Kimya Elbistan. Organik Kimya. Bizi sosyal medyadan takip edebilirsiniz... Kimya Elbistan

Transkript

1 Kimya Elbistan Organik Kimya Bizi sosyal medyadan takip edebilirsiniz... Kimya Elbistan

2 Organik Kimyaya Giriş Organik kelimesini ilk olarak İsveçli kimyacı Berzelius tarafından kullanılmıştır. C elementinin diğer tüm elementlerin yapmış olduğu bileşiklerin toplamından çok fazlasını tek başına oluşturduğundan bu bileşikler kolay incelenebilmeleri için organik kimya dalı içinde toplanmıştır. Organik ve Anorganik bileşikler arasındaki farklar: CO ve CO2 gazları ile CO3-2, CN - iyonları ve karbür bileşikleri ( Al4C3, SiC, WC gibi ) dışında kalan tüm C bileşikleri organiktir. Organik bileşiklerde; ü C, H varlığı: bir deney tüpüne bileşik ve CaO konularak karıştırılır. Tüp ısıtıldığında C varsa kireç suyu bulanır, H varsa tüpün üst kısmında su damlacıkları oluşur. ü N varlığı: Organik bileşik, H 2 SO 4(d) ve Na 2 SO 4 ile kaynatılarak (NH 4 ) 2 SO 4 haline dönüştürülür. Bu ise NaOH ile parçalanarak açığa çıkan NH 3 titrasyonla bulunur. ü O varlığı: nitel varlığı bulunamaz. Yüzdesi bulunabilir. Alman kimyacı Wöhler 1828 yılında ilk kez anorganik maddelerden organik madde sentezlemiştir yılında Kolbe, anorganik maddelerden asetik asidi elle etmiştir. Asit, baz, tuz, oksit, su ve mineraller genellikle anorganik maddelerdir. Antibiyotikler, ilaçlar, şeker, nişasta, sirke, yağ, limon tuzu, proteinler, naylon ve vitaminler organik maddelerdir. Doğal organik madde kaynaklarının en önemlileri petrol, taş kömürü, bazı bitkisel ve hayvansal ürünlerdir. Karbon Elementinin Özellikleri C doğada; mermer, kireç ve tebeşir kayaçlarında bileşikleri ve allotropları halinde saf olarak bulunur. 4 bağ yapabilir. Grafit, elmas ve fulleren olmak üzere 3 alloptrobu vardır. Alloptropların fiziksel özelliklerinin tümü, kimyasal özelliklerinin büyük kısmı farklıdır. Nanotüpler Grafitten özel yöntemlerle elde edilen tüpler nanometre boyutunda olduğu için nanotüp olarak adlandırılır. İletken, yarı iletken ve süper iletken özelliklere sahiptir. Çok esnek ve sağlamdırlar. Sağlık alanında görüntüleme cihazlarında, uzay çalışmalarında, elektronik sanayilerde kullanılır. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 1

3 Organik Kimyaya Giriş Elmas C yapay alloptrobudur. Silindir şeklide olanlara nanotüp denir. Grafit benzeri bir yapıya sahip olup her bir C atomu 3 C atomuna bağlıdır. Bilinen en sert doğal maddedir. Bu nedenle kesici ve aşındırıcıdır. Şeffaftır ve elektiriği iletmez. Isıyı iyi iletir. Ağ yapılıdır, sıvı çözücülerde çözünmez. C atomları düzgün dört yüzlü bir geometri oluşturur ve her atom dört bağ yapar. Organik Bileşiklerin Formülleri Basit Formül: elementlerin türünü ve atom sayılarını gösterir. ( CH4, CH2O ) Molekül Formül: Atom türü ve atom sayısını gösterir. ( C6H12O6 ) Altıgen halkalar oluşturan ve tabakalar halinde bulunan yumuşak bir maddedir. Siyah ve parlaktır. Isı ve elektrik iletkenliği iyidir. Ağ yapılıdır, sıvı çözücülerde çözünmez. Tabakalar bir biri üzerinde kayabildiği için iyi bir yağlayıcıdır. Grafit Yapı (açık) Formül: Atom türü, sayısı ve bağlanış biçimini gösterir. İskelet (çizgi) Formül: En uzun zincir kırık doğrularla gösterilir. Fulleren Nanometre boyutunda ve oldukça sağlam bir yapıdır. Küre, elips veya silindir şekillerinde bulunabilir. C60 molekülü olarak top, tüp, çubuk ve halka şeklinde bulunabilirler. Uygun çözücülerde çözünebilirler. Soru: C, H ve O, içeren bir organik bileşikte 24 gr C, 5 gr H ve 8 gr O atomu bulunmaktadır. Buna göre, bileşiğin basit formülü nedir? Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 2

4 Organik Kimyaya Giriş Lewis Gösterimi Moleküldeki atomların toplam değerlik elektron sayıları hesaplanır. İyon (+) yüklü ise yük sayısı toplamından çıkartılır. (-) yüklü ise toplanır. ( D e - ) Moleküldeki atomların kararlı iken olması gereken toplam değerlik elektron sayısı hesaplanır. ( K e - ) İskelet yapı çizilir (Merkez atom, bağ yapma gücü yüksek olan atomdur.). Rezonans Bir formüldeki atomların yerleri aynı kalırken, elektron çiftlerinin yer değiştirmesi ile eş değer lewis formüllerinin yazılmasına denir. Not: Kısaca pi bağının yer değiştirmesidir. Bağ Sayısı = K e - - D e - 2 D e - bağ yapımında kullanılır artan elektronlar okleti tamamlayacak şekilde atomların üzerine konur. Örnek: HCN Atom Değerlik e - Kararlı Hali H 1 2 C 4 8 N 5 8 Toplam Bağ Sayısı = = 4 bağ (8 elektron) 2 H C N H C N + Örnek: NH 4 Atom Değerlik e - Kararlı Hali N 5 8 H 1 2 H 1 2 H 1 2 H 1 2 Yük -1 Toplam 8 16 Bağ Sayısı = 16 8 = 4 ( 8 elektron ) 2 Örnek: C 2 H 2, CH 2 OH, N 2 H 4, CO 2 Tautomer Pi bağı ve H in aynı anda yer değiştirmesine denir. Koordine Kovalent Bağ İki atom arasındaki bağ elektronlarının atomlardan biri tarafından sağlanması sonucu oluşan bağa denir.,, Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 3

5 Organik Kimyaya Giriş Sigma ve Pi Bağı Sigma bağı atomlar arasında oluşan ilk bağdır ve iki atom arasında yalnız bir tane oluşur. Sigma bağı oluştuktan sonra pi bağı oluşabilir. Sigma bağının kuvveti pi bağından büyüktür. İki atom arasında oluşan ikili bağdan biri sigma diğeri pi bağıdır. İki atom arasında oluşan üçlü bağdan biri siğma diğer ikisi pi bağıdır. Hibritleşme Farklı enerji düzeylerinde bulunan atom orbitallerinin etkileşerek aynı enerji düzeyine sahip özdeş orbitallere dönüşmesine hibritleşme (melezleşme) denir. C 6 için; Sigma bağları molekül geometrisini belirlerken, pi bağları bağ uzunluğunu kısaltır. Bağ eksenine dik p-p orbitallerinin yan yana örtüşmesi ile pi bağı oluşur. Örnek: Aşağıdaki bileşiklerde kaç tane sigma ve pi bağı var? Hibritleşme kovalent bağlar arasında olur. ( Beliryum metal olmasına rağmen kovalent karakteri yüksek olduğundan hibritleşme yapabilir. ) Not: Bir atomun yaptığı; Hibritleşme Türü = sp n, n = (sigma bağ sayısı + ortaklanmamış elektron çifti 1 ) Örnek: C için hibritleşme türü = sp 3 (n= ) 2. C için hibritleşme türü = sp 2 (n= ) 3. O için hibritleşme türü = sp 3 (n= ) 4. N için hibritleşme türü = sp 3 (n= ) 5. O için hibritleşme türü = sp 2 (n= ) Molekül Geometrisi Molekül geometrileri değerlik katmanı elektron çiftleri itme kuramına (VSEPR) göre belirlenir. Bu kurama göre, hibrit orbitalleri üç boyutlu mekanda bir birinden olabildiğince uzakta olmalıdır. Bu kuram, merkez atoma iki yada daha fazla atomun bağlandığı moleküller için geçerlidir. Merkez Atom, A; ortaklanmamış elektron çifti, E; merkez atoma bağlı atom yada atom grupları, X ile gösterilir. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 4

6 Organik Kimyaya Giriş Not: Molekül geometrisi için 4A, 5A ve 6A temel olarak düzgün dört yüzlü yapıdadır. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 5

7 Organik Kimyaya Giriş Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 6

8 Organik Kimyaya Giriş Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 7

17 Organik Kimyaya Giriş CEVAP ANAHTARI TEST - 1 TEST B 1 C 2 B 2 B 3 C 3 A 4 E 4 B 5 E 5 B 6 D 6 D 7 C 7 E 8 D 8 D 9 E 9 A 10 D 10 B 11 E 11 C 12 B 12 E 13 E 13 B TEST 5 1 D 2 B 3 B 4 D 5 E 6 E 7 B 8 B 9 D 10 C 11 A 12 B 13 C KAYNAKÇA 1. Çap Yayınları İleri Düzey Kimya 12. Sınıf 2. Palme Yayıncılık LYS Kimya Konu Anlatımı 3. İhtiyaç Yayıncılık Kimya Öğretmenliği Cilt 3 TEST - 3 TEST A 1 C 2 E 2 A 3 E 3 A 4 B 4 C 5 E 5 E 6 A 6 C 7 C 7 C 8 E 8 C 9 A 9 A 10 A 10 E 11 D 11 D 12 A 12 B 13 B 13 A Müfedat Kazanımlar ve Açıklamalar Bu üniteyi tamamlayan öğrenciler; Anorganik ve organik bileşikleri ayırt eder. a. Organik bileşik kavramının kökeni ve tarihsel gelişimi irdelenir Karbon allotroplarının özelliklerini yapılarıyla ilişkilendirir. a. Karbon elementinin çok sayıda bileşik oluşturma özelliği ile bağ yapma özelliği arasında ilişki kurulur. b. Elmas ve grafit incelenir; fulleren ve nanotüplerin yapıları/önemleri kısaca tanıtılır Kovalent bağlı türlerin Lewis formüllerini yazar. a. Oktetin aşıldığı moleküller kapsam dışıdır Tek, çift ve ü.lü bağların oluşumunu hibrit ve atom orbitallerini kullanarak yorumlar Moleküllerin geometrilerini merkez atomu orbitallerinin hibritleşmesi esasına göre tahmin eder. a. Hibritleşmenin yanısıra VSEPR (Değerlik Katmanı Elektron Çifti İtmesi) yaklaşımı da verilir. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 16

18 Organik Bileşikler Sadece C ve H bulunduran bileşiklere hidrokarbon denir. Organik bileşiklerde kimyasal tepkimelere yatkın olan gruplara fonksiyonel grup denir. bu dalın yakın olduğu uçtan başlar. Ø Zincir bir alkene aitse ikili bağın yakın olduğu uçtan başlanır. Ø Zincir bir alkine aitse üçlü bağın yakın olduğu uçtan başlanır. Ø Zincirde hem ikili hem üçlü bağ varsa numaralandırma ikili bağın olduğu uçtan başlar. Önce zincire bağlı grupların C numarası sonra da sayısı ve grup adı ( ) işareti konarak yazılır. En son olarak esas zincir belirlenir. Gruplar alfabetik sıraya göredir. Bütün organik bileşiklerde sistematik adlandırmaları alkanların adlarından türetildiğinden alkanların adları bilinmesi gerekir. Not: Alifatik hidrokarbonlarda bulunan ikili ve üçlü bağlarda fonksiyonel gruptur. Organik Bileşiklerin Genel Adlandırılması Organik bileşikler adlandırılırken uluslararası kimya birliğinin ( IUPAC ) belirlediği standartlar kabul edilir; Moleküldeki en uzun C zinciri belirlenir ve bu C sayısı ana bileşiği ifade eder. Zincirdeki C atomlarına numara verilir. Numara verilirken aşağıdaki kurallara uyulur: Ø Zincir fonksiyonel grup içermiyorsa ve sadece dallanma varsa dalın yakın olduğu uçtan numaralandırmaya başlar. Ø Dallanma her iki ucada aynı uzaklıkta ise dallanmanın yoğun olduğu uçtan numaralandırma başlar. Ø Dallanma her iki gruba aynı uzaklıkta olup dallardan biri alkil grubu dışında ise numaralandırma Bazı Alkanların Formülleri: Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 1

19 Organik Bileşikler Alkil Grupları Alkanların bir H eksiği olan gruplara Alkil grubu denir. ( CH 3, C 3 H 7 ) Alkinlerin adlandırılması, alkanlardaki an eki yerine il eki getirilir. Fonksiyonel Gruplar Alkil gruplarına bağlı olan ve kimyasal tepkimelere yatkın gruplara fonksiyonel grup denir. Örnek: Alkil gruplarına radikal denir. R ile gösterilir. Alkanlarda C atomları Bir C atomu sadece başka 1 tane C atomuna bağlıysa bu C atomuna primer (birincil, 1 0 ) C atomu denir. Bir C atomuna başka 2 tane C atomu bağlıysa bu C atomuna sekonder (ikincil, 2 0 ) C atomu denir. Bir C atomuna başka 3 tane C atomu bağlıysa bu C atomuna tersiyer (üçüncül, 3 0 ) C atomu denir. Bir C atomuna başka 4 tane C atomu bağlıysa bu C atomuna kuaterner (dördüncül, 4 0 ) C atomu denir. Örnek: Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 2

20 Organik Bileşikler Organik Bileşiklerde İzomeri Molekül formülleri aynı, fakat açık formülleri farklı olan bileşiklere izomer bileşikler denir. 3. Fonksiyonel Grup İzomeri Aynı C sayısına sahip olan, bileşikleri birbirlerinin fonksiyonel izomerleridir. A. Yapı İzomeri Molekül formülleri aynı yapı formülleri farklı olan bileşiklere denir. Bileşikteki c sayısı arttıkça izomeri sayısı da artar. Yapı izomeri olan bileşiklerin kimyasal ve fiziksel özellikleri bir birinden farklıdır. 1. Zincir Dallanma İzomeri B. Stereoizomeri (Üç Boyut) Birbirinin izomeri olan moleküllerde atomların bağlanma şekilleri aynı, ancak uzaydaki yönelişleri farklı olan izomerlere stereoizomerler denir. 1. Geometrik ( Cis Trans ) İzomeri 2. Konum İzomeri Fonksiyonel grubun farklı C atomuna bağlanmasıyla oluşan izomerliktir. Örnek: Cis Trans izomerlerinin fiziksel özellikleri bir birinden farklıdır. Cis izomerinin kaynama noktası trans izomerinden daha büyüktür. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 3

21 Organik Bileşikler 2. Optik İzomeri Birbirinin ayna görüntüsü şeklinde olan atom ya da grupların oluşturduğu izomeriye optik izomeri denir. Bir organik bileşikteki karbon atomlarından birine veya bir kaçına dört değişik grup bağlanmışsa böyle bileşiklere optikçe aktif bileşikler denir. Optikçe aktifliği sağlayan karbon atomuna asimetrik karbon atomu ya da kiral merkez denir. Polarize Işık Bir düzlem boyunca yayılan ışığa polarize ışık denir. Bir düzlemin polarize ışığı sağa yada sola çevirmesi ( + ) ya da ( - ) ile gösterilir. Polarize ışığın sağa yada sola çevrilmesi sadece deneysel yollarla belirlenir. D L (Dexter Laevus) Adlandırma Optikçe aktif maddelerin adlandırmasında kullanılan yöntemdir. Bu yöntemde asimetrik C atomuna bağlı -OH, -NH 2 yada halojenler sağ tarafta ise D-, sol tarafta ise L-, şeklinde adlandırılır. Örnek: Optikçe aktif C içeren bileşiklerin kendisi ile aynadaki görüntüsü çakışmaz. Bir moleküldeki asimetrik C sayısı n ise, bu molekülün optik izomer sayısı 2 n dir. Asimetrik C atomu taşımayıp ayna görüntüleri kendileri ile çakışan moleküllere simetrik moleküller denir. Optikçe aktif olan bileşiklerin D ve L izomerlerini bir çözelti içerisinde eşit oranda bulunduran karışımlara rasemik karışım yada rasemat denir. Rasematlar polarize ışığı kıramazlar. R S (Rectus Sinister) Adlandrıma Optikçe aktif maddelerin adlandırmasında en yaygın kullanılan yöntemdir. Bu sistemde: a) Molekül ağırlığı en küçük atom yada grup asimetrik karbon atomunun arkasına gelecek şekilde molekül yönü belirlenir. b) Asimetrik C atomuna bağlı olan atom gruplarının ilk atomu aynı ise bağlı gruplardaki ikinci veya üçüncü atom numaraları dikkate alınır. Çift bağ varsa aynı atomdan iki tane bağlanmış gibi düşünülür. c) Sıralama ok ile gösterildiğinde ok saat yönünde ise R, saat yönünün tersinde S ön eki ile adlandırma yapılır. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 4

22 Organik Bileşikler Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 5

23 Organik Bileşikler Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 6

30 Organik Bileşikler CEVAP ANAHTARI TEST - 1 TEST C 1 A 2 D 2 A 3 C 3 B 4 B 4 D 5 D 5 A 6 A 6 E 7 E 7 D 8 E 8 C 9 B 9 D 10 E 10 C 11 A 11 C TEST - 3 TEST C 1 C 2 E 2 A 3 D 3 E 4 B 4 C 5 D 5 C 6 A 6 B 7 C 7 B 8 C 8 E 9 E 9 C 10 E 10 D 11 B 11 B Müfredat Organik bileşikleri fonksiyonel gruplarına göre sınıflandırır. a. Alkil- gruplarına, hidroksi-, alkoksi-, halo-, karbonil-, karboksil-, açil-, amino-, nitro-, siyano-, fenil- gibi gruplar bağlanınca oluşan bileşikler genel olarak tanıtılır. Organik bileşiklerde farklı tipte izomerleri ayırt eder. a. Bu başlık altında yapısal izomerlik ve fonksiyonel grup izomerliği ele alınır; cis-, trans- izomerliği ve geometrik izomerlikler ise ilgili konular içinde işlenir. b. Halkalı bileşiklerde cis-, transizomerliğine girilmez. KAYNAKÇA 1. Çap Yayınları İleri Düzey Kimya 12. Sınıf 2. Palme Yayıncılık LYS Kimya Konu Anlatımı 3. İhtiyaç Yayıncılık Kimya Öğretmenliği Cilt 3 Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 13

31 Alkanlar ( Parafinler ) Genel Özellikleri Genel formülleri C n H 2n + 2 dir. Doymuş hidrokarbonlardır. Parafinler (isteksiz) ve siklik (halkalı) parafinler olarak da adlandırılır. En basit üyesi metan ( CH 4 ) dır. Bir birini izleyen alkan molekülleri arasında CH 2 kadar fark varsa bu dizilime homolog sıra denir. Polimerleşmezler. C atomlarının yaptığı bağlar arası açı derecedir. Molekülleri apolardır. Apolar yapıdan dolayı moleküller arasında London kuvvetleri etkindir. C atomu sayısı arttıkça kaynama noktaları da artar. Dallanma arttıkça kaynama noktaları azalır. Kaynakları petrol ve doğalgazdır. Adlandırma Moleküldeki en uzun C zinciri seçilir ve bu zincirdeki C sayısına denk gelen alkan adı esas alınır. Ana zincire birden fazla yan dal bağlı ise, bu yan dalların bağlı olduğu C ların numarası ayrı ayrı belirtilir ve yan dallar aynı ise latince di, tri, tetra, penta gibi sayılarla adlandırılır. Eşit uzunlukta iki C zinciri varsa daha çok yan dal içeren zincir seçilir. Seçilen zincirdeki karbonlar alkil ya da atom grupları hangi uca yakında o uçtan başlanarak numaralandırılır. En uzun C zincirine farklı tür alkil ve atomlar bağlı ise her birinin bağlanmış olduğu zincirdeki C numarası ve adı yazılır. Gruplar alfabetik sıraya göre yazılır. Önce yan dalın bağlı olduğu C atomunun numarası belirlenir. Sonra araya eklenip yan dalın adı yazılır. Daha sonra en uzun C zincirine karşılık gelen alkanın adı yazılır. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 1

32 Alkanlar ( Parafinler ) Sikloalkanların Adlandırılması C sayısına göre alkanın adının önüne siklo sözcüğü getirilir. Alkanlarda İzomeri Alkanların ilk üyesi metan, etan ve propanın izomeri yoktur. Yapı izomori görünür. Dallanma izomeri ve konum izomeri vardır. C sayısı arttıkça izomer sayısı artar. Alkan bileşiklerinde 2. C da -CH 3 dallanması varsa izo, 2 tane CH 3 varsa neo ön ekiyle adlandırılır. Örnek: C 5 H 12 Sikloalkanlardan bir H çıkarılırsa sikloalkil oluşur. Halkalı yapıya birden fazla atom ya da grup bağlıysa, bu gruplardan birine 1 rakamı verilir, diğer gruplar en küçük rakam gelecek şekilde sağa ya da sola doğru numaralandırma yapılır. Kimyasal Tepkimeleri 1. Yanma Tepkimesi 2. Yer Değiştirme Tepkimesi Sübstitüsyon tepkimelerinde bir atom veya bir atom grubu, alkan molekülündeki bir H atomu ile yer değiştirir. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 2

33 Alkanlar ( Parafinler ) Petrol ile birlikte bulunan doğal gazda bir hidrokarbon karışımıdır. Alifatik hidrokarbonlar, alifatik ve aromatik hidrokarbonların bir karışımı olan petrolden elde edilir. Diklorometan (CH 2 Cl 2 ) Doğal olarak bulunmayan, sentetik bir haloalkandır. Oda sıcaklığında sıvıdır. Endüstride boya çözücü, aeresollerde itici gaz, ilaç sanayisinde çözücü madde olarak kullanılır. İnsan sağlığına zararlıdır. Bazı Avrupa ülkelerinde kullanımına sınırlama getirilmiştir. Gaz yağı, jet ve dizel motorlarda kullanılan 10 ile 16 arası karbona sahip çeşitli alkanları içeren bir yakıttır. Motor yağları 17 ile 22 arası karbona sahip hidrokarbon karışımıdır. Bir petrol türevi olan benzin ise 6 ile 9 arası karbona sahip hidrokarbonların bulunduğu bir karışımdır. Petrolün yapısında bulunan düz zincirli alkanlar benzinin kalitesini düşürür. Büyük moleküllü hidrokarbonlar çeşitli katalizörlerle ısısal parçalanmaya uğratılarak daha az karbonlu ve daha fazla dallanmış alkanlara kırılır veya çevrilir. Bu işleme katalitik kraking denir. Triklorometan (CHCI 3, kloroform) Oda sıcaklığında sıvı halde olan tatlı bir kimyasaldır. Tıpta anestezik olarak, sanayide çözücü olarak kullanılır. Tetraklorometan (CCI 4, karbon tetraklorür) Oda koşullarında sıvı hâldedir. Metanın klorlanma tepkimesinde belirli bir yüzdede diğer haloalkanlarla birlikte bulunur. Yoğunluğu sudan daha büyüktür. Yanıcı bir madde olmadığından yangın söndürücü ve kuru temizleme işlemlerinde yağ çözücü olarak kullanılır. Örnekler 1. Aşağıdakilerin yapı formülünü çiziniz. Cevaplar Alkanların Kullanım Alanları Hidrokarbonların ana kaynağı petrol ve kömürdür. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 3

34 Alkanlar ( Parafinler ) 1. Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 4

35 Alkanlar ( Parafinler ) Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 5

36 Alkanlar ( Parafinler ) Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 6

42 Alkanlar ( Parafinler ) CEVAP ANAHTARI TEST - 1 TEST C 1 D 2 C 2 E 3 C 3 D 4 A 4 C 5 B 5 D 6 B 6 D 7 B 7 B 8 B 8 E 9 C 9 B 10 E 10 C 11 C 11 B B TEST - 3 TEST A 1 C 2 C 2 E 3 A 3 C 4 E 4 E 5 E 5 E 6 C 6 E 7 D 7 D 8 D 8 B 9 D 9 C 10 E 10 E 11 C 11 D 12 B 12 B 13 E 13 Müfredat Basit alkanların ad ve formüllerini eşleştirir; özellikleriyle kullanım alanlarını ilişkilendirir. a. Alkil halojenürlerden diklorometan, kloroform ve karbon tetraklorürün endüstriyel kullanımına değinilir. b. Yanma ve halojenlenme yer değiştirme özellikleri işlenir. c. Alkanların kullanım alanı olarak yakıtlar, çözücüler ve alkil halojenürlerin üretimi ele alınır. KAYNAKÇA 1. Çap Yayınları İleri Düzey Kimya 12. Sınıf 2. Palme Yayıncılık LYS Kimya Konu Anlatımı 3. İhtiyaç Yayıncılık Kimya Öğretmenliği Cilt 3 Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 12

43 Alkenler ( Olefinler ) Genel Özellikleri Genel formülleri C n H 2n dir. Yağ oluşturucu anlamına gelen olefinler olarakta bilinir. Doymamış hidrokarbonlardır. C atomları arasında en az bir tane ikili bağ içerirler. Polimerleşme tepkimesi verirler. Homolog seri oluştururlar Molekülleri apolardır. Apolar yapıdan dolayı moleküller arasında London kuvvetleri etkindir. C atomu sayısı arttıkça kaynama noktaları da artar. Dallanma arttıkça kaynama noktaları azalır. Kaynakları petrol ve doğalgazdır. İki tane ikili bağ içerenlerinin (alkadien) genel formülü C n H 2n-2 dir. Alkenlerden bir h atomu çıkarılması ile elde edilen yapıya alkenil denir. Alken adının sonuna -il eki getirilerek adlandırılır. Adlandırma Alkanlardaki an eki yerine -en getirilir. Sikloalkenlerin Adlandırılması Sikloalkene bağlı grup yoksa çift bağın yeri belirtilmez. Molekül içinde birden fazla çift bağ varsa hem yeri hem adedi belirtilir. (dien, trien) Sikloalkene bağlı olan grup ya da gruplar varsa, bu gruplar en küçük numarayı alacak şekilde ve çift bağ 1 ile 2 nolu C atomları arasında kalacak şekilde numaralandırma yapılır. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 1

44 Alkenler ( Olefinler ) Çift bağın yeri belli olduğundan adlandırmada ayrıca yeri belirtilmez. Alkenlerin eldesi 1. Alkanlardan H 2 Çekilmesi (Dehidrojenasyon H 2 ) 2. Alkinlerin Kısmi doyurulması (Hidrojenasyon +H 2 ) Alkenlerde İzomeri 1. Cis Trans ( Geometrik ) İzomeri Uç alkenlerde cis-trans izomeri yoktur. Alkenlerdeki ikili bağın bağ eksenleri etrafındaki dönmeyi engellemesi ile oluşur. Alkinler, Lindlar katalizarlüğünde ( aktifliği azaltılmış Pd/CaCO 3 katalizörü ) yapıya H 2 katılması ile alkene dönüşür. Katalizörün aktifliği azaltılmazsa alkenden sonra alkan oluşumu gerçekleşir. 3. Alkollerden Su Çekilmesi (Dehidrasyon H 2 O) Alkoller kuvvetli asitlerle ısıtıldığında su kaybederek alkenleri oluştururlar. Cis-Trans izomerlerinin kimyasal özellikleri aynı, fiziksel özellikleri farklıdır. Cis izomeri polar, tans izomeri apolardır. Bu yüzden cis izomerinin erime kaynama noktası yüksektir. Cis izomeri ısıtılırsa trans izomerine dönüşebilir. 2. Konum İzomeri Ana ürün Zaitsev kuralına göre belirlenir. Bu kurala göre, bileşikten OH veya X ayrılırken bunların bağlı olduğu C a komşu olan hidrojeni az olan C atomundan Bir H atomu ayrılır. C sayıları aynı olan iki alkende ikili bağın yeri değiştirildiğinde veya dallanma içerdiğinde konum izomeri oluşur. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 2

45 Alkenler ( Olefinler ) 4. Alkil Halojenürlerin Dehidrohalojenasyonu (-HX) Alkil hakojenür kuvvetli baz olan NaOH ve KOH in alkoldeki çözeltisi ile ısıtılarak tepkimeye sokulur. Molekülden ayrılan H ve halojen komşu iki C atomuna bağlıdır. Ana ürün Zaitsev kuralına göre belirlenir. Ana ürün verimleri genellikle %70 80 arasındadır. b. Halojen Katılması (X 2 ) Halojenler ikili bağın olduğu C atomlarına bağlanarak dihaloalkanı oluşturur. Halojen katılmasında Br 2 kullanırsa, bu tepkimeler sırasında Br çözeltisinin kahve rengi kaybolur. ( Br 2, C=C arasındaki pi bağının ayıracıdır.) c. Hidrojen Halojenür (HX) Katılması Alkil halojenür oluşur. Markovnikov kuralına göre katılma gerçekleşir. Bu kurala göre H atomu çift bağ C atomlarından hidrojence zengin olana bağlanır. ( Zaitsevin Tersi ) 5. Dihakojenürlerden Halojen Ayrılması ile Alken Eldesi (Dehakojenasyon) Halojenler iki komşu C atomunda ise Zn veya Mg kullanılarak alken elde edilebilir. d. Su ( H-OH) Katılması Alkenlere su katılmasıyla alkol elde edilir. Katılma Markovnikov kuralına göre gerçekleşir. Alkenlerin Kimyasal Tepkimeleri 1. Katılma Tepkimeleri İkili bağdaki pi bağının açılması ile bu bağa yeni atom ya da atom grupları bağlanır. Bu tür tepkimelere katılma tepkimesi adı verilir. a. H 2 Katılması Alkenlere H 2 katılması ile alkanlar oluşur. Tepkime sırasında Pt, Ni, Pd gibi katalizörler kullanılır. Bir redoks tepkimesidir. 2. Yükseltgenme Tepkimeleri a. Yanma Tepkimeleri Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 3

46 Alkenler ( Olefinler ) b. Alkenlerin KMnO 4 İle Yükseltgenme Bazik ortamda soğuk ve seyreltik KMnO 4 çözeltisi alkendeki ikili bağı kırarak diolleri oluşturur. KMnO 4 çözeltisinin menekşe rengi giderildiği için alkenleri tanıma tepkimesi olarak kullanılır. Bu yönteme Bayer Testi denir. 2. Aşağıdaki bileşiklerin adını yazınız. 3. Aşağıdakilerin yapı formülünü yazınız. 3. Polimerleşme Tepkimeleri Çoklu alken moleküllerinin uygun şartlarda ikili bağları kırarak birbirine bağlanması sonucu polimer ürünler oluşturulur. Örnekler 1. Aşağıdakilerin yapı formüllerini yazınız. Cevaplar Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 4

47 Alkenler ( Olefinler ) Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 5

48 Alkenler ( Olefinler ) Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 6

59 Alkenler ( Olefinler ) CEVAP ANAHTARI TEST - 1 TEST C 1 E 2 B 2 B 3 D 3 E 4 C 4 B 5 B 5 A 6 C 6 A 7 B 7 C 8 B 8 A 9 A 9 D 10 B 10 D 11 D TEST - 3 TEST D 1 C 2 B 2 B 3 C 3 D 4 E 4 D 5 D 5 E 6 E 6 D 7 A 7 A 8 E 8 C 9 B 9 D 10 E 10 C 11 A 11 C TEST - 5 TEST B 1 E 2 D 2 B 3 A 3 B 4 B 4 E 5 A 5 D 6 E 6 E 7 A 7 E 8 C 8 E 9 B 9 B 10 D 10 C E A Müfredat Basit alkenlerin üretimlerini açıklar; ad ve formüllerini eşleştirir; özellikleriyle kullanım alanlarını ilişkilendirir. a. Alkollerden ve alkil halojenürlerden alken üretimi işlenir. b. cis- trans- izomerlik işlenir. c. Alkenlerin kullanım alanı olarak alkil halojenür ve alkoller için ham madde olmaları, gıda endüstrisindeki kullanımları ve polimerleşme özellikleri ele alınır. ç. Etenin kloro türevlerinin kuru temizlemedeki rolüne değinilir. KAYNAKÇA 1. Çap Yayınları İleri Düzey Kimya 12. Sınıf 2. Palme Yayıncılık LYS Kimya Konu Anlatımı 3. İhtiyaç Yayıncılık Kimya Öğretmenliği Cilt 3 Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 17

60 Alkinler Genel Özellikleri Genel formülleri C n H 2n-2 dir. Doymamış hidrokarbondur. C atomları en az bir tane üçlü bağ içerirler. Polimerleşme tepkimesi verirler. Homolog seri oluştururlar. Molekülleri apolardır. Apolar yapıdan dolayı moleküller arasında London kuvvetleri etkindir. C atomu sayısı arttıkça kaynama noktaları da artar. Dallanma arttıkça kaynama noktaları azalır. Aseliten grubu olarak bilinirler. Geometrik izomer (cis-trans) görünmez. Uç ve iç alkin olmak üzere iki türdür. iç alkin. uç alkin. Uç alkinler asidik karaktere sahip H atpmu içerir. Alkinlerin Adlandırılması Sistematik adlandırma kuralları alkenlerle aynıdır. Aynı sayıda C atomu taşıyan alkanlardaki -an eki yerine -in yazılır. Zincirin uçlarından eşit uzunlukta bir çift bağ ve bir üçlü bağ varsa, çift bağ en küçük numaraya yazılır. İkili ve üçlü bağlar uçlara farklı uzaklıkta ise C atomlarının numaralandırılmasına çoklu bağların yakın olduğu uçtan başlanır. Ana zincir adlandırılması her zaman ikili bağa göre yapılır. Alkinlerden bir H çıkarılması ile oluşan radikal gruplara alkinil grubu denir. Alkinlerde IUPAC kuralları dışında asetilene göre yapılan adlandırmada yaygın olarak kullanılır. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 1

61 Alkinler Asetilen Eldesi Asetilen birçok sentez tepkimesinin çıkış maddesi olduğundan sanayide çok kullanılan, önemli bir bileşiktir. Su katılması iki basamakta gerçekleşir. İlk basamakta enol oluşurken, ikinci basamakta kararsız olan enol tautomeriye uğrayarak keto (karbonil grubu) bileşiklerine dönüşür. 2. Metallerle Yer Değiştirme Tepkimeleri Asetilen ve diğer alkinler petrolün yüksek sıcaklık altında katalik kraking yöntemi sonucunda parçalanmasından da elde edilir. Alkinlerin Kimyasal Tepkimeleri 1. Katılma Tepkimeleri a. H 2 Katılması Ni ya da Pt katalizörlüğünde katılma gerçekleşir. Kullanılan alkin uç alkinse, asidik karakterli h atomu taşıdıkları bazı metallerle yer değiştirme tepkimesi verirler. Bu tepkimeyi iç alkenler vermez. Amonyaklı gümüş nitrat (AgNO 3 ) çözeltisi Tollens ayıracı ve amonyaklı Cu 2 Cl 2 çözeltisi Fehlig çözeltisi olarak adlandırılır. Tollens ve Fehling ayıraçları alkan ve alken ile tepkime vermez. Alkin, aldehit ve formik asit gibi bazı organik bileşiklerde ayıracı olarak kullanılır. b. Hidrojen Halojenür (HX) Katılması Katılma Markovnikov kuralına göre gerçekleşir. Asetilenin ağır metal tuzları kuru halde iken ufak bir sarsıntıda şiddetli patlarlar. c. Su (HOH) Katılması Asetilene su katıldığında aldehit elde edilirken, diğer Alkinlere su katıldığında keton oluşturulur. 3. Polimerleşme Tepkimeleri Üç asetilen molekülünün polimerleşmesi sonucu benzen molekülü oluşur. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 2

62 Alkinler Örnekler 1. Aşağıdakilen yapı formülünü yazınız. 4. Yanma Tepkimeleri Asetilenin Özellikleri ve Kullanım Alanları Özellikleri: 2. Aşağıdaki bileşiklerin IUPAC adlarınız yazınız. Kolayca alevlenen renksiz bir gazdır. Saf asetilen hoş kokulu, narkotik, zehirsiz, renksiz çözünmüş bir gazdır. Yanıcı ve boğucudur. Hava ile parlak, yoğun ve isli bir alevle yanar. Kullanım Alanları: Oksijen kaynağında. Metallerin kesilmesinde ve kaynaklanmasında yakıt olarak. Kimya sanayinde organik maddenin ve plastiklerin birlesim yoluyla üretilmesinde (Vinil). Spektrometre cihazı ve diğer sayaçlarında Yüksek alev sıcaklığı gereken yerlerde ( C). Şamandıra, deniz fenerleri, maden kuyuları, yol işaretleri gibi elektrik enerjisinden yararlanılamayan alanların aydınlatılmasında. Çeşitli böcek öldürücü ilaçlarda. Neopren kauçuğu yapımında. Cevaplar 1. Not: Alkinlerin Eldesi ve Kimyasal Tepkimelerinde sadece Asetilenin bilinmesi yeterlidir. 2. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 3

63 Alkinler Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 4

64 Alkinler Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 5

69 Alkinler CEVAP ANAHTARI TEST - 1 TEST A 1 B 2 B 2 C 3 D 3 A 4 C 4 E 5 E 5 E 6 E 6 C 7 D 7 D 8 C 8 E 9 A 9 C 10 D 10 A 11 E 11 B TEST D 2 D 3 E 4 C 5 C 6 D 7 D 8 C 9 D 10 A 11 C 12 D 13 Müfredat Basit alkinlerin üretimlerini açıklar; ad ve formüllerini eşleştirir; özellikleriyle kullanım alanlarını ilişkilendirir. a. Yalnızca asetilenin üretimi, katılma özellikleri ve birincil patlayıcı tuzları işlenir. KAYNAKÇA 1. Çap Yayınları İleri Düzey Kimya 12. Sınıf 2. Palme Yayıncılık LYS Kimya Konu Anlatımı 3. İhtiyaç Yayıncılık Kimya Öğretmenliği Cilt 3 Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 10

70 Aromatik Bileşikler Genel Özellikleri Yapısında benzen (C 6 H 6 ) bulunduran bileşiklere aromatik bileşik denir. Aromatik halkaya bağlı alifatik yan zincirlerin olduğu hidrokarbonlara arenler denir. Aromatik hidrokarbonlardan (arenler) bir H ayrılırsa aril (C 6 H 5 -) oluşur. Benzen halkasına bir atom ya da grup bağlanmasıyla oluşan bileşiklere benzenin türevleri denir. Ana kaynağı kömürdür. Aromatik Bileşiklerin Adlandırılması Benzen halkasına farklı atom veya atom grupları bağlıysa C atomları öncelik sırasına göre numaralandırılır. Sıralamada önceliği olan atom ya da grubun bağlı olduğu C atomuna 1 numara verilir. Benzen halkasına bağlı grupların numaralandırılırken öncelik sırası, (-R alkil, X halojen) İki tane farklı alkil veya halojen bağlı ise alfabetik sıralamaya göre C atomları numaralandırılır ve bileşiğin adı grupların C numarası ile birlikte söylenir. Sistematik adlandırmada aromatik halkaya bağlı bulunan atom veya atom gruplarının konumları, C halkası boyunca gruplar küçük numaraları alacak şekilde 1-6 rakamları ile numaralandırılarak gösterilir. Aromatik bileşikte, bağlı olan grupla birlikte bileşiğin bir yaygın adı varsa bu grubun bağlı olduğu C atomu 1 numaralı C kabul edilir. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 1

71 Aromatik Bileşikler Benzen halkasına iki atom veya atom grubu bağlıysa orto, meta veya para (o-, m-,p-) terimleri kullanılabilir. Orto terimi grupların 1 ve 2. karbonlara, meta terimi 1 ve 3. karbonalara, para terimi ise 1 ve 4. karbonlara bağlı olduğunu gösterir. Benzen halkasına iki tane metil grubu bağlandığında bileşiğin yaygın adı ksilen olur. Aril gruplarına başka aril gruplarının bağlanmasıyla çok halkalı bileşikler elde edilir. Bu bileşikler yaygın adları ile bilinir. Benzenden bir H çıkarılmasıyla fenil, tolüenden bir H çıkarılmasıyla benzil, naftalinden bir H çıkarılmasıyla naftil grupları oluşur. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 2

72 Aromatik Bileşikler Aromatik Bileşiklerin Özellikleri Arenler oldukça yanıcı bileşiklerdir. Benzen kansere neden olabilir. Arenlerde üç ortak özellik vardır; o En az 6 karbonludurlar. o Halkalı yapılı düzlemsel moleküllerdir. o Konjuge bağ yapısındadır. Arenlern kaynama noktaları aynı C sayısına sahip alkanlardan yüksektir. Benzen karboksilik bileşiktir. Bir halkadaki bütün atomlar karbonsa böyle bileşiklere karboksilik bileşik denir. Fenol Fenilamin olarakta adlandırılır. İlk kez bir bitkinin damıtılmasıyla doğal olarak elde edilmiştir. Renksiz ve kokulu bir benzen türevidir. Toksik (zehir) etkisi çok yüksektir. Deri boyamacılığında, fotoğrafçılıkta ve matbaacılıkta kullanılır. Polianilin şarj edilebilir bataryalarda kullanılır. Halka atomlarından bir ya da birkaçı karbondan başka atomlarsa böyle bileşiklere heterosiklik bileşikler denir. Benzen %90 dan fazlası petrolden elde edilir. Stiren plastiklerinin üretiminde kullanılır. Deterjan üretiminde kullanılır. Naftalin Beyaz kristal yapılı moleküler bir katıdır. Zayıf asit özelliği gösterir Kömür katranı ve halobenzenden üretilir. Zayıf asit olduğundan antiseptik etkisi vardır. Bu nedenle bazı ilaçların yapımında ve gıda yağlarındaki antioksidan etkisinden dolayı gıda sanayinde kullanılır. Kekik yaprağı ve karanfil çiçeğine koku verir. Piridin Anilin Kömürün damıtılmasıyla ortaya çıkan çeşitli yağların ayrıştırılmasıyla elde edilir Güve kovucu, sanayide yakıt ve boya ham maddesi olarak kullanılır. Eczacılık ve parfümeride ara madde olarak kullanılır. Aromatik amin bileşiğidir. Suda çözünebilir ve bazik özellik gösterir. Kötü kokuludur. Kömür katranından ve sentezlenerek üretilir. İlaç sanayisinde kullanır. Su geçirmeyen tekstil maddelerin yapımında kullanılır. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 3

73 Aromatik Bileşikler Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 4

74 Aromatik Bileşikler Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 5

79 Aromatik Bileşikler CEVAP ANAHTARI TEST - 1 TEST A 1 A 2 A 2 B 3 B 3 B 4 B 4 E 5 D 5 A 6 D 6 D 7 D 7 A 8 D 8 A 9 A 9 D 10 B A TEST E 2 C 3 C 4 E 5 E 6 C 7 D 8 E 9 B 10 B 11 E 12 A 13 Müfradat: Basit aromatik bileşiklerin ad ve formüllerini eşleştirir; özellikleriyle kullanım alanlarını ilişkilendirir. a. Benzen, naftalin, anilin, fenol ve piridin bileşikleri tanıtılarak yapıları, özellikleri ve kullanım alanlarına değinilir. KAYNAKÇA 1. Çap Yayınları İleri Düzey Kimya 12. Sınıf 2. Palme Yayıncılık LYS Kimya Soru Bankası 3. Evrensel İletişim Yayınları 12. Sınıf Ders Kitabı Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 10

80 Alkoller Alkoller ve Sınıflandırılması Sudaki (H-OH) bir H atomunun yerine bir alkil grubunun geçmesi ile oluşan bileşiğe alkol denir. Genel formülü R OH dır. Moleküllerinde bulundurdukları hidroksil (-OH) grubu sayılarına göre sınıflandırılır. Molekülde bir tane OH varsa monoalkol, birden fazla OH varsa polialkol alkol olarak sınıflandırılır. -OH grubunun bağlı olduğu C atomuna bağlı olan organik grup sayısına göre alkoller üç sınıfa ayrılır. Alkollerin Adlandırılması Alkollerin adlandırılması IUPAC sistemine göre ve yaygın adlandırılma olmak üzere iki farklı şekilde yapılabilir. IUPAC adlandırma kuralları aşağıdaki gibidir. -OH grubuna yakın olan uçtan başlanarak en uzun zincire karşılık gelen alkanın adının sonuna ol eki getirilir. Birden fazla OH grubu varsa alkanın adının sonuna OH grubu sayısı gösteren di, -tri vb. eklerden sonra ol eki getirilir. OH gruplarının bağlı olduğu C atomu numarası da belirtilir. Alkolün yapısında ikili veya üçlü bağlar bulunabilir. Bu durumda OH grubunun yakın olduğu uç esas alınarak çoklu bağın yeri ve OH grubunun yeri belirtilir. CH 3 OH bileşiğinde C atomuna alkil grubu bağlı olmadığı halde primer alkol olarak kabul edilir. Alkollerde OH grubunun bağlı olduğu C atomuna a (alfa) C atomu denir. Alkollerin yaygın adlandırılması iki farklı şekilde yapılır. a. Ana hidrokarbon adı bir alkil grubu olarak adlandırılır. Alkil grubunun adının sonuna alkol kelimesi getirilir. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 1

81 Alkoller Şeker içeren maddenin sulu çözeltisinin mayalanarak etil alkole dönüştürülmesi fermantasyon yöntemi olarak bilinir. C 6 H 12 O 6(suda) 2C 2 H 5 OH (suda) + 2CO 2(g) b. OH yan grup olarak alınır. OH grubundan hidroksi olarak bahsedilir. Alkil halojenürlerin hidrolizi ile bir çok alkol elde edilebilir. Alkenler kuvvetli asit katalizörlüğünde su katılması ile alkolü oluşturur. Sikloalkollerin Adlandırılması Halkalı yapıdaki alkol bileşikleri adlandırılırken siklo yapının adı belirtildikten sonra ol eki getirilir. Alkollerin Özellikleri C sayısı azalıp moleküldeki -OH grubu sayısı arttıkça hidrofil özellik artar. ok yönünde çözünürlük artar. Moleküldeki alkil grubu uzunluğu (C sayısı) arttıkça hidrofob özellik artar. Etanolün Elde Edilme Yolları Etanol şeker içeren maddelerin mayalanmasıyla elde edilir. ok yönünde çözünürlük azalır. Düşük C sayılı alkollerde hidrofob özellik çok etkin olmadığından çözünürlük yüksektir. Etil alkol ve su ile doygun bir çözelti oluşturulamaz. Etil alkol suda sonsuz miktarda çözünür. Alkollerde kaynama noktasındaki değişiklik zincir uzunluğuna, fallanmaya ve OH grubu sayısına bağlıdır. Alkil zinciri uzadıkça mol kütlesi ve elektron yoğunluğu arttığından moleküller arasındaki London çekim kuvvetleri ve bileşiğin kaynama noktası artar. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 2

82 Alkoller Dallanma arttıkça kaynama noktası düşer. ok yönünde kaynama noktası azalır. Alkollerin Kimyasal Özellikleri Alkoller yer değiştirme, kondezasyon, yükseltgenme ve ayrılma tepkimeleri verir. 1. Yer Değiştirme Tepkimesi Derişik H 2 SO 4 ve ZnCl 2 katalizörlüğünde halojen asitleri ile yer değiştirme tepkimeleri vererek alkil halojenürleri oluştururlar. ZnCl 2, derişik HCl deki %10 luk çözeltisine Lucas ayıracı denir. 3. Yükseltgenme Tepkimesi Alkollerin yükseltgenmeleri, moleküldeki -OH grubunun bağlı olduğu karbondaki H atomu sayısına bağlıdır. Primer alkollerde OH grubunun bağlı olduğu C atomunda 2 H atomu olduğundan, bu 2 H kaybederek 2 basamak yükseltgenebilirler. Birinci basamakta aldehitler, ikinci basamakta monokarboksilik asitler oluşur. 2. Kondenzasyon Tepkimesi Alkoller H 2 SO 4 katalizörlüğünde karboksilik asitlerle kondenzasyon tepkimesi verirler. Tersiyer alkollerde OH grubunun bağlı olduğu C atomunda H atomu olmadığından yükseletgenemezler. Bütün alkoller Na veya K metali ile tepkime verip alkoksit oluştururlar. Alkollerden asit katalizörlüğünde H 2 O çekilmesi ile eter oluşturabilir. Alkollerin yanma ürünleri: CO 2 ve H 2 O Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 3

83 Alkoller Alkollerin Kullanım Alanları Glikol Metanol ( metil alkol, CH 3 OH ) Odun ruhu veya adun alkolü de denir. Çok zehirli bir maddedir. Genelde CO ve H 2 den üretilir. Metanol en çok üretilen alkoldür. Diğer organik bileşiklerin sentezlenmesinde ve birçok madde için çözücü olarak kullanılır. Etanol (etil alkol, C 2 H 5 OH ) Ses etanol berrak, renksiz ve karakteristik kokulu bir sıvıdır. Dünyada üretilen büyük bir kısmı fermantasyon ile elde edilir. Etanol bütün alkollü içeceklerde bulunur. İyi çözücü olduğundan parfüm yapımında kullanılır. Motor yakıtı olarak kullanılabilir. Biyoetanol, benzinle belirli oranda karıştırılarak altarnatif bir yakıt oluşturur. Ester ve eterlerin üretiminde ham madde olarak kullanılır. Alkollerle karboksilik asitler, H 2 SO 4 kazalizörlüğünde ester oluştururlar. IUPAC adı: 1,2-etandiol Renksiz ve tatlımsı bir sıvıdır. Vernikler ve selüloz asetatlar için iyi bir çözücüdür. Çok yaygın antifiriz sıvısı olarak kullanılır. Gliserin ıupac adı; 1,2,3-propantriol Renksiz ve kıvamlı bir sıvıdır. İlaç sanayinde ve kozmetiklerde kullanılır. Trinitrogliserin, gliserinden elde edilen önemli patlayıcı maddedir. Mannitol Kozalak ağacı, su yosunu, mantar ve zeytinde bulunan doğal bir karbonhidrat alkolüdür. Hoş tadı olan mantinol ferahlatıcı ve tatlandırıcıdır. Gıda sanayinde yaygın kullanılır. Propanol ( n-propanol veya 1-propanol ) Renksiz, akılkan, zehirli ve kötü kokuludur. Endüstride çözücü ve kimyasal ara madde olarak kullanır. Sıvıların donma noktasını düşürücü (antifiriz) olarak kullanılır. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 4

84 Alkoller Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 5

85 Alkoller Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 6

86 Alkoller Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 7

88 Alkoller 4. Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 9

90 Alkoller CEVAP ANAHTARI TEST - 1 TEST B 1 C 2 E 2 B 3 D 3 B 4 A 4 B 5 A 5 A 6 D 6 B 7 E 7 A 8 C 8 D 9 D 9 D 10 B 10 A E TEST D 2 C 3 D 4 C 5 B 6 B 7 C 8 A 9 A 10 E 11 B 12 B 13 Müfredat Alkolleri sınıflandırarak ad ve formüllerini eşleştirir; özellikleriyle kullanım alanlarını ilişkilendirir. a. Etanolün fermantasyon yöntemi ile, alkil halojenürlerden ve alkenlerden elde edilişi işlenir. b. Alkoller hidroksil sayısına ve alfa karbonundaki alkil sayısına göre sınıflandırılır. c. 1-4 karbonlu mono alkoller, etandiol (glikol), propantriol (gliserin) ve mannitol tanıtılır. ç. Metanolün zehirli özellikleri vurgulanır. d. Etanolün kullanım alanları arasında biyoyakıt işlevi, çözücü olması ve eter/ester ham maddesi olması işlenir. KAYNAKÇA 1. Çap Yayınları İleri Düzey Kimya 12. Sınıf 2. Palme Yayıncılık LYS Kimya Soru Bankası 3. Evrensel İletişim Yayınları 12. Sınıf Ders Kitabı Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 11

91 Eterler Eterler ve Sınıflandırılması Eterler R O R yapısındaki organik bileşiklerdir. Açık zincir veya halkalı yapıda olabilir. Dallanmış zincirli alkanlarda adlandırılma için, O atomunun bağlı olduğu C atomunun yakın olduğu uçtan başlanarak C atomları numaralandırılır. Alkoksi grubunun bağlı olduğu C atomu belirtilir, diğer alkil grubu alkan olarak okunur. Üç üyeli halkalı yapıdaki eterlere epoksitler denir. Eterler O atomunun bağlı bulunduran grupların aynı veya farklı olmasına göre sınıflandırıla bilir. İki grup aynı ise simetrik eter, gruplar farklı ise asimetrik eter denir. Eterlerde yaygın adlandırma, sistematik adlandırmaya göre daha çok kullanılır. Yaygın adlandırma O bağlı olan alkil veya aril grupları adları alfabetik sıraya göre söylenip eter kelimesi eklenir. Adlandırma IUPAC sistemine göre adlandırılmalarında oksijene bağlı alkil gruplarından en uzun alkil grubu ana zincir olarak kabul edilir. Diğer grup ise alkoksi olarak adlandırılır. Eterlerin sistematik adlandırılması alkoksi alkan olarak yapılır. Küçük alkil grubu alkoksi olarak söylenirken uzun zincir alkan olarak adlandırılır. Halkalı yapıdaki eterlerin IUPAC adlandırılmasında sikloalkan bileşiğine göre halkadaki bir C atomu çıkarılıp yerine bir O atomu bağlandığı kabul edilir. Bu kuralla, oksa ön eki halkaya C yerine O bağlandığını gösterir. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 1

92 Eterler Eterlerin Elde Edilme Yolları Simetrik olmayan eterlerin laboratuar ortamında sentezlenmesinde kullanılan yöntem alkolatlardan eter elde edilmesidir. Alkollerin dehidratasyonu ile simetrik ve asimetrik eter elde edilebilir. Dietil Eter Dietil eter bileşiği anestetik (bayıltıcı) bir maddedir. Kasların üzerinde gevşetici etki yapar. Oda sıcaklığında gaz olup aerosol spreylerde itici olarak kullanılır. Örnekler Aşağıdakilerin IUPAC veya yaygın adlarını yazınız. Eterlerin Özellikleri Eterler, su ve alkol molekülleri gibi açısal geometridedirler. Eterlerin sudaki çözünürlüğü alkil gruplarındaki C zinciri uzadıkça azalır. Eterlerin kaynama noktaları aynı C sayılı alkollerden daha düşüktür. Cevaplar Eterlerin kimyasal tepkimeleri çok azdır. Eter bağı çoğu yükseltgen ve indirgene karşı dayanıklıdır. Seyreltik azit ve bazlardan etkilenmezler. Eterlerin Kullanım Alanları Eterler çok reaktif olmadıkları ve düşük molekül polaritesine sahip olduklarından diğer organik moleküller için çok kullanışlı çözücülerdir. Vernik, reçine, katı ve sıvı yağlar eterlerde iyi çözünür. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 2

93 Eterler Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 3

94 Eterler Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 4

95 Eterler Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 5

96 Eterler Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 6

97 Eterler CEVAP ANAHTARI TEST - 1 TEST B 1 B 2 C 2 C 3 A 3 E 4 A 4 D 5 E 5 D 6 C 6 E 7 C 7 C 8 D 8 D 9 E 9 A 10 D 10 C 11 B 11 B 12 A Müfredat Eterleri sınıflandırarak ad ve formüllerini eşleştirir; özellikleriyle kullanım alanlarını ilişkilendirir. a. Asimetrik-simetrik eter ayrımı yapılır. b. Etil alkolden dietileter üretimi işlenir. c. Eterlerin çözücü özelliklerine vurgu yapılır KAYNAKÇA 1. Çap Yayınları İleri Düzey Kimya 12. Sınıf 2. Palme Yayıncılık LYS Kimya Soru Bankası 3. Evrensel İletişim Yayınları 12. Sınıf Ders Kitabı Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 7

98 Aminler Aminler ve Sınıflandırılması Aminler, amonyağın (NH 3 ) organik türevleri olup amonyaktaki bir ya da daha fazla H yerine alkil ya da aril gruplarının geçtiği bileşiklerdir. Aminler alkillenmiş amonyak olarakta tanımlanır. Aminler sınıflandırma merkez azot atomuna bağlı olan alkil gruplarının sayısına göre yapılır. Azota bağlı bir tane alkil (R) grubu bağlı ise (azota bağlı iki H) primer amin, iki tane alkil grubu bağlı ise sekonder amin, üç tane alkil grubu bağlı ise tersiyer amin bileşikleri oluşur. bağlandığı zincir ya da halka sisteminin adının sonuna amin kelimesi getirilir. Bir alkil grubunun azota bağlı olduğunu göstermek için de alkilin adının önüne N ön eki yazılır. Bu durum sekonder ve tersiyer aminlerde kullanılır. En uzun C zincirine karşılık gelen alkanın adının sonuna amin kelimesi eklenir. Diğer alkil grupları alfabetik sıralamaya göre N ön eki ile birlikte yazılır. Primer aminler birincil amin, sekonder aminler ikincil amin, tersiyer aminler üçüncül amin olarakta sınıflandırılır. Amin gruplarında temel fonksiyonel grup amino (-NH 2 ) grubudur. Adlandırma Aminlerin yaygın adlandırılmasında azot atomuna bağlı organik grupların adları belirtilir ve amin kelimesi eklenir. Bağlanan alkil gruplarının iki veya üç tanesi aynı ise di veya tri ön ekleri kullanılır. Aminlerin IUPAC kurallarına göre adlandırılmasında NH 2 grubunun Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 1

99 Aminler Aminler suda kolay çözünürler ve bazik çözelti oluştururlar. Çoğu keskin ve kötü kokuludur. Örnekler Amin bileşikleri alkil amin, aril amin veya hetero halkalı amin yapısında olabilir. En önemli aril amin bileşiği benzenamin (anilin) bileşiğidir. Anilin bileşiğinin bazlık özelliği metilamin bileşiğinden daha düşüktür. Metilamin, etilamin bileşikleri alkil aminlerdir. Aminlerin Özellikleri ve Yapıları Azot atomu üzerinde ortaklanmamış bir çift elektron vardır. Amin azotundaki ortaklanmamış elektron çifti bu moleküllere bazlık karakteri kazandırır. Amonyak ve amin bileşikleri zayıf bazdır. pka değeri büyüdükçe maddenin bazlık kuvveti artar. Cevaplar Aromatik Amin < Amonyak < Alifatik Amin Alkil amin bileşiklerinde azot atomuna bağlı bulunan metil grubu sayısı arttıkça bazlık kuvvet artar. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 2

100 Aminler 1. Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 3

101 Aminler Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 4

102 Aminler CEVAP ANAHTARI TEST C 2 D 3 E 4 D 5 A 6 D 7 B 8 C 9 E 10 A 11 D 12 A 13 C Müfredat Aminleri sınıflandırarak ad ve formüllerini eşleştirir; özelliklerini yapılarıyla ilişkilendirir. a. Birincil, ikincil ve ü.üncül alkil aminler ve anilin verilir. b. Aminlerin bazik özellikleri yapılarıyla ilişkilendirilir. c. Gıdaların bozunmasıyla amin oluşumu ilişkilendirilir. KAYNAKÇA 1. Palme Yayıncılık LYS Kimya Soru Bankası 2. Evrensel İletişim Yayınları 12. Sınıf Ders Kitabı Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 5

103 Karbonil Bileşikleri Aldehit ve Ketonlar Karbonil grubu polar yapılı bir gruptur. O Aldehit grubu içeren en uzun C zincirinin numaralandırılmasına karbonil grubundan başlanır. C Karbonil grubu Karbonil grubuna en az bir tane H bağlıysa bileşik aldehittir. Karbonil grubuna H atomu bağlı değilse bileşik ketondur. Aldehitlerde karbonil grubu CHO, ketonlarda CO şeklinde yazılabilir. Aldehit grubunun ikili bağa veya hidroksil grubuna göre önceliği vardır. Çok kullanılan aldehitlerin yaygın adları vardır. Halkada sadece karbonil grubu bulunan bileşikler ketondur. Aldehitlerin Adlandırılması IUPAC sistemine göre; Aldehit grubunu içeren en uzun C zinciri seçilir. En uzun C zincirine karşılık gelen alkanın adının sonuna al eki getirilir. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 1

104 Karbonil Bileşikleri Ketonların Adlandırılması IUPAC sistemine göre; Keton grubunu içeren en uzun C zinciri esas alınır. En uzun c zincirine karşılık gelen alkanın adının sonuna on eki getirilir. Keton grubu içeren en uzun c zincirinin numaralandırılması bu gruba en yakın uçtan başlanarak yapılır. Karbonil grubu zincirin gruplarına eşit uzaklıkta ise yan grupların yakın olduğu uçtan C zinciri numaralandırılır. Yan gruplarda eşit uzaklıktaysa alfabetik sıralamaya bakılır. Karbonil Bileşiklerin Özellikleri ve Kullanım Alanları Aldehit ve ketonların çoğunlukla karakteristik ve tanımlanabilen kokuları vardır. Bazı aldehit ve ketonlar lezzet verici olarak kullanılır (vanilin). Aldehitlerde karbonil grubunda bulunan H kolay verilebildiği için yükseltgenme özelliği vardır. Aldehitler yükseltgendiklerinde monokarboksilik asitlere dönüşürler. Aldehitler bazik ortamda KMnO 4 K 2 Cr 2 O 7, Cu +2 ve Ag + ile yükseltgenebilirler. Ketonlar bazı istisnalar haricinde genel olarak yükseltgenmezler. Aldehit ve ketonları ayırmak için Fehling ve Tollens çözeltileri ayıraç olarak kullanılabilir. Tollens Ayıracı; Ketonların yaygın adlandırılmasında karbonil grubuna bağlı bulunan alkil veya aril gruplarının adları ayrı ayrı yazılır ve keton kelimesi eklenir. Fehling ayracı; Fehling, Tollens ve Benedict ayıracı aldehitleri karboksilik asitlere yükseltgenirken, ketonları yükseltgenmez. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 2

105 Karbonil Bileşikleri Aldehitler uygun katalizörlerle birlikte H 2 ile primer alkollere, ketonlar ise sekonder alkollere indirgenirler. Aldehitler ve ketonlar gıda, ilaç sanayinde ve kozmetik ürünlerde yaygın olarak kullanılır. Vanilin; gıdalara tat ve koku verici olarak kullanılır. Formaldehit; suda kolay çözünebilen renksiz bir gazdır. Senterik reçine üretiminde, bir polimeri olan paraformaldehit ise antiseptik ve böcek öldürücü olarak kullanılır. Aseton; kolayca alev alır. Çeşitli organik bileşikleri iyi çözer. Cila ve plastik sanayinde kullanılır. Parfümlerde çözücü olarak kullanılır. Su ile her oranda karışır. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 3

106 Karbonil Bileşikleri Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 4

107 Karbonil Bileşikleri Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 5

112 Karbonil Bileşikleri CEVAP ANAHTARI TEST - 1 TEST E 1 E 2 E 2 C 3 E 3 E 4 D 4 C 5 D 5 A 6 E 6 B 7 A 7 E 8 E 8 C 9 B 9 E 10 C 10 E 11 D 11 E 12 E D 13 TEST E 2 C 3 B 4 B 5 D 6 D 7 E 8 C 9 C 10 A 11 B Müfredat Karbonil bileşiklerini sınıflandırarak ad ve formüllerini eşleştirir; özellikleriyle kullanım alanlarını ilişkilendirir. a. Aldehit ve ketonları ayırt edecek düzeyde yapısal ilişki kurulur; indirgenmeyükseltgenme özelliklerini karşılaştırılır. b. Aldehitlere örnek olarak formaldehit, asetaldehit ve benzaldehit; ketonlara örnek olarak aseton ve benzofenon verilir. c. Aldehit ve ketonların gıda ve kozmetik sanayinde kullanımları tanıtılır. KAYNAKÇA 1. Çap Yayınları İleri Düzey Kimya 12. Sınıf 2. Palme Yayıncılık LYS Kimya Soru Bankası 3. Evrensel İletişim Yayınları 12. Sınıf Ders Kitabı Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 10

113 Karboksilik Asitler Karboksilik Asitler ve Sınıflandırılması Yapısında hem karbonil hemde hidroksil grubu bulunduran bileşiklerdir. O En uzun C zincirine karşılık gelen alkanın adının sonuna oik asit ifadesi getirilir. Asit molekülünde birden fazla karboksil grubu varsa asidin alkan adının sonuna karboksil grubu sayısına göre di, -tri, gibi ekler getirilir. HO C veya COOH Bütün karboksilik asitler zayıf asitlerdir. Suda iyonlaşarak çözünürler. Sayıları çok fazla olduğundan karboksil grubu sayısına, hidroksil veya amino grubu bulundurmalarına göre sınıflandırılırlar. Yapılarında bir tane karboksil grubu bulunduranlara monokarboksilik asit, yapılarında birden fazla karboksil grubu bulunduranlara polikarboksil asit denir. Yapılarında OH grubu bulunduran karboksilik asitlere hidroksiasitler, amino (-NH 2 ) grubu bulunduran karboksilik asitlere amino asitler denir. Adlandırma Karboksilik asitlerin yaygın adları; C zincirinde dallanma varsa karbonil karbonundan sonra gelen karbondan başlamak üzere zincirdeki karbonlara numara yerine a, b, g, s, e harfleri verilerek bağlı bulunan atom veya atom gruplarının yerleri belirtilir. IUPAC sistemine göre; Karboksil grubu içeren en uzun C zinciri belirlenir. Karbonil karbonuna 1 numara verilmek şartıyla C atomları numaralandırılır. Zincire bağlı atom veya gruplar varsa bağlı oldukları C atomu numarası ve bu atomun veya grubun adı belirtilir. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 1

114 Karboksilik Asitler Bazı yağ asitlerinin formülleri; Karboksilik asitler doymuş ve doymamış yapıda bulunabilir. Alkil gruplarında bulunan c atomları arasında en az bir tane ikili bağ varsa asit doymamıştır. Karboksilik Asitlerin Özellikleri ve Kullanım Alanları Aynı C sayılı alkol ve aldehitlere göre kaynama noktaları daha yüksektir. Düz zincirli alifatik karboksilik asitlerde alkil zinciri uzunluğu arttıkça kaynama noktasında artış olur, sudaki çözünürlüğünde ise azalma oluşur. Bütün karboksilik asitler organik çözücülerde çözünürler. Karakteristik kokuları vardır. Benzoik asit; gıdalarda mikrobik olarak oluşan bozulmayı önler. Karboksilik asitlerin özellikle yüksek C olanları bitkilerin ve hayvanların yapısında bulunur. Bu karboksilik asitlere yağ asitleri denir. C n H 2n+1 doymuş, C n H 2n-1 veya C n H 2n-3 genel formülünde ise doymamış yağ asididir. Sodyum benzoat; gıdalarda koruyucu olarak kullanılır. Sentetik plastiklerin elde edilmesinde, pamuklu kumaşların boyanmasında ve tütün ilaçlamada kullanılır. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 2

115 Karboksilik Asitler Yağ asitlerinin gliserin ile oluşturdukları triester bileşikleri yağları oluşturur. Yağdaki doymamışlık arttıkça yağın erime noktası düşer ve oda koşullarında sıvı hale gelir. Stearik asidin gliserin triester bileşiği olan gliseril tristearat bileşiği yağdır. Baz katalizli tüm ester hidrolizleme tepkimelerine sobunlaşma tepkimesi denir. Polikarboksilik asitlerin formülleri; Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 3

116 Karboksilik Asitler Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 4

117 Karboksilik Asitler Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 5

118 Karboksilik Asitler Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 6

119 Karboksilik Asitler Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 7

120 Karboksilik Asitler CEVAP ANAHTARI TEST 1 TEST C 1 E 2 D 2 E 3 E 3 A 4 A 4 D 5 D 5 E 6 C 6 C 7 A 7 E 8 C 8 B 9 E 9 A 10 E 10 C 11 C 11 A A Müfredat Karboksilik asitleri sınıflandırarak ad ve formüllerini eşleştirir; özellikleriyle kullanım alanlarını ilişkilendirir. a. Formik asit, asetik asit, salisilik asit, ftalik asit ve bazı meyve asitleri tanıtılır. b. Yağ asitlerinden doymuş ve doymamış tiplere örnekler verilir. c. Bazı yağ asidi tuzlarının sabun olarak kullanımına değinilir. ç. Benzoik asidin ve benzoatların gıda koruyucu maddesi olarak kullanıldığına değinilir. KAYNAKÇA 1. Palme Yayıncılık LYS Kimya Soru Bankası 2. Evrensel İletişim Yayınları 12. Sınıf Ders Kitabı Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 8

121 Karboksilik Asit Türevleri Açil Grubu Bulunduran Bileşikler Su ile tepkimeye girdiklerinde karboksilik asit oluşturan bileşiklere karboksilik asit türevi denir. Karboksilik asit türevleri; o Asit anhidritler o Açil halojenürler o Esterler o Amidler Karboksilik asitteki OH grubunun çıkarılması ile kalan gruba açil grubu denir. Açil grubuna alkil veya aril grupları bağlanırsa karboksilik asit türevi olan bileşikler oluşur. Anhidritler alkil gruplarının aynı veya farklı olmasına göre simetrik ve asimetrik anhidrit olarak sınıflandırılır. Asit anhidritlerin IUPAC adlandırılması; Oluştuğu asidin veya asitlerin IUPAC sistemine göre adları kullanılır. Simetrik anhidritlerde türemiş oldukları karboksilik asidin adındaki asit kelimesi çıkarılıp yerine anhidrit kelimesi eklenir. Asimetrik anhidritlerde türemiş oldukları asitlerin adlarından sonra anhidrit kelimesi yazılır. Asit adlarından C sayısı az olan asit önce yazılır. Karboksilik asit türevi bileşiklerin formülleri ve adları; Asit anhidritlerin yaygın adlandırılmasında oluştuğu asitlerin yaygın adları kullanılır. Açil Halojenürler Açil Grubu Bulunduran Bileşiklerin Adlandırılması Asit Anhidritler 2 mol karboksilik asit molekülünden 1 mol H 2 O ayrılmasıyla oluşan bileşiklere asit anhidrit denir. Karboksilik asit türevlerinden en etkin ve en çok kullanılanları açil halojenürleridir. Açil halojenür bileşiklerine asit halojenür bileşikleri de denir. Açil halojenürlerin IUPAC adlandırılması; Asit halojenürdeki C sayısına karşılık gelen karboksilik asidin sistematik adı belirlenir. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 1

122 Karboksilik Asit Türevleri Asidin sistematik adının sonundaki ik asit bölümü çıkarılarak yerine il halojenür ifadesi getirilir. Yan grup bulunduran açil halojenür bileşiklerinde karbonil karbonuna her zaman 1 numara verilerek yan grubun C atomu numarası ve adı yazılır. Esterlerin yaygın adlandırılmalarında alkilin adının sonuna asidin yaygın adının sonundaki ik asit ifadesi yerine at eki getirilir. Amidler Açil halojenür bileşiklerinin yaygın adlandırılmalarında C sayısına karşılık gelen asidin yaygın adının soruna ik asit yerine il halojenür ifadesi getirilir. Esterler Karboksilik asitlerin karbonil grubuna bağlı bulunan OH grubu yerine OR grubunun geçmesi ile esterler oluşur. Esterlerin IUPAC adlandırılması; Öncelikle alkil gruplarından C atomu sayısına karşılık gelen alkil grubunun adı belirlenir. Açil grubundaki C atomu sayısına karşılık gelen asidin adının sonuna oik eki yerine oat eki getirilir. Karboksilik asidin karbonil grubuna bağlı bulunan OH grubu yerine NH 2 grubunun bağlanmasıyla amidler oluşur. Amidlerin IUPAC adlandırılması; Amid molekülündeki C sayısına karşılık gelen hidrokarbonun adının sonuna amid sözcüğü yazılır. Amid molekülündeki NH 2 hidrojenlerinden biri veya ikisi yerine alkil grupları bağlanmışsa sıra ile sekonder ve tersiyer amidler oluşur. Bu alkil gruplarının yerleri N- alkil şeklinde belirtilir. N harfi NH 2 grubundaki azot atomudur. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 2

123 Karboksilik Asit Türevleri Amid bileşiklerinin yaygın adlandırılmalarında, aynı c sayılı karboksilik asidin yaygın adının sonuna ik eki yerine amid kelimesi eklenir. Lanolin esteri, koyun yününden elde edilen doğal bir yağdır. Lanolin açık sarı renkli ve merhem kıvamındadır. Hafif kokuludur. Kozmetikte, el ve tıraş kremlerinde kullanılır. Bal mumu Esterler ve Amidler a. Esterler Bir karboksilik asit ile bir alkol arasındaki tepkimeyle elde edilen ürün esterdir. Asetik asit ile etil alkol bileşikleri, kuvvetli asit katalizörlüğünde 100 o C sıcaklığında tepkime verirler. Bu tepkime bir esterleşme tepkimesidir. Esterlerin çoğu hoş kokuludur. Aynı C sayılı alkol ve karboksilik asitlerden daha düşük sıcaklıkta kaynar. Yağ asitlerinin gliserin ile oluşturdukları triester bileşiklerine yağ denir. Yağ bileşikleri gliserin bileşiğinin triester bileşikleri olduğundan trigliseritler olarak adlandırılır. Yapısında en az bir tane ikili bağ bulunduran yağ asitleri doymamış yağ asidi, ikili bağ bulundurmayan yağ asitlerine de doymuş yağ asitleri denir. Yağın yapısında doymuş yağ asitleri varsa erime noktası yüksek, doymamış yağ asitleri varsa erime noktası düşüktür. Doymuş yağ asidi bulunduran yağlardan genelde katı yağlar, doymamış yağ asidi bulunduran yağlardan ise genelde sıvı yağlar olarak bahsedilir. Doymamış yağlar katalizörler eşliğinde H 2 ile doyurularak katılaştırılır. Sıvı yağların hidrojenleme ile katılaştırılması sonucunda margarin elde edilir. Lanolin Bal mumu, molekül ağırlığı yüksek, doymuş ve doymamış bazı asitler, alkol ve ester karışımıdır. Parke cilalanmasında, heykel, boya ve mum yapımında kullanılır. Saflaştırılmış bal mumu ise ilaç sanayisinde ve bazı kremlerin yapımında kullanılır. Balsam Balsam esteri kozmetik ürünlerinde ve sabun yapımında kullanılır Etil Asetat Esteri Sanayide elde edilen etil asetat esteri; yapay meyve esanslarında, aroma artırıcılarda, şekerlemelerde, dondurma ve keklerde kullanılır. Ayrıca etil asetat birçok yapıştırıcıda, boyalarda ve tırnak cilası yapımında çözücü olarak kullanılır. b. Amidler Aminlere göre bazik karakteri düşüktür. Kaynama noktaları yüksektir. Protenler poliamid bileşiklerdir. Naylon 6,6 Üre Sentetik kaynaklı poliamid bileşiğidir. Plastik kap yapımında, döşemelik kumaşlarda, iplik, balık ağı yapımında kullanılır. Karbonik asitten oluşan bir diamid bileşiğidir. Azotlu gübre üretiminde kullanılır. Protein metabolizmasının son ürünüdür. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 3

124 Karboksilik Asit Türevleri Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 4

125 Karboksilik Asit Türevleri Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 5

128 Karboksilik Asit Türevleri Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 8

129 Karboksilik Asit Türevleri CEVAP ANAHTARI TEST - 1 TEST D 1 B 2 E 2 C 3 B 3 A 4 A 4 B 5 D 5 A 6 C 6 E 7 A 7 C 8 E 8 C 9 A 9 10 B C A E 13 TEST C 2 C 3 D 4 E 5 E 6 B 7 A 8 A 9 C 10 B 11 E 12 A 13 D Müfredat Karboksilik asit türevlerini sınıflandırarak ad ve formüllerini eşleştirir; özellikleriyle kullanım alanlarını ilişkilendirir. a. Açil klorürleri, anhidritler, esterler ve amidler arasındaki ayırım verilir. b. Esterleşme tepkimesine örnek verilir. c. Yağların yapısına kısaca değinilir. ç. Esterlerin yer aldığı lanolin, balmumu, balzam gibi doğal maddelere ve esterlerin çözücü olarak kullanımlarına örnekler verilir. KAYNAKÇA 1. Çap Yayınları İleri Düzey Kimya 12. Sınıf 2. Palme Yayıncılık LYS Kimya Soru Bankası 3. Evrensel İletişim Yayınları 12. Sınıf Ders Kitabı Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 9

130 Çok Fonksiyonlu Bileşikler Amino Asitler Amino grubu içeren karboksilik asitlere amino asit denir. Yapılarında asidik karboksilik ve bazik amino grubu içerdiklerinden asitlerle ve bazlarla tuz oluştururlar. Amino asitler amfoter özelliklidir. Amino asitlerde kuvvetli proton çekici NH 2 grubu, karboksil grubundan bir H + çekerek iç tuz yapısı oluşturur. Bu duruma Zwitter iyon denir. Zwitter iyon oluşumundan dolayı erime noktaları ve sudaki çözünürlük oldukça yüksektir. Bir amino asidin karboksil grubu ile diğer amino asidin amino grubunun etkileşimi sonucu aralarından H 2 O molekülünün ayrılması olayı peptitleşme, aradaki çekim kuvvetine ise peptit bağı denir. Amino asitlerden glisin hariç tamamı optikçe aktiflik gösterir. Karbonhidratlar C x (H 2 O) y yapısındaki basit formüle sahiptir. Karbonhidratlar, polihidroksi aldehitler, polihidroksi ketonlar ve onların türevleri ya da hidroliz sonucunda bunları veren bileşiklerdir. Keton yapısında olan karbonhidratlara ketozlar, aldehit yapısında olan karbonhidratlara aldozlar denir. 5 karbonlu karbonhidratlar pentoz, 6 karbonlu karbonhidratlar heksoz adını alırlar. Esansiyel (elzem) amino asitler vücütta sentezlenmeyen ve dışarıdan alınmaları zorunlu olan amino asitlerdir. Yaşayan organizmalar için önemli 20 amino asitten bazılarının formülleri yandaki taplodadır. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 1

131 Çok Fonksiyonlu Bileşikler Karbonhidratlara genel olarak glikozitler denir. En basit karbonhidratlar C x (H 2 O) y formülüne sahip, tek birimlerden oluşan küçük moleküllerdir ve monosakkaritler olarak adlandırılır. İkiden ona kadar monosakkaritin bir birine bağlanmasıyla oligosakkaritler oluşur. Monosakkatit ve oligosakkaritlere şeker de denir. Molekül yapılarında 10 dan fazla monosakkari birimi içeren karbonhidratlara polisakkarit denir. Polisakkaritler makromolekül sınıfı bileşiklerdir. İki monosakkaritin birimi arasında oluşan yeni çekim kuvvetine glikozit bağı denir. Yapısında aldehit grubu içeren karbonhidratlardan indirgen şekerler olarak bahsedilir. Karbonhidratın yapısında bulunan aldehit grubu, karboksil grubuna yükseltgenebildiğindan Fehling veya Tollens çözeltisini indirgerler. Birden Çok Fonksiyonel Grup İçeren Bileşikler Pikrik Asit Yüksek oranda nitrolanmış bileşikler gibi patlayıcıözellik gösterir. Benzen halkasına hidroksil grubu bağlı olmasından dolayı da fenoller gibi zayıf asit özelliği gösterir. Pikrik asit, fenol türevi bir bileşiktir. Salasilik Asit Fenollerin ve karboksilik asitlerin genel özelliklerini gösterir. İki monosakkarit molekülünden bir H 2 O molekülü ayrılarak disakkariti oluşturur. Sitrik Asit Limon asidi olarak bilinir, halk arasında limon tuzu olarak adlandırılır. Bulundurduğu karboksil gruplarından dolayı asit özelliği gösterir ve metal yüzeylerindeki pasların temizlenmesinde kullanılır. Sülfonik Asit Alkil benzen sülfonik asitlerin Na tuzu alkil benzen sülfonatları oluşturur. Alkil benzen sülfonat bileşikleri sentetik deterjanların yapımında kullanılır. Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 2

132 Çok Fonksiyonlu Bileşikler Test Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 3

133 Çok Fonksiyonlu Bileşikler Facebook / Ygs Lys Elbistan, İnstagram / kimya.elbistan, Gmail / kimya.elbistan@gmail.com 4