6 AĞUSTOS 2018, ŞEFFAFLIK YAZ OKULU. Prof. Dr. Yasemin İnceoğlu

Transkript

1 6 AĞUSTOS 2018, ŞEFFAFLIK YAZ OKULU Prof. Dr. Yasemin İnceoğlu

2 MEDYA (4.KUVVET!!!)

3 Medya (4.Kuvvet!!!) 1980 Darbesi / Depolitizasyon Süreci 1983 Özal İktidarı / Neo-Liberal Politikaların Yükselişi ile yükselen Yeni Değerler Cilalı İmaj Devri Tiraj-Raiting Canavarı (Sansasyonalizm, şiddet, vahşet, kamu yararı yerine kamu merakı odaklı habercilik) Medya mülkiyet yapısının değişimi, medya-siyaset-büyük sermaye ilişkileri, Gazeteci ve gazeteciliğin geçirdiği metamorfoz 3

4 MEDYA SAHİPLİK YAPISININ DEĞİŞİMİ Geleneksel Gazeteci sahiplerinin ortadan kayboluşu Yeni Medya Patronlarının gazete ve TV kanallarını güç ve kazanç için silah olarak kullanmaları 4

5 İletişim haklarından ifade özgürlüğü, katılım hakkı, kültürel çeşitlilik ve dahil olma hakkı, medyada farklı grupların temsilinin göz ardı edilmesi, medyanın ötekileştirme gücü En çok etkilenen kesim; kadın, çocuk, etnik azınlıklar, lgbti 5

6 Medyanın, anlamın toplumsal inşasında ideolojik bir işlevi vardır: Kişiselleştirme: toplumsal bağlamdan uzak, kişisel hikayeler Dramatizasyon Normalleştirme Ötekileştirme 6

7 Ana akım medyanın benimsediği ve aktardığı biz lik tanımı temelde toplumda ekonomik ve siyasal olarak hakim olanın ideolojisi tarafından biçimlendirilmiştir, buna göre; Biz, Türküz, Müslümanız (hatta sunniyiz) heteroseksüeliz, erkeğiz, geleneklerimize bağlıyız, evlilik kurumunu kutsal sayarız, muhafazakarız vs. 7

8 Etik ve Ahlak İlişkisi Ahlak, insanın iyi veya kötü olarak nitelendirilmesine yol açan manevi özellikleri, huyları ve bunların etkisiyle ortaya koyduğu iradeli davranışlar bütünüdür. Etik ise bu davranışları ahlaklılık koşulları içinde araştırır. 8

9 İki Farkli Etik Anlayışı/Yaklaşımı Görevci etik anlayış Yararcı etik anlayışı Immanuel Kant John Stuart Mill 9

10 Sosyal Sorumluluk Kuramı Sosyal sorumluluk kuramı etik anlayış temelinde gelişerek halkın çıkarlarını gözeten bir anlayış olmakla birlikte, etik ahlâk çerçevesinde hem insanları hem de yönetimdekileri denetleme mekanizmasını da oluşturmak istemiştir. 10

11 Medyada Yaşanan Etik Sorunlar Özel yaşama müdahale Eleştiri sınırlarının aşılması Haber ve yorum ayrımı-haberde Doğruluk Paralı habercilik (çek defteri gazeteciliği) Armağanlar, bedava geziler Kurum çıkarları ve kişisel çıkarlar Reklamcı etkisi Ulusal çıkarlar ve habercilik dengesi Haber kaynaklarıyla ilişkiler ve haber kaynağının gizliliği Gotcha Journalism 11

12 Basın Konseyinin Kuruluş Amacı Basın Konseyi Sözleşmesi nin 1. maddesinde ifade edildiği gibi; Özgürlükçü bir demokratik sistemin temel taşı olan, halkın gerçekleri öğrenme hakkı nı savunmak; özgür ve sorumlu basının ve basın mensuplarının, meslek uygulamalarını, özgür ve saygın bir basından beklenecek düzeyde sürdürmelerine yardımcı olmak üzere kurulmuştur. 12

13 KONSEYİN ETKİLİLİĞİ Basın Konseyi demeç veren kuruluş ötesine geçemediği gibi kararlarında tarafsız davranamamakta hatta zaman zaman çifte standart uygulamaktadır. Kurulduğundan beri aynı başkan ile yönetilen Konsey, Özgürlükçü değil, ulusalcı bakış açısıyla kendi siyasi düşüncesine yakın şikayetlere taraf olmaktadır. Basın Konseyi verdiği kararların mahkemelerde delil olarak kullanılmaması kuralını da kaldırdı, bir tür bilirkişilik görevi yapmakta. 13

14 Gazetecilikte Ombudsmanlık Gazete içeriğini doğru, dengeli ve adil olmasını için izleyen, Haber içeriklerine yönelik şikâyetleri alıp inceleyen ve uygun yanıtlar veren, Gazete çalışanlarının içeriğe yönelik dikkatlerini çeken, Gazete çalışanlarından okuyucu için açıklamalar alan ve bunları okuyucu ile paylaşan kişi... 14

15 Okur Temsilcisinin Yaraları OKUYUCU AÇISINDAN: Şikâyetlerini ciddiye alacak birinin bulunduğunu, gazetenin daha doğru, daha kaliteli çıkmasına katkıda bulunduğunu bilmek, gazete ile sürekli diyalog halinde kalabilmek onların "ben bu gazetenin anlamlı bir parçasıyım" diye düşünmesini ve ona olan güvenini korumasını sağlar. GAZETE AÇISINDAN: Okurlarının habercilik, başlık seçimi, baskı kalitesi, sayfa düzeniyle ilgili olarak neler düşündüğünü görme şansına sahip olur. Yapılan hatalarla ilgili olarak saydamlaşıp hesap verme kültürünü benimseyerek okur gözünde güven tazelemek ve belki de tazminat mahkûmiyetlerine yol açabilecek hukuki sorunları uzlaşarak (cevap hakkı, düzeltme, özür) çözüme kavuşturma şansı yakalar. 15

16 Modeller İsveç Modeli Temsilci, komisyon tarafından seçilir. Maaşı Yayıncılar Derneği tarafından ödenir. ABD Modeli Basın organı temsilcisini kendi belirler. Maaşını, basın organı öder. 16

17 Eleştiriler Basının içinden gelen birisini, kendi mesleğiyle ilgili, meslektaşlarını, patronlarını eleştirecek bir tavır içine girebilir mi? Hem yazı işleri müdürlüğü hem de okur temsilciliği aynı anda tarafsız olarak nasıl yürütülebilir? Okur temsilcisi maaş aldığı kurumu etki altında kalmadan eleştirebilir mi? Cevaplanmayan mektuplar belli kriterlere uymadığı için mi, başka sebeplerle mi cevaplanmıyor? 17

18 Gazetecinin Hak ve Sorumluluk Bildirgesi Gazeteci başta barış, demokrasi, insan hakları olmak üzere insanlığın evrensel değerlerini, çok sesliliği, farklılıklara saygıyı savunur. Milliyet, ırk, etnisite, cinsiyet, din, dil, sınıf ve felsefi inanç ayrımcılığı yapmadan tüm ulusların, tüm halkların ve tüm bireylerin haklarını ve saygınlığını tanır. İnsanlar, topluluklar ve uluslar arası nefreti, düşmanlığı körükleyici yayından kaçınır. Bir ulusun, bir topluluğun ve bireylerin kültürel değerlerini ve inançlarını veya inançsızlığını doğrudan saldırı konusu yapamaz. 18

19 MEDYADA TEMSİL SORUNLARI:KADIN TEMSİLLERİ Kadınlarla ilgili haberlerde özellikle ahlak ağırlıklı kültürel kodlar ön plana çıkarılmakta. Böylece medya kendi gerçekliğini süreklilik içerisinde üretmektedir. 19

20 Medyada Cinsiyetçiliğe Son Medya İzleme Grubu'nun (MEDİZ) "Medyada cinsiyetçiliğe son" kitabından. Medyada yöneticilerin % 15'i kadın, % 85'i erkek; Köşe yazarlarının yüzde 12'si kadın, yüzde 88'i erkek; Televizyonlarda, siyasi tartışma programlarına katılanlardan % 11'i kadın, % 89'u erkek; buna mukabil, Arka sayfa güzellerinin %100'ü kadın, % 0'ı erkek." 20

21 Ana Akım Medya Haber Başlıkları AİLE MECLİSİ KARARI NAMUSUMUZU KİRLETTİN ANNE ANADOLU ERKEĞİ SOYUNMAZ GAY BARLARDAN ÇIKIP GASP YAPTILAR TRAVESTİ DEHŞETİ EŞCİNSEL CİNAYETİ TERS İLİŞKİ TEKLİF ETTİ, ÖLDÜRDÜM BAKİRE ÇIKMADI DİYE KIZINI KESİP ÖLDÜRDÜ 21

22 Medyada Kadına Yönelik Şiddet Medyada cinsiyetçi haber dili kullanıyor. Suçluyu ya da suçu değil, daha çok suça maruz kalan kadını cinsiyetçi önyargılarla yargılamaya kalkışıyor. Kadınlara yönelik suçları magazinleştirerek ve bu suçları pornografik röntgenciliği besleyecek şekilde reyting/izlenirlik malzemesine dönüştürüyor. 22

23 TÖRE VE NAMUS HABERLERİ Töre saikiyle cinayet işleyenler ve buna azmettirenler cezalandırılırken, namus saikiyle cinayet işleyenler maalesef aynı cezayı almıyor. Sonuçta kadınlar toplumun namus anlayışından ötürü ölümle cezalandırılıyor. Onlara uygulanan şiddet ve aşağılayıcı davranışları meşrulaştıran zemini oluşturuyor. Hoşgörüsüz ve olumsuz bir haber dili var. Bir takım tanımlamalar, ölçüler, öngörüler üzerinden basın hareket ediyor. İnfaz,kan,intikam,kurşun yağmuru gibi sözcükler şiddeti ve bireysel silahlanmayı özendirici, Fail suçu hafifletilerek,mağdur da neredeyse suçunu hak etmiş/ölümü hak etmiş gibi veriliyor 23

24 LGBTİ Haberleri Haberler, suç,şiddet,ahlaksızlık ekseninde işleniyor. WHO eşcinselliğin bir hastalık olmadığını deklare etmiş olmasına rağmen,tedavisi mümkün bir hastalık olarak sunuluyor. Sapkın veya sapık bireyler olarak sürekli olarak ötekileştiriliyorlar. 24

25 Medyada Çocuk Çocuk: Eksik yurttaş Çocuklar Dünya nüfusunun 2/3 ü Medya da %5 yer almakta Medyada temsil sorunu Çocuk kurban, pasif varlık ya da şeytan Harika çocuk, büyümüş de küçülmüş, sokak çocuğu, çalışan çocuk, çocuk işçi, geleceğimizin teminatı çocuklar, tinerci çocuklar 25

26 Medyada Çocuk Savaş, yoksulluk, doğal afet olaylarında medyada yer alıyorlar Duygu sömürüsü (diziler, haberler, yarışma programları, reklamlar) Çocuğun kendi düşüncesi değil düşüncesi yer almakta Çocuktan önce Yetişkinin onun adına ekonomik, sansasyonel beklenti 26

27 Çocuk Hakları 18 yaş altındaki bireylerin haklarıdır 1989 da BM Çocuk Hakları Sözleşmesi(ÇHS) Çocukların tüm insan haklarına sahip olduğu Yaşama ve gelişme hakkı Eğitim hakkı Ayrım gözetmeme hakkı Katılım hakkı 27

28 Nefret Söylemi Nedir? 1997 yılında Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi nefret söylemiyle ilgili bir Tavsiye Kararı kabul etti. Bu kararda nefret söylemi şöyle tanımlanmıştır: Irkçı nefret, yabancı düşmanlığı, anti-semitizm ve hoşgörüsüzlüğe dayalı diğer nefret biçimlerini yayan, teşvik eden, savunan ya da haklı gösteren her tür ifade biçimi. Hoşgörüsüzlüğe dayalı nefret, saldırgan milliyetçilik ve etnik merkeziyetçilik, ayrımcılık ve azınlıklara, göçmenlere ve göçmen kökenli kişilere karşı düşmanlık yoluyla ifade edilen hoşgörüsüzlüğü içermektedir. 1 Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT), nefret suçunu şöyle tanımlamaktadır: Mağdurun, mülkün ya da işlenen bir suçun hedefinin, gerçek veya hissedilen ırk, ulusal yada etnik köken, dil, renk, din, cinsiyet, yaş, zihinsel ya da fiziksel engellilik, cinsel yönelim veya diğer benzer faktörlere dayalı olarak benzer özellikler taşıyan bir grupla gerçek ya da öyle algılanan bağı, bağlılığı, aidiyeti, desteği ya da üyeliği nedeniyle seçildiği, kişilere veya mala karşı suçları da kapsayacak şekilde işlenen her türlü suçtur. 2 28

29 Nefret Söylemi ve Suçu Nefret Söylemi = Önyargı / Nefret Sonuçta suç olabilir de olmayabilir de. Nefret Suçu = Suç + Önyargı / Nefret 29

30 BARBAR RUM SALDIRDI Apoel-Karşıyaka basketbol maçında yaşanan olaylar sonrasında: Bir grup fanatiğin davranışlarının tüm ulusa mal edilmesi, sıfat yapıştırılması Ulusal kimliğe saldırı Tüm Rumların barbar olarak tanımlanması Hedef gösterme Nefret uyandırma 30

31 31

32 32

33 33

34 34

35 Sosyal Medyadaki Etik Sorunların Nedenleri 1. Siyasi nedenler 2. Ekonomik nedenler 3. Kültürel nedenler 35

36 Sosyal Medyada Etik Sorunlar Özel yaşamın gizliliği İçeriğin asıl kaynağının gösterilmemesi Telif/patent hakları Üretilen içeriklerin olgunlaşmadan ve doğruluğunun teyit edilmeden yayılması Kişisel verilerin güvenliğinin sağlanamaması Veri madenciliği Dijital gözetim olgusu Haber ve ticari enformasyonun sınırlarının belirsizleşmesi Yoğun reklam içeriği Yanıltıcı etiketleme ve başlıklandırılma Nefret söyleminin varlığı Bireyin sosyal medya ortamında sadece tüketici olarak konumlandırılması Genel ahlaka aykırı içerik oluşturmak ve yaymak Anonimlik olgusu Trol olgusunun görülmesi Dil 36

37 ÇÖZÜM ÖNERİLERİ VE TARTIŞMA - İçinde yaşadığımız medya ekolojisinde medya etiği günümüz ve yarının medyası için ne kadar uygun? - Medya etiği artık küresel nitelikte olan gazetecilik için yeniden amaçlarını ve kurallarını mı formüle etmek durumunda? 37

38 .