YAŞLI BİREYİN GENEL BAKIMI. İçerik A.YAŞLI BAKIM SÜRECİNİN TANIMI B.YAŞLI BAKIM SÜRECİNİN AŞAMALARI C.KAYIT TUTMA D.ÖRNEK VAKA

Transkript

1 YAŞLI BİREYİN GENEL BAKIMI İçerik A.YAŞLI BAKIM SÜRECİNİN TANIMI B.YAŞLI BAKIM SÜRECİNİN AŞAMALARI C.KAYIT TUTMA D.ÖRNEK VAKA A.YAŞLI BAKIM SÜRECİNİN TANIMI Hemşirelik uygulamaları içerisinde yer alan Bakım Süreci (Hemşirelik Süreci) ile ilgili tanımlamalar şu şekildedir. Süreç, belirli sonuca ulaştıran işlemler dizisi anlamında kullanılmaktadır. Yaşlı bakım süreci ise; Sağlıklı / hasta yaşlı bireyin sağlık bakım gereksinimlerinin tanımlanması ve bireye özgü bakım verilmesinde kullanılan sistematik bir yöntemdir. Bakım süreci hasta/yaşlı bakımı için yazılmış bir rehberdir. Amaçları; Hastanın sağlık bakımı ihtiyaçlarının dökümünü sağlama, Bakım planı boyunca karar verme, hasta problemlerini tanılama ve amaçları formüle etme, Yaşlı bakımı koordine etme, Bakımın değerlendirilmesinde kullanılabilecek amaçları listeleme, Tanı verileri, problem listesi diğer sağlık çalışanlarının tedavileri ile ilgili iletişimi sağlama, Bakımın eksik, hatalı ve yanlış olma riskini azaltmadır. Bakım Süreci Yönetiminin Yararları; Otonomi Yaşlı bakımında bağımsız işlevler Sistematik yaklaşım ölçütünü geçerli kılan bilimsel bir yaklaşım Bireysel ve bütüncül yaklaşım Bilgi artırma, uygulamaları geliştirme Yasal ve etik dokümanlar Maliyet, harcanan işgücü ve zamanı azaltma Bakım elemanı Yönünden; Bakımın kalitesini yükseltir. Bakım elemanının bağımsız fonksiyonlarını belirler.

2 Bakım uygulama alanlarını belirler. Eğitim ve uygulamada özel bir iletişim şekli geliştirir. Merkezi yardım edici ilişkinin kurulması olmalıdır. Yaşlı bakımının doğruluğu için bir adımdır. Yaşlı bakım işlerinin izlenip, sonuçların belirlenmesini sağlar. Bakım elemanı kendi gelişimini sağlar. Her insanın kendine özgü bir birey olduğu, değeri olduğu ve nitelikli bakım almaya hakkı olduğu kabul edilmelidir. Her bireyin karşılanması gereken gereksinimleri olduğu unutulmamalıdır. Bu temel gereksinimler karşılanamazsa ya da yetersiz karşılanırsa problemler ortaya çıkacağı unutulmamalıdır. Hastanın güçlü alanlarını güçlendirmek, kısıtlı alanlarını daha azaltmak amacı ile sürekli değerlendirilmelidir. B.YAŞLI BAKIM SÜRECİNİN AŞAMALARI Bir problem çözme yöntemi olan bakım süreci birbirini takip eden basamaklardan oluşur. Yaşlı bakım süreci birbirini tamamlayan ve birbiri ile ilişkili beş temel basamaktan meydana gelir. Yaşlı bakım sürecinin aşamaları; 1. Veri Toplama 2. Sorun Saptama 3. Planlama 4. Uygulama 5. Değerlendirme

3 1. VERİ TOPLAMA Bu aşamanın amacı, bakım elemanı ve hasta / hasta ailesine hastanın hastalık ya da iyilik durumuna ilişkin problemlerini ortaya koymaya olanak veren verileri toplamak ve değerlendirmektir. Bakım sürecinin birinci basamağını oluşturan durumun belirlenmesi (veri toplama) hasta/sağlıklı birey hakkında bilgilerin toplanması, değerlendirilmesi ve iletişim kurmada sistematik bir süreçtir. Veri Tipleri Bakım elemanı tarafından hasta hakkında elde edilen iki farklı tip veri vardır. 1)Objektif Veriler: Veri toplayan birey ya da diğer ekip elemanlarının gözlemleri ya da ölçümleri (fiziksel değerlendirme, laboratuar bulguları) ile elde edilen verilerdir. Bu veriler, yaşlının algılayışından etkilemez, bakım elemanı tarafından gözlenen hasta davranışını içerir. Sıklıkla belirti olarak isimlendirilir. Yatağa bağımlı bir hastanın zor ve sesli solunum yapması gibi. 2)Subjektif Veriler: Bireyin sağlık problemleri hakkında ifade ettikleridir. Ağrım var, güçsüz hissediyorum gibi veriler subjektif veri örnekleridir. Bakım elemanının subjektif veriyi toplamada başarılı olabilmesi için, yaşlıların bakım elemanı tarafından iyi gözlenmesi gerekir. Veri kaynakları Yaşlı ile ilgili veriler birçok kaynaktan elde edilebilir. Bunlar; Hasta Hasta Ailesi ve Yakınları Sağlık Bakım Ekibi Üyeleri Tıbbi Kayıtlar Bakım Elemanının Daha Önceki Deneyimleri Literatürlerin Gözden Geçirilmesi Veri Toplama Yöntemleri a.gözlem ve Görüşme Veri toplama yöntemlerinin ilki ve en önemlisi yaşlı ile gözlem ve görüşmedir. Bu genellikle yaşlı ile yüz yüze görüşmeyi içerir ve bakım elemanının görüşme yapma, gözlem yapma, dinleme becerilerini kullanmasını gerektirir. Gözlem yapabilmek için bakım elemanı neyi? Neden? Gözlemleyeceğini bilmelidir. Bu nedenle mesleki bilgi, deneyime ve hastalık bilgisine sahip olmalıdır. Bakım elemanı görüşme yaparken mümkünse yaşlı ile aynı seviyede karşılıklı oturmalıdır. Görüşme sırasında dikkati dağıtacak etkenler ortadan kaldırılmalıdır. Görüşme uzun olmamalı, bireyi sıkmamalı, bireyin anlayabileceği biçimde sorulmalıdır. Bakım elemanının yaşlı ile görüşmelerinin yararları şunlardır:

4 Tedavi edici ilişkinin kurulmasını sağlar. Hasta bakımının bireysel olmasını sağlar. Bireyin endişelerinin nedenini öğrenmeye olanak sağlar. Bireyin bakım veren kişi ve sağlık bakım sisteminden beklentilerini belirler. Daha detaylı bilgi için ipuçları sağlar. Verilerin Analizi Verilerin analizi şu aşamalardan oluşur: Verilerin Toplanması ve Kaydedilmesi Verilerin Gruplandırılması Verilerin Yorumlanması b. Yaşlının/Hastanın hikayesi (anamnez) Zaman kaybını azaltmak ve konu ile ilgisi olmayan bilgilerin toplanmasını önlemek için, görüşmenin belli bir sistematik içinde yapılması gerekir. Hasta öyküsü formları bu amaçla geliştirilmiş, kurumlar arasında farklılık gösteren formlardır. Bireyin kendisi, sosyokültürel durumu, özgeçmişi, soy geçmişi, kullanılan ilaçlar, hastalık belirtileri hakkında bilgi edinmek için kullanılan formlardır. c.fizik değerlendirme Fiziksel değerlendirme için inspeksiyon, oskültasyon, perküsyon ve palpasyon teknikleri kullanılır. Bu yöntemler ile bireyin genel durumu, sistem bulguları hakkında bilgi elde edilir. Fiziksel değerlendirme anamnez alındıktan sonra yapılır. d.laboratuar ve teşhise yönelik test sonuçları Veri toplamada en son kaynak tanıya yardımcı uygulama ve laboratuar verileri sonuçlarıdır. 2.SORUN/PROBLEM Bakım uygulamalarının ve bakım sürecinin temeli sorunu saptamaktır. Bakım sürecinin veri toplama basmağı boyunca toplanan veriler analiz edildikten sonra, sorunun belirlenmesi ile sonuçlanır. Sorun Belirleme Aşamaları Verilerin Doğrulanması Verilerin Gruplandırılması Verilerin Analiz ve Yorumlanması Bireyin Gereksinimlerinin Belirlenmesi Sorunun Formüle Edilmesi

5 Sorun/Problem Tipleri a.potansiyel Problem Önlem alınmazsa ortaya çıkabilecek problemleri ifade etmek için kullanılan problemlerdir. Problemin henüz semptomları ortaya çıkmamıştır, ancak bireyi tehdit eden bir risk mevcuttur. Bu risk bakım elemanının alacağı önlemlerle ya da yapacağı bakım uygulamaları ile ortadan kaldırılabilir, böylece problem ortaya çıkmaz. Potansiyel problemlerde sorunun sonuna riski ya da potansiyeli ifadeleri eklenir. Semptom: yok Etiyoloji: Eklem ağrısı Problem: Fiziksel harekette bozulma riski Örnekte olduğu gibi fiziksel harekette bozulma ortaya çıkmamıştır, ancak etiyoloji ortadan kaldırılmazsa bireyin hareketlerinde bozulma ortaya çıkacaktır. Eğer bu aşamada sorunun ortaya çıkmasını önleyici girişimler yapılırsa, fiziksel harekette bozulma gerçekleşmeyecektir. b.varolan (Gerçek- Mevcut) Problem Semptomlar ile doğrulanmış, bireyde varlığı saptanmış problemlerdir. Sorun belirlemenin üç temel unsuru olan problem, etiyoloji ve semptom mevcut problemde vardır. Yani; semptom etiyoloji problem sırası vardır. Semptom: kaşıntı, ağrı, deride kızarıklık Etiyoloji: İmmobilizasyon (pelvis kırığı sonucu) Problem: Cilt bütünlüğünde bozulma c.olası Problem Problemin doğrulanmak ya da dışlanmak için daha fazla bilgiye gereksinim olduğu durumları ifade etmek için kullanılan ifadelerdir. Kayıtlarında olası problem ifadesi belirtildiği zaman, problemin varlığını ispat etmek ya da yoktur diyebilmek için daha fazla bilgiye ihtiyaç vardır. Toplanan bilgiler sonucunda ya problemin varlığı kabul edilir ya da problemin varlığı reddedilir. d.ortak Problemler Bakım elemanı planladığı ve uyguladığı bağımsız bakım uygulamaları ile her problemi çözüme ulaştıramayabilir. Farklı meslek gruplarının bilgisine ihtiyaç duyabilir. Bu tür problemler ortak problemler olarak isimlendirilir. Örneğin; enfeksiyon bakım elemanın bağımsız olarak alacağı önlemleri gerektirirken, enfeksiyon hastalıkları uzmanı bir hekimin önereceği tedavinin uygulanmasını gerektirir.

6 Bakım sürecinde semptom etiyoloji problem örneği; Semptom Etiyoloji Problem Deride parmaklarda ağrı açılma, kızarıklık, Femur kırığı nedeniyle hareket edememe, Dolaşım yetersizliği Neye bağlı Deri bütünlüğünün bozulması Bakım Problemlerinin Öncelik Sırası Bakım problemi belirlendikten sonra bakım elemanı öncelikleri belirlemek için, problemleri gözden geçirmelidir. Öncelikleri belirlemek için yaygın olarak kullanılan iki yapı vardır. Bunlardan biri yaşlı için tehlike ilişkisini göz önüne alır. Bu yapıyı kullanarak öncelik sırasına göre; Yaşam tehdidi olan problem (Etkisiz Hava Yolu) Yaralanma/zarara neden olma potansiyeline sahip olan problemler (uyku düzeninde bozulma) Hastanın genel sağlığını yükseltme ile ilgili olanlar ele alınır. (bilgi eksikliği) Tanıların önceliklerini belirlemede kullanılan diğer bir yapı, Maslow un gereksinimler hiyerarşisidir. Bu yapı kullanıldığı zaman yüksek seviyeli ihtiyaçlar ile yüksek öncelikli problemler arasındaki ilişki terstir. Yani yüksek öncelikler, basit fizyolojik ihtiyaçlar ile ilişkili problemleri verir. Sevgi ve özgüven gibi ihtiyaçlar ile ilişkili problemler önemli olmasına rağmen düşük önceliklere sahiptir. Tıbbi Tanı ve Bakım Problemleri/Tanıları Bakım problemleri tıbbi tanıdan farklıdır ve asla tıbbi tanı bakım tanısı olarak kullanılamaz. Aynı zamanda tıbbi tanı bakım tanısının etiyolojisi olarak da yazılamaz. Çünkü bakım uygulamaları etiyolojiyi ortadan kaldırarak/etkisini azaltarak problemi çözer. Ancak hiçbir bakım uygulaması tıbbi tanıyı değiştiremez, ortadan kaldıramaz. Tıbbi tanı, tanı ve tedaviye etkili hekim tarafından bireyin probleminin belirlenmesi ve tedavi edilmesidir. Bakım tanısı ise bakım elemanı tarafından yaşlının sağlığını geliştirme, koruma ve hastalık halinde iyileştirme amacı ile belirlenmiş hasta problemleridir. Tıbbi tanı hastalığın

7 patolojik sürecine odaklanırken, bakım tanısı hastalık sürecinin bir sonucu olarak hastanın yaşadığı problemlere odaklanmıştır. Hipertansiyon, Diabetus Mellutus gibi hastalıkların belirti, tanı ve tedavi yöntemleri çoğu kez aynı olmasına rağmen birbirinin aynısı iki birey yoktur. Bakım tanısı/problemi bireye odaklandığı için hipertansiyon tanısı konmuş bir bireyde bilgi eksikliği tanısı/problemi varken, başka bir hipertansiyon tıbbi tanısı konmuş bireyde bu probleme rastlanmayabilir. 3.PLANLAMA Planlama bakım sürecinin üçüncü basamağıdır. Planlama hasta amaçlarının belirlenmesi ile başlar. Amaç ve hedef kelimeleri sıklıkla karıştırılır. Bu kelimeler birbiri yerine kullanılabilir. Bu terimler neyin başarılacağını ifade eder ve problemlerden/tanılardan elde edilmiştir. Problem bir hasta problemi olarak yazılmasından dolayı, amaç da bakım elemanının ne yapacağından ziyade yaşlının ne yapacağını ifade etmelidir. Amaç hasta yapacak yada hasta..yapabiliyor olacak gibi ifadeler kullanılarak yazılır. Sonuç kriteri özeldir ve amacın ölçülebilmesini sağlar. Her tanı en az bir amaç içerir ve her amaç birçok sonuç kriterine sahiptir. Etkili bir sonuç kriteri, hangi durumda? Ne ölçüde? Hastanın ne göstereceği aktivitenin ne olduğunu? Belirtir. Örneğin; hasta iki hafta içinde laksatif ya da lavman kullanmadan her gün şekilli kolay dışkılama ile belirlenen etkili barsak boşaltımını gösterecek burada hasta ne yapacak? (en az günde bir kez barsak hareketine sahip olacak), ölçme (şekilli kolay dışkı), durumu belirleme (laksatif ve lavman kullanmadan) ve başarmak için gereken özel bir zaman (iki hafta) örnekleri kolayca görülmektedir. Hasta Amaç/Hedef Tipleri Üç tip hasta amacı vardır. Psikomotor, kognitif, affektif. Hasta tarafından yapılacak motor beceri ya da aktiveler psikomotor amaçlardır. Örneğin, hasta ameliyattan sonra bir gün içinde günde üç kez yürütücü ile koridorda 10 adım yürüyecek. Psikomotor alanda gerçekleştirilen amaçlar için fiil örnekleri, göstermek, yapmak, yapmamak, vermek, yürümek, gerçekleştirmek filleridir. Kognitif amaçlar, hastanın bilgi seviyesindeki beklenen değişim ile ilgilidir. Örneğin, hasta hastaneden taburcu olduğunda kalp için önemli olan yüksek kolesterol seviyesi ile ilgili üç etken söyleyecek. Öğrenmek, tartışmak, tanımlamak, belirlemek, listelemek filleri kognitif amaçlarda kullanılacak fillerdir.

8 Affektif amaç ruhsal durum, değerler, inançlar ya da inanç sistemindeki değişiklikleri kapsar. Örneğin hasta bir hafta boyunca bir egzersiz programına katılarak iyi olma durumunda artma ifade edecek. Affektif amaçlarda kullanılacak filler; paylaşmak, dinlemek, iletişim kurmak, ilgilenmek, ifade etmek fiilleridir. Amaçlar belirlenen problemin özelliğine göre kısa ya da uzun vadeli olabilir. Probleme ilişkin belirlenmiş amaçlar birey açısından ulaşılabilir olmalıdır. 4.UYGULAMA Bakım sürecinin aşamalarından biri olan uygulama; bakım planında belirlenen hedefe ulaşmak için bakım planının uygulamaya konulmasıdır. Bakım süreci kullanılarak, bakım girişimleri gerçekleştirilmeden önce geniş düşünme, analiz etme ve planlama yapılmaktadır. Bakım uygulamaları; bireyin gereksinimlerine yönelik, sağlığı geliştirme, sürdürme ve hastalıkları önleme / rehabilite etme amaçları için uygulanan bakım girişimleridir. Bakım uygulamaları daima entelektüel (kognitif), kişilerarası iletişim, karar verme, iyi gözlem yapma, açık iletişim ve teknik (psikomotor) becerileri gerektirir. Bakım uygulamaları tedaviye karşı hastanın tepkilerini gözlemleme, hasta eğitimi, işlemlere hazırlık, pansumanın değiştirilmem, gibi girişimleri içerir. İyileşme gösteren hastalar, öz bakımlarında sorumluluk üstlenebilirler. Hastalığın izin verdiği ölçüde, bakım elemanlarının, hastanın kendisi için mümkün olduğu kadar çok şey yapmalarına olanak sağlamaları çok önemlidir. Bu, hastanın bağımsızlığını gen kazanmasında çok önemli bir adımdır. Bakım planının uygulanma, girişimlere hazırlanma, yapma, eğitim, danışmanlık, bilgilendirme ve kayıt etmeyi kapsar, tüm bunlar veri toplama aşamasından itibaren süreklidir. BAKIM/UYGULAMA GİRİŞİMLERİ TİPLERİ Bakım girişimlerinin üç basit tipi vardır: Bağımsız, bağımlı ve yan bağımlı. Bağımsız girişimler denetimcinin ya da başka bir sağlık bakım profesyonelinin isteği olmadan bakım elemanının yaptığı girişimlerdir. Bakım elemanının bağımsız girişimleri güvenli bir şekilde uygulayabilmesi için bilgi ve beceriye sahip olması beklenir. Yatak içinde yaşlının banyosunu yapmak ve aileye öğretmek, bağımsız hemşirelik girişimi için bir örnektir.

9 Bağımlı girişimler, istem yazılmasını ya da başka bir sağlık profesyonelinin (ki bu çoğunlukla hekimdir) denetiminde yapılmasını gerektirir. Bu bilgi ve beceri gerektirir fakat açık bir istem olmadan yapılamazlar. İlaç uygulamaları bağımlı girişimlere örnektir. Pek çok ilaç uygulaması bir hekim tarafından istem yapılmasına rağmen, bunların nasıl uygulanacağını bilmek ve yan etkilerini gözlemek bakım elemanının sorumluluğudur. Yan Bağımlı Girişimler, aktiviteyi gerçekleştirmeden önce başka bir sağlık bakım profesyonelinin danışmanlığını ya da ortak yapılan aktivitelerdir. 5. DEĞERLENDİRME Bakım sürecinin son basamağı değerlendirmedir. Bu basamakta, belirlenmiş amaçlar doğrultusunda hastadaki ilerlemeleri, eğer problem çözülmüş ise belirlenmiş amaçlar ile sonuç kriterinin uygunluğu değerlendirilir. Başka bir deyişle, sonuç kriteri ile amaçların değerlendirmesidir. Değerlendirme amaçlara ve sonuçlara ulaşılıp ulaşılmadığını belirlemek İstenen amaçlara ulaşılmamış ise girişimler ya da amaçlar tekrar gözden geçirilmelidir. Ulaşılmış ise problem "çözüldü" olarak kayıt edilmelidir. Değerlendirme daima bakım planlarının değişime ihtiyacı olduğunun gösterir. Belki hasta verisi yetersiz, bakım tanısı yanlış ya da yanlış öncelikte yer alıyor olabilir. Amaçlar uygunsuz ya da planlanmış zaman süresinde ulaşılamaz olabilir. Bakım uygulamaları yetersiz uygulanmış olabilir. Bireysel bakım planlarının değerlendirilmesine ek olarak, hemşireler tüm hastaların aldıkları bakımın kalitesinin değerlendirilmesinden sorumludur. Amaçlara ulaşılıp-ulaşılmadığım objektif olarak değerlendirmek için bakım elemanı şu basamakları izlemelidir; İstenen hasta davranışı ya da cevabı için amaçları tam ve doğru belirlemeli. Davranış ya da cevabın oluşması için hastayı izlemeli. Davranış ya da cevap ile oluşturulan sonuç kriterini karşılaştırmalı. Sonuç kriteri ile davranış ya da cevap uyumlu değil ise, Engel / engeller nedir? Neden sonuç uyumlu değil? sorularının cevabını aramalıdır. Sonuçların etkili olabilmesi için, gözlenebilir, ölçülebilir, ulaşılabilir, bakım uygulamalarından çok hastanın cevabına odaklanmış olmalıdır. Bakım sonuçlarının kayıtları anlaşılmaz ve "iyi" "az" gibi belirsiz olmamalıdır.

10 Değerlendirme olumsuz olduğunda, yani problem çözümlenemediğinde tüm basamaklar tekrar ele alınmalı, veri toplama basamağından başlayarak süreç yeniden başlamalıdır. Böylece başa dönülmüş olur. Değerlendirme sırasında yeni bir problemin varlığı belirlenebilir. Bu durumda da veri toplama basamağından başlayarak süreç yeniden başlar. İşte bu yönleri ile süreç dinamiktir.