Sınıf Yönetimi. Editör: Prof. Dr. Ayşe OTTEKİN DEMİRBOLAT

Transkript

1 Sınıf Yönetimi Editör: Prof. Dr. Ayşe OTTEKİN DEMİRBOLAT

2 Editör: Prof. Dr. Ayşe OTTEKİN DEMİRBOLAT SINIF YÖNETİMİ ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2018, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Eylül 2018, Ankara Yayın-Proje: I. Tual Şekercigil Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti. Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1 İskitler/ANKARA Tel: Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 Sevgili Okurlar, ÖN SÖZ Sınıf yönetimi konusunda yazılmış pek çok kitap bulunmasına karşın, aynı konuda yeni bir kitap daha yazma kararı almak, kolay olmadı. Öncelikle Neden bir kitap daha? sorusuna yanıt bulmak istedik. Yanıt gözlemlerimizle ilgiliydi. Gözlemlerimiz, sınıf yönetiminin, öğrenciler tarafından beceri geliştirmeye yönelik, davranış formülleri sunan ve mesleğe giriş sınavlarına yönelik somut bilgiler içermesi gereken bir ders olarak algılandığı yönündeydi. Oysa sınıf yönetimi dersinin hedefi öğretmen adaylarına davranış formülleri ve özellikli bilgiler sunmanın yanı sıra adayların, durum ve koşulların gerektirdiği davranışları ortaya koyması için gerekli olan bir bilişsel, duyuşsal ve düşünsel bir yetkinliğe ve duyarlılığa erişmelerini sağlamak olmalıydı. Bu nedenle elinizdeki kitap, yönetim biliminin felsefi ve kuramsal temelleriyle desteklenen ve öğretmen adaylarının dersle ilgili algılarını yeniden değerlendirmelerine katkı sağlamayı hedefleyen bir anlayışla ele alınmıştır. Kitapla tanışan öğretmen ve öğretmen adayı, öğretmenin eğitim sistemindeki yerini, bu yerin ve bu yere ait rolün toplumsal sistem için önemini anlar. Öğretmenin sınıfı iyi yönetmesi için yönetim biliminin kuramsal verileri ile birlikte gerçek bir insan sevgisi ve insan bilgisine ihtiyacı olduğunu kavrar. Beklentimiz, öğretmenlerin mesleğe farklı bir pencereden bakmasını sağlamak ve mesleğinin gizlerine ezberlenmiş bilgilerle değil, düşünerek içselleştirilmiş biliş, duyuş ve düşünüşlerle erişebileceğini hatırlatmaktır. Prof. Dr. Ayşe Ottekin Demirbolat

4

5 BÖLÜMLER VE YAZARLARI Editör: Prof. Dr. Ayşe OTTEKİN DEMİRBOLAT 1. Bölüm: Sınıfın Doğasını Anlamak Prof. Dr. Ayşe OTTEKİN DEMİRBOLAT Gazi Üniversitesi 2. Bölüm: İletişim ve Etkileşim Dr. Öğr. Üyesi Neslin İHTİYAROĞLU Kırıkkale Üniversitesi 3. Bölüm: Öğretim Sürecinin Yönetimi Dr. Öğr. Üyesi Zeynep EREN UĞURLU Sinop Üniversitesi 4. Bölüm: Sınıf Düzeni ve Disiplini Dr. Öğr. Üyesi Süheyla BOZKURT Çankırı Karatekin Üniversitesi 5. Bölüm: Değişim Süreçlerinde Lider Öğretmen Olmak Dr. Öğr. Üyesi Esra KARABAĞ KÖSE Kırıkkale Üniversitesi 6. Bölüm: Rehberlik Hizmetleri ve Sınıf Yönetimi Dr. Öğr. Üyesi Öznur TULUNAY ATEŞ Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi 7. Bölüm: Çocuk İstismarı ve İhmalininin Önlenmesinde Öğretmenlerin Görev ve Sorumlulukları Doç. Dr. Hüseyin YOLCU Kastamonu Üniversitesi 8. Bölüm: Zaman Yönetimi Dr. Öğr. Üyesi Esef Hakan TOYTOK Siirt Üniversitesi

6

7 İÇİNDEKİLER Ön Söz... iii Bölümler ve Yazarları...v 1. BÖLÜM SINIFIN DOĞASINI ANLAMAK Giriş...1 Sınıfı Eğitim Sisteminin ve Toplumsal Sistemin Bir Parçası Olarak Kavramak...2 Sınıfı Bir Örgütsel Yapı Olarak Kavramak...5 Sınıfın Örgütsel Yapı Ögelerini Kavramak...5 Sınıfta Bireyi Anlamak...5 Bireyin Kişilik Özelliklerini Anlamak...6 Bireyin Sosyal Özelliklerini Anlamak...8 Bireyin Tutum ve Davranışlarını Anlamak...12 Sınıfta Grup Yapılarını Anlamak...16 Grup Üyesi Olarak Öğrencinin Duygusal Sosyal Beklentilerini Anlamak...18 Grup Üyesi Olarak Öğrencinin Akademik Beklentilerini Anlamak...20 Grup Lideri Olarak Öğretmenin Rolünü Anlamak...21 Sınıfın Yapısını Anlamak...23 Sınıfın Çevresini Anlamak...24 Sınıfı Yönetmeyi Kavramak...24 Sınıf Yönetiminde Öğretmen Kişiliğinin ve Öğretmen Duygu Durumlarının Önemini Anlamak...25 Sınıf Yönetiminde Öğretmenin İnsan Doğasına Yönelik Algılarının Önemini Anlamak...26 Öğretmenin Sınıf Yönetim Tarzlarını Anlamak...28 Öğretmenin Bilişsel Yeterlilik Düzeyinin ve Sınıf Yönetme Becerisinin Önemini Anlamak...29 Özet...32 Kaynakça...34

8 viii Sınıf Yönetimi 2. BÖLÜM İLETİŞİM VE ETKİLEŞİM Giriş...40 İletişimin Tanımı ve Önemi...40 Etkileşimin Tanımı ve Önemi...43 İletişim Sürecinin Öğeleri...43 İletişim Sürecinin Sınıftaki Boyutları...45 Taraflarına Göre İletişim...46 Kişi İçi İletişim...46 Kişilerarası İletişim...47 Örgüt İçi İletişim...50 Örgütler Arası İletişim...51 Grup İçi İletişim...52 Gruplar Arası İletişim...53 Kitlesel İletişim...54 Yapılış Biçimine Göre İletişim...56 Sözlü İletişim...56 Dil ile İletişim...56 Dil Ötesi İletişim...58 Sözsüz İletişim...58 Göz Teması...60 Yüz İfadesi...61 Beden Duruşu...61 Fiziksel Mesafe...62 Giyim...62 Yönüne Göre İletişim...63 Tek Yönlü İletişim...63 Çift Yönlü İletişim...64 İletişimde Mesafe...66 İletişimin Etkililiğini Etkileyen Etmenler...68 Kaynak Açısından İletişimi Engelleyen Etmenler...68 Mesaj Açısından İletişimi Engelleyen Etmenler...70 Kanal Açısından İletişimi Engelleyen Etmenler...70 Alıcı Açısından İletişimi Engelleyen Etmenler...71 İletişim ve Cinsiyet Etmeni...72 Okuldaki Grup Etkileşimleri...73

9 İçindekiler ix Öğretmen-Öğrenci Etkileşimi...74 Öğretmen-Öğrenci Etkileşiminde Öğretmenin Rolü...74 Öğretmen-Öğrenci Etkileşimde Öğrencinin Rolü...76 Yönetsel Stratejiler ve İletişim...78 Öğrenci-Öğrenci Etkileşimi...80 Öğretmen-Öğretmen Etkileşimi...82 Öğretmen-Yönetici Etkileşimi...83 Öğretmen-Veli Etkileşimi...84 Özet...85 Kaynakça BÖLÜM ÖĞRETİM SÜRECİNİN YÖNETİMİ Giriş...93 Öğretim Etkinliklerinin Yönetimi...94 Öğrenme ve Öğretme Sürecinin Özellikleri...96 Öğrenme Sürecini Etkileyen Etmenler...96 Öğrenen ile İlgili Etmenler...96 Öğrenme Süreci İle ilgili Yöntemsel Etmenler...97 Öğretim İçeriği ile Materyaller Arasındaki İlişkisel Etmenler...99 Öğrenme Stratejileri Öğrenmeyi Öğrenme: Bilişsel Farkındalık Öğrenme Stilleri Öğretme Sürecini Etkileyen Etmenler Öğretme Stratejileri Sunuş Yoluyla Öğretme Stratejisi Buluş Yoluyla Öğretme Stratejisi Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretme Stratejisi Öğretim Yöntem ve Teknikleri Öğretimin Temel İlkeleri Çağdaş Öğrenme Kuram ve Yaklaşımları Okulda Öğrenme Yaklaşımı Tam Öğrenme Yaklaşımı Öğrenci Nitelikleri Öğretim Hizmetlerinin Niteliği Öğrenme Ürünleri...114

10 x Sınıf Yönetimi Öğretim Durumları Yaklaşımı Beyin Temelli Öğrenme Yaklaşımı Çoklu Zekâ Yaklaşımı Probleme Dayalı Öğrenme Yaklaşımı İşbirlikçi Öğrenme Yaklaşımı Yapılandırmacı Yaklaşım Bağlantıcılık (Connectivizm) Yaklaşımı STEM Eğitimi (Science-Technology-Engineering-Mathematics Learning) Yaklaşımı Ters-Yüz Sınıf (Flipped Learning) Yaklaşımı Öğretme Etkinlikleri ve Sınıf Yönetimi Öğretim Biçimleri ve Sınıf Yönetimi Sınıfta Yönetim Süreçleri Öğretim Sürecinin Planlanması Öğretim Planları Öğretimin Planlanmasında Yeni Yaklaşımlar Öğretim Sürecinin Örgütlenmesi Fiziksel Öğrenme Ortamının Oluşturulması Pozitif Sınıf İkliminin Oluşturulması Öğretim Sürecinde Yöneltme: Liderlik Öğretmenin Uzun Dönemli Liderlik Görevleri Öğretmenin Kısa Dönemli Liderlik Görevleri Öğrencileri Hedef Davranışlar Doğrultusunda Yöneltme: Güdüleme Güdülenme Kavramı ve Türleri Güdüleme Kuramları ve Sınıf Yönetimi için Çıkarımlar Güdülemeyi Etkileyen Etmenler Sınıfta Kullanılabilecek Güdüleme Stratejileri Öğretim Sürecinde Kontrol ve Değerlendirme Tanılayıcı Değerlendirme Biçimlendirici Değerlendirme Düzey Belirleyici Değerlendirme Özet Kaynakça...172

11 İçindekiler xi 4. BÖLÜM SINIF DÜZENİ VE DİSİPLİNİ Giriş Disiplin-Özdisiplin Kavramları ve Sınıfta Disiplin Sağlamanın Önemi Sınıfta Özdisiplin Geliştirme Sınıf Yönetiminde Disiplin Yaklaşımları Davranış Değiştirme Yaklaşımı (Burrhus Frederic Skinner) Savunmacı Disiplin Yaklaşımı (Lee Canter) Mantıksal Sonuç Yaklaşımı (Rudolf Dreikurs) Gerçeklik Terapisi/Seçme Kuramı Yaklaşımı (William Glasser) Etkili Öğretmen Eğitimi Yaklaşımı (Thomas Gordon) Dönüşümcü-Etkileşimci Analiz (Transactional Analysis) Yaklaşımı (Eric Berne ve Thomas Harris) Adaletli Disiplin Yaklaşımı (Forrest Gathercoal) Disiplin Yaklaşımlarının Karşılaştırılması Etkili Disiplini Sağlamak için Sınıf Sosyal Sözleşmesi Sosyal Sözleşmelerin Hazırlanması Sosyal Sözleşmenin Uygulanması Türkiye de Uygulanan Okul-Veli-Öğrenci Sözleşmesi Özet Kaynakça BÖLÜM DEĞİŞİM SÜREÇLERİNDE LİDER ÖĞRETMEN OLMAK Giriş Liderliğin Tanımı ve Kapsamı Liderlik Kuramları ve Eğitimde Liderlik Öğretmen Liderliği ve Lider Öğretmenler Lider Öğretmenlerin Mesleki Becerileri ve Tutumları Öğretmen Liderliğinin Engelleri ve Öğretmen Liderliğini Destekleyici Okulların Özellikleri Yeni Liderlik Yaklaşımları ve Öğretmen Liderliği Ahlaki Lider Olarak Öğretmen Dönüşümcü Lider Olarak Öğretmen Kültürel Lider Olarak Öğretmen Öğretimsel Lider Olarak Öğretmen...246

12 xii Sınıf Yönetimi Öğretmenlerin Değişen Rolleri ve Lider Öğretmen Olmak Eğitimde Kuşaklararası Farklılaşma ve Çatışmalar Teknoloji Lideri Olarak Öğretmen Veli Lideri Olarak Öğretmen Lider Öğrenciler Yetiştirmek Özet Kaynakça BÖLÜM REHBERLİK HİZMETLERİ VE SINIF YÖNETİMİ Giriş Rehberlik Hizmetlerinin Tarihsel Gelişimi, Tanımı, Kapsamı, Amacı, İlkeleri ve Önemi Rehberlik Hizmetlerinin Tarihsel Gelişimi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanın Tanımı Rehberlik Hizmetlerinin Kapsamı Rehberlik Hizmetlerinin Amacı ve İlkeleri Rehberlik Hizmetlerinin Önemi Öğretmenlerin Rehberlik Hizmetlerine Yönelik Rol ve Sorumlulukları Sınıf Rehber Öğretmenliği ve Sınıf Rehber Öğretmenin Görevleri Sınıf Yönetimi ve Rehberlik Hizmetleri Yaklaşımları Sınıf Yönetiminin Rehberlik Hizmetleri Problem Alanları Açısından İncelenmesi Sınıf Yönetimi ve Kişisel Rehberlik Sınıf Yönetimi ve Eğitsel Rehberlik Sınıf Yönetimi ve Mesleki Rehberlik Sınıf Yönetimi ve Rehberlik Hizmetlerinin Öğretim Kademelerine Göre İncelenmesi Temel Eğitimde Sınıf Yönetimi ve Rehberlik Hizmetleri Okul Öncesinde Sınıf Yönetimi ve Rehberlik Hizmetleri İlköğretimde Sınıf Yönetimi ve Rehberlik Hizmetleri Ortaöğretimde Sınıf Yönetimi ve Rehberlik Hizmetleri Sınıfta Karşılaşılan Sorunlar ve Sorunları Önlemek İçin Yapılabilecek Rehberlik Çalışmaları Sınıf Yönetimi, Rehberlik ve Özel Eğitim Özet Kaynakça...303

13 İçindekiler xiii 7. BÖLÜM ÇOCUK İSTİSMARI VE İHMALİNİNİN ÖNLENMESİNDE ÖĞRETMENLERİN GÖREV VE SORUMLULUKLARI Giriş Çocuk İstismarı ve Türleri Çocuk İstismarı İstismar Türleri Fiziksel İstismar Cinsel İstismar Duygusal İstismar Çocuk İhmali Çocuk İstismarı ve İhmalinin Hukuki Boyutu Çocuk İstismarı ve İhmaline Neden Olan Risk Faktörleri ile Koruyucu Faktörler Çocuk İstismarı ve İhmaline Neden Olan Risk Faktörleri Çocuk İstismarını Önleyen Koruyucu Faktörler Okulların Çocuk İstismarı Ve İhmalini Önlemedeki Yeri ve Önemi Eğitimcilerin Çocuk İstismarı ve İhmalinin Açığa Vurulmasına Yönelik Yaklaşımı Eğitimcilerin Çocuk İstismarını ve İhmalini Önlemeye Yönelik Yaklaşımı İstismar ve İhmali Önlemeye Yönelik Okullarda Yapılması Gereken Müdahale Çalışmaları Özet Kaynakça BÖLÜM ZAMAN YÖNETİMİ Giriş Zamanın Tanımı ve Önemi Zamanın Türleri Objektif (Gerçek) Zaman Sübjektif (Psikolojik) Zaman Biyolojik Zaman Yönetsel Zaman Kişisel Zaman Zamanın Yönetimi...370

14 xiv Sınıf Yönetimi Zaman Tuzakları Kişiden Kaynaklanan Zaman Tuzakları Yönetimden (İş yeri) Kaynaklı Zaman Tuzakları Zaman Yönetimi Yaklaşımları Kendini Toparla (Düzenli Yaşam) Yaklaşımı Savaşçı (Hayatta Kalma ve Bağımsız Üretim) Yaklaşımı ABC Yaklaşımı (Önceliklerin Sıralanması ve Değerlerin Belirlenmesi) Sihirli Araç (Teknoloji) Yaklaşımı Zaman Yönetimi 101 (Beceri) Yaklaşımı Kendini Akıntıya Bırak (Uyum ve Doğal Ritimler) Yaklaşımı Hedef (Başarı) Yaklaşımı Zamanı Etkili Kullanmak İçin Ne Yapmalıyız? Bireysel Zamanı Etkili Kullanma Yöntemleri Yönetsel Zamanı Etkin Kullanma Yöntemleri Sınıfta Zaman Yönetimi Nasıl Olmalıdır? Özet Kaynakça Yazarlar Hakkında...393

15 1. BÖLÜM SINIFIN DOĞASINI ANLAMAK Amaçlar 1. Sınıfı bir sistem olarak kavramak 2. Sınıfın eğitim sistemi içindeki yerini kavramak ve etkileşenlerini analiz etmek 3. Eğitim sisteminin toplumsal sistem içindeki yerini kavramak ve etkileşenlerini analiz etmek 4. Sınıfı bir örgütsel yapı olarak kavramak ve bileşenlerini analiz etmek 5. Bireyin kişilik özelliklerini bilmek ve sınıf ortamına olası etkilerini kavramak 6. Bireyin tutum ve davranış süreçlerini analiz etmek ve kavramak 7. Bireyi sosyal bir varlık olarak anlamak 8. Grubun yapısını kavramak ve grup etkileşimini analiz etmek 9. Sınıfa öğrenci aracılığı ile taşınan uzak ve yakın çevre etmenlerinin olası etkilerini kavramak Giriş Öğretmenin öğretim sürecindeki başarısı önemli ölçüde sınıf yönetim sürecindeki başarısına, sınıf yönetim sürecindeki başarı ise, sınıfın doğasını kavrama başarısına bağlıdır. Sınıf çok boyutlu bir yapısal özelliğe sahiptir. Sınıfın doğasını anlamak için, sınıfı bir sistem olarak, bir örgütsel yapı olarak ve bir grup olarak farklı yapısal bağlamlarda ele almak ve analiz etmek gerekir. Bu bölümün amacı, farklı bağlamlarda farklı bileşenlerle ortaya çıkan karmaşık etkileşim ağının merkezinde olan öğretmenin; yerini, rolünü, sınıfta yaşanan olay ve olguları; neden- sonuç ilişkileri bağlamında, bütüncül bir açıdan görebilmesini ve değerlendirmesini sağlamaktır. Bu bölümün temel savı biyolojik, duygusal, sosyal, ussal,