YOĞUNLUK-KENT BÜYÜKLÜĞÜ- KENT BİÇİMİ İLİŞKİLERİ

Transkript

1 YOĞUNLUK-KENT BÜYÜKLÜĞÜ- KENT BİÇİMİ İLİŞKİLERİ Öncelikle kentsel alanın fiziksel yapısına bağımlı olan kent biçimleri, değişik toplumsal ekonomik ve teknolojik düzeylere göre farklılaşmalar göstermektedir. Bu biçimler ya da yoğunlaşmalar daha önce sözünü ettiğimiz toplama, yığılma, dağılma gibi ekolojik süreçlere de bağlıdır. Üç tip kentsel yoğunluktan-kent biçiminden söz etmek olanaklıdır (24). (Şekil: 1.4) Yatay-yaygın biçimleme, yatay kentsel yoğunluklar, Düşey-sıkışık biçimleme, düşey kentsel yoğunluklar, Band-doğrusal biçimleme. Bu genel ayırımın yanında kent mekanında 5 değişik türdeki yoğunluk dağılımından da söz edilebilir. Merkezsel nüfus dağılım kalıpları Tek merkezli, Krater tipi merkezli, Çok merkezli. Doğrusal nüfis dağılım kalıpları Bir kutuplu, İki kutuplu. R. Magnan ın yaptığı bir çalışmada kent fizik mekanındaki nüfus yoğunluğu dağılımı karşılaştırmalı olarak ele alınmaktadır (25). (Şekil: 1.5). Şekil 1.4- Kentsel Yoğunluk Bölgelerinin Biçimlerine Göre Ayırımı Kaynak : Orhan Göçer, Şehirsel Yoğunluk Bölgeleri ve Sınırlandırma Kriterleri, İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, Şehirsel Bölgeler ve Ulaşım Kürsüsü Yayınları-3, İstanbul, 1975, s.15.

2 Bu çalışmanın varsayımları daha sonraki başlıklarda ayrıntılı bir biçimde incelenecek olan merkezden dış kesimlere doğru nüfus yoğunluğunun düşeceği ilkesine dayandırılmaktadır. Her iki dağılım tipinde de merkez olarak belirlenen yerlerden uzaklaştıkca nüfus yoğunluğu düşmektedir. Kentbilim ve planlama yazınında çok zamandır tartışılan konuların başında gelen yatay ya da düşey yoğunlaşmanın birbirlerine göre üstünlükleri çeşitli görüşleri ortaya çıkarmıştır (26). R.Auzelle e göre en uygun yoğunluğu 4-5 katlı yapıların oluşturduğu mekanlar vermekte, ancak aynı yoğunluk gökdelenler grubu ile de elde edilebilmektedir (27). Ülkemizde yapılan bir araştırmada (28) aynı büyüklükte bir yerleşme alanında, konut tiplerini ve kat adetlerini değiştirerek katkılı (brüt) konut alanları yoğunluğu ve nüfus aynı kalmak koşulu ile konut yerleşmesi elde edilebileceğini göstermektedir.

3 Şekil 1.5- Kentsel Alanlarda Kent Biçimine Bağlı Yoğunluk Dağılım TiplerKaynak : Rané Magnan, Equipements et Deplacements Urbans, CRU- Centre de Recherche d Urbanisme, Paris, 1969, k

4 A B D C C Şekil 1.6- Manhattan ve Şikago nun Grid Ada Düzeni Üzerinde Değişik Gelişme Modellerinin Karş ılaştır ılmas ı. ( Manhattan 2002 Hava Fotografi - Sikago 2002 Hava Fotografi) Gelişme alanı boyunca kamu binalarının ve yeşil alanın etkin bir şekilde düzenlenmesi. Üç aşamalı gelişme, 1. aşamada ortası yeşil avlulu, 4-6 katlı 1850 li yılların kentlerinin gelişme modeli, diğer iki aşama ise bulunduğumuz yüzyıldaki çok yoğun gelişme modeli. Çok yoğun gelişme modeli. Grid ada düzeni ölçeğinde değişme, Le Corbusier in 3 milyonluk bir kent önerisindeki konut alanının Manhattan, grid ada düzenine uyarlanması, yapı biçimlerined sözü edilen yeni olanaklar. Kaynak : Leslie Martin The Grid as Generator, Leslie Martin and Lionel March, Urban Space and Structures, Cambridge University Press, London, 1972, s.12,13-16,17. Şekil 1.1, 1.2, 1.3, 1.4. Bu tartışma ve görüşler bahçe şiherlerden günümüzdeki ütopyalara kadar uzanmaktadır. Bu örnekler çoğaltılabilir. Kentbilim ve planlama yazınında benzer tartışma ve görüşler, Ebenezer Howard ın Bahçeli Kent inden La Conbusier in tek blokta topladığı ilkokul yerleşme ünitesine ve Kenzo Tange nin Tokyo kenti için önerdiği ütopyalara kadar çeşitleme göstermektedir (Şekil 1.6).

5 Kentlerin yoğunluk dağılım modellerinin ya da biçimlerinin yanısıra büyüklüklerinin saptanmasında yoğunluk ölçütlerine dayalı çalışmalar, öneriler görülmektedir (29). A.B.D. kentleri için 1960 yılı nüfus sayımına temellendirilmiş bir yerleşme büyüklüğü-yoğunluk çizelgesi aşağıda örnek olarak verilmektedir. Ülkemizdeki eğilimiler açısından oldukça düşük değerler göstermektedir. Nüfus Yoğunluğu Nüfus Büyüklüğü Kişi/mil 2 Kişi/heklar Kaynak : A.B.D. Nüfus sayımları bürosunun 1960 yılınüfus sayımlarına temellendirilmiştir. Vol 1, pat A, Number of inhabitants Introduction, table E, S.xiii. (anan.) R.E. Murphy, The American City An urban Geography, Mc Graw Hill Book Company, 1966, s Bütün bu tartışma, görüş ve akımlara karşın temel soru insanla insan ya da insanla fiziki çevre, mekan arasındaki ilişkilerde ya da biyolojik, ekonomik, toplumsal, politik, kültürel estetik, psikolojik v.b. gibi sorunlarda, hangi düzeydeki yoğunlukların insani çin doyurucu olduğunun tam olarak bilinmesidir (30). Başka bir anlatımla somutlaştırılmış belirli yoğunluk kalıpları ya da kent modelleri yerine insanın mutluluğunu, refahını, toplumsal güvencesini, ruh sağlığını kısacası sağlıklı yaşanabilir çevresini sağlayan oluşumlara olanak tanıyan her yaklaşım en doğru yol olarak görünmektedir. YOĞUNLUK FİZİK MEKAN VE BİRLEŞENLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİLER Toprak kullanmanın bir denetim ölçütü olan nüfus yoğunluğu ile belli bir alanda saptanın yaşayacak nüfusun eylemlerini sürdürebileceği çoklu düzlemlere yani yapılara gereksinmesi vardır. Özellikle konut alanlarında sağlıklı bir yaşam çevresi oluşturulabilmesi, bu çoklu düzlemlerin aşağıda belirlediğimiz öğelerinin birbirleri ile ilişkilerine bağlıdır. Aslında konuya tersinden baktığımızda nüfus yoğunluğu ölçütünün saptanabilmesinin bu öğelerin verdiği olanaklarla sınırlı olduğunu görmekteyiz. Yoğunluk mekan ilişkisini anlayabilmek, sorunu tüm kent mekanı ya da mekan parçalarından tek yapı ölçeğine imdirgemekle olanaklı olacaktır. Tek yapı temelde mekanda 3 bileşen ile yer almaktadır. Bina (eylem türlerine bağlı) Binanın yer aldığı toprak parçası-parsel Yol Kentlinin eylemlerini sürdüreceği bu 3 bileşenden oluşan birim mekan biçimleri eylem türünün ya da türlerinin (ki burada barınma eylemi yani konut alanlarından söz edilecektir) gereksinme duyduğu donatım alanları bu oluşumun dışında bırakıldığında yan yana gelerek kent fizik mekan örüntüsünü ortaya çıkaracaktır. Seçilmiş konut tipolojileri ne olursa olsun konut yaşam çevresinde yaşanabilir ortamın sağlanabelmesi konut, çevre, kiracı ya da oturanlar ve yönetim alt dizgelerinin etkileşiminin belirlediği dizgenin oturulabilirlik yaşanabilirlik (habitability) ölçütüne bağlıdır (30).

6 Oturulabilirlik Yaşanabilirlik (Habitability) Oturulabilirlik ya da yaşanabilirlik ölçütü için A.G. Onibokun tarafından verilen dizge ve alt dizgeler çizelgesinde ana başlıklarla şu bileşenler yer almaktadır. Konu Alt Dizgesi Değişenleri Yapı (Structure) Konstrüksiyon tipi bina boyutları, düzenleri ve yoğunluklar, girişler, farlı iç mekanların yer seçimi v.b. Bileşenler (Components) Yaşama-oturma odaları, yatak odaları, mutfak, depo, banyo, helalar, garaj, garaj, çalışma mekanı v.b. Kolaylıklar (Facilitics) Teknik Donanım Sıhhi tesisat, su temini, ısıtma sistemi, pişirme kolaylıkları, asansör ve aydınlatma v.b. Estetik Değerler Binanın tasarımı bileşenlerin tasarımı iç mekan dağılımı, renk boyama, binanın temizliği v.b. Nitelik (Quality) Yalıtımlar dış koşullardan korunma, pencere ve kapıların niteliği. Ve diğerleri Çevre Alt Dizgesi Değişkenleri Fiziksel Nitelik (Physical Quality) Konutun dış görünüşü, tasarımı, komşuluk yerleşme biriminin fiziksel koşulları ve görünümü, binaların birbirleri ile mekan ilişkilerindeki fiziksel koşullar, alandaki gürültü, komşuluk tipi, düşük ya da yüksek gelirli, v.b. Toplumsal ve Psikolojik Nitelikler Konutun yer seçimi ile çalışma alanlarından uzaklığına bağlı ilişkiler, arkadaş ve akrabalardan uzaklık, komşuluk yerleşme biriminde yaşayan insanların tipi, insanların çevresindeki gizlilik (mahremiyet), konutun komşuluk yerleşim birimindeki izlenimi, v.b. Bir Arada Olma Kalıpları (Bağımlılık) (Pattern of Association) Formel ve informel gruplar, karışım ve ayırım, etkinliklere katılma, konut, komşuluk yerleşme birimi etkileşimi, ayrılma (segregation) kalıpları v.b. Ortak Kolaylıklar Kentsel Donatım Yerseçimi, Nitelik (Quality) Nicelik (Quantıly) ve Ulaşabilirlik (Accessibility) Okulların nitelikleri ve yerleri, bakkal dükkanlarının yer seçimi, diğer alışveriş olanakları, servisler ve kamu ulaşımı kolaylıkları, otopark kolaylıkları, ailenin kullanabileceğiz özel dış mekanlar, çöplerin toplanması, rekreasyon, sağlık güvenlik v.b. kolaylıklar. Ve Diğerleri Yönetim Alt Dizgesi Değişkenleri

7 Politikalar Kira (yapısı ve toplanması), hane halkının soba, soğutucu vb. donatılarının sağlanması, çöplerin toplanması, oturanların ya da kiracıların etkinliklerine yol gösteren kurallar ve yönetmelikler, genel denetim, kiracı seçimi ve çıkarılması v.b. Hizmetlilerin Davranışları Gerekli onarımlarla ilgilenme, konutun bakım, onarım, harcamaları ve sürdürülmesi, kuralların uygulanması, kiracılara ya da oturanlara bilgi akışının sağlanması v.b. Ve Diğerleri Kiracı Ya da Oturanlar Kullanıcılar Alt Dizgesi Değişkenleri Oturulabilirlik yaşanabilirlik kavramsal modelinin odağını oluşturan kullanıcılar (kiracı v.b.) tüm dizgelerden glen geri beslemelerin (feedback) alıcısı durumundadır. Oturulabilirlik yaşanabilirlik ölçütü, konut yaşam çevresindeki kullanıcıların toplumsal ekonomik özellikleri yaşama biçimleri (life style), ekonomik statüleri davranış kalıpları (behaviorel patterns) v.b. nin farklı olması nedeni ile göreli bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır (31). Yaşanabilirlik oturulabilirlik kavramının göreli olma özelliğine karşın tüm, farklı toplumsal yapıların ortaklaşa yer alacakları fizik mekanın koşulları daha evrensel nitelikte bazı ölçülebilir ve denetlenebilir bileşenleri içermektedir. Bu nedenle burada, diğer bileşenlerin önemini unutmaksızın, bu denetlenebilir fiziki bileşenlerin yoğunluk ilişkileri üzerinde durulacaktır.