Altıncı Bölüm Problem Çözme Araçları

Transkript

1 Altıncı Bölüm Hedefler Bu üniteyi çalıştıktan sonra; - Kalite çemberi problem çözme yöntemlerini bilecek, - Temel problem çözme yöntemlerini anlayacak, - Temel problem çözme yöntemlerinin nasıl kullanmak gerektiğini göreceksiniz, Anahtar Kavramlar Problem çözme Pareto Akış diyagramı Histogram Kotrol kartı İçindekiler Akış Diyagramı 6.2 Çetele Tablosu 6.3 Histogram Analizi 6.4 Pareto Analizi 6.5 Sebep Sonuç Analizi 6.6 Serpilme Diyagramı 6.7 Kontrol Kartları

2 2 Sakarya Üniversitesi 6. PROBLEM ÇÖZME ARAÇLARI Hedef: Kalite çemberi problem çözme yöntemlerini bilmek Kalite çemberlerinde sorun çözmek için kullanılan yöntemler temel yöntemler ve ileri düzey yöntemler şeklinde iki grupta toplanabilir: Birinci gruptaki yöntemler, çember üyelerinin, çemberin dışında kimseden yardım almadan, çok sık kullanıldıkları temel nitelikteki tekniklerdir. Akış diyagramı, çetele tablosu, Pareto analizi, sebepsonuç diyagramı, histogram analizi, kontrol grafikleri ve serpilme diyagramı temel problem çözme yöntemleridir. Bu teknikler, belirli ilkeler çerçevesinde gerçekleştirildiğinden, temel kalite çemberi çalışma yöntemleri olarak da değerlendirilmektedir. İleri düzey yöntemler ise, derinlemesine araştırma yapmaya yarayan ve daha fazla bilgi gerektiren niteliktedir. Çember üyeleri, bu teknikleri ancak rehberlerin, yöneticilerin ve bu konularda yetişmiş kalite uzmanlarının yardımı ile kullanabilmektedirler. Bu grupta, varyans analizi, Taguchi yöntemi, dağılım diyagramları, kontrol çizelgeleri ve matrisler gibi ileri düzey istatistik teknikler vardır. Bu bölümde temel problem çözme yöntemleri ele alınacaktır. Ishikawa nın Süreç İyileştirme Araçları 1) Akış Diyagramı (Süreç Haritası), 2) Çetele Tablosu 3) Histogram Analizi, 4) Pareto Analizi 5) Sebep-Sonuç Diyagramı 6) Serpilme Diyagramı 7) Kontrol Kartları.

3 3 6.1 Akış Diyagramı Akış diyagramında kullanılan şekillerinin anlamı

4 4 Sakarya Üniversitesi 6.2 Çetele Tablosu Problemin farkına varabilmek ve bu problemlere çözüm arayabilmek için verilerden yaralanılır. Veri toplarken 5N + 1K kuralına göre hareket etmeli, yapılacak yanlışlıkların hatalı kararlara neden olabileceği unutulmamalıdır. Ne toplanacak, Niçin toplanacak, Nerede veya nereden toplanacak, Nasıl toplanacak, Ne zaman toplanacak, Kim toplayacak, Veri toplamak gerçekleri anlamamıza yardım eder. Veri toplamadan önce bilinmesi gereken, bunu neden yaptığımızdır. Bu durum şu amaçlar için gerekebilir: 1) Mevcut durum hakkında bilgi sahibi olmak,

5 5 2) Problemleri ortaya çıkarmak, 3) Problemlere neden olabilecek faktörleri araştırmak, 4) Çalışma şartlarını iyileştirmek, 5) İyileştirme sonrası ile ilk durumu karşılaştırabilmek, 6) Oylama yaparken gerçekçi kararlar verebilmek. Veri Toplama Şekilleri: 1. Ölçerek veri toplama: Uzunluk, ağırlık, sıcaklık, zaman, mukavemet 2. Sayarak veri toplama: Kusurlu birim sayısı, iade ürün sayısı, reddedilen ürün sayısı 3. Sıralayarak veri toplama: 1. vardiya, 2. vardiya, birinci büküm, ikinci büküm, vs. 4. Okuma ile veri toplama: Tablo değerleri, raporlar, talimatlar, Örnek olması bakımından 200 kişinin çalıştığı bir firmada, çalışanların kıdem (yıl) durumları araştırılmış ve sonuçlar aşağıdaki tabloda verilmiş olsun: Tablo adet gözlem değeri (ölçüm sırasına göre)

6 6 Sakarya Üniversitesi Dağınık ve anlamsız sayılar yığınından ibaret olan bu tablonun daha anlaşılır olması için sayılar küçükten büyüğe doğru sıralanır. Tablo 6.2 Gözlem değerleri küçükten büyüğe sıralanmış Gözlem değerlerinin küçükten büyüğe doğru sıralanması sonucunda tablodan da görüleceği gibi daha önce dağınık ve karmaşık biçimde bulunan değerler bir düzene kavuşmuşlardır. Hatta bu tablo yardımıyla en küçük ve en büyük gözlem değerlerini hemen görmek mümkün olur. Böylece gözlem değerlerinin hangi aralıkta dağıldığı da anlaşılır. Çalışanların kıdem durumlarına göre dağılımını görmek için çetele tablosu hazırlanır.

7 7 Tablo 6.3 Çetele Tablosu Kıdem (yıl) Kıdeme Göre Personel Sayısı 1 ///// //// 2 ///// / 3 4 //// 5 / 6 ///// //// 7 8 ///// /// 9 /// Çetele tablosundaki çizgiler sayılır ve frekans (sıklık) tablosuna yazılır, Tablo 6.4 Frekans Tablosu Kıdem (yıl) İşçi Sayısı (frekans) Toplam Histogram Birimler aynı makinede, aynı operatör tarafından üretilmiş olsalar bile, ölçüm değerlerinde az çok bir farklılık vardır.

8 8 Sakarya Üniversitesi Ölçüm değerlerinin birbirlerine ne kadar yakın veya birbirlerindenn ne kadar farklı olduğunu görmek için histogram etkili bir araçtır. Ölçüm değerlerinin birbirlerine olan yakınlığı veya dağılımı, ürünlerin standartlara ne kadar uyup uymadıklarını da gösterir. Histogram, rakamlarla ifade edilebilen uzunluk, ağırlık, sertlik, zaman gibi ölçülebilen verilerin nasıl dağıldığını göstermek için kullanılır. Histogram, aşağıda görüldüğü gibi birbirine bitişik sütunlardan oluşan bir grafiktir. İşçi Sayısı Kıdem Şekil 6.7 Histogram Histogram Nasıl Çizilir? 1. Belirli bir zaman dilimi içinde yapılan ölçümler bir tablo haline getirilir, (Bunun için en azından 100 ölçüm veya gözlem yapılmalıdır) 2. Yapılan ölçümleri sayınız ve bulduğunuz sayıyı N olarak gösteriniz. Tablodaki ölçümlerin sayısı 100 olduğundan, N 100 dür. 3. Tablodaki her satır için ölçümlerin ve en büyük (max.) ve en küçük (mm.) değerlerini bulun, Her satırın en büyük değerini bulun ve max. Sütununa yazın, Aynı şekilde her satırın en küçük değerini bulun ve mm sütununa yazın,

9 9 Tablo adet ölçüm değerleri Örnek Ölçüm Değerleri No Max. Min Toplam Max. sütununda en büyük değeri bulun ve en alttaki satıra yazın Min sütununda en küçük değeri bulun ve en alttaki satıra yazın, Değişim aralığını (R), en büyük max değeri ve en küçük min değerleri arasındaki farkı bularak hesaplayın, R = (max değer - min değer) = ( )= 150

10 10 Sakarya Üniversitesi Tablo 6.7. Max. ve mm. değerlerinin tabloya eklenmesi Örnek Ölçüm Değerleri No Max. Min * * * Histogramda kaç tane sınıf olacağım belirleyin, Sınıf sayısını k ile gösterin, Sınıf sayısının 7 den az 15 den fazla olmamasına dikkat edin, Sınıf sayısını belirlemek için gözlem sayısının karekökünü alın, Gözlem sayısı N=100 olduğundan: k N sınıf sayısı bulunur.

11 11 5. Sınıf aralığını ( s) bulmak için s R k formülü kullanılarak, R 150 s 15 bulunur. k 10 s nin ondalıklı çıkması halinde en yakın tamsayı alınır. 6. İlk sınıfın alt ve üst sınırları belirlenir, En küçük gözlem değeri olan 137 rakamı ilk sınıfın alt sınırı olarak yazılır, Ak sınır değeri ile sınıf aralığı toplanır ve ilk sınıfın üst sınırı olarak yazılır, = 152 Böylece ilk sınıfın alt ve üst sınır değerleri şeklinde bulunur. 7. İkinci sınıfın alt ve üst sınırları belirlenir; Birinci sınıfın üst sınır değeri olan 152 rakamı ikinci sınıfın alt sınırı olarak yazılır, İkinci sınıfın alt sınır değeri ile hesaplanan sınıf aralığı değeri toplanır ve ikinci sınıfın üst sınırı olarak yazılır, Bu şekilde ikinci sınıfın da alt ve üst sınırları şeklinde belirlenmiş olur. 8. Bu işlemler diğer sınıflar için de yapılır ve tablonun 1. Kolonunda gösterilir. 9. Sınıfların orta değerleri hesaplanır ve tablonun 2. kolonunda gösterilir, Birinci sınıfın orta noktasını örnek olsun diye hesaplarsak; ,5 bulunur. 10. Gözlem değerleri, 3. Kolondaki çetele kısmında bulundukları sınıfın hizasında çizgi olarak işaretlenir, Sınıfların üst sınır değerlerine eşit olan gözlemler bir sonraki sınıfta gösterilirler, Son sınıfın üst sınır değerlerine eşit olan gözlemler ise sınıf sayısını artırmamak için bu sınıfta gösterilir. 11. Çetele kısmındaki çizgiler sayılır ve 4. Kolondaki frekans kısmında rakamla gösterilirler. 12. Frekansların toplamı gözlem sayısına (N) eşit çıkar.

12 12 Sakarya Üniversitesi Tablo 6.8 Çetele Tablosu Ölçü Sınıfları Sınıf Ortası Çetele Tablosu Toplam ///// ///// ///// / ///// //// ///// ///// / ///// / //// ///// //// 4 Toplam 100 Ölçüm sınıflan yatay eksende, sınıf değerlerinin frekansları da dikey eksende olmak üzere histogram çizildiğinde aşağıdaki grafik elde edilir. Histogram, ölçüm değerlerinin hangi sınıflarda toplandığını ve dağılmanın şeklini görsel olarak yansıtmaktadır Şekil ölçüm değerinin histogramla gösterilmesi

13 13 Histogram yardımıyla prosesin izlenmesi:

14 14 Sakarya Üniversitesi 6.4 Pareto Analizi Hataların % 80 i bunlara sebep olan faktörlerin %20 sinden kaynaklanır. 1. Iskartaya (şikâyetlere) sebep olan hataların bir listesini yapınız ve daha sonra hata sayısını 5 e indiriniz. 2. Muayyen bir zaman içinde şikâyetler hakkında veri toplayınız. 3. Araştırma sonunda bütün hata (şikâyet) çeşitlerinin adetlerini veya maliyetlerini tespit ediniz ve bunları toplam hata (şikâyet) yüzdesine oranlayınız. 4. Bu yüzdeleri toplayarak bir Pareto diyagramı çiziniz. 1. Adım: Kontrol tablosuna belirli bir zaman aralığında ortaya çıkan hatalar işaretlenir, toplamı alınır.

15 15 Tablo 6.5 Kontrol tablosu ( çizgi diyagramı ile aynı) Çember Adı Kontrol Tablosunun Adı :... Veri Toplama Aralığı :... Hata Türü A B C D E F A y l a r Toplam ///// / ///// ///// ///// ///// // ///// //// ///// ///// ///// /// ///// Toplam Adım: Hatalar tekrar sayılarına göre büyükten küçüğe doğru sıralanır. Hata Tanımları Sayısı HATA Yüzdesi (%) Kümülatif Hata yüzdesi (%) D 175 C 110 F 100 A 50 B 40 E 25 Toplam 500

16 16 Sakarya Üniversitesi 3. Adım: Hata sayılarının yüzdesi hesaplanır ve hata yüzdesi hanesine yazılır 175 D için hata % hesabı: A için hata % hesabı: Hata Tanımları Sayısı HATA Yüzdesi (%) D C F A B 40 8 E 25 5 Toplam Kümülatif Hata yüzdesi (%) 4. Adım: Hata yüzdeler yukardan aşağıya doğru toplanarak yazılır ve kümülatif hata % hanesine yazılır. Hata Tanımları Sayısı HATA Yüzdesi (%) Kümülatif Hata yüzdesi (%) D C F A B E Toplam

17 17 5. Adım: ikinci adımdaki sıraya göre sütun grafiği çizilir. Hata sayısı D C F A B E Hata türleri Şekil 6.2 Pareto diyagramı için ilk hazırlık 6. Adım: Dördüncü sıraya göre sütun grafiğinin sağ ekseni % esasına göre çizilir Toplam hata D C F A B E 0 Şekil 6.3 Pareto diyagramı

18 18 Sakarya Üniversitesi 7. Adım: Hataların % 80 nin D, C ve F hatalarından ileri geldiği anlaşılır. (Buna göre, iyileştirmeye öncelikle bu D, C ve F hatalarından başlanmalıdır) 8. Adım: İyileştirme öncesi ve sonrası durum tablo üzerinde karşılaştırılır. (a) İyileştirme öncesi durum Hatalar Sayısı Hatalar Yüzdesi Kümülatif D C F A B E Toplam b) İyileştirme sonrası durum Hatalar Hatalar Kümülatif Sayısı Yüzdesi D C F A B E Toplam Karşılaştırma yapabilmek için iyileştirme alanı grafik üzerinde gösterilir.

19 19 Şekil 6.4 İyileştirme öncesi- sonrası karşılaştırma 6.5 Sebep - Sonuç Diyagramı (Balık kılçığı veya Ishikawa Diyagramı) Bu diyagram, problemin ortaya çıkmasında etkili olan sebepleri bulmaya yarayan etkili ve oldukça kullanışlı bir yöntemdir. Dikkatli bir şekilde hazırlanmış bir diyagram, problem üzerinde etkili olabilecek tüm sebepleri ve aralarındaki ilişkileri açık bir şekilde gösterebilir. Böyle bir çalışma, probleme nasıl yaklaşılacağını sistematik bir şekilde açıklayabildiği için, probleme çözüm bulmak kolaylaşır. Sebep-sonuç diyagramının görünüşü balık kılçığını andırdığı için balık kılçığı diyagramı olarak da isimlendirilir. Bu yöntem 1943 yılında ilk kez Kaoru Ishikawa tarafından ileri atılıp kullanılmaya başladığı için Ishikawa diyagramı olarak da bilinir. Sebep - Sonuç diyagramını hazırlamak için şu adımların yapılması gerekir: 1. Pareto analizinden elde edilen sonuca göre kalite problemi (sonuç) seçilir, 2. Çözülmesi istenen bu kalite probleminin gruptaki üyeler tarafından anlaşılabilmesi için açık bir şekilde tanımlanır, 3. Sebep - Sonuç diyagramının çizim aşamasındaki adımlara geçilir:

20 20 Sakarya Üniversitesi 1.Adım: Soldan sağa doğru ana çizgi çizilir ve okun ucuna kalite problemi yazılır, 2. Adım 6 M sınıflaması adı verilen (İnsan, Malzeme, Metot, Makine, Yönetim, Çevre) ana sebepleri ana çizgi üzerinde belirtilir. 3. Adım: Ana sebeplerden hangilerinin üzerinde çalışılacağına karar verilir. Sebep-sonuç diyagramında sonucu etkileyen faktörler 6 M nitelendirilen aşağıda görüldüğü gibidir: grubu olarak 1. İnsan (Man), 2. Makine (Machine), 3. Malzeme (Material), 4. Yönetim (Management),

21 21 5. Çevre-ortam (Medium), 6. Metot (Method) Kalite problemlerine çözüm aranırken sebep-sonuç diyagramı sistematik biçimde ve kolaylıkla hazırlanabilir. Hazırlık aşamasında ana sebepleri etkileyen küçük-büyük her türlü sebepler eksiksiz biçimde tanımlanmalıdır. Burada amaç bilinen verilerden hareketle bilinmeyenlere doğru sistematik biçimde yaklaşabilmektir. 4. Adım: Ana sebeplere etki eden faktörlerin belirlenmesine geçilir. Problem için ana sebepler tek tek gözden geçirilir ve beyin fırtınası oturumunu başlatılır. Üyelerden sırayla düşünceleri alınır, NNNNNK uygulanır, Her üye düşüncesinin hangi ana sebep grubuna girdiğini belirtir, Üyeler tarafından ileri sürülen nedenler ana sebeplerin alt sebeplen olarak kılçığın tali dallarına eklenebilir, Beyin fırtınası, fikirler tükeninceye kadar devam eder. 5. Adım: Hangi nedenleri değiştirebiliriz sorusuna cevap aramak için sebep-sonuç diyagramı tamamlanır. Karışıklığı önlemek için sebep-sonuç diyagramını parçalara bölmek problemin sebeplerini daha açık şekilde gösterir.

22 22 Sakarya Üniversitesi 6. Adım: Oylama En önemli problemleri bulabilmek için oylama yapılır, En fazla oy alan faktörler daire içine alınarak önem sırasına göre numaralandırılır. Şekil 6.5 Bulanık çay sorunu için sebep sonuç grafiği 6.6 Serpilme Diyagramı Birimler üzerinde yapılan ölçümlerde, X değişkeninin değerleri değişirken, buna bağlı olarak Y değişkeninin değerleri de değişiyorsa bu iki değişken arasında bir ilişkinin bulunduğu söylenebilir. Üretim miktarının artmasıyla birim maliyetin azalması, gelir seviyesinin artmasıyla tasarrufların artması, bir ürünün reklâm masrafları artarken satışlarının da artması gibi ilişkiler buna örnektir. Bu ilişki yeteri kadar kuvvetli ise ve matematik bir fonksiyonla

23 23 ifade edilebilirse, değişkenlerden birine ait değerler bilindiğinde diğerine ait değerleri tahmin edebilme imkânı doğabilir.

24 24 Sakarya Üniversitesi İki değişken arasındaki ilişkinin nasıl olduğunu anlamak için X ve Y değerlerinin serpilme diyagramını çizmek gereklidir. Serpilme diyagramı yalnız ilişkinin olup olmadığını ve fonksiyonel şeklini göstermekle kalmaz, aynı zamanda ilişkinin derecesini de gösterir. Gerçekten, diyagramda noktalar arasından bir doğru veya eğri geçirildiğinde noktaların bu doğru veya eğri etrafındaki dağılımları, uzaklıkları ne kadar çoksa ilişki o kadar zayıf, ne kadar az ise ilişki o kadar kuvvetlidir. Örneğin şekil 1 ve Şekil 2 de görülen serpilme diyagramlarında noktalar bir doğru üzerinde sıralanmakta, bu ise değişkenler arasında tam bir ilişki olduğuna işaret etmektedir

25 25

26 26 Sakarya Üniversitesi 6.7 Kontrol Kartları Walter Andrew Shewhart ( ) Shewhart, 1920 li yıllarda çalıştığı Bell Telephone Laboratories firmasında kalite geliştirme ve problem çözme konularında istatistik araçları kullanmış, X ve R proses kartlarını geliştirmiştir. Shewhart, kaliteyi objektif kalite ve subjektif kalite diye ikiye ayırır. Kalite esasen subjektifdir ve kişiye göre değişir. Shewhart, kaliteyi müşteri isteklerine uygunluk olarak tanımlar. Kontrol Kartları: - Süreç iyileştirme konusunda kanıtlanmış bir tekniktir, - Etkin bir kusur önleme yöntemidir, - Gereksiz yere sürecin ayarlamasını engelleyebilir, - Proses yeteneği hakkında bilgi verir. Shewhart; Çok sayıda gözlem ve istatistik analizle elde ettiği sonuçlara göre sürecin doğal değişkenliğini hesaplamış, bu değişkenliğin 3 standart sapma sınırlarına ise "Kontrol Limitleri " adını vermiştir.

27 27

28 28 Sakarya Üniversitesi

29 29

30 30 Sakarya Üniversitesi

31 31

32 32 Sakarya Üniversitesi Değerlendirme Soruları 1. Aşağıdakilerden hangisi kalite problemlerini çözmek üzere kullanılan araçlardan biri değildir? a) Pareto analizi b) Yakınlık diyagramı c) Histogram d) Kontrol Kartı e) Çetele tablosu 2. Seksene Yirmi kuralı hangi sorun çözme aracının ilkesidir? a) Pareto analizi b) Yakınlık diyagramı c) Histogram d) Kontrol Kartı

33 33 e) Çetele tablosu 3. Jishu Kanri aşağıdaki ifadelerden hangisine karşılık gelir? a) Kalite çemberi b) Hayat boyu istihdam c) Sürekli gelişme d) Öneri sistemi e) Kıdeme göre ücret 4. Kalite çemberlerinde yaygın biçimde kullanılan 7 sorun çözme yöntemini, biçimsel bir işleyiş ve yapıya kavuşturan bilim adamı kimdir? a) Prof. Dr. Kaoru Ishikawa b) Prof. Dr. E. Deming c) Prof. Dr. Juran d) Masai Imai e) JUSE 5. Aynı birimde çalışan, benzer işleri yapan, kalite yönetimi faaliyetlerini gönüllü olarak yerine getirmeyi üstlenen az sayıda iş görenin bir araya gelerek kalite problemlerini çözebilmek için kullandıkları araçlara ne isim verilir. a) Kalite iyileştirme araçları b) 7 problem çözme aracı c) Deming çözüm araçları d) 7 yönetim aracı e) Altı sigma yöntemleri Kaynakça Özkan, Yılmaz (2008), Toplam Kalite, Sakarya Yayıncılık, Sakarya