2015/1.DÖNEM SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK SINAVLARI MUHASEBE DENETİMİ 21 Mart 2015-Cumartesi 09:00-10:30

Transkript

1 2015/1.DÖNEM SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK SINAVLARI MUHASEBE DENETİMİ 21 Mart 2015-Cumartesi 09:00-10:30 SORULAR SORU 1- Denetim Tekniklerini maddeler halinde ad olarak yazınız ve özet olarak açıklayınız.(36 puan) SORU 2 Teyit tekniğinin kaç şekilde uygulandığını maddeler halinde yazarak belirtiniz.(12 puan) SORU 3- Teyit tekniğinin uygulandığı denetim alanlarını maddeler halinde yazınız ve özet olarak açıklayınız. (36 puan) SORU 4- Önemlilik, mesleki şüphecilik, makul güvence ve denetim tekniği kavramlarını tanımlayınız. (16 puan)

2 CEVAP 1. Denetim Teknikleri CEVAPLAR a) Kayıt ve Belgelerin İncelenmesi : İnceleme; ister iç ya da dış kayıtların veya belgelerin; çıktı formunda, elektronik formda ya da başka amaçlarla incelenmesidir. Kayıtların ve belgelerin incelenmesi; onların niteliği veya kaynağına, iç kayıt ve belgeler üzerindeki kontrollerin etkinliğine bağlı olarak güvenilirlik düzeyleri değişen denetim kanıtları sağlar. Hisse senedi ya da tahvil gibi mali araç teşkil eden bir belge gibi bazı belgeler, bir varlığın mevcudiyetine doğrudan kanıt oluşturur. b) Gözlem : Gözlem; başkaları tarafından yapılan bir işlem ya da sürece bakılmasını ifade eder. Örneğin işletme elemanları tarafından yapılan envanter sayımlarının denetçi tarafından gözlenmesi/ izlenmesi gibi. Gözlem, süreç ya da yürütülen işlemlere ilişkin denetim kanıtı sağlar. c) Dışarıdan Doğrulama (Teyit) : Dışarıdan doğrulama; denetlenen konu ile ilgili olarak, üçüncü kişilerden bilgi istenilmesi ve istenilen bilginin doğrudan denetçiye ulaşmasını ifade eder. Doğrulama tekniği doğrudan denetçiye ulaşan yazılı belge niteliğinde güvenilirlik düzeyi yüksek kanıtlar/belgeler sağlar. Bu teknik sadece hesap kalanları ile ilgili olmayıp, başka mali olmayan işlemler için de uygulanabilir. Örn. Denetçi üçüncü kişilerden, aralarında yaptıkları sözleşme ya da işlemler açısından onay isteyebilir. d) Yeniden Hesaplama : Belgelerin veya kayıtların matematiksel doğruluğunun kontrol edilmesini ifade eder. Yeniden hesaplama elle ya da elektronik olarak uygulanabilir. Çeşitli karşılıkların, amortismanların, tazminatlar, ücretler, komisyonların v.b. hesaplanması denetçi tarafından yeniden yapılabilir. e) Yeniden Gerçekleştirme : Yeniden gerçekleştirme (yeniden yerine getirme) işletmenin iç kontrollerinin bir parçası olarak yapılan işlem ya da kontrolleri, denetçinin bağımsız olarak yerine getirmesini gerektirir. f) Analitik yöntemler : Bu teknikle, mali ve mali olmayan bilgiler arasındaki gerçekçi bağlantıların araştırılmasıyla elde edilen mali bilgilerin değerlendirilmesini içerir. Bu teknikler kullanılarak, bütçelenmiş tutarlar ya da yapılan tahminler ile gerçekleşmeler arasındaki sapmalar konusunda güvenilir kanıtlar elde edilir. Ayrıca mali tablolardaki bilgiler dönemler itibarı ile karşılaştırılarak güvenilir bilgiler sağlanabilir. g) Soruşturma : Bu teknikten yararlanılarak; işletme içinde ve dışında, mali konularda veya mali konular dışında olan bilgi sahibi olan kişilerden bilgi edinilmesini içerir. Diğer denetim tekniklerine ek olarak denetim süresince geniş ölçüde kullanılır. Soruşturmalar yolu ile alınan cevaplar, denetçiye daha önce sahip olmadığı bilgi ya da doğrulayıcı denetim kanıtı sağlayabilir. Bazı durumlarda alınan cevaplar, denetim tekniklerinin değiştirilmesi veya uygulanmasında denetçiye önemli bilgiler sağlar. Soruşturmalar yolu ile yönetimden ve çalışanlardan alınan cevaplar, yönetimin niyetleri/amaçları konusunda da yararlı bilgiler sunar. h) Fiziki İnceleme : Bu teknik, denetçilerin yoğun olarak kullandıkları bir tekniktir. Belge ve kayıtlarda gösterilen fiziki kıymetlerin gerçekten var olup olmadıklarının fiziki olarak incelenmesi ve araştırılmasıdır. Denetçinin maddi varlıkları korundukları yerlerde görerek var oldukları yönünde bilgi elde eder. Denetçiye maddi kıymetlerin varlığı konusunda bilgi sağlar, o nedenle güvenilirlik düzeyi yüksektir. Ancak varlıkların sahipliği ve değeri konusunda yeterli bilgi vermeyebilir.

3 i) Göz atma : Denetçinin; denetim ortamına kabaca göz atarak olağandışı durumları ortaya çıkarmasıdır. Bu durumlar diğer denetim teknikleriyle daha ayrıntılı incelenebilir. Denetçi alacak, gelir, gider ve borç kayıtları v.b. göz atarak güvenilir kanıtlar/bilgiler elde edebilir. j) Fiziki stok sayımına katılma Denetçi fiziki stok sayımına katılarak; Stoklarla ilgili önemli yanlış beyan riskleri, Stoklarla ilgili iç kontrollerin niteliği ve yeterliliği, Stok sayımları için yapılan uygulamaların yeterli olup olmadığı, Stok sayımlarının yapılma zamanları, Stokların koruma önlemlerinin yeterli olup olmadığı, Denetçinin uzman yardımcılara ihtiyacı olup olmadığı, Stokların değerini koruyup korumadığı, Denetçinin istediği daha başka bilgiler konusunda güvenilir kanıtlar elde edilebilir. k) Diğer: (Ayrıntılı araştırma, karşılaştırma ve oranlar, yardımcı defter ve kayıtların incelenmesi, ilgili hesaplar arasında ilişki kurma, mahkemeler/avukatlardan bilgi alma v.b.) CEVAP 2. Dış teyitler genelde iki şekilde uygulanır. Olumlu Doğrulama; Doğrulama yapan tarafın; istenen bilgilerle mutabık olup olmadığını ya da talep edilen bilgiyi sunması (doğrulama yapan tarafın bu bilgiyi doğrudan denetçiye sunması) şeklinde uygulanır. Olumsuz Doğrulama; Sadece, doğrulama yapan tarafın (sorulan tarafın) istenen bilgilerle mutabık olmadığı hallerde doğrudan denetçiye verdiği cevaplardır. Boş Bakiyeli Teyit; olumlu doğrulamanın bir türüdür ve sorulan soruya verilecek cevabın, gönderilen teyit mektubunda boş bırakılan alana yazılmasının istenmesi şeklinde uygulanır. CEVAP 3. Dış Teyitlerin Uygulandığı Alanlar a) Bankalardaki mevduat hesaplarının doğrulanması, b) Ticari alacakların teyidi, c) Üretim amaçlı ya da emanet verilen hammadde ve malların doğrulanması (gümrük depoları ve antrepolar), d) Avukatlar ve ortaklardaki tapuların teyidi, e) Borsadan (acente) satın alındığı halde teslim alınmamış olan yatırım senetlerinin teyidi, f) Bankalardan alınan kredilerin teyidi, g) Ticari borç hesaplarının doğrulanması,

4 h) Kamu kurumları meslek kuruluşları, mahkemeler v.b.den istenen bilgilerin teyidi, i) Denetçinin uygun gördüğü diğer bilgilerin teyidi. CEVAP 4. Önemlilik 1 ; mali tablolarda yer alan bir kalem ya da tutarın (bilginin), bu bilgiden yararlanacakların veya okuyucuların kararlarını nitelik ve nicelik kararlarını etkileme düzeyidir. Söz konusu tutar/bilgi okuyucuların kararlarını nicelik ve nitelik olarak etkileyecek düzeyde ise (oran,tutar, % v.b.) o tutarın önemli olduğu kabul edilir. Önemliliğin ölçüsü; okuyucu ya da bilgiyi kullanacak olanların kararlarını etkileme düzeyidir. Bu yaklaşım doğrudan muhasebe açısından (mali tablolar yönünden) bir yaklaşımdır. Önemlilik konusunda karar verilirken şunlara bakılır: Dış etkenler, İzlenen muhasebe politikaları, Varlıkların değerlerine ait gelecekteki belirsizlikler, Konu ile ilgili koşullar, Tutarın/işlemin büyüklüğü ve mali etkisi, Toplam mali etkisi. Mesleki Şüphecilik; Elde edilen bilgilerin veya denetim kanıtlarının, hileden kaynaklanan önemli bir yanlış beyanı (riski) içerip içermediği açısından denetçinin sürekli olarak zihinsel bir sorgulama yapmasıdır. Başka bir anlatımla; denetimin her aşamasında, denetçinin; mali tablolardaki sunumlarda hata ve hileden kaynaklanan risklerin olabileceğini sürekli olarak göz önünde bulundurmasını ifade eder. O nedenle uygun ve nitelikli kanıtlar toplar ve inceler. Makul güvence; Bir bütün olarak, mali tabloların; nitelik ve nicelik bakımından önemli yanlışlık (hata, hile v.b.) içermediğine dair bir sonuca varmada yeterli ve uygun denetim kanıtlarının toplanmasıdır. Yeterli, fakat abartılı olmayan bir güvencedir. Denetçinin; karar verebilmesi bakımından denetimin tüm aşamalarında göz önünde bulundurduğu güvencedir. Denetçi, yeterli ve uygun kanıtları inceleyerek makul güvence verir. Tam güvence hiçbir zaman veremez. Denetim tekniği; Denetim kanıtlarının sağlanmasında kullanılan ya da yararlanılan yol ve yöntemlerdir. 1 Önemlilik, mesleki şüphecilik, makul güvence ve denetim tekniği kavramlarının sadece tanımlarını yapmak yeterlidir.

5 2015/2.DÖNEM SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK SINAVLARI MUHASEBE DENETİMİ 25 Temmuz 2015-Cumartesi 09:00-10:30 SORULAR SORU 1- Genel kabul görmüş denetim standartlarında; Çalışma Alanı ve Raporlama Standartlarını yazınız ve kısaca açıklayınız. (30 Puan) SORU 2- İç kontrol yapısının (sisteminin); (35 Puan) a) Tanımını ve unsurlarını (bileşenlerini) yazınız. b) İç kontrolün bileşenlerinden "Kontrol Ortamının-Çevresinin" unsurlarını /ilkelerini yazınız ve kısaca açıklayınız. SORU 3- (35 Puan) a) Görüş belirtmeyi tanımlayınız ve türlerini yazınız. b) Denetim raporunda olumsuz görüş belirtilmesini gerektiren şartları yazınız. c) Uygunluk denetimini tanımlayınız.

6 CEVAPLAR CEVAP 1. Genel Kabul görmüş Denetim Standartlarından a) Çalışma alanı standartları Planlama ve Gözetim: Çalışma alanı standartlarından ilki olan bu standarda göre; denetim çalışması iyi bir şekilde planlanmalı ve varsa yardımcı denetçilere nezaret edilmelidir. Bu standarda göre; denetimin planlanması, emek (iş gücü) planlaması, zaman planlaması ve kaynakların verimli kullanımının planlanması şeklinde olmalıdır. Uygun bir planlamanın yapılabilmesi bakımından; işletmenin organizasyon (teşkilat) yapısı, kuruluş yeri, üretilen mal ve hizmetlerin niteliği, mali yapısı, ilişkide olduğu (iş ilişkisi) taraflar konularında bilgiler toplanmalıdır. Planlamaya ilişkin bilgiler, önceki denetimlere ait çalışma kağıtlarından, her türlü yayınlardan (işletmenin), müşteri işletmeye yapılan ziyaretlerden ve yöneticilerle sürdürülen görüşmelerden elde edilir. Denetim planı ile ilgili çalışmalar ayrı ayrı belgelenerek uygulanacak denetim programı düzenlenir. Denetin programlarında; denetim çalışmaları sırasında fiilen yapılması gereken iş ve işlemler ayrıntılı olarak gösterilir. Bu denetim programının yürütülmesinde yardımcı denetçilerden (denetçi yardımcıları) yararlanılır. Sorumlu/uzman denetçi de bunları kontrol eder/yönlendirir/gözetler. Yardımcı denetçiler, sorumlu denetçinin talimatları doğrultusunda denetim programlarını uygulayarak (kanıtları toplayarak ve inceleyerek) denetim faaliyetini yürütürler. İç Kontrolün (Yapısının) İncelenmesi: Çalışma alanı standartlarında ikincisine göre denetçi, iç kontrol yapısını gözden geçirerek değerlemeye tabi tutmalıdır. Bunun iki amacı vardır. Birincisi; işletmenin, olayların/faaliyetlerin, her bir kıymet hareketinin uygun bir şekilde muhasebe ortamına aktarılıp aktarılmadığını tespit etmek ve böylece düzenlenmiş olan mali tablolara güven duyulmasını sağlamak. İkincisi de, uygun bir denetim görüşüne ulaşmak amacı ile uygulanacak denetim işlemlerinin/ uygulamalarının kapsamını ve ayrıntı derecesini belirlemektir. Eğer iç kontrol yapısı etkin ise, denetçiye güven veriyorsa, daha az sayıda kanıt toplanarak incelemek ve çok ayrıntıya inilmeden denetim yapılmak suretiyle denetim tamamlanabilecektir. Kanıt Toplama: Çalışma alanı standartlarından üçüncüsü olan kanıt toplama standardı; denetçinin; denetim görüşüne ulaşmak amacıyla yeterli miktar ve uygunlukta denetim kanıtı toplanmasını öngörmektedir. Miktar, yeterli kayıt sayısını, uygunluk ise kanıtın konu ile ilgili olmasını ifade etmektedir. Uygunluk aynı zamanda kanıtın kalitesi anlamında kullanılmaktadır. Denetçi bu bağlamda bir görüşe ulaşmak bakımından, kaliteli kanıtları elde etmek durumundadır. Kanıtın hem kalite hem de miktarı doğrudan denetçinin bilgi ve deneyimi ile de ilgilidir. Genel olarak, denetim kanıtlarının kalitesine etki eden unsurlar; Kanıtların geçerliliği, Kanıtların nesnelliği (tarafsızlığı), Kanıtların zamanlılığı, Kanıtların sürekliliği şeklindeki unsurlardır.

7 Denetim kanıtları; muhasebe ortamından ve muhasebe ortamı dışından olmak üzere iki kaynaktan elde edilirler. b) Raporlama Standartları Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine Uyum: Bu standart; yayınlanmış olan mali tablolar, genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri(ne) göre / doğrultusunda hazırlanmış olduğunun ifade edilmesini öngörmektedir. Bu standarda göre denetçi; denetim raporunda; mali tabloların; işletmenin mali durumunu, mali durumdaki değişiklikleri ve faaliyet sonuçlarını doğru ve dürüst bir şekilde gösterdiği konusunda bir kanaat bildirmektedir. Sorumlu denetçi; sunulmuş olan mali tabloları inceleyerek bunların hazırlanmasında genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun davranılıp davranılmadığını araştırır, inceler ve ulaştığı bulgu ve sonuçları yazılı olarak denetim raporunda belirtir. Devamlılık : Raporlama standartlarında ikincisi olan Devamlılık standardı, muhasebe ilkelerinin bu dönemde de geçen dönemde olduğu gibi (Değiştirilmeden) uygulanmış olduğunu açıkça belirtmelidir. Devamlılık ilkesi; dönemlere ait mali tabloların karşılaştırılabilmelerine imkan sağlar. Dolayısı ile yıllara ait mali tabloların karşılaştırılabilmeleri bakımından bunların hazırlanmasında dikkate alınan ilkelerin yıllar itibariyle aynı kalmaları /değiştirilmemeleri gerekir. Ancak bu standart; muhasebe ilkelerinin hiçbir zaman değiştirilmeyeceği anlamında düşünülmemelidir. Muhasebe ilkelerinde değişiklik yapılması zorunlu ya da gerekli olduğunda, bu değişikliğin mali tablolara olan etkisinin açıkça (özellikle dipnotlarda) belirtilmesi gerekir. Açıklayıcı Bilgiler (Tam Açıklama): Raporlama standartlarının üçüncüsü olan bu standarda göre; mali tablolardaki bilgiler, karar alıcılar için zamanlı, eksiksiz, geçerli ve tarafsız olmalıdır. Bu bilgilerin; hangi iktisadi kararlar için ve kimler tarafından kullanılacağı önceden bilinmediğinden, ihtiyaç duyan her ilgili tarafından rahatça kullanılabilmesi bakımından fazla kullanıcıya hitap eder şekilde geniş amaçlı ve anlaşılır olarak düzenlenmeleri gerekir. Yeterli açıklamanın olmaması halinde denetçi durumu denetim raporunda yazılı olarak belirtir. Denetçi mali tablolarda yer alması gereken açıklayıcı notları/bilgileri de inceler, bunların beklenen amaca uygun olup olmadıklarına (gerekli bilgiyi verebilip veremediklerine) bakar. Buradaki dipnotların kısa ve öz olarak sunulması gerekir. Gereksiz bilgilere yer verilmesi önemli bilgilerin gözden kaçmasına neden olabilir. Görüş Belirtme: Raporlama standartlarının dördüncüsü olan bu standart; denetim çalışmaları sonucunda varılan denetçi görüşünün denetim raporunda (yazılı olarak) belirtilmesini öngörmektedir. Denetçi görüşü; nedenleriyle birlikte denetim raporunda açıklanır. Bu standarda göre denetçi, mali tablolarda; - Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uyulduğu, - Tüm gerekli bilgilerin tam açıklama kuralına uygun olarak belirtildiği, - Devamlılık ilkesine uyulduğu, - Önemli aksaklık ve düzensizliklerin bulunmadığı kanaatine varırsa, kanaatini olumlu görüş belirterek açıklar. Mali tablolarda önemli aksaklıkların, hata ve düzensizliklerin bulunduğu kanaatine varırsa, aksaklık ve düzensizliklerin niteliği, kapsamı ve önemine göre şartlı (sınırlı) ve ya olumsuz görüş belirtir ya da görüş belirtmekten kaçınır.

8 CEVAP 2. İç Kontrol yapısının; a) Tanımı: İç kontrol yapısının; farklı kavramlarla ifade dilmiş olsalar da hemen hemen aynı anlamda olan pek çok tanımı yapılmaktadır. İç kontrol; kurumun örgüt (organizasyon) planı ile işletmenin varlıklarının korunması, muhasebe bilgilerinin (verilerinin) doğruluk ve güvenilirliğinin sağlanması, faaliyetlerin verimliliğinin geliştirilmesi, kurumsal politika düzenlemelerine bağlılığın (uyumun) sağlanması amacıyla kabul edilen ve uygulamaya konulan tüm önlem ve yöntemleri kapsar. Bir başka tanım şöyle yapılabilir; Şirketin /işletmenin varlıklarını korumak, muhasebe ve diğer faaliyetlerle ilgili bilgi ve raporların doğruluk ve güvenilirliğini sağlamak, işletme faaliyetlerinde etkinlik ve verimliliği artırmak, işletme faaliyetlerinin; belirlenmiş işletme politikalarına uyumunu sağlamak amacı ile kullanılan tüm ölçü, yöntem ve işlemler ve raporlama sisteminin kurulmasını, görev, yetki ve sorumlulukların belirlenmesi ile işletmenin örgüt planını kapsayan bir yapı/düzen/sistem olarak ifade edilir. Unsurları: Kontrol ortamı, Risk Değerleme, Kontrol Faaliyetleri, Bilgi ve İletişim, İzleme. b) Kontrol Ortamı Unsurları (Elemanları): Dürüstlük ve meslek ahlak değerlerinin iletişimi ve uygulanması, Yönetim felsefesi ve işleyiş (çalışma) tarzı, Teşkilat yapısı (organizasyonel yapı), Yetki ve sorumluluk verilmesi (Dağılımı), Yönetimden sorumlu olanların katılımı, İnsan kaynakları politika ve uygulaması, Çalışanların yeterliliği (Yeterlilik taahhüdü). CEVAP 3. a) Görüş Belirtme: Denetçinin; mali tabloları denetleyerek (inceleyerek), mali tablolardaki bilgilerin ; doğru, dürüst ve genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ile yasalara (mevzuat) uygun olup olmadığı konusunda edindiği kanaati, yazılı olarak denetim (denetçi) raporunda açıklamasıdır. Görüş belirtme türleri: Olumlu görüş belirtme,

9 Olumsuz görüş belirtme, Şartlı (sınırlı) görüş belirtme, Görüş belirtmekten kaçınma. b) Denetim raporunda olumsuz görüş belirtilmesini gerektiren şartlar: Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinden sapmalar (uyulmaması), Tam açıklama kuralından çok önemli düzeyde sapmalar (ayrılmalar), Muhasebe politikalarının devamlılığı kuralından çok önemli sapmalar. Yasal- Mevzuat hükümlerine aykırılıklar. Bu konulardaki sapmaların önemlilik düzeyi, bu bilgileri kullanacak olan tarafların kararlarına etki derecesini ifade eder. c) Uygunluk Denetimi: Belli bir otorite /yetkili makam tarafından konulmuş olan kurallara (üst yönetim ve devlet v.b.), bunları uygulayacak olanların uyma derecelerini belirtmek amacı ile yaptırılan denetimlerdir. Bu denetimler genellikle işletmelerde iç denetçilere, devlet kurumlarında da kendi denetçilerine yaptırılır.

10 2015/3.DÖNEM SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK SINAVLARI MUHASEBE DENETİMİ 28 Kasım 2015-Cumartesi 09:00-10:30 SORULAR Soru 1: Not değeri 100 üzerinden 35 İç kontrol yapısının CASO modeline göre; a. Tanımını yazınınız. b. Bileşenleri ad olarak yazınız. c. Kontrol faaliyetleri bileşeninin unsurlarını yazınız ve çok kısa olarak açıklayanız. Soru 2: Not değeri 100 üzerinden 30 Uluslararası denetim standartlarına göre; a. Denetim tekniklerini ad olarak sıra ile yazınız. b. Teyit tekniğinin kullanım türlerini yazınız. c. Teyit tekniğinin hangi hesaplarda kullanıldığını yazınız. Soru 3: Not değeri 100 üzerinden 35 a. Maddi doğruluğu araştırmaya yönelik denetim işlemlerini yazınız. b. Standart olumlu denetim raporunda bulunması gereken bölümlerin adlarını yazınız. c. İç kontrol yapısını(sistemini)tanıma yöntemlerini ad olarak yazınız.

11 Cevap 1 : CEVAPLAR 1-A. COSO Modeline göre İç Kontrol Yapısının Tanımı: İç kontrolle ilgili olarak birbirine yakın farklı tanımlar yapılmaktadır. * İç Kontrol Yapısı; Kurumun yönetim kurulu, üst yönetim ve diğer çalışanları(personeli) tarafından etkilenen; Varlıkların korunması, Mali tabloların(muhasebe bilgilerinin) güvenilirliği, Faaliyetlerin etkinlik ve verimliliği, Yasalar, öteki mevzuat ve düzenlemeler ile yönetim politikalarına uygunluğun sağlanması hedeflerine ulaşılmasına ilişkin makul bir güvence elde etmek üzere alınan tüm önlemlerdir. Uluslararası düzeyde kabul gören iç kontrol yapısı, kurumun hedeflerine ulaşması için makul güvence sağlamak üzere tasarlanmış bir yapıdır. İç kontrol; kurum ya da işletmedeki iş ve eylemlerin mevzuata uygunluğunu, mali ve yönetim raporlamalarının güvenilirliğini, faaliyetlerin etkinlik ve verimliliği ile (etkililiği ve etkinliği olarak da ifade edilmektedir) varlıkların korunmasını sağlamak amacı ile oluşturulan bir yapıdır. 1-B. iç Kontrol Yapısının Bileşenleri Kontrol ortamı Kontrol faaliyetleri Risk değerlendirme Bilgi ve iletişim İzleme 1-C. Kontrol faaliyetleri; bütün kurum çapında ve bütün kademelerde ve bütün faaliyetleri kapsayacak şekilde gerçekleştirilir. Kontrol faaliyetleri; onaylama, yetkilendirme, mutabakat, faaliyetlerin etkinlik ve verimliliğinin gözden geçirilmesi, varlıkların güvenilirliği ve görevler ayrılığı faaliyetlerini içerir. * Kontrol Faaliyeti Unsurları( Kontrol Faaliyetlerinin İçeriği) Üst düzey gözden geçirme faaliyetleri Birim veya görevli yöneticilerin doğrudan gerçekleştirdiği faaliyetler, Bilgi işleme süreçleri, Fiziksel kontroller Etkinlik-verimlilik(performans) göstergeleri Görevlerin ayrılığı

12 Kontrol faaliyetleri aşağıdaki şekilde de ifade edilmektedir; - Yetkilendirme - Performans Gözetimi - Bilgi İşleme - Fiziki Kontroller - Görevler Ayrılığı - Mutabakat - Onaylama Üst Düzey Gözden Geçirme Faaliyetleri: Mevcut performansın (etkinlik ve verimliliğin) bütçeler, tahminler, önceki dönemlere ait sonuçlar ve rakip işletmelerle karşılaştırılmasıdır. Pazarlama çalışması, geliştirilen üretim süreçleri, maliyetleri düşürme veya azaltma politikası gibi önemli faaliyetler, konuyla ilgili kontrol faaliyetlerinin uygulanmasında; onay, yetkilendirme kontrol faaliyetlerinin yürütülmesinde, uygulayıcılar arasında, uygulayıcılarla üst yönetim arasında sürekli olarak iletişim kurularak mutabakat sağlanmalıdır. Özellikle üst yönetim; işletmede yürütülen hedefe yönelik faaliyet sonuçlarını, mevcut etkinlik ve verimliliği( performansı), bütçeler, tahminler, önceki dönemlere ait sonuçlar ve rakip işletmelerle karşılaştırmalıdır. Pazarlama çalışması, geliştirilen üretim süreçleri, maliyetleri düşürme politikası gibi önemli faaliyetler, belirlenen hedeflerin gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğinin ölçülmesi bakımından izlenmelidir. Yeni üretim geliştirmeleri, yeni ortaklıklar veya yeni kaynak bulma (finansman) olanakları vb. izlenir. Makine ve teçhizat, envanter(stoklar), menkul değerler, nakit ve diğer varlıklar fiziksel olarak güvenli bir şekilde korunmalı, belirli aralıklarla sayılmalı, sonuçlar kayıtlarla karşılaştırılmalıdır. En önemli kontrol faaliyetlerinden biri de görevlerin ayrı kişiler tarafından yürütülmesidir. Herhangi bir faaliyetin(sürecin) belirli aşamalarının farklı kişiler tarafından yerine getirilmesidir. Depo sorumlusu muhasebe kaydı yapmamalıdır vb. Birim veya Görevli Yöneticilerin Doğrudan Gerçekleştirdikleri Faaliyetler: İlgili birimlerden veya faaliyetlerden/görevlerden sorumlu yöneticilerin ilgili birim yada faaliyetin etkinlik ve verimliliğini gözden geçirmesidir. Örneğin; bir bankanın kredilerinden sorumlu bir yönetici, faaliyet bilgilerini gözden geçirmek ve eğilimi ortaya koymak, bu sonuçları iktisadi istatistikler ve hedeflerle karşılaştırmak suretiyle, bölüm/şube ve kredi türü raporları gözden geçirir. Bilgi işleme Süreçleri: Bilgi işleme süreçleri ile kast edilen; verilerin bilişim teknolojileri aracılığı ile işlenmesi sırasında, sistem tarafından kendiliğinden gerçekleştirilen kontrollerdir. Teknolojik işlemlerde gerçekleştirilen işlemlerin, doğruluk, bütünlük veya tamlık ile yetkilendirme açısından kontrol edilmesi diğer bir deyişle sistemler aracılığı ile gerçekleştirilen işlemlerde söz konusu sistemler üzerine yerleştirilen elle yapılan veya otomatik kontrolleri kapsamaktadır. Fiziksel Kontroller: Makine ve teçhizat, envanter, stoklar, menkul kıymetler, nakit ve diğer varlıkların fiziksel olarak güvenli bir şekilde korunması belirli aralarla sayılması ve kontrol kayıtlarında (hesaplarda) alan kayıtlar ile karşılaştırılmasıdır. Kaynaklara erişimin kısıtlanması; kaynakların yetkisiz kullanımını veya kamu zararı oluşması riskini azaltır. Etkinlik ve Verimlilik (Performans) Göstergeleri: Mali veya faaliyetle ilgili farklı verilerin birbiriyle ilişkilendirilerek incelenmesi, soruşturucu ve doğrulayıcı önlemlerin alınması, kontrol faaliyeti olarak yarar sağlar. Bu göstergeler; satın alma fiyatında ki farklılıklar, acil olarak verilen siparişlerin oranı ve iade alınan ürünlerin toplam siparişlere oranı gibi unsurları içerir.

13 INTOSAI bu göstergelere ilave olarak faaliyetlerle ilgili etkinlik/verimliliği değerlendirmek için düzenli bir şekilde önceden belirlenmiş olan standart işlevi göstergeleriyle karşılaştırılmasını önermektedir. Görevlerin Ayrılığı: Görevlerin ayrılığı ile ilgili olarak ifade edilen, genelde herhangi bir varlığın maddi olarak korunmasından sorumlu olan kişilerin, aynı zamanda aynı varlığın kayıtlarının tutulmasından sorumlu olması ve bu görevlerin ayrı kişiler tarafından gerçekleştirilmesi durumudur. Cevap 2 : 2-A. Denetim Teknikleri İnceleme ( belge ve kayıtlardan başka maddi varlığın fiziksel incelemesini de kapsar.) Gözlem Dışarıdan doğrulama Yeniden hesaplama Yeniden gerçekleştirme Analitik inceleme Soruşturma 2-B. Teyit Tekniğinin Kullanım Türleri Olumlu teyit (pozitif teyit) Olumsuz teyit (negatif teyit) Boşluk doldurmalı/ boş kalanlı teyit 2-C. Teyit Tekniğinin Kullanıldığı Hesaplar Bankalardaki hesaplar (mevduat) Ticari alacak hesapları Gümrüklerdeki / antrepolardaki emanet stoklar Ortaklar ve avukatlar tarafından tutulan tapular Satın alındığı halde teslim alınmamış ve borsa acentelerinde tutulan yatırım senetleri Alınan krediler Ticari borç hesapları Cevap 3 : 3-A. * Maddi Doğruluğu Araştırmaya Yönelik Denetim İşlemleri Varlıkların fiziki olarak varolduklarına ait işlemler Değerlemenin doğru olarak yapıldığına ilişkin işlemler

14 Kayıtlarla ilgili doğruluk belirleme işlemleri Uygun sınıflandırma yapıldığına ilişkin işlemler Dönemselliğin doğru olarak yapıldığına ilişkin işlemler Mali tablolardaki açıklayıcı notların açıklama kuralı doğrultusunda olduğunu belirlemeye yönelik işlemler Maddi doğruluğu araştırmaya yönelik çalışmalar aşağıda ki şekilde de ifade edilmektedir; Varolma, Değerleme, Doğruluk, Sınıflandırma, Dönemsellik, Açıklama. 3-B. * Standart (olumlu) Denetim Raporunun Bölümleri Başlık Adres Giriş bölümü Kapsam bölümü Görüş bölümü Denetim kuruluşu (adı) Denetim raporunun tarihi 3/C) İç Kontrol Yapısını Tanıma Yöntemleri Not alma (muhtıra) yöntemi Anket yöntemi (soru kağıdı) Akış şemaları (sembolleri) yöntemi

15 2016/1.DÖNEM SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK SINAVLARI MUHASEBE DENETİMİ 19 Mart 2016-Cumartesi 09:00-10:30 SORULAR SORU 1- Muhasebe denetimine ilişkin aşağıdaki kavramları açıklayınız. [40 Puan] a) İç denetçi [10 puan] b) Denetim riski [10 puan] c) Denetim mizanı [10 puan] d) Denetim stratejisi [10 puan] SORU 2- Bağımsız denetim ne demektir? Amaçları dikkate alındığında, bağımsız denetim nasıl sınıflandırılabilir? Bağımsız denetim türlerini ana hatlarıyla açıklayınız. [30 Puan] SORU 3- Denetimin tamamlanması ancak belli bir süreç dâhilinde gerçekleşir. Buna göre, denetimin tamamlanmasında izlenmesi gereken süreçleri maddeler halinde sıralayarak, her bir süreci kısa kısa açıklayınız. [30 Puan]

16 CEVAPLAR Cevap 1- Muhasebe denetimine ilişkin aşağıdaki kavramları açıklayınız. [40Puan] a) İç denetçi [10 puan] İç denetçi, bağlı olduğu örgütün organizasyon şemasında yer alan, doğrudan yönetim kuruluna veya genel müdüre bağlı olarak faaliyet gösteren denetçidir. İşletmelerin faaliyetlerinin veya işlemlerinin belirli yöntem ve kurallara, ilgili mevzuata uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan uygunluk denetimi iç denetçiler tarafından gerçekleştirilir. İşletmelerin faaliyetlerinin verimliliğini ve etkinliğini değerlendiren faaliyet denetimi, İş ortamında geçerli olan yoğun rekabet koşulları, işletmeleri daha verimli çalışmaya zorlamaları nedeniyle, günümüzde iç denetçinin zamanlarının önemli bir kısmını oluşturmaktadır. b) Denetim riski [10 puan] Denetim riski, denetçinin denetimi tamamlayıp olumlu görüş açıklamasından sonra, finansal tablolarda önemli ölçüde yanlışlıklarla karşılaşma olasılığının değerlenmesidir. Denetçi denetim riskini düzeyini düşük tutmak ister. Yani, finansal tabloların önemli yanlışlıklar içermemesini amaçlar. Denetim riskinin sıfır olması yüzde yüz güvence anlamına gelir ki ekonomik olarak imkânsızdır. Denetim riski, denetim güvence düzeyini de belirler. Örneğin, denetim riski yüzde 2 ise denetim güvence düzeyi %98 demektir. Denetçi denetim riskini değerlerken, uygun olmayan denetim görüşü vermenin maliyeti ile denetim riskini azaltmak için ek denetim prosedürleri uygulamanın maliyeti arasında denge kurmaya çalışır. Denetim riskini azaltmak için ilk adım, müşteri işletmeyi, sektörü, işletme yönetimini, finansal bilgi kullanıcılarının amacını, yasal ve finansal açılardan durumunu ve faaliyetlerini tanımaktır. İşletmenin sürdürebilirliğini tehlikeye atacak risklerin neler olduğu, işletmenin risklerini yönetmedeki başarısı, finansal raporlamadaki hataları önlemeye yönelik iç kontrol önlemleri denetçinin denetim riski değerlemesinde dikkate alacak hususlardır. Denetim riski nitel ve nicel terimlerle ifade edilebilir. Denetim riski, uygulamada genellikle yüksek, orta ve düşük şeklinde tanımlanmaktadır. Denetçi, denetim riski değerlendirme aşamasında başarılı olmak için aşağıda belirtilen gereklilikleri sağlamalıdır. Deneyimli ekip üyelerinin işin içinde yer alması, Mesleki şüphecilik, Planlama, Ekip üyeleri arasında iletişim, Riskin belirlenmesine odaklanma, Yönetimin riske karşı yaklaşımlarını (iç kontroller gibi) değerlendirme, Mesleki yargının kullanımıdır. Denetim risk unsurları veya başka adla denetim risk modeli üç farklı risk türünden oluşmaktadır. a) Yapısal (Doğal) Risk: Yapısal riskte, finansal tabloların önemli yanlışlıklara hassasiyeti değerlendirilir. Söz konusu hassasiyetin yüksek olması YR düzeyinin de yüksek olarak değerlenmesi demektir. b) Kontrol Riski (KR): KR, finansal raporlama ile ilgili tasarlanan iç kontrolün etkinliğinin bir fonksiyonudur. Bir hesap kalemi veya döngüde yanlışlıkların katlanalabilir sınırı aşması durumunda

17 müşteri işletmenin iç kontrollerinin bunu önleme veya ortaya ç karma konusunda başarısız olma olasılığının denetçi tarafından değerlenmesidir. c) Bulgu Riski (BR): Bulgu riski veya Planlanmış Bulgu Riski, denetçinin hesap kalemlerine ilişkin topladığı denetim kanıtları ile müflteri işletme finansal tablolarında yanlışlıklar bulamaması olasılığını değerlemesidir Denetim riski söz konusu üç tür riskin çarpımından oluşur. Denetçi DR yi hem genel düzeyde yani finansal tablo düzeyinde hem de hesap kalemi düzeyinde belirleyebilir. Denetim riski hesap kalemleri düzeyinde oldukça düşük olmalıdır. Sayısal terimlerle %10 veya % 5 olabilir. Denetim riski % 10 olarak kabul edildiğinde denetim güvence düzeyi %90 olur. Eğer bir işletmede yönetimin taraf tuttuğuna, iç kontrolün zayıf olduğuna ve diğer beklenmedik olayların ortaya çıkabileceğine ilişkin kanıtlar varsa, denetçi bu derece yüksek güven seviyesi belirlememelidir. Denetim risk modeline göre denetçi aşağıdaki formülden yararlanarak bulgu riski ve toplanacak kanıt sayısını belirler. c) Denetim mizanı [10 puan] Denetim bulgularına göre yapılabilecek düzeltmeler için düzeltme ve yeniden sınıflandırma sütunlarını içeren, mali tabloları andıran çalışma tablolarına denetim mizanı adı verilir. Denetim mizanı, denetçi veya müşteri işletme tarafından hazırlanır. Denetim mizanında mali tablo kalemlerine ilişkin bakiyeler yer alır. Denetime başlandığı anda mali tablolar henüz hazırlanmamış olma ihtimali, elde edilen bulgular defterlerde bazı düzeltme ve sınıfandırma kayıtları yapılmasını gerektirebilmesi gibi nedenlerle denetçinin denetime doğrudan mali tablolardan başlama olanağı yoktur. O nedenle bir denetçi için denetim sürecine mali tablolardan başlamak yerine, denetim mizanından başlamak daha uygun ve rasyonel bir yaklaşım olabilir. d) Denetim stratejisi [10 puan] Denetim stratejisi, denetim sözleşmesine ilişkin genel bir yaklaşım olup ayrıntılı denetim planının, denetimin kapsam ve performansının belirlenmesidir. Denetim planı, risk değerleme gibi spesifik denetim prosedürleri ile denetçinin görüş oluşturmasına yardımcı olacak çalışmaların yapısı, kapsamı ve zamanlamasına ilişkin ayrıntılı bilgileri ihtiva eder. Teklifin kabulü aşamasında müşteri işletmenin değerlenmesi bakımından bazı ön çalışmalar yapılmış olmakla birlikte etkin ve verimli bir denetim için daha ayrıntılı planlamaya ihtiyaç vardır. Planlama çalışmaları kapsamında denetim stratejisi oluşturulur ve denetim planı geliştirilir. Denetim stratejisinin oluşturulmasında dikkate alınacak başlıca hususlar şunlardır: Sözleşmenin kapsamı: Sektörün spesifik özellikleri, finansal raporlama çerçevesi, ziyaret edilecek fiziki mekanlar, iç denetçinin çalışmalarından yararlanma, bilgi teknolojilerinin etkisi, grup şirketlerle ilişkileri gibi. Denetimin zaman planı ve iletişim yapısı: Müşteri işletmenin raporlama zamanları, işletme ilgilileri ile toplantı zamanları, ekip üyelerinin kendi aralarında ve üçüncü kişilerle yapacakları toplantılar gibi. Denetimle ilgili önemli faktörlerin saptanması: Önemlilik düzeyi, yüksek risk taşıyan alanlar, iç kontrol, denetçinin mesleki şüpheciliğini koruması, önceki denetimlerin sonuçları, diğer hizmetlerin sunulması gibi.

18 Denetim stratejisi, müşteri işletmenin büyüklüğü, işlemlerinin karmaşıklığı, işletme ile geçmişte yaşanan tecrübeler, ortaya çıkan veya çıkması muhtemel sorunlar vb. durumlar dikkate alınarak hazırlanır. Örneğin; bir bankanın denetim faaliyetlerinin planlanması doğal olarak bir otel işletmesinden farklı olacaktır. KOBİlerin denetim stratejisi, duruma göre daha küçük yapılarda olacağı için kapsamlı tablolar yerine daha sade hazırlanabilir. Cevap 2- Bağımsız denetim ne demektir? Amaçları dikkate alındığında, bağımsız denetim nasıl sınıflandırılabilir? Bağımsız denetim türlerini ana hatlarıyla açıklayınız. [30 Puan] Bağımsız denetim, bir işletmenin ekonomik faaliyetleri sonucunda hazırlanan finansal tablo ve diğer finansal bilgilerin önceden belirlenmiş ölçütlere uygunluğu ve doğruluğunun makul güvence sağlayacak yeterli ve uygun bağımsız denetim kanıtları ile bağımsız denetim standartlarında öngörülen gerekli tüm bağısız denetim tekniklerinin uygulanarak defter, kayıt ve belgeler üzerinden değerlendirilmesi ve sonuçlarının bir rapora bağlanması işlemidir. Kısaca bağımsız denetim, sunulan finansal bilgiler ile önceden belirlenmiş ölçütler arasındaki uygunluğun bağımsız denetim teknikleriyle değerlendirilmesi ve raporlanmasıdır. Denetimin işletme dışındaki bir uzman tarafından yapılması bağımsız denetim ; denetim yapan uzman da bağımsız denetçi olarak adlandırılır. Bağımsız denetimin üç temel unsuru söz konusudur: Bunlardan birincisi, bağımsız denetimin önceden belirlenmiş ölçütlere dayanmasıdır. Bu ölçütler denetçinin bilgileri değerlendireceği Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlke ve Kavramları, Türkiye Muhasebe Standartları ve Genel Kabul Görmüş Denetim Standartlarıdır. İşletmeler ekonomik faaliyetlerini sürdürdükleri farklı çevrelere ya da yönetim amaçlarına göre finansal tablo ve diğer bilgilerini hazırlarlar. Bağımsız denetim işletmelerin tabi oldukları vergi mevzuatını, sermaye piyasalarını ve çeşitli otoritelerce belirlenmiş olan standartları dikkate alır ve çalışma kapsamını belirler. Denetimin bütün aşamalarındaki çalışmaların planlı, akılcı ve örneklemeye dayalı olarak yapılması, onun sistematik olma özelliğini gösterir. Denetimin aynı anda hem işletme hem de bilgi kullanıcılarına hizmet etmesi, denetim sürecinin tarafsız ve objektif bir şekilde yapılıp sonuçlandırılmasını zorunlu kılar. Bağımsız denetçiler için mesleki bağımsızlık en temel ilkedir. Yapılan denetimin değeri, denetim raporunu kullanan kişilerin denetçinin bağımsızlığına olan güvenlerine bağlıdır. Birçok farklı finansal tablo okuyucusunun bağımsız denetçi raporu istemesinin nedeni tarafsız ve güvenilir bir bakış açısına duydukları ihtiyaçtır. Denetçi gerek kanıt toplarken ve gerekse topladık kanıtları değerlendirirken önyargıdan uzak, tarafsız ve uzman bir kişi gibi hareket etmelidir. Diğer önemli bir ilke ise, denetim standartlarına uyumdur. Düzenleyici otoriteler, uluslararası denetim standartlarını geliştirme konusunda güçlü bir eğilim içindedirler. Bu çerçevede denetçi çeşitli otoriteler tarafından yayınlanmış olan denetim ilkeleri ve standartlarına uymak zorundadır. Finansal tablolar onun üretildiği muhasebe sistemi ve süreciyle birlikte incelemeye alınır. Bu da, denetim çalışmalarına işletmenin finansal tablolarını hazırlamasından önce, yani yıl içinde başlanılacak anlamına gelmektedir. Bu nedenle denetim; belgelerin ve kayıtların incelenmesi, gözlemlerde bulunma, yoklama ve üçüncü kişilerin bilgisine başvurma şeklinde gelişir. Böylece, işletme içinden ve dışından finansal tabloların doğruluğu ve güvenilirliğine ilişkin kanıtlar toplanır. Toplanan kanıtlar, işletmece hazırlanmış olan finansal tabloların ekonomik kararlarda etkin olarak kullanılabilecek nitelikte olup olmadığı ile işletmenin incelemeye alınan dönemdeki gerçek finansal durumunu ve faaliyet sonuçlarını yansıtıp yansıtmadığı yönünden değerlendirilir. Diğer bir ifadeyle, söz konusu finansal tablolar denetlenen işletme yönetiminin beyanıdır ve bu çerçevede irdelenir. Kanıtların değerlendirilmesi sonucunda finansal tabloların genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygunluk derecesi hakkında bir görüşe ulaşılır ve bu görüş bir denetim raporuyla açıklanır. Denetim raporunun yanısıra denetlenmiş finansal tablolar da ekte yer alır. Gençlik Caddesi No : Anıttepe ANKARA / TURKEY Tel : 0 (90) (312) (10 Hat) Fax: 0 (90) (312)

19 Bağımsız denetim türlerini açıklama bahsi bir çok farklı kaynaklar taranarak hazırlanmıştır. İlgili kaynaklarda da belirtildiği üzere amaçlar dikkate alındığında bağımsız denetim faaliyet denetimi, uygunluk denetimi ve finansal tablolar/mali tablolar denetimi şeklinde bir tasnife tâbi tutulmaktadır. Bu çerçevede bağımsız denetimi, denetim çalışmasının amacına göre üç ana başlık altında toplamak mümkündür: Finansal Tablolar (Mali Tablolar-Muhasebe Denetimi) Denetimi: Bağımsız denetim bir işletmeye ilişkin finansal tabloların belirli muhasebe standartlarına uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği konusunda bir görüşe ulaşmak amacıyla finansal tabloların denetimini kapsar. Uygunluk Denetimi: Uygunluk denetimi işletmelerin faaliyetlerinin ya da işlemlerinin belirli yöntem ve kurallara, ilgili mevzuata uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılır. Bir başka ifadeyle uygunluk denetimi bir işletmenin faaliyetlerinin ve finansal işlemlerinin gerek yasal düzenlemelere gerekse işletme içinde düzenlenmiş politika ve prosedürlere uygunluğunu belirlemek amacıyla yürütülen incelemelerdir. Uygunluk denetiminde bir otoritenin belirlediği kurallara uyulup uyulmadığı denetlenir. Söz konusu otorite, kamu kurumları olabileceği gibi, işletme üst yönetimi de olabilir. Faaliyet Denetimi: Faaliyet denetiminin amacı ise işletmelerin faaliyetlerinin verimliliğini ve etkinliğini değerlendirmektir. Faaliyet denetiminin gelişmesinde, yönetim anlayışında ve iç denetim mesleğinde yaşanan değişmelerin önemli katkısı olmuştur. Cevap 3- Denetimin tamamlanması ancak belli bir süreç dâhilinde gerçekleşir. Buna göre, denetimin tamamlanmasında izlenmesi gereken süreçleri maddeler halinde sıralayarak, her bir süreci kısa kısa açıklayınız. [30 Puan] Denetçi, muhasebe içi ve muhasebe dışı ortamda, dönem içinde ve dönem sonunda yapılan işlem, kayıt ve hesaplamalara yönelik denetim işlemlerini tamamladıktan sonra, denetimi tamamlayıcı nitelikte bir dizi işlem gerçekleştirir. Denetçi, denetimi tamamlayıcı nitelikteki bu işlemlerden sonra yaptık değerlemeler sonucunda şirketin durumu hakkında ulaştık görüşünü, düzenleyeceği denetim raporunda açıklar ve denetim raporunu teslim eder. Dolayısıyla denetimin tamamlanması genel olarak üç aşamada gerçekleştirilir: 1. Denetimi tamamlama çalışmaları Denetimi tamamlama çalışmaları, sonuçların değerlenmesi ve finansal tablolar hakkında görüş oluşturularak rapor düzenlenmesi aşamalarını içerir. Denetçinin, denetimi tamamlayıcı nitelikteki çalışmaları şunlardan ibarettir. a. Yapılan denetim programının yeniden gözden geçirilmesi: Bu çalışmada denetimin başlangıcından itibaren yapılan tüm çalışmalar ve yapılan denetim programı ile programın uygulanmasına yönelik tüm işlemler gözden geçirilir, toplanan kanıtların yeterliliği, güvenilirliği gibi hususlar yeniden değerlendirilir, denetçi yardımcılarının denetim hakkında görüşleri alınır.

20 b. Gelecekteki olası belirsizliklerin değerlendirilmesi: c. Bilânço tarihinden sonraki önemli olayların gözden geçirilmesi: Bilânço tarihinden sonraki olaylar, bilânço tarihinden denetim çalışmasının sona erdiği tarihe kadar gerçekleşen olaylar olarak tanımlanır. Bu dönemde görüş bildirilen mali tablolara önemli etkisi olan olayların gerçekleştiğini ortaya çıkarmak amacıyla bazı denetim işlemlerini uygulamak, genel kabul görmüş denetim standartlarına göre zorunludur. Denetim çalışmasının sona erdiği tarih, denetim raporunun düzenlendiği tarihtir. Bilânço tarihinde şüpheli durumda olan alacakn tahsili veya değersiz hale gelmesi, kayıtlarda maliyet bedeli ile görünen bir gayrimenkulün çok düşük veya yüksek bedelle satılması, önemli düzeyde hisse senedi veya tahvil çıkarılması, önceki yıl iş hacmine göre önemli sayılabilecek bir iş bağlantısı kurulması gibi durumlar bilânço tarihinden sonraki önemli olaylar olarak sayılabilir. d. Müşteri ile ilişkili olan kişi ve kuruluşlarla yapılan işlemleri belirleme ve inceleme: Müşteri işletmenin özellikle önemli miktarlarda mal aldık satıcılarla ve mal satışı yaptık müşterilerle olan ilişkilerinin dikkatli bir şekilde incelenmesi belge sahteciliği, naylon fatura kullanımı, aslı olmayan satışlar veya alışlar için düzenlenmiş faturalar ve ortaya çıkan hayali alacak veya borç tutarları gibi olayların tespiti açısından önem taşır. Bu kesimde yer alan kimi örneklerde de görüldüğü üzere, bazı işletmeler kârlarını gerçekte olduğundan daha yüksek veya düşük çıkarmak amacıyla bu tür yanıltıcı muhasebe tekniklerini kullanabilmektedir. Bu nedenle, denetçi karşı inceleme yaparken taraşara güven duygusu ile değil, mesleki şüphecilikle yaklaşmalı ve birçok ihtimali dikkate almalıdır. Ancak denetlenen işletmenin ilişkili kişilerle danışıklı dövüş yapması halinde, bu gibi durumların tespiti oldukça güç olabilmektedir. e. Müşteri işletmeden beyan mektubu alınması: Müşteri işletmenin beyan mektubu, diğer denetim işlemlerinin yerine geçmez. Yönetimin beyan mektubu vermemesi, denetim çalışmalarının kapsamının sınırlandırılması sayılacağından, denetçinin denetim raporunda şartlı görüş bildirmesine yol açar. f. Genel analitik testler yapılması: Denetçi denetim sonuçlarını değerleme aşamasına geçmeden önce son olarak bazı kanıtlar oluşturur. Denetimin genel amacı, mali tabloların doğruluğuna ilişkin bir görüş bildirmek olduğuna göre, müşteri işletmenin mali tablolarının son taslak üzerinde genel analitik testler yaparak bu tablolarda yer alan bilgilerin güvenilirliği ölçülmeye çalışılır. Analitik testler, işletmenin finansal tablolarında bulunan bazı değerlerin önceki yılların değerleri ve sektörel değerlerle karşılaştırılması şeklinde olabileceği gibi üretim ve satış hacmi, çalışan sayısı gibi finansal olmayan verilerin karşılaştırılması şeklinde de olabilir 2. Sonuçların değerlenmesi Denetçi bu aşamada, elde ettiği kanıtların yeterliliğini ve tespit ettiği yanlışlıkların, finansal tablo kullanıcılarının bu tablolara dayanarak alacakları kararları etkileme derecesini gözden geçirerek müşteri işletmeden düzeltme yapmasını isteyebilir veya daha fazla kanıt toplamaya karar verebilir. Denetçi bu aşamada şu çalışmaları gerçekleştirir: Kanıtların yeterliliğinin değerlenmesi, Önemlilik düzeyinin ve denetim riskinin son değerlemesinin yapılması, Hataların düzeltilmesinin istenmesi, Çalışma kâğıtlarının gözden geçirilmesidir.

21 3. Denetim raporunun düzenlenmesi: Denetçi, denetim sürecinin sonunda bir rapor düzenleyerek, denetim çalışmaları sonucunda işletmenin finansal tablolarında yer alan bilgilerin dürüstlüğü hakkında ulaştık görüşü yazılı olarak ifade eder. Denetçi, denetim raporunu düzenlerken raporlamaya ilişkin belirli ilke ve standartları dikkate almak zorundadır. Bu bölümde denetim raporunun içeriği, raporlama standartları ve standart denetim raporu türlerine ilişkin açıklamalara yer verilmektedir.

22 2016/2.DÖNEM SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK SINAVLARI MUHASEBE DENETİMİ 27 Ağustos 2016-Cumartesi 09:00-10:30 SORULAR SORU 1- Genel kabul görmüş muhasebe standartlarından biri olan raporlama standartları, hangi tür standartları kapsar? Raporlama standartların neler olduğunu teker teker sıralayarak açıklayınız. [40 Puan] SORU 2- Denetim stratejisi ne demektir? Denetim stratejisinin oluşturulmasında göz önünde bulundurulması gereken hususlar nelerdir? Sıralayarak açıklayınız. [30 Puan] SORU 3- Muhasebe denetimine ilişkin aşağıdaki kavramları tanımlayarak kısa kısa açıklayınız. [30 Puan] a) İç denetim [10 puan] b) Denetçi [10 puan] c) Kamu denetçisi [10 puan]

23 SINAV KOMİSYONU CEVAPLARI Cevap 1- Uzun süreli çalışmalara ve deneyimlere dayalı olarak geliştirilmiş olan ve denetim esnasında denetçinin uyması gereken genel nitelikteki asgari kurallara genel kabul görmüş muhasebe (denetim) standartları adı verilir. Muhasebe ile birebir ilişkili olan bu standartlar, muhasebe denetimi sırasında nelerin yapılması gerektiği konusuna ışık tutan rehber niteliğindeki standartlardır. Genel kabul görmüş denetim standartları; a) genel standartlar, b) çalışma alanı standartları ve c) raporlama standartlarından oluşmaktadır. Bu standartlardan biri olan raporlama standartları, değerlendirmeye ilişkin standartları içerir ve denetlenen işletmenin kendi bilgi sistemiyle ürettiği mali tabloları hakkında denetçinin bir hüküm vermesine katkıda bulunur. Bu standartlar denetçinin görüşüne ek olarak denetim raporunda neleri, niçin ve nasıl ele alması gerektiğini belirler. Kısaca, denetim raporunda nelerin yer alması gerektiği konusundaki standarttır. Raporlama standartları aşağıdaki dört standardı içerir: A-Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerinde Uygunluk Standardı Bu standard, denetlenen işletmenin mali tablolarının genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak hazırlanıp hazırlanmadığını belirten bir standarttır. Bu standarda göre denetçi, finansal işlemlerin belgeli olmasına, kayıtların muhasebe ilkelerine uygun ve mali tablolara yansıtılarak yapılmasına riayet ederek denetim yapmak durumundadır. Yine bu standarda göre denetçi, bahsi geçen bilgiler ışığında ortaya konulan tabloların güvenilirliği hakkındaki görüşlerini de denetim raporunda belirtmek durumundadır. B-Muhasebe İlkelerinde Değişmezlik Standardı Bir işletmede genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinin izleyen dönemlerde değiştirilmeyip aynı kalması mali tabloların daha rahat karşılaştırılamabilesine ve aralarında mukayese yapılmasına olanak sağlar. Aksi takdirde, mali tablolardan faydalanarak çeşitli ekonomik kararlar almak durumunda olan bilgi kullanıcılarının gerekli finansal analizleri yapmaları zorlaşmaktadır. Ancak böyle bir durum ise denetçiye ek bir külfet çıkarır ve denetçi, bahsi geçen farklılığın mali tablolara etkisini raporunda ayrıca belirtmek zorunda kalır. Bu standard, denetlenen işletmede önceki dönemde uygulanan muhasebe ilkelerine denetimin yapıldığı dönemde de uyulup uyulmadığının denetim raporunda belirtilmesinin gerektirdiğini ifade eder. Denetçi, işletmenin uyguladığı ilkelerdeki tutarlılığı kontrol etmeli ve elde ettiği sonucu raporunda belirtmelidir. İşletmeler tarafından önceki yıl benimsenmiş olan esaslar, kurallar ve uygulamalar sonraki yılda terk edilip yerlerine başkaları benimsenip uygulanmış ise, bu durumda tutarlılık kavramına uyulmamış ve ilkede değişikliğe gidilmiş olur. Özetle, muhasebe ilkelerinde değişmezlik standardı bilgi kullanıcısına, işletmenin mali durumundaki değişikliğin etkisinin ne büyüklükte olduğunu ortaya koymasına yardımcı olur. C-Yeterli Açıklama Standardı Denetim raporunda aksi belirtilmediği sürece mali tablolarda bilgi olarak yapılan açıklamaların yeterli sayılacağını belirten bir standarttır. Mali tabloların doğruluğu, bunların genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olmasının yanında, yeterli miktarda bilgiyi içermesine de bağlıdır. Bu da, mali tabloların ihtiva ettiği kalemler ile dipnotlar olarak açıklamaların yeterli, açık ve anlaşılır olması anlamına gelir. Mali tabloların yeterli açıklama standardına sahip olup olmadığını denetçi, incelediği işletmenin ilgili tarafının bilgi gereksinimlerine göre tespit etmek durumundadır. Denetçinin, mali tabloları yeterli açıklama standardına uygun bulması durumunda bu hususu raporunda ayrıca belirtmesine gerek yoktur. Ancak, denetçinin bahsi geçen standard ilişkin gözlemlediği aksaklıklara mutlaka raporunda yer vermesi gerekir.

24 D-Görüş Bildirme Standardı Bu standarda göre denetim raporu, mali tabloların bütünü hakkında görüş bildirilip bildirilmeyeceğine dair bir açıklama içermelidir. Öte yandan, bu standarda göre kapsamlı olmayan görüşlerin nedenlerini de denetçi raporunda açıklamak durumundadır. Mali tablolarla birlikte denetçinin adı geçecek ise, denetçinin yaptığı incelemenin niteliği ile sorumluluk derecesine ilişkin bilgilere de raporda yer verilmesi gerekir. Cevap 2- Denetim stratejisi, denetim sözleşmesine ilişkin genel bir yaklaşım olup; ayrıntılı denetim planının, denetimin kapsam ve performansının belirlenmesinde izlenen yol ve yöntemler bütünüdür. Bir işletmenin etkin ve verimli bir denetimi için ayrıntılı planlamaya ihtiyaç vardır. Bu amaçla, planlama çalışmaları kapsamında hem denetim stratejisi oluşturulur hem de denetim planı geliştirilir. Denetim stratejisi, müşteri işletmenin büyüklüğü, işlemlerinin karmaşıklığı, işletme ile geçmişte yaşanan tecrübeler, ortaya çıkan veya çıkması muhtemel sorunlar gibi hususlar dikkate alınarak hazırlanır. Örneğin, bir bankanın denetim faaliyetlerinin planlanması doğal olarak bir otobüs işletmesinden farklı olacaktır. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin (KOBİ) denetim stratejisi, duruma göre daha küçük yapılarda olacağı için kapsamlı tablolar yerine daha yalın bir biçimde hazırlanabilir. Denetim stratejisinin oluşturulmasında göz önünde bulundurulması gereken hususlar şunlardır: a) Sözleşmenin kapsamı Sektörün spesifik özellikleri, finansal raporlama çerçevesi, ziyaret edilecek fiziki mekanlar, iç denetçinin çalışmalarından yararlanma, bilgi teknolojilerinin etkisi, grup şirketlerle ilişkileri gibi hususları ihtiva eder. b) Denetimin zaman planı ve iletişim yapısı Müşteri işletmenin raporlama zamanları, işletme ilgilileri ile toplantı zamanları, ekip üyelerinin kendi aralarında ve üçüncü kişilerle yapacakları toplantılar gibi hususları ihtiva eder. c) Denetimle ilgili önemli faktörlerin saptanması Önemlilik derecesi, yüksek risk taşıyan alanlar, iç kontrol, denetçinin mesleki şüpheciliğini koruması, önceki denetimlerin sonuçları, diğer hizmetlerin sunulması gibi hususları ihtiva eder. Cevap 3- a) İç denetim [10 puan] İç denetim faaliyet denetimi demektir. Bu kapsamda iç denetimi, işletmelerin faaliyetlerinin etkililğini ve etkinliğini değerlendirmek şeklinde tanımlamak mümkündür. Bahsi geçen tanımda geçen etkililik (etkenlik), amaca ulaşma anlamına gelirken; etkinlik (verimlilik) ise, amaca ulaşırken kaynakları verimli kullanmak olarak açıklanabilir. Örneğin; herhangi bir aksaklık olmaksızın üretimin gerçekleşmesi etkililik iken, mamullerin minimum maliyetle üretilmesi ise etkinlik olarak nitelendirilmektedir. Kısacası, etkililik ya da diğer adıyla etkenlik çıktıların hedefe/hedeflere ulaşma derecesidir. Etkinlik ise belli bir çıktıyı minimum maliyet ve zamanla elde etme ya da belli bir girdi ile maksimum çıktıyı elde etmektir. Faaliyet denetiminin gelişmesinde, yönetim anlayışında ve iç denetim mesleğinde yaşanan değişmelerin önemli katkısı olduğunu burada belirtmek gerekir.