması, d) İşletme varlıkları, belge ve kayıtların korunması, e) Bağımsız mutabakatın yapılması. (İç kontrol unsurlarının sisteminin bağımsız çalıştırılıp çalıştırılmadığının bağımsız mutabakatının yapılması) SORU 10: Bağımsız denetimde risk nedir? Risk türlerini yazınız ve açıklayınız. CEVAP 10: Bağımsız Denetimde Risk: Mali tablolarda önemli yanlışlıklar olmasına rağmen denetçinin olumlu görüş vermesi veya önemli yanlışlık olmamasına rağmen olumsuz görüş bildirmesidir. Denetim riski= yapısal risk*kontrol riski*bulgu riski formülü ile hesaplanır. Risk Türleri: Yapısal risk (doğal/asıl risk) Kontrol Riski Tespit (Bulgu/ortaya çıkarma) Riski Yapısal Risk: İç kontrol sisteminin etkinliğini dikkate almadan finansal tablolarda önemli yanlışlıkların olma olasılığıdır. Başka deyişle İç kontrol sisteminin bulunmadığı varsayımı altında, işletme yönetiminin sunduğu bilgi, belge ve yaptığı beyanların işletmenin yapısal özellikleri veya hesap kalemlerinin özellikleri nedeniyle, önemli bir yanlışlığı içerme olasılığıdır. Kontrol Riski: Sunulan bilgi ve belgelerde bulunabilecek önemli bir yanlışlığın, işletmenin iç kontrol sistemi tarafından zamanında önlenememe veya tespit edilememe olasılığıdır. Bu risk, işletmenin iç kontrol sisteminin tasarımı ve işleyişinin etkinliğine bağlı olarak değişir. Bulgu (Tespit/Ortaya Çıkaramama) Riski: Bağımsız denetçinin, finansal tablolardaki önemli bir yanlışlığı ortaya çıkaramama (tespit edememe) olasılığıdır. Bu risk, bağımsız denetçinin çalışmaları ile kullandığı bağımsız denetim tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir. 3

5 SORU 11: Bağımsız denetimde denetim kanıtı sayısını ve kalitesini etkileyen faktörler nelerdir? Sayınız ve açıklayınız. CEVAP 11 : Denetim Kanıtlarının Sayısını Etkileyen Faktörler I. Önemlilik Düzeyi: Ters orantılıdır. Önemlilik düşükse kanıt sayısı artar. II. Risk: Doğru orantılıdır. Risk yüksekse kanıt sayısı artar. III. Nitelik (Türü ve Güvenilirlik): Ters orantılıdır. Yüksekse kanıt sayısı azalır. IV. Maliyet: Ters orantılıdır. Kanıtı elde etmenin maliyeti yüksekse daha az kanıt sayısı ile yetinilebilir. V. Ana kütlenin özellikleri/büyüklüğü: Doğru orantılıdır. Ana kütle büyükse ve heterojen dağılmışsa daha fazla kanıt toplanmalıdır. Denetim Kanıtlarının Kalitesini Etkileyen Faktörler a. Kanıtların ilgili (geçerli) olması: Denetçi görüşüne etki yapan kanıt daha ilgilidir. b. Kanıtın Kaynağı: Denetçinin bizzat kendisinin oluşturduğu kanıt diğerlerine göre daha kalitelidir. Örneğin kasa sayımını bizat denetçinin yapması, başkası tarafından yapılmış kasa sayım tutanağına göre daha kalitelidir. c. Zamanlılık: Denetim işinin yapıldğı zamanda ortaya çıkan veya elde edilen kanıt diğerlerine göre daha kalitelidir. d. Nesnellik/Objektiflik: Aynı kanıttan ayrı kişilerin aynı görüşe ulaşması durumudur. SORU 12- Denetim raporunda görüş bildirmekten kaçınma görüşü için gerekçeler neler olabilir? Maddeler halinde sıralayınız ve özet bir şekilde açıklayınız CEVAP 12 - Denetim raporunda görüş bildirmekten kaçınma görüşü için gerekçeler şu şekilde sıralanabilir; İç kontrol ve özellikle muhasebe sisteminin yeterli olmaması nedeniyle yeterli kanıt toplanamaması, toplanılan bilgilerin birbirlerini teyit etmemesi veya güvensiz olması nedeni ile bir denetim görüşüne ulaşılamaması, Yeterli kanıt toplayabilmeyi önleyecek derecede imkânsızlıkların veya sınırlamaların olması, İşletmenin süreklilik ilkesini tehlikeye sokacak önemli belirsizliklerin olması ve bu belirsizliklerin ve risklerin yakın zamanda doğması olasılığı, Bilanço tarihinden sonra özelleştirme, el değiştirme, birleşme, tasfiyeye karar verilme gibi durumlar nedeniyle mali tabloların düzenlenme ilkelerinin geçerliliğini yitirmesi, Müşteri firma ile denetim firması arasında uygulanacak muhasebe politikaları veya mali tablo düzenleme ilkeleri konusunda görüş ayrılığının olması. SORU 13- Kontrol (Uygunluk) testleri ile Maddi doğruluk testlerini tanımlayınız. CEVAP 13- Kontrol (Uygunluk) testleri; müşteri işletmede mevcut olması gereken iç kontrol politika ve prosedürlerinin tasarımının ve işleyişinin etkinliğini ölçmek için yürütülen denetim prosedürleridir. Uygunluk testleri işlemlerin belgelendirilmesinde ve kayda alınmasında kontrol önlem ve yöntemlerine uyulup uyulmadığının belirlenmesi şeklinde yapılır. Maddi doğruluk testleri; finansal tablolardaki tutarların ve açıklamaların doğruluğuna ilişkin kanıt toplamak için uygulanan denetim prosedürleridir. Maddi doğruluk testleri finansal tablolardaki önemli tutar ve açıklama hatalarını bulmak üzere işlemlerin ve hesap kalanlarının incelenmesidir. Bu testler, muhasebe işlem ve hesap kalanlarının GKGMİ ne uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla kullanılır. 4

6 SORU 14 - Denetim Tekniklerini maddeler halinde ad olarak yazınız ve özet olarak açıklayınız.(36 puan) CEVAP 14 ; Denetim Teknikleri a) Kayıt ve Belgelerin İncelenmesi : İnceleme; ister iç ya da dış kayıtların veya belgelerin; çıktı formunda, elektronik formda ya da başka amaçlarla incelenmesidir. Kayıtların ve belgelerin incelenmesi; onların niteliği veya kaynağına, iç kayıt ve belgeler üzerindeki kontrollerin etkinliğine bağlı olarak güvenilirlik düzeyleri değişen denetim kanıtları sağlar. Hisse senedi ya da tahvil gibi mali araç teşkil eden bir belge gibi bazı belgeler, bir varlığın mevcudiyetine doğrudan kanıt oluşturur. b) Gözlem : Gözlem; başkaları tarafından yapılan bir işlem ya da sürece bakılmasını ifade eder. Örneğin işletme elemanları tarafından yapılan envanter sayımlarının denetçi tarafından gözlenmesi/ izlenmesi gibi. Gözlem, süreç ya da yürütülen işlemlere ilişkin denetim kanıtı sağlar. c) Dışarıdan Doğrulama (Teyit) : Dışarıdan doğrulama; denetlenen konu ile ilgili olarak, üçüncü kişilerden bilgi istenilmesi ve istenilen bilginin doğrudan denetçiye ulaşmasını ifade eder. Doğrulama tekniği doğrudan denetçiye ulaşan yazılı belge niteliğinde güvenilirlik düzeyi yüksek kanıtlar/belgeler sağlar. Bu teknik sadece hesap kalanları ile ilgili olmayıp, başka mali olmayan işlemler için de uygulanabilir. Örn. Denetçi üçüncü kişilerden, aralarında yaptıkları sözleşme ya da işlemler açısından onay isteyebilir. d) Yeniden Hesaplama : Belgelerin veya kayıtların matematiksel doğruluğunun kontrol edilmesini ifade eder. Yeniden hesaplama elle ya da elektronik olarak uygulanabilir. Çeşitli karşılıkların, amortismanların, tazminatlar, ücretler, komisyonların v.b. hesaplanması denetçi tarafından yeniden yapılabilir. e) Yeniden Gerçekleştirme : Yeniden gerçekleştirme (yeniden yerine getirme) işletmenin iç kontrollerinin bir parçası olarak yapılan işlem ya da kontrolleri, denetçinin bağımsız olarak yerine getirmesini gerektirir. f) Analitik yöntemler : Bu teknikle, mali ve mali olmayan bilgiler arasındaki gerçekçi bağlantıların araştırılmasıyla elde edilen mali bilgilerin değerlendirilmesini içerir. Bu teknikler kullanılarak, bütçelenmiş tutarlar ya da yapılan tahminler ile gerçekleşmeler arasındaki sapmalar konusunda güvenilir kanıtlar elde edilir. Ayrıca mali tablolardaki bilgiler dönemler itibarı ile karşılaştırılarak güvenilir bilgiler sağlanabilir. g) Soruşturma : Bu teknikten yararlanılarak; işletme içinde ve dışında, mali konularda veya mali konular dışında olan bilgi sahibi olan kişilerden bilgi edinilmesini içerir. Diğer denetim tekniklerine ek olarak denetim süresince geniş ölçüde kullanılır. Soruşturmalar yolu ile alınan cevaplar, denetçiye daha önce sahip olmadığı bilgi ya da doğrulayıcı denetim kanıtı sağlayabilir. Bazı durumlarda alınan cevaplar, denetim tekniklerinin değiştirilmesi veya uygulanmasında denetçiye önemli bilgiler sağlar. Soruşturmalar yolu ile yönetimden ve çalışanlardan alınan cevaplar, yönetimin niyetleri/amaçları konusunda da yararlı bilgiler sunar. h) Fiziki İnceleme : Bu teknik, denetçilerin yoğun olarak kullandıkları bir tekniktir. Belge ve kayıtlarda gösterilen fiziki kıymetlerin gerçekten var olup olmadıklarının fiziki olarak incelenmesi ve araştırılmasıdır. Denetçinin maddi varlıkları korundukları yerlerde görerek var oldukları yönünde bilgi elde eder. Denetçiye maddi kıymetlerin varlığı konusunda bilgi sağlar, o nedenle güvenilirlik düzeyi yüksektir. Ancak varlıkların sahipliği ve değeri konusunda yeterli bilgi vermeyebilir. SORU 15- Önemlilik, mesleki şüphecilik, makul güvence ve denetim tekniği kavramlarını tanımlayınız. CEVAP 15. Önemlilik; mali tablolarda yer alan bir kalem ya da tutarın (bilginin), bu bilgiden yararlanacakların veya okuyucuların kararlarını nitelik ve nicelik kararlarını etkileme düzeyidir. Söz konusu tutar/bilgi okuyucuların kararlarını nicelik ve nitelik olarak etkileyecek düzeyde ise (oran,tutar, % v.b.) o tutarın önemli olduğu kabul edilir. Önemliliğin ölçüsü; okuyucu ya da bilgiyi kullanacak olanların kararlarını etkileme düzeyidir. Bu yaklaşım doğrudan muhasebe açısından (mali tablolar yönünden) bir yaklaşımdır. Önemlilik konusunda karar verilirken şunlara bakılır: Dış etkenler, İzlenen muhasebe politikaları, Varlıkların değerlerine ait gelecekteki belirsizlikler, Konu ile ilgili koşullar, Tutarın/işlemin büyüklüğü ve mali etkisi, Toplam mali etkisi. Mesleki Şüphecilik; Elde edilen bilgilerin veya denetim kanıtlarının, hileden kaynaklanan önemli bir yanlış beyanı (riski) içerip içermediği açısından denetçinin sürekli olarak zihinsel bir sorgulama yapmasıdır. Başka bir anlatımla; denetimin her aşamasında, denetçinin; mali tablolardaki sunumlarda hata ve hileden kaynaklanan risklerin olabileceğini sürekli olarak göz önünde bulundurmasını ifade eder. O nedenle uygun ve nitelikli kanıtlar toplar ve inceler. 5

7 Makul güvence; Bir bütün olarak, mali tabloların; nitelik ve nicelik bakımından önemli yanlışlık (hata, hile v.b.) içermediğine dair bir sonuca varmada yeterli ve uygun denetim kanıtlarının toplanmasıdır. Yeterli, fakat abartılı olmayan bir güvencedir. Denetçinin; karar verebilmesi bakımından denetimin tüm aşamalarında göz önünde bulundurduğu güvencedir. Denetçi, yeterli ve uygun kanıtları inceleyerek makul güvence verir. Tam güvence hiçbir zaman veremez. Denetim tekniği; Denetim kanıtlarının sağlanmasında kullanılan ya da yararlanılan yol ve yöntemlerdir SORU 16 a) Görüş belirtmeyi tanımlayınız ve türlerini yazınız. b) Denetim raporunda olumsuz görüş belirtilmesini gerektiren şartları yazınız. c) Uygunluk denetimini tanımlayınız. CEVAP 16. a) Görüş Belirtme: Denetçinin; mali tabloları denetleyerek (inceleyerek), mali tablolardaki bilgilerin ; doğru, dürüst ve genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ile yasalara (mevzuat) uygun olup olmadığı konusunda edindiği kanaati, yazılı olarak denetim (denetçi) raporunda açıklamasıdır. Görüş belirtme türleri: Olumlu görüş belirtme, Olumsuz görüş belirtme, Şartlı (sınırlı) görüş belirtme, Görüş belirtmekten kaçınma. b) Denetim raporunda olumsuz görüş belirtilmesini gerektiren şartlar: Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinden sapmalar (uyulmaması), Tam açıklama kuralından çok önemli düzeyde sapmalar (ayrılmalar), Muhasebe politikalarının devamlılığı kuralından çok önemli sapmalar. Yasal- Mevzuat hükümlerine aykırılıklar. Bu konulardaki sapmaların önemlilik düzeyi, bu bilgileri kullanacak olan tarafların kararlarına etki derecesini ifade eder. c) Uygunluk Denetimi: Belli bir otorite /yetkili makam tarafından konulmuş olan kurallara (üst yönetim ve devlet v.b.), bunları uygulayacak olanların uyma derecelerini belirtmek amacı ile yaptırılan denetimlerdir. Bu denetimler genellikle işletmelerde iç denetçilere, devlet kurumlarında da kendi denetçilerine yaptırılır. SORU 17- Muhasebe denetimine ilişkin aşağıdaki kavramları açıklayınız. a) İç denetçi b) Denetim riski c) Denetim mizanı d) Denetim stratejisi Cevap 17- Muhasebe denetimine ilişkin aşağıdaki kavramları açıklayınız. a) İç denetçi İç denetçi, bağlı olduğu örgütün organizasyon şemasında yer alan, doğrudan yönetim kuruluna veya genel müdüre bağlı olarak faaliyet gösteren denetçidir. İşletmelerin faaliyetlerinin veya işlemlerinin belirli yöntem ve kurallara, ilgili mevzuata uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan uygunluk denetimi iç denetçiler tarafından gerçekleştirilir. İşletmelerin faaliyetlerinin verimliliğini ve etkinliğini değerlendiren faaliyet denetimi, İş ortamında geçerli olan yoğun rekabet koşulları, işletmeleri daha verimli çalışmaya zorlamaları nedeniyle, günümüzde iç denetçinin zamanlarının önemli bir kısmını oluşturmaktadır. b) Denetim riski Denetim riski, denetçinin denetimi tamamlayıp olumlu görüş açıklamasından sonra, finansal tablolarda önemli ölçüde yanlışlıklarla karşılaşma olasılığının değerlenmesidir. Denetçi denetim riskini düzeyini düşük tutmak ister. Yani, finansal tabloların önemli yanlışlıklar içermemesini amaçlar. Denetim riskinin sıfır olması yüzde yüz güvence anlamına gelir ki ekonomik olarak imkânsızdır. Denetim riski, denetim güvence düzeyini de belirler. Örneğin, denetim riski yüzde 2 ise denetim güvence düzeyi %98 demektir. Denetçi denetim riskini değerlerken, uygun olmayan denetim görüşü vermenin maliyeti ile denetim riskini azaltmak için ek denetim prosedürleri uygulamanın maliyeti arasında denge kurmaya çalışır. 6

8 Denetim riskini azaltmak için ilk adım, müşteri işletmeyi, sektörü, işletme yönetimini, finansal bilgi kullanıcılarının amacını, yasal ve finansal açılardan durumunu ve faaliyetlerini tanımaktır. İşletmenin sürdürebilirliğini tehlikeye atacak risklerin neler olduğu, işletmenin risklerini yönetmedeki başarısı, finansal raporlamadaki hataları önlemeye yönelik iç kontrol önlemleri denetçinin denetim riski değerlemesinde dikkate alacak hususlardır. Denetim riski nitel ve nicel terimlerle ifade edilebilir. Denetim riski, uygulamada genellikle yüksek, orta ve düşük şeklinde tanımlanmaktadır. Denetçi, denetim riski değerlendirme aşamasında başarılı olmak için aşağıda belirtilen gereklilikleri sağlamalıdır. Deneyimli ekip üyelerinin işin içinde yer alması, Mesleki şüphecilik, Planlama, Ekip üyeleri arasında iletişim Riskin belirlenmesine odaklanma, Yönetimin riske karşı yaklaşımlarını (iç kontroller gibi) değerlendirme, Mesleki yargının kullanımıdır. Denetim risk unsurları veya başka adla denetim risk modeli üç farklı risk türünden oluşmaktadır. a) Yapısal (Doğal) Risk: Yapısal riskte, finansal tabloların önemli yanlışlıklara hassasiyeti değerlendirilir. Söz konusu hassasiyetin yüksek olması YR düzeyinin de yüksek olarak değerlenmesi demektir. b) Kontrol Riski (KR): KR, finansal raporlama ile ilgili tasarlanan iç kontrolün etkinliğinin bir fonksiyonudur. Bir hesap kalemi veya döngüde yanlışlıkların katlanılabilir sınırı aşması durumunda müşteri işletmenin iç kontrollerinin bunu önleme veya ortaya çıkarma konusunda başarısız olma olasılığının denetçi tarafından değerlenmesidir. c) Bulgu Riski (BR): Bulgu riski veya Planlanmış Bulgu Riski, denetçinin hesap kalemlerine ilişkin topladığı denetim kanıtları ile müşteri işletme finansal tablolarında yanlışlıklar bulamaması olasılığını değerlemesidir. Denetim riski söz konusu üç tür riskin çarpımından oluşur. Denetçi DR yi hem genel düzeyde yani finansal tablo düzeyinde hem de hesap kalemi düzeyinde belirleyebilir. Denetim riski hesap kalemleri düzeyinde oldukça düşük olmalıdır. Sayısal terimlerle %10 veya % 5 olabilir. Denetim riski % 10 olarak kabul edildiğinde denetim güvence düzeyi %90 olur. Eğer bir işletmede yönetimin taraf tuttuğuna, iç kontrolün zayıf olduğuna ve diğer beklenmedik olayların ortaya çıkabileceğine ilişkin kanıtlar varsa, denetçi bu derece yüksek güven seviyesi belirlememelidir. Denetim risk modeline göre denetçi aşağıdaki formülden yararlanarak bulgu riski ve toplanacak kanıt sayısını belirler. c) Denetim mizanı Denetim bulgularına göre yapılabilecek düzeltmeler için düzeltme ve yeniden sınıflandırma sütunlarını içeren, mali tabloları andıran çalışma tablolarına denetim mizanı adı verilir. Denetim mizanı, denetçi veya müşteri işletme tarafından hazırlanır. Denetim mizanında mali tablo kalemlerine ilişkin bakiyeler yer alır. Denetime başlandığı anda mali tablolar henüz hazırlanmamış olma ihtimali, elde edilen bulgular defterlerde bazı düzeltme ve sınıflandırma kayıtları yapılmasını gerektirebilmesi gibi nedenlerle denetçinin denetime doğrudan mali tablolardan başlama olanağı yoktur. O nedenle bir denetçi için denetim sürecine mali tablolardan başlamak yerine, denetim mizanından başlamak daha uygun ve rasyonel bir yaklaşım olabilir. d) Denetim stratejisi Denetim stratejisi, denetim sözleşmesine ilişkin genel bir yaklaşım olup ayrıntılı denetim planının, denetimin kapsam ve performansının belirlenmesidir. Denetim planı, risk değerleme gibi spesifik denetim prosedürleri ile denetçinin görüş oluşturmasına yardımcı olacak çalışmaların yapısı, kapsamı ve zamanlamasına ilişkin ayrıntılı bilgileri ihtiva eder. Teklifin kabulü aşamasında müşteri işletmenin değerlenmesi bakımından bazı ön çalışmalar yapılmış olmakla birlikte etkin ve verimli bir denetim için daha ayrıntılı planlamaya ihtiyaç vardır. Planlama çalışmaları kapsamında denetim stratejisi oluşturulur ve denetim planı geliştirilir 7

9 2