Prof.Dr.Besti Üstün Öğr.Grv.Dr.Neslihan Günüşen Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Psikiyatri Hemşireliği AD

Transkript

1 III.TIBBİ ONKOLOJİ KONGRESİ MART 2010 ANTALYA Prof.Dr.Besti Üstün Öğr.Grv.Dr.Neslihan Günüşen Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Psikiyatri Hemşireliği AD

2 Sunum Planı I.Oturum Onkolojide hemşire olmak Tükenmişlik ve hemşirelik Tükenmişlikle başetme yolları II.Oturum Bilişsel başetmeler Tükenmişliği azaltmaya yönelik yapılan bir RKÇ sonuçları

3 Hemşire Olmak??? Onkolojide Hemşire Olmak???

4 Onkolojide hemşire olmak Mesleğiniz sizin için ne anlam taşıyor? Mesleğinizle ilgili düşünce ve duygularınıza bakın

5 Onkoloji Üniteleri Sağlık kurumları içerisinde en stresli ve tükenmişliğin en çok yaşandığı yerler olarak tanımlanmaktadır.

6 Hemşirelik Riskli Grup Tükenmişlik Duquette, A. et al.(1994). Issues in Mental Health Nursing. 15(4): Payne, N. (2001). Journal of Advanced Nursing. 33(3): Lee, H. et al(2003). Journal of Advanced Nursing. 44(5):

7

8 Stresin Nedenleri?

9 Stresin Nedenleri? Ölümle sık karşılaşma Ekip içinde yaşanan çatışmalar Hiyerarşik düzen Durumu kritik hastalara bakım vermek Yoğun iş yükü Zaman baskısı Hasta ailelerinin duygusal beklentileri

10 OLUMLU YÖNLERİ???? KOLAYLAŞTIRICILAR?????

11 Stres Altında İnsan Davranışsal Psikolojik Sosyal Fizyolojik DEĞİŞİKLİKLER

12 STRES BİR SÜREÇTİR EUSTRESS ORTA DÜZEY ŞİDDETLİ DİSTRESS DİSTRESS

13 EUSTRESS VE DİSTRESSİN İNDİKATÖRLERİ Psikolojik EUSTRESS DISTRESS Şiddetli DISTRESS Üzüntü Korku, Rahatsızlık heyecan Karamsarlık Uyanıklıkta artma Negatif tutumlar yorgunluk Uyku sorunları Sigara-alkol TÜKENMİŞLİK Fizyolojik Nabızda artma Kan basıncında artma Metabolik hormonların salınımında artma Özellikle kortisol a. Metabolik hız artar b. Glukoz, yağ ve amino asitlerin salınımı artar Kan basıncında artma Hazımsızlık Konstipasyon Diyare Kilo kaybı/artışı Hipertansiyon Koroner kalp hastalıkları Gastrik problemler Menstrual problemler McVICAR A. (2003) Journal of Advanced Nursing 44(6),

14 Tükenmişliğin Oluşumu Stresörler İş Stresi TÜKENMİŞLİK

15 TÜKENMİŞLİK Duygusal Tükenme Duyarsızlaşma Kişisel Başarı

16 Tükenmişliğin Sonuçları *İş değiştirme *Kişilerarası ilişkilerde sorunlar *Hastaya ilgisiz-mekanik davranma *Yorgunluk, uyku bozuklukları *İlaç-alkol kullanımı *İş doyumsuzluğu *Depresyon *Niteliksiz bakım Easterburg ve ark. 1994, Duquette ve ark. 1994, Lee ve ark. 2003).

17 TÜKENMİŞLİĞİN NEDENLERİ?

18 Kurumsal / İşle İlgili Nedenler???

19 Kurumsal / İşle İlgili Nedenler İş yükünün fazla olması, Eleman sayısının yetersizliği Görev tanımlarının yetersiz olması Kariyer olanaklarının sınırlı olması Yönetim biçimi Ödüllendirmenin yetersiz olması Borritz ve ark. (2006),Piko (2006),Bruce ve ark. (2005),Vahey ve ark. (2004), Jenkins ve Elliot (2004), Jenkins ve ark. 2004),Lee ve ark. (2003), McVicar A.(2003) Kalimo ve ark. (2003),Demir ve ark. (2003), Balevre (2001),Laschinger ve ark. (2001), Payne (2001),Kilfedder ve ark (2001), Üstün (1995), Duquette ve ark.(1994),

20 Kişi ile iş arasındaki uyumsuzluk yaratabilecek alanlar İş yükü Kontrolün yetersizliği İş alanındaki ilişkiler Adaletsizlik Yetersiz ödüllendirme Değer çatışmaları (Maslach 98)

21 Neden? Aynı işyeri,aynı stresörler

22 Bireysel Nedenler????

23 Borritz ve ark. (2006),Piko (2006),Bruce ve ark. (2005),Vahey ve ark. (2004), Jenkins ve Elliot (2004), Jenkins ve ark. 2004),Lee ve ark. (2003), McVicar A.(2003) Kalimo ve ark. (2003),Demir ve ark. (2003), Balevre (2001),Laschinger ve ark. (2001), Payne (2001),Kilfedder ve ark (2001), Üstün (1995), Duquette ve ark.(1994), Bireysel Nedenler Hayır diyememe Olaylara bakış açısı Sosyal destek Reaktif olma Genç yaş Deneyimsizlik Empati yapamama Atılganlık

24 Tükenmişliğin Önlenmesi ve Azaltılması GİRİŞİMLER Bireye yönelik İşe yönelik

25 Kurumsal Yöntemler Çalışanları destekleme/olumlu geribildirim Rol ve görevlerin açık olması Gelişim için fırsat oluşturma Ulaşılabilir olma Ceslowitz (1989), Toloczko (1989), Boyle ve ark.(1991),duquette ve ark. (1994), Üstün (1995), Reid ve ark. (1999), Rowe (1999), Payne (2001),Parikh ve ark.(2004) Lee ve ark. (2003), Kalimo ve ark. (2003),Jenkins ve Eliot (2004). Parikh, Taukari, Bhattacharya nın (2004)Kilfedder ve ark. (2001)

26 Ünite Düzeyinde İş arkadaşları ile iletişimin geliştirilmesi Sorunların kısa zamanda çözümlenmesi Yaşanan sıkıntıların paylaşılabileceği gruplar oluşturulması Birlikte yapılabilecek sosyal aktiviteler düzenlenmesi

27 Bireysel Baş Etme

28

29 Strese Tepki SAVAŞ YA DA KAÇ

30 KÜLTÜRÜMÜZDE BAŞETMEMİZ NASIL?

31 Kültürümüzde bir sorunla karşılaşıldığında nasıl davranılır? İlk olarak agresifleşiriz. Ah bir elimden tutan olsaydı deriz. Memleketi sen mi kurtaracaksın deriz. Biz adam olmayız deriz. Arabesk dinler iç çekeriz.

32 Dert Yarıştırma Senin derdin dert midir benim derdim yanında, Böyle dert gördün mü, söyle sen hayatında

33 Başa gelen çekilir Her şey olacağına varır Kısmetinde varsa ayağına gelir Hayatımızın Kontrolü Kimde?

34 Türk söylemez söylenir. Öğrenilmiş Çaresizlik Kültürü

35 Başetme Müdahalesi Kime Yönelik Olmalı?

36 Başetme Müdahalesi Kime Yönelik Olmalı? ETKEN ETKİLENEN ÇEVRE(SD) Ortadan kaldır Gücünü azalt Gücünü artır Etkenden uzak dur Fark ettirme Duyarlılık

37 Baş Etme İlkeleri Durumu değiştirin Stresörden uzak durun!!!! Stresörü değiştirin Tepkinizi değiştirin Stresöre uyum sağlayın Stresörü kabul edin

38 Bireysel Yöntemler 1- Kendinizi gözleyin Tükenmişlikle ilgili belirtiler yönünden kendinizi izleyin.

39 Kendinizde tükenme belirtileri olup olmadığını öğrenmek istiyorsanız aşağıdaki ifadeleri gözden geçirin.

40 İşimden soğuduğumu hissediyorum. İş dönüşü ruhen kendimi tükenmiş hissediyorum. Sabah kalktığımda birgün daha bu işi kaldıramayacağımı hissediyorum.

41 Yaptığım işten yıldığımı hissediyorum. Bu işte çalışmaya başladığımdan beri insanlara karşı sertleştim. Bütün gün insanlarla uğraşmak benim için gerçekten çok yıpratıcı.

42 İşim gereği karşılaştığım insanların bazı problemlerini sanki ben yaratmışım gibi davrandıklarını hissediyorum.

43 Bu ifadeler üzerinde düşündükten sonra, eğer verdiğiniz yanıtlarınızın çoğunluğu "evet" ise, kendinize, Dikkat!!!!

44 Bireysel Yöntemler 2- Gereksiz stresten kaçının Hayır demeyi öğrenin. Sizi strese sokan insanlardan uzak durun. Çatışma yaratan konuların düğmesine basmayın. Yapılması gerekenler listenizi kısaltın.

45 Bireysel Yöntemler 3- Amaçlarınızı ve önceliklerinizi yeniden gözden geçirin

46 Bireysel Yöntemler 4- Yavaşlayın Kendinizi güçlendirmek için yavaşlayın. Yaptığınız aktivitelere bir ara verin. Kendinize dinlenme ve iyileşme için zaman tanıyın.

47 Bireysel Yöntemler Eğlence ve gevşeme için zaman ayırın Kendi ihtiyaçlarınızı unutmayın, kendine iyi bakmak lüks değil, bir ihtiyaçtır. Kendinize gevşeme içi zaman ayırın. Başkaları ile iletişim içinde olun. Her gün size keyif verecek bir şey yapın.

48 Kendine iyi bakmak ne demektir?

49 Kendine iyi bakmak= farkındalık Dış dünyanın farkında olmak İç dünyanın farkında olmak:kendini tanıma Diğer insanların iç dünyasının farkında olma Empati Evrensel bütünlüğün farkında olma

50 Dört boyutun farkına varmak insanı stresten korur. kendine iyi bakmak = farkındalık= başetme

51 Bireysel Yöntemler 5- Destek Alın Destek için sevdiğiniz insanlara gidin. Duygularınızı sizi rahatlatacak ve duygu yükünü azaltacak biriyle konuşun.

52 Bireysel Yöntemler 6- Stresöre uyum sağlayın Problemlere başka açılardan da bakın. Büyük resmi görmeye çalışın. Olumlu düşünün.

53 Bireysel Yöntemler 7- Sağlıklı bir yaşam biçimi geliştirin Düzenli egzersiz yapın. Sağlıklı beslenin. Kafein ve şekeri azaltın. Alkol, sigara ve ilaçlardan uzak durun. Uykunuza dikkat edin.

54 Bireysel Yöntemler 8- Değiştiremeyeceğiniz şeyleri kabul edin Kontrol edemeyeceğiniz şeyleri kontrol etmeye çalışmayın. Olumlu yönünü görmeye çalışın. Affetmeyi öğrenin.

55 Bireysel Yöntemler 9- Bireysel özelliklerinizi güçlendirin İçinize atmak yerine duygularınızı ifade edin. Daha atılgan olun. Proaktif olun Zamanınızı daha iyi yönetin. Ceslowitz (1989), Toloczko (1989), Boyle ve ark.(1991),duquette ve ark. (1994), Üstün (1995), Reid ve ark. (1999),Rowe (1999), Payne (2001),Parikh ve ark.(2004) Lee ve ark. (2003), Kalimo ve ark. (2003),Jenkins ve Eliot (2004). Parikh, Taukari, Bhattacharya nın (2004) Kilfedder ve ark. (2001)

56 Proaktif olmak???

57 Proaktif Olmak insiyatif almak öne çıkmak önceden tedbirini almak farklı olmak sorumluluk almak

58 Bunun tersi de sorumluluğu başkasına bırakmaktır = Reaktif olmak.

59 Proaktif Kişiler İnsan olarak kendi yaşamından sorumlu olduğunu, davranışlarının oluşumunu koşulların değil, kararlarının sağladığının farkındadır.

60 Proaktif olmak Koşullara, duygulara dayanan tepkiler yerine değerlere ve ilkelere dayanan davranış yeterliliğine sahip olmak

61 Proaktif Kişiler Korku ve endişelerini gerçeklik filtresi nden geçirirler. Problemlerini ve hatalarını, yeni bir öğrenme deneyimine ve yaşantısına dönüştürürler.

62 Proaktif Kişiler Kendi gelişimlerinden kendilerinin sorumlu olduğuna inanırlar. İnsan olarak, kendi yaşamlarından sorumlu olduğunu ifade eder.

63 SORUMLU OLMAK NEDEN ÖNEMLİDİR?

64 İnsanın sorumlu olması için önce; neden sorumlu olduğunun farkındalığı, konu ile ilgili bilgisi, seçme özgürlüğü ve karar verme becerisi gereklidir.

65 Bir hayat edinmenin en önemli yollarından biri; karar vermek, seçim yapmaktır. Hayat suya benzer ve hangi kaba doldurulursa, onun şeklini alır ve birçok hayat, iz bırakmayan su lekesine benzer Mehmet Eroğlu

66 Sorumluluk alan şikayet etme yerine karar verir ve uygular. Özgürlük ancak sorumluluk temeli üzerinde yaşanabilir.

67 SORUN: İnsanların yetişkin özgürlüğü isterken çocuk sorumluluğu içinde kalmasıdır.

68 Reaktif Kişiler Başkalarının öngörüleriyle hareket ederler. Güvenlik duygusunu yitirmiş, panik halinde kırılgan kişilerdir.

69 Reaktif Kişiler Başkalarının yargılarına önem verirler. Bir kaşık suda fırtınalar koparırlar. Ya da başkalarının bir kaşık suda koparmış olduğu fırtınada rotalarını kaybederek boğulurlar. Tam bir trajedi senaristidirler.

70 Reaktif Kişiler Aniden ağlamaklı ve hüzünlü olurlar Kişisel kontrollerini kolayca kaybederler Kişisel sınırlılıkları belirgin değildir Edilgendirler Seçme davranışını gerçekleştirmekte zorlanırlar Risk alamazlar

71 Reaktif Kişiler Sürekli güvenlik duygusu ararlar, korunmaya ve gözetilmeye gereksinim duyarlar. Düşüncelerinin ve kaygılarının bombardımanında kendilerini kaybederler.

72 Reaktif dil kalıpları, günlük konuşmalar içinde bol bol kullanılması yanında bazı müzik türlerinde baskın olması, toplumumuzun genel iş ve yaşam kültürüne işaret eder.

73 Ben zulme uğradım, ben Mazlum um! birinci adımdır. Elimden ne gelir! Ben Kurban ım ikinci adımdır. Ben arkadaş kurbanıyım. Ben sistemin kurbanıyım. Ben ailemin kurbanıyım Ama en güçlü ifade Ben kader kurbanıyım dır.

74 Birinci ve ikinci adımdaki çaresizlik, üçüncü adımda İsyan a götürür. Yaşama isyan, kadere isyan, feleğe isyan vb. her üç durumda da kişi çaresizlik içinde olduğunu düşünmektedir.

75 Bütün olumsuzluklara, ters etkilere rağmen vereceği tepkiyi seçme hakkı olduğunu fark etmemekte ve bilememektedir. Çaresiz birey çaresiz toplum

76 Balık hikayesi Bir köpekbalığı akvaryuma konur, sonra yanına küçük bir balık konulur, köpekbalığı hemen harekete geçer. Fakat ilk saldırısında kafasını cam bölmeye çarpar. Tekrar dener, yine kafasını çarpar. 48 saat sonra köpekbalığı küçük balığı yemeye çalışmaktan vazgeçer. Aradan cam kaldırıldığında bile durum değişmez. Çünkü artık başaramayacağına inanmıştır.

77 Öğrenilmiş çaresizlik zihnimize takılı bir kelepçedir.

78 Reaktif / Proaktif olmak Reaktif Olmak Yapabileceğim hiçbir şey yok. İşte ben böyleyim. Beni öyle kızdırıyor ki. Buna izin vermezler. Bunu yapmam gerekiyor. Yapamam. Yapmalıyım. Keşke. Proaktif Olmak Seçeneklerimize bir bakalım. Farklı bir yaklaşımı seçebilirim. Duygularımı kontrol edebilirim. Seçerim. Yeğliyorum. Yapacağım.

79 Her sorunun çözümü o konuda geliştireceğimiz farkındalıkla başlar.

80 İfadelerimizdeki proaktif ve reaktif dil kalıplarının farkına varmak Reaktif olanları ayıklamak Proaktif dil kalıplarını kullanma alışkanlığını kazanmak çabası gösterilmeli

81 İLKELER Yalnızca etki çemberimin içinde çalışacağım. Olabilirliğin üzerinde çalışacağım Gönlümüzün çektiği değil gücümüzün yettiğini yapalım S.Ertürk Yol gösterici olacağım, yargıç değil. Örnek olacağım, eleştirmen değil.

82 Çözümün parçası olacağım, sorunun değil. Başkalarını suçlamaya çalışmayacağım. Bir hata yaptığımda, bunu itiraf edip düzelteceğim. Yalnızca Deneyin Ve Neler Olacağına Bakın!

83 Stresle Baş Etme Gevşeme Egzersizleri İletişim Becerileri Proaktif olmak Tükenmişlik Sosyal Destek Atılganlık Bilişsel Yöntemler

84 Düşün Kim üzebilir seni senden başka? Kim doldurabilir içindeki boşluğu, sen istemezsen? Kim mutlu edebilir seni, sen hazır değilsen? Kim yıkar yıpratır seni, sen izin vermezsen? Kim sever seni, sen kendini sevmezsen? Her şey sende başlar, sende biter Yeter ki yürekli ol, tükenme, tüketme Nietzsche

85 Teşekkü r Ederim