BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ ZÜBEYDE HANIM UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

Transkript

1 BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ ZÜBEYDE HANIM UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ MERKEZ LABORATUVARI REHBERİ VE TEST BİLGİLERİ KILAVUZU 2009 Revizyon 001 : 12/11/2013

2 GİRİŞ Klinik Biyokimya laboratuarlarında, tüm biyolojik materyallerde, hastalıkların tanısı, ayırıcı tanısı, bir hastalığın şiddetinin belirlenmesi, bir hastalığın sağaltımının izlenmesi, bulgu vermeyen bir hastalığın ortaya çıkarılması amacıyla analizler yapılır. Laboratuvarlarda testin istenmesinden itibaren, sonuçların klinik hekime ulaşması ile hasta yararına etkin olarak kullanılmasına kadar geçen analitik süreç analiz öncesi ve analiz sonrası faktörlerden etkilenmekte, dolayısıyla hastane hizmetlerinin kalite yönetimini etkilemekte ve etkilenmektedir. Hastanelerde laboratuvar hizmetlerinde yaşanan sorunların önemli bir kısmı laboratuvar işleyişinin hasta ve personel tarafından yeterince bilinmemesi ve iletişim eksikliğinden kaynaklanmaktadır.test sonuçlarının eksik çıkması, kaybolması, test öncesi uyulması gereken kurallara uyulmaması, yanlış örnek kabı seçimi, yetersiz örnek alınması, yanlış test gününde hastaneye gelinmesi, eksik test girişi yapılması vb en çok karşılaşılan sorunlardır. Hem bu tür sorunları en aza indirebilmek hem de laboratuvar işleyişini başta hekimler olmak üzere diğer hastane çalışanlarıyla paylaşabilmek amacıyla bu laboratuvar rehberi hazırlanmıştır. Rehberde, laboratuvar işleyişi, tetkik girişinden sonuçların gönderilmesine kadar olan süreç (HOS; hastane otomasyon sistemi), laboratuvarın analitik kalite çalışmaları, testlerin genel çalışılma yöntemleri, çalışılma zamanları, teste göre numune türü / numune kabı seçimi, numunelerin kabul / ret kriterleri, sonuçların raporlanma zamanları, varsa panik değerleri ve kısaca testlerin klinik yararları hakkında gerekli tüm bilgiler yer almaktadır. GENEL LABORATUVAR BİLGİLERİ: Hastanemizde ISO 9001:2000 toplam kalite yönetimi sisteminin kurulmasıyla birlikte laboratuvar yönetim ve organizasyonu da standardın kriterlerine göre yapılandırılmıştır.

3 Test girişleri : Test seçimi elektronik ortamda ilgili menüden, ilgili hakim tarafından seçilerek yada laboratuvar istek formu (032) üzerinde işaretleme yolu ile yapıldıktan sonra hastalar poliklinikten laboratuvar sekreterliğine yönlendirilir. Test girişleri ve kayıt onayları laboratuvar sekreterliği tarafından yapılır. Tetkik girişleri onaylandıktan sonra test eklenmemelidir. Çünkü onay sonrası işaretlenen testler HOS tarafından görülmeyecektir. Onay sonrası her yeni test isteği için yeni bir HOS girişi yapılması gerekir. Numunelerin alınması ve transferi : Test isteklerinin laboratuar sekreterliği onayından sonra kan alma biriminde testler için uygun olan tüplere bar kod yapıştırılarak kan alma işlemi gerçekleştirilir NUMUNE ALINIRKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR: Hasta kan alımı öncesinde mümkünse 15 dk. rahat bir pozisyonda dinlenmelidir. Biyokimya tetkikleri için venöz kan tercih edilir. Kann alma işleminde mümkün olduğunca vonjet kullanılmalıdır. Turnike en fazla 1 dk. uygulanmalıdır. Vene girilmeden önce yumruk açılıp kapatılmamalıdır Turnike iğnenin başarılı bir şekilde damara yerleştirilmesinden sonra çözülmelidir Enjektör ile kan alımı gerekiyorsa, kanın tüpe kuvvetli aspirasyonundan kaçınılmalıdır. Tüplerin seviye çizgisine dikkat edilmeli, eksik veya fazla kan alınmamalıdır. Kanlar en geç 1 saat içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır Günlük biyolojik ritim, egzersiz, açlık, diyet, ilaç alınması, alkol veya sigara kullanılması birçok laboratuvar tetkikini etkilemektedir. Kortizol, demir, Vitamin B12, Folat, PTH ve nötrofil sayımında günlük biyolojik değişkenlik çok belirgin olabilir Bu nedenle, özellikle bu testler olmak üzere laboratuvar tetkikleri için sabah kan verilmesi önerilir.

4 Fiziksel aktivitenin testler üzerine kısa ve uzun vadeli etkileri izlenir. Egzersiz sonrası kısa süreli olarak Laktat, CK, AST, LDH yükselir ve koagülasyon, fibrinoliz, trombositler aktive olabilir. Bu değişiklikler egzersiz sonlandırıldıktan kısa bir süre sonra normale döner. Egzersizin uzun süreli etkisi olarak CK, AST, LDH ile bazı seks hormonlarını yükselttiği (plazma testosteronu, androstendion, Luteinizan Hormon) bilinmektedir. Bu nedenle tetkik için hastanemize gelmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersizden kaçınılmalı, kan vermeden önce yarım saat kadar dinlenmiş olmanız önerilir. Kanda glukoz, trigliserid, kolesterol ve elektrolitler (sodyum, potasyum, klor gibi) gibi testler için kan örneği 8-12 saatlik açlık sonrası alınmalıdır. Uzamış açlık değişik oranlarda bilirübin, trigliserid, glukoz düzeylerini değiştirmektedir. Et yenmesi plazma potasyumunu, trigliseridleri ve ALP enzimini yükseltebilir. ALP enzimi ayrıca B ve O kan grubundakilerde özellikle yağlı yemeklerden 2 saat sonra artış göstermektedir. Tüm bunlara ek olarak, yemeklerden sonra kanda artan şilomikronlar serum veya plazmada bulanıklık yaparak ölçüm yapılan metodların yanlış sonuçlar vermesine neden olabilmektedir. Bazı gıdalar kan ve idrarda test sonuçlarını etkilemektedir. Yüksek proteinli beslenme serumda üre, amonyak ve ürik asit değerlerini arttırabilmektedir. Kan lipid paneli, folik asit, vitamin B12, 25-OH vitamin D, osteokalsin, magnezyum, GH, PTH testleri için 12 saatlik açlık gerekmektedir. Genel olarak tüm testler için 8-12 saatlik açlık sonrası sabah kan verilmesi Laboratuvarımız tarafından önerilmektedir. Test için kan vermeye gelmeden önceki gece saat 21:00 den sonra SU HARİÇ HİÇBİR ŞEY YEMEYİNİZ VE İÇMEYİNİZ! Bu süre boyunca sigara, çay, kahveden sakınınız. Alkol kullanımı plazma laktat, ürik asit ve trigliserid düzeylerini arttırabilmektedir. Yükselmiş HDL-KOL, GGT, ürik asit ve MCV değerleri kronik alkol kullanımı ile ilgili olabilmektedir. Sigara kullananlarda karboksi hemoglobin, plazma katekolaminleri ve serum kortizolü yükselmektedir. Bu hormonlardaki değişiklikler nötrofil, monosit gibi beyaz kan hücrelerinin sayısını arttırırken, eozinofil hücre sayısını düşürler. Kronik sigara kullanımı sonucunda, hemoglobin konsantrasyonu, eritrosit (kırmızı kan hücresi), lökosit (beyaz kan hücreler) sayıları, CEA (karsinoembriyojenik antijen) düzeyleri artış göstermektedir. Birçok ilaç laboratuvar testlerini değişik biçimlerde etkileyebilmektedir. Kullandığınız ilaçlar hakkında doktorunuzdan bilgi isteyiniz. Düzenli

5 . kullandığınız ilaçlar var ise, doktorunuz almamanızı söylemediği sürece kesinlikle günlük düzeninizi bozmaksızın ilaçlarınıza devam ediniz. Sizden istenen testleri kullandığınız ilaçların etkileyip etkilemediğini laboratuvarımızdan öğrenerek bu konuyu doktorunuza danışınız. Numuneler hemoliz yapılmayacak şekilde ve yeterli miktarda alınmalıdır. Numuneler alındıktan sonra en kısa zamanda laboratuvara ulaştırılmalıdır. Hastanın kliniği ile ilgili bildirilmesi gereken özelliklerin bildirilmesi, testin defalarca tekrarlanmasını önleyerek zaman ve malzeme tasarrufu sağlayacaktır. Hastanın kliniği ile ilgili uymayan bir sonuç durumunda lütfen laboratuvarla temasa geçiniz. Gerek aynı numune gerekse yeni numune ile tekrarlar yapılacaktır. Mikrobiyoloji numunelerini alırken, Mikrobiyolojik Örnek Alım Teknikleri Kılavuzuna bakınız. Bu nedenlerle, Genel sağlık taraması laboratuvar tetkikleri için 8-12 saatlik açlık sonrası sabah kan verilmesi, Tetkik için hastanemize gelmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersizden kaçınılması, kan vermeden önce yarım saat kadar dinlenilmesi, Gece saat 21:00 den sonra SU HARİÇ HİÇBİR ŞEY yenilip içilmemesi, Düzenli kullanılan ilaçlar var ise kesilmeden önce doktora danışılması, kan verme sırasında forma not düşülmesi için görevliye bilgi verilmesi önerilir. Ayrıca kanın hemolizli (kırmızı kan hücrelerinin parçalanmış olması), bulanık (yüksek şilomikron düzeyi) ve ikterik (yüksek bilirubin) olması laboratuvarımızda yapılan (Tablo 1) testlerin ölçümünü etkileyeceğinden sonuçların bu özellikler göz önünde bulundurularak değerlendirilmesi gerekmektedir. Test Adı Hemoliz Lipemi Bilirubinemi Albumin ++ ALP + ++ ALT ++

6 AST ++ Bilirubin BUN ++ Demir ++ Ferritin + FOLİK ASİT ++ Fosfor ++ Klor ++ Kolestrol Kortizol ++ Kreatinin + ++ LDH ++ Potasyum Protein + Ptotrombin zamanı + + PTH + Tt3 + Tt4 + Tsh + Trigliserid ++ Urik asit ++ Kanda lipid (kolesterol, trigliserid, HDL-C, ) analizi öncesi bilmeniz gerekenler En az 3 hafta süresince beslenme alışkanlıklarının değiştirilmemesi, Kilonun sabit olarak korunması (ani kilo değişikliklerinden kaçınılması) 12 saatlik açlık sonrası kan verilmesi, Duygusal ve fiziksel stresten sakınılması, 3 gün öncesinden itibaren alkol alınmaması önerilir.

7 24 saatlik idrar toplanması Doktorunuz 24 saatlik idrarda bazı testler istemiş ise idrarın tam ve doğru olarak toplanmış olması ve tamamlandıktan sonra derhal çalışılacak laboratuvara teslim edilmesi sonuçların güvenirliğini etkilediğinden aşağıdaki kurallara uyunuz: 24 saatlik idrar toplamaya başlayacağınız sabah uyandıktan sonra ilk idrarınızı tuvalete boşaltın, saati not edin (örneğin sabah saat 08:00). Bu andan itibaren tüm idrarınızı gündüz ve gece boyunca, dikkatlice toplama kabına biriktirin. Ertesi sabahki ilk idrarınızı da (örneğin ertesi sabah saat 08:00'deki idrarınız) toplama kabına ekleyerek, idrar toplama işlemini tamamlayınız. Bekletmeden laboratuvara getiriniz. Cumartesi günleri 24 saatlik idrar toplamayınız. 3-5 litrelik temiz ve kuru bir kap temin ediniz. Su için kullanılan pet şişeler en uygunudur. Kola, deterjan gibi maddelerin konmuş olduğu kaplar kesinlikle uygun değildir. Biriktirme süresince evin en serin yerinde, karanlık bir ortamda tutunuz. İdrar toplama kabını siyah, ışık geçirmeyen bir poşet içinde hastaneye getiriniz. Size önerilen diyet varsa dikkatlice uygulayınız. Toplanacak idrara koruyucu madde eklenmesi gerekiyor ise lütfen laboratuvardan temin ediniz. İdrar toplama sırasında size koruyucu bir madde verildi ise: Bu maddeler yakıcıdır! Çocuklardan uzak tutunuz. Elinize temas ederse derhal bol su ile yıkayınız. Dikkatlice açarak, toplama kabına yavaşça boşaltınız. Her idrar ilavesinde tüm idrarı karıştırınız. Birinci idrar toplama kabı dolarsa, başka idrar toplama kabına geçtiğinizde bir önceki kapta bulunan idrarın yaklaşık yarısını da bu kaba karıştırınız.

8 0-3 yaş çocuklarda idrar toplanması Üretra (idrarın geldiği delik) etrafını temizleyiniz. Kan alma odasında temin edeceğiniz idrar toplama torbalarından (ağzı yapışkan kağıt ile kapalı, tek kullanımlık, steril plastik torbalar) birinin yapışkan bandını açarak üretra etrafına düzgünce yapıştırınız. Torbayı yerinden oynatmadan çocuk bezi bağlanıp, giysileri giydirilip kendini rahat hissetmesi temin edilir. Sık sık kontrol edilerek, her seferinde dolu torbadaki idrar yukarıda bahsedilen kurallar içinde temin edilen saklama kabına eklenerek yeni bir torba takılır. Lütfen yukarıda belirtilen kuralları dikkatlice okuyarak eksiksiz uygulayınız. LABORATUVARA NUMUNE KABUL ETMEME KRİTERLERİ Otomasyon girişi yapılmamış barkotsuz örnekler Tüp üzerindeki isimler ve barkod numaraları ile otomasyon girişi uyumsuz örnekler Otomasyona numune ve test seçimi yanlış girilen örnekler Test için uygun çalışma saatleri dışında alınmış örnekler (Ör: Kortizol sabah, öğleden sonra alınmış numune) Uygun tüplere alınmamış kan örnekleri, Hemolizli örnekler Antikoagulanlı tüpler için pıhtılı örnekler Laboratuvara ulaştırılmadan önce serviste bekletilmiş numuneler. Laboratuvara test için gerekli koşullarda ulaştırılmamış numuneler (soğuk ortam vs) Uygun miktarda alınmamış numuneler Kan ve diğer numuneler alma işlemi tamamlanan hastalara sonuçların ne zaman çıkacağı ve sonuçlarını nereden alabileceği bilgileri laboratuvar sekreterliği tarafından verilir. Bebek kan alma işlemi en az iki ilgili personel tarafından yapılmaktadır. Bebeklerden idrar ve gaita örneği için örnek kapları aileye verilip nasıl örnek toplayacakları hakkında bilgi verilir ve topladıkları örnekleri ilgili laboratuvar birimine getirmeleri söylenir.

9 Acil biriminde ve yataklı servislerde test girişleri için aynı işlemler yapılır ve ilgili birimlerde hastalardan alınan test örnekleri laboratuvara gönderilir. Damar yolu açık hastalarda kan alma için hastanın diğer kolu kullanılmalıdır. Sıvı veya kan vermede kullanılan bir damar ve setten kan alınmamalıdır. Zorunlu kalınırsa infüzyona dakika ara verilip örnek alınabilir. Kan alma işlemi hemşireler tarafından gerçekleştirilir alınan örnekler bekletilmeden personelle ilgili laboratuvar birimine gönderilir. laboratuvarımızda kullanılan tüpler, varsa içerdikleri antikoagülanlar ve genel olarak hangi amaçla kullanıldıkları aşağıda gösterilmiştir: (Mor kapaklı)edta: Kan sayım işlemi için (Mavi kapaklı)sitratlı:koagülasyon testleri için (Kımızı kapaklı)düz tüp:rutin biyokimya testleri için (Siyah kapaklı) Sitratlı: sedimentasyon testi için

10 Numunelerin laboratuvara alınması ve Analize hazırlanması : Örnekler laboratuvara gelince, HOS dan yapılan test isteklerine bakılarak örnek kabının uygunlugu, örnek miktarı, pıhtılaşma vb. kontrolü yapılır. Kabul edilen örneklerden serum veya plazmada çalışılacak testler için olanlar santrifüj edilir. Santrifüj süresi ve hızı testlere göre değişiklik gösterebilir. Genel olarak biyokimyasal analizler, hormon analizleri için serum, koagülasyon testlerinde plazma eldesi için 5000 rpm 5 dakika santrifüj etmek yeterlidir. Serum için santrifüj edilecek olan tüpler yaklaşık 20 dakika pıhtılaşma için bekletilmelidir. Bu işlem, kan alındıktan sonra en geç 2 saat içinde ( glukoz için 30 dakika içinde) yapılmış olmalıdır. Santrifüj sonrası hemoliz görülen serumlar çalışılmaz. Analiz: Testlerin analizlerinden önce, kullanılan cihazların bakım ve kontrol çalışmaları yapılarak günlük internal kalite kontrol çalışmaları gerçekleştirilir. Uygun olmayan kontrol sonuçlarında çalışma başlatılmaz ve kalibrasyon ile ilgili prosedürler gerçekleştirilir. Sonuçlar kabul edilebilir değerlerde ise hasta örnekleri çalışılmaya başlanır; Serum örnekleri santrifüj işleminden sonra en geç 1 saat içinde otoanalizörde çalışılmaktadır. İdrar örnekleri ortalama 30 dakika içinde (en geç 2 saat içinde çalışılmalıdır) çalışılmaktadır. Koagülasyon testlerinden PTZ ve aptt plazma ayrılma işleminden sonra mümkün olan en kısa sürede çalışılmaktadır. Cihazlar tamamladığında analiz sonuçları cihaz başında görevli teknik personel tarafından HOS a gönderilir.hos de toplanan tüm hasta sonuçları, önce cihaz başı çalışan teknik personel tarafından son olarak uzman doktor tarafından kontrol edilerek uygun bulunan sonuçlar onaylanır. Uygun olmayan testler, sebebi araştırılarak (numunenin göz ile değerlendirilmesi, cihaz kayıtları vb) yeniden çalışılır. Test sonucu hastanın kliniği ile örtüşmüyorsa hastadan yeni örnek alınarak analiz tekrarlanır. Acil ibaresi taşıyan örnekler rutin çalışmadan ayrı olarak hemen çalışılır ve analiz sonuçları bekletilmeden onaylanır. Çalışılan örnekler 7 gün bekletilmekte, Elisa sistemi ile çalışılan numunelerden örnek serum ayırarak 20 C o de altı ay süre ile saklanmaktadır. Süre sonunda tıbbi atıkların toplanması ve imha edilmesine uygun şekilde tıbbi atik sistemine dahil edilmektedir.. Özel durumlarda ( Dr. İsteği, Araştırma serumları gibi) daha uzun süre saklanması gereken örnekler 20 C o de muhafaza edilmektedir

11 TEST METOTLARI: TESTLER AÇLIK KAN ŞEKERİ: Çalışma Yöntemi: HK.G6P-DH Çalışma Zamanı: Her gün Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (5 saat sonra), Acil 1 saat Normal Değer Aralığı: mg/dl ( Yetiskin) mg/dl ( Prematur) mg/di ( Yenidoğan) mg/dl (< 1 yas) mg/dl (Çocuk) Klinik Yararı: Diabetes Mellitus (DM) tanı ve takibinde, hipoglisemi tanısında yararlıdır. ÖRNEK RED KRİTERİ: 12 saatlik açlık olması gerekir. 30 dakikadan uzun beklemis numune, hemoliz. PANİK DEĞER: Alt Limit Üst Limit Yetiksin 40 mg/dl 325 mg/dl Yenidoğan 30 mg/dl 325 mg/dl < 1 yas 46 mg/dl 445 mg/dl TOKLUK KAN ŞEKERİ : Çalışma Yöntemi: HK.G6P-DH Örnek Alma Zamanı: ilk lokmadan 2 saat sonra Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (5 saat sonra) Normal Değer Aralığı: 2. saat değeri < 140 mg/dl Klinik Yararı: Süpheli DM tanısında, DM li hastaların takibinde yararlıdır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Uygun saatte alınmamıs numune, 30 dakikadan uzun beklemis numune, hemoliz GLUKOZ TARAMA TESTİ 50 g : Çalışma Yöntemi: HK.G6P-DH Örnek Alma Zamanı: Yükleme için 50g glukoz ılık suda çözülür ve 5 dakikada hastaya içirilir. içimi takip eden 1. saatin sonunda kan örneği alınır. Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (5 saat sonra

12 Normal Değer Aralığı: 1. saat değeri <140 mg/dl Klinik Yararı: Gestasyonel DM taramasında yardımcıdır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hastalara teste baslamadan 3 gün öncesinden en az 150 g/gün karbonhidrat içeren normal bir beslenme önerilir. Hastanın yüklemeyi uygun sekilde yapamaması, kan alma saatlerine uyulmaması, kusma, yükleme süresince su haricinde sıvı alımı, gıda alımı, sigara içilmesi, hafta dısındaki gebeler, 30 dakikadan uzun beklemis numune, hemoliz ORAL GLUKOZ TOLERANS TESTİ 75/100 g (OGTT) : Çalısma Yöntemi: HK.G6P-DH Örnek Alma Zamanı: Hastalardan açlık örnekleri alındıktan sonra 75g veya 100g glukoz bir bardak ılık suda çözülüp 5 dakikada içirilir. 75g yükleme: Açlık, 2. saat (reaktif hipoglisemi tanısı için yüklemelerde 1, 2, 3, 4, 5. saatlerde örnek alınır.) 100g yükleme: Açlık, 1. saat, 2. saat, 3. saat kan örnekleri alınır. Çocuklarda yükleme: 1.75 g/kg (maksimum 75g) olarak ayarlanır. Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (5 saat sonra) Normal Değer Aralığı: 75g yükleme 2. saat değeri < 140 mg/dl 100g yükleme Açlık : <95 mg/dl 1. saat : <180 mg/dl 2. saat: <155 mg/dl 3. saat: <140 mg/dl Klinik Yararı: Gizli, şüpheli DM olanlarda, Glukoz tarama testi bozuk gebelerde Gestasyonel DM tanısında ve reaktif hipoglisemi tanısında yararlıdır ÖRNEK RED KRİTERİ: Hastalara teste başlamadan 3 gün öncesinden en az 150 g/gün karbonhidrat içeren normal bir beslenme uygulanır. Hastanın yüklemeyi uygun şekilde yapamaması, kan alma saatlerine uyulmaması, kusma, yükleme süresince su haricinde sıvı alımı, gıda alımı, sigara içilmesi, 30 dakikadan uzun beklemis numune, hemoliz HbA1C ( GLUKOLİZE HEMOGLOBİN) : Çalısma Yöntemi: Enzimatik Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün ( 5saat sonra) Örnek türü / Örnek Kabı: Plazma / Mor Kapaklı Tüp Normal Değer Aralığı: 4,0 6,2 % Klinik Yararı: DM takibinde yardımcıdır. ÖRNEK RED KRĐTERĐ: Hemoliz,

13 ÜRE : Çalısma Yöntemi: ÜREASE Sonuç Verme Zamanı: Rutin aynı gün ( 5 saat) acil 1 Saat Normal Değer Aralığı: Yetiskin : mg/dl Çocuk : mg/dl Yenidoğan : 8-25 mg/dl Klinik Yararı: Dehidratasyon, şok, kanama, konjestif kalp yetmezliği, akut-kronik böbrek yetmezliği, glomerüler ve tübüler hastalıklar, üreter, mesane, üretra tıkanıklıkları, prostat hiperplazisi durumlarında artar. Aşırı kusma, ishal, düsük protein alımı ve şiddetli karaciğer hastalıklarında azalır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi PANİK DEĞER: Alt Limit Üst Limit Yetiskin mg/dl Çocuk mg/dl Not: Üre= BUN x 2,14 formülü ile BUN (Kan Üre Azotu) da hesaplanabilir. KREATİNİN : Çalısma Yöntemi: Alkaline picrate no deprot. Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat), acil 1 Saat Normal Değer Aralığı: 0,5 1,2 mg/dl Klinik Yararı: Kas nekrozları, muskuler distrofiler, travma, polimiyelit durumlarında artar, İdrar kreatinin düzeyi ile birlikte glomerüler filtrasyon hızının hesaplanmasında kullanılır. Akut böbrek yetmezliğinin sınıflandırılmasında üre/kreatinin oranı yararlıdır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi PANİK DEĞER: Yetiskin Çocuk Alt Limit Üst Limit 5,0 mg/dl 3.8 mg/dl ÜRİK ASiT :

14 Çalısma Yöntemi: Uricase perox. no ascorb. ox. Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat), acil 1 Saat Normal Değer Aralığı: Erkek: 4,4-7,6 mg/dl Çocuk: 2,0-5,0 mg/dl Kadın: 2,3-6,6 mg/dl Klinik Yararı: Gut, Lesh-Nyhan sendromu, miyeloproliferatif hastalıklar, kemoterapi alan lösemi-lenfoma hastaları, akut ve kronik böbrek yetmezliği, diüretik, salisilat kullanımı, ketoasidoz, laktik asidoz, kurşun-alkol intoksikasyonu, gebelik toksemisinde artar. 6- merkaptopurin, allopürinol kullanımı, renal tübüler absorbsiyon bozuklukları, Wilson hastalığı ve fanconi sendromunda azalır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi PANİK DEĞER: Yetişkin Çocuk Alt limit Üst limit 13 mg/dl 12 mg/dl TOTAL PROTEİN : Çalısma Yöntemi: BİURET Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat), acil 1 Saat Normal Değer Aralığı: 6,4 8,3 mg/dl Klinik Yararı: Dehidratasyon, addison hastalığı, diabetik ketoasidoz, multipl myelom da artar, nefrotik sendrom, malabsorbsiyon, tarvma, geniş yanık ve karaciğer yetmezliğinde azalır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi PANİK DEĞER: Alt Limit Üst Limit Çocuk 3,4 g/dl 9.5 g/dl ALBUMİN : Çalısma Yöntemi: BCG ALB PLUS Örnek Alma Zamanı: Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat), acil 1 Saat Normal Değer Aralığı: 3,5 5 mg/dl

15 Klinik Yararı: Dehidratasyonda artar, karaciğer hastalıkları, glomerulonefrit, malabsorbsiyon, yanık durumlarında azalır. Albumin negatif akut faz reaktanıdır ve akut ve kronik inflamatuar durumlarda azalır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi PANİK DEĞER: Alt Limit Üst Limit Çocuk 1.7 g/dl 6.8 g/dl ALKALEN FOSFATAZ (ALP) Çalısma Yöntemi: PARA-NİTROFENİL FOSFAT Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat), acil 1 Saat Normal Değer Aralığı: u/l ( İnfant, çocuk ve adolesan dönemde hızlı kemik büyümesine bağlı olarak ALP değerleri yüksek çıkabilir.) Klinik Yararı: Safra yolları patolojilerinde normalin 3-10 katı artış olabilir. Primer ve metastatik kemik tümörleri, rickets, osteomalazi, primer hiperparatrodizm, akromegali, paget hastalığı, kronik böbrek yetmezliği, akciğer infarktı, ince barsak hastalıkları, siroz, akutkronik pankreatit, akciğer, meme, kolon ve over tümörlerinde, kalp yetmezliğine bağlı hepatik konjesyonda, gebeliğin 3. trimesterinde artar. Hipotroidi, hipofosfatemi, vitamin C eksikliği, siddetli anemi ve kwashiorkorda azalır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi ALANİN AMİNO TRANSFERAZ (ALT, SGPT) : Çalısma Yöntemi: Tris buffer without P5P Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat), acil 1 Saat Normal Değer Aralığı: 0 50 u/l Klinik Yararı: Viral, toksik hepatit, enfeksiyoz mononükleoz, Reye sendromu, kolanjit, tıkanma sarılığı, siroz, muskuler distrofi, kalp yetmezliğine bağlı hepatik konjesyonda artar. Vitamin B6 eksikliğinde azalabilir. ÖRNEK RED KRİTERİ Hemoliz, lipemi

16 ASPARTAT AMİNO TRANSFERAZ (AST, SGOT) : Çalısma Yöntemi: Pridoksal-5-fosfat lı IFCC yöntemi Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat), acil 1 Saat 20 Normal Değer Aralığı: 0 50 u/l Klinik Yararı: Miyokard İnfarktüsü, konjestif kalp yetmezliği, perikardit, miyokardit, hepatik konjesyon, viral-toksik hepatit, enfeksiyoz mononükleoz, Reye sendromu, kolanjit, tıkanma sarılığı, siroz da artar. Vitamin B6 eksikliğinde ve üremide azalabilir ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi AMİLAZ : Çalısma Yöntemi: 2-chloro-pNPG3 Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat), acil 1 Saat Normal Değer Aralığı: u/l Klinik Yararı: Akut pankreatit deki serum amilaz artışı serum lipazı ve idrar amilazı ile birlikte değerlendirilirse tanıya yardımcıdır Tükrük bezleri, fallop tüplerinin inflamatuar durumlarında, makroamilazemide artabilir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi GAMA GLUTAMİL TRANSFERAZ ( GGT) : Çalısma Yöntemi: Gamma glut'3-carb'4-nitro(ifcc) Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat), acil 1 Saat Örnek türü / Örnek Kabı: Serum / Sarı Kapaklı Tüp Normal Değer Aralığı: 0 50 u/l Klinik Yararı: Kronik alkol alımına bağlı karaciğer hasarında erken artış gösterir. Karaciğer tümörlerinde çok yükselir. Alkalen Fosfatazın da yükseldiği karaciğer/kemik patolojilerinin ayırıcı tanısında yararlıdır (özellikle çocukluk çağında). Obstruktif safra ve safra yolları hastalıklarında da artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek.

17 LAKTAT DEHİDROGENAZ ( LDH) : Çalısma Yöntemi: L to P, IFCC Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat),, acil 1 saat Normal Değer Aralığı: Erişkin: U/L Çocuk: U/L LDH Infant ve çocuklarda, erişkin normal değerlerinin 4 katına kadar yüksek çıkabilir. Klinik Yararı: LDH tüm hücrelerde bulunduğundan pek çok doku ve organ patolojisinde yükselebilir. Diğer laboratuvar bulguları ile birlikte LDH artışı miyokardial infarktüs, renal infarkt, hepatit, megaloblastik anemi, hemolitik anemi, disgerminom, testis tümörü, tıkanma sarılığı, muskuler distrofi, metastatik tümörlerde tanıyı destekler. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek TOTAL KOLESTEROL : Çalışma Yöntemi: Cholesterol Oxidase Çalışma Zamanı: Her gün Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (5 saat ) Normal Değer Aralığı: mg/dl Klinik Yararı: Koroner Arter Hastalığı, lipid metabolizması bozuklukları, DM, obesite, hipertansiyon gibi hastalıkların takibinde önemlidir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi HDL KOLESTROL : Çalışma Yöntemi: HOMOJEN KLORMETRİKENZİM Çalışma Zamanı: Her gün Normal Değer Aralığı: mg/dl Klinik Yararı: Koroner Arter Hastalığı, lipid metabolizması bozuklukları, DM, obesite, hipertansiyon gibi hastalıkların takibinde önemlidir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi

18 TRİGLİSERİT : Çalışma Yöntemi: GPO Çalışma Zamanı: Her gün Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (5 saat sonra) Normal Değer Aralığı: E: mg/dl, K: mg/dl Klinik Yararı: Koroner Arter Hastalığı, lipid metabolizması bozuklukları, DM, obesite, hipertansiyon gibi hastalıkların takibinde önemlidir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek. 12 Saatlik sabah açlığı gereklidir LDL KOLESTROL: Çalışma Yöntemi: Hesaplamalı test. LDL= Total Kolesterol - ( HDL + Trigliserid/5) LDL istenen hastaların test isteklerinde HDL, Total Kolesterol, Trigliserid de isaretlenmelidir. Çalışma Zamanı: Her gün Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün Örnek türü / Örnek Kabı: Normal Değer Aralığı: mg/ dl Klinik Yararı: Koroner Arter Hastalığı, lipid metabolizması bozuklukları, DM, obesite, hipertansiyon gibi hastalıkların takibinde önemlidir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hastadan formülü oluşturan tetkiklerin tamamının istenmemesi TOTAL BİLİRUBiN : Çalışma Yöntemi: Diazonyum tuzu İnfantlarda (< 1 ay) kapiller kandan direk spektrofotometrik olarak hızlı test çalısılabilir. Çalışma Zamanı: Her gün Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat), acil 1 Saat, yenidoğan 15 dakika,hemotokrit tüpü Normal Değer Aralığı: Yetiskin: 0,2 1,0 mg/dl, ( < 1 ay): 4,0-8,0 mg/dl Klinik Yararı: Karaciğer ve safra yolu hastalıklarında, hemolitik anemilerde, fizyolojik sarılıkta artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Oda ısısında ve ışıkta 30 dakika beklemis örnek PANİK DEĞER: Yenidoğan - 15 mg/dl

19 DİREK BİLİRUBiN : Çalışma Yöntemi: Diazonyum reaksiyonu Çalışma Zamanı: Her gün Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat),, acil 1 saat Normal Değer Aralığı: Yetişkin: 0-0,2 mg/dl, ( < 1 ay): 0 2,0 mg/dl Klinik Yararı: Safra yolları patolojilerinde artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Oda ısısında ve ışıkta 30 dakika beklemiş örnek İndirek Bilirubin = Total Bilirubin Direk Bilirubin (~Total Bilirubinin %10 u) DEMİR : Çalışma Yöntemi: FERENE Çalışma Zamanı: Her gün Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (5 saat ) Normal Değer Aralığı: Erkek : ug/dl, Kadın: ug/dl Klinik Yararı: Malnutrisyon, malabsorbsiyon, demir eksikliği anemisi, Pika, kronik hastalık anemisinde azalır. Kwashiorkor, hipotroidi, infeksiyon, hemakromatoz, akut hepatit, lösemi, talasemide artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek. TOTAL DEMİR BAĞLAMA KAPASİTESİ (TIBC): Çalışma Yöntemi: Hesaplamalı test. TIBC= UIBC + Serum Demir Değeri TIBC istenen hastaların test isteklerinde UIBC, Demir de isaretlenmelidir Çalışma Zamanı: Her gün Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (5 saat ) Örnek türü / Örnek Kabı: Normal Değer Aralığı: Erkek: ug/dl, Kadın: ug/dl Klinik Yararı: Demir eksikliği anemisinde, akut karaciğer hasarı, gebeliğin geç döneminde, akut-kronik kan kaybında artar. Kronik infeksiyon, inflamasyon, talasemi, siroz, nefroz, malignite, hipertroidide azalır.

20 UNSATURE DEMİR BAĞLAMA KAPASİTESİ (UIBC): Çalışma Yöntemi: : FERENE Çalışma Zamanı: Her gün Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (5 saat ) Normal Değer Aralığı: µg/dl Serum Demir değeri / TIBC x 100 = % Transferin saturasyonu Klinik Yararı: Transferrin in demir bağlama kapasite rezervini gösterir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek KALSİYUM (Ca++) : Çalışma Yöntemi: ARSENAZO III Çalışma Zamanı: Her gün Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat), acil 1 Saat Normal Değer Aralığı: 8,9 10,3 mg/ dl Klinik Yararı: Hipoparatroidi, rickets, osteomalazi, kronik böbrek yetmezliği durumlarında azalır. Primer hiperparatroidi, malignensi, vitamin D intoksikasyonu, sarkoidozda artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek PANİK DEĞER: Alt Limit Üst Limit Yetişkin 6 mg/dl 13 mg/dl Çocuk 6.5 mg/dl 12.7 mg/dl FOSFOR : Çalısma Yöntemi: MOLYBDATE UV Normal Değer Aralığı:2,5 4,8 mg/dl Klinik Yararı: Hipoparatroidi, kronik böbrek yetmezliğinde artar. Primer hiperparatrodizm, vitamin D eksikliği, malabsorbsiyon, diabetik ketoasidozda azalır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek. PANİK DEĞER: Alt limit Üst Limit 1,0 mg/dl 8.9 mg/dl

21 SODYUM ( Na+) : Çalısma Yöntemi: İyon selektif,, acil 1 Saat Örnek türü / Örnek Kabı: Serum / Kırmızıı Kapaklı Tüp Normal Değer Aralığı: mmol/l Klinik Yararı: Daire, kusma, diüretik kullanımı, hipoaldosteronizm, uygunsuz ADH salınımı, konjestif kalp yetmezliği, siroz, nefrotik sendrom, yanık, travma durumlarında azalır. Ates, egzersiz, Diabetes Đnsipitus, akut böbrek yetmezliği, hiperaldosteronizm, daire, kusma durumlarında artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek PANİK DEĞER: Alt limit Üst Limit 120 mmol/l 160 mmol/l KLORÜR (Cl-) : Çalısma Yöntemi: İyon selektif (7/24) Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat),, acil 1 Saat Örnek türü / Örnek Kabı: Serum / Kırmızı kapaklı Tüp Normal Değer Aralığı: mmol/l Klinik Yararı: Uzamıs kusma, nazogastrik uygulamaları, yanık, diüretikler, metabolik alkalozda azalır. Dehidratasyon, renal tubuler asidoz, metabolik asidoz, salisilat intoksikasyonu, uzamıs dairede artar. ÖRNEK RED KRİTERİ Hemolizli örnek PANİK DEĞER: Alt limit Üst Limit 80 mmol/l 120 mmol/l POTASYUM (K+) : Çalısma Yöntemi: İyon selektif Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat), acil 1 Saat Normal Değer Aralığı: 3,6 5,1 mmol/l Klinik Yararı: Yüksek doz insülin kullanılması, alkaloz, hiperaldosteronizm, renal tubuler asidoz, diüretikler, kusma, daire, asırı laksatif kullanımında azalır. Hücresel yıkım, travma, hemoliz, asidoz, insülin eksikliği, renal yetmezlik, hipoaldosteronizmde artar.

22 ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek PANĐK DEĞER: Alt Limit Üst Limit Yetiskin-çocuk 2,8 mmol/l 6,2 mmol/l Yenidoğan 2,8 mmol/l 7,8 mmol/l ANTİ-STREPTOLİZİN O (ASO) Çalısma Yöntemi: TÜRBİDOMETRİK Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (5 saat ) Normal Değer Aralığı: 0, lu/ ml Klinik Yararı: A grubu β hemolitik streptekoklara bağlı gelisen hastalıklarda artar. ÖRNEK RED KRĐTERĐ: Hemolizli örnek PANĐK DEĞER: Yok C- REAKTİF PROTEİN (CRP) Çalısma Yöntemi: TÜRBİDOMETRİK Çalısma Zamanı: Resmi tatiller dısında her gün Örnek türü / Örnek Kabı: Serum /Kırmızı Kapaklı Tüp Normal Değer Aralığı: 0 0,5 mg/dl Klinik Yararı: Enfeksiyon, doku hasarı ve hücresel nekrozda artar. En duyarlı akut faz reaktanıdır ancak özgüllüğü zayıftır. Tekrarlanan ölçümleri Romatoid Artrit gibi inflamatuar hastalıkların takibinde yararlıdır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek ROMATOİD FAKTÖR (RF) : Çalısma Yöntemi: TÜRBİDOMETRİK Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat), acil 1 Saat Normal Değer Aralığı: 0-50 IU/ml Klinik Yararı: Romatoid artrit ve bazı inflamatuar durumlarda artabilir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek

23 MMÜMGLOBULİNE A Çalısma Yöntemi: İMMÜNOTÜRBİDOMETRİK Çalısma Zamanı: Resmi tatiller dısında her gün Örnek türü / Örnek Kabı: Serum /Kırmızı Kapaklı Tüp Normal Değer Aralığı: mg/dl Klinik Yararı: Özellikle sekresyonlarda bulunur ve virus nötralizasyonunda rol oynar.iga myeloma,siroz,konik K.C. hastalıkları ve Konik enfeksiuonlarda IgA düzeyi artarken,immün yetmezlikler,protein kaybına neden olan hastalıklarda ve ataksi telenjektazide ise IgA düzeyi düşer. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek İMMÜMGLOBULİNE G Çalısma Yöntemi: İMMÜNOTÜRBİDOMETRİK Çalısma Zamanı: Resmi tatiller dısında her gün Örnek türü / Örnek Kabı: Serum /Kırmızı Kapaklı Tüp Normal Değer Aralığı: mg/dl Klinik Yararı: Bakteri,virus ve toksinlere karşı uzun süreli koruyuculuğu sağlayan antikorlardır. IgG Myolama,K.C. hastalıkları,kronik tekrarlayan enfefsiyonlar,otoimmün hastalıklarda artarken,immün yetmezlikler ve protein kaybına neden olan hastalıklarda IgG düzeyi düşer. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek İMMÜMGLOBULİNE M Çalısma Yöntemi: İMMÜNOTÜRBİDOMETRİK Çalısma Zamanı: Resmi tatiller dısında her gün Örnek türü / Örnek Kabı: Serum /Kırmızı Kapaklı Tüp Normal Değer Aralığı: mg/dl Klinik Yararı: Bakteri ve viruslere karşı üretilen ilk antikorlardır. Waldenstrom makraoglonemisi,enfeksiyonların akut fazı,otoimmün hastalıklar,kronik K.C. hastalıklarında düzeyi artarken,immün yetmezlikler ve protein kaybına neden olan hastalıklarda IgM düzeyi düşer. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek

24 İMMÜMGLOBULİNE E Çalısma Yöntemi: İMMÜNOTÜRBİDOMETRİK Çalısma Zamanı: Resmi tatiller dısında her gün Örnek türü / Örnek Kabı: Serum /Kırmızı Kapaklı Tüp Normal Değer Aralığı: 1-65 IU/mL Klinik Yararı: Alerjik hastalıkların değerlendirilmesinde kullanılır.allerjik hastalıklar,parazit enfeksiyonları,bronkopulmoner aspergillosis,astma,hiperimmünoglobulin E sendromu ve Wiskot-Aldric sendromunda serum IgE düzeyi artarken bazı neoplazmlar, ataksi telenjektazi ve agamaglobunemilerde ise IgE düzeyi düşer. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek MAGNEZYUM Çalısma Yöntemi: Enzimatik Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat) Örnek türü / Örnek Kabı: Serum / kırmızı Kapaklı Tüp Normal Değer Aralığı: 1,6-3,0 mg/dl Klinik Yararı: Dehidratasyon,böbrek yetmezliğ,i Adrenokortikal yetmezlik,adisson hastalığı travma, hipotiroidizm ve multipli myolomada serum düzeyi artar,akut pankreatit hipoparatiroidizm kronik alkolizm,gebelik,hipoaldestronizm ve diabetik ketoasidozda azalır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek. ANTİ- Hbs Çalısma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim İmmunassay) Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat) Normal Değer Aralığı: negatif Klinik Yararı: HBV ye bağlı hepatit geçirmis ve antikor olusturmus kisilerde, HBV asısı olanlarda antikor titresi yüksektir (pozitif). ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi, ikter

25 HbsAg Çalısma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim İmmunassay) Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat) acilde 1 Saat Normal Değer Aralığı: Negatif Klinik Yararı: Kronik Hepatitte, Tasıyıcılık durumlarında antijen titresi yüksektir (+). ÖRNEK RED KRİTERİ: Asırı Hemolizli, lipemi, ikter PANİK DEĞER: POZİTİF ANTİ-HCV Çalışma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim İmmunassay) Çalışma Zamanı: Her gün Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat) acilde 1 saat Normal Değer Aralığı: Negatif Klinik Yararı: HCV enfeksiyonu, tasıyıcılık durumlarında antikor titresi yüksektir (pozitif). ÖRNEK RED KRİTERİ: Asırı Hemolizli, lipemi, ikter PANİK DEĞER: POZİTİF ANTİ- HIV 1-2 combo Çalısma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim İmmunassay) Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat) acilde 1 Saat Normal Değer Aralığı: Negatif Klinik Yararı: HIV enfeksiyonunda, tasıcılık durumlarında antikor titresi yüksektir (pozitif). ÖRNEK RED KRİTERİ: Asırı Hemolizli, lipemi, ikter PANİK DEĞER: POZİTİF HbsAg, HCV ve HIV testleri için acil durumlar: Acil doğum, cerrahi girisimler öncesi, donör uygunluk testleri, personele iğne batması vb. HEPATİT A IgM (HAV IgM) Çalısma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim İmmunassay) Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat) Normal Değer Aralığı: Negatif Klinik Yararı: Akut HAV ( Hepatit A) enfeksiyonun tanısında kullanılır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli

26 HEPATİT A IgG (HAV IgG) Çalısma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim İmmunassay) Çalısma Zamanı: Resmi tatiller dısında her gün Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat) Normal Değer Aralığı: Negatif Klinik Yararı: Geçirilmis HAV ( Hepatit A) enfeksiyonun tanısında kullanılır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli TOKSOPLAZMA IgM ve IgG : Çalısma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim İmmunassay). Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (5 saat Normal Değer Aralığı: Negatif Klinik Yararı: Toksoplazma akut enfeksiyonunda ve reenfeksiyonda IgM antikor titresi yükselir (pozitif). Geçirilmis toksoplazma enfeksiyonda, devam eden enfeksiyonda ve reenfeksiyonda IgG antikor titresi yükselir (pozitif). Akut Enfeksiyon IgM (+) IgG (-) Geçirilmis Enfeksiyon IgM (-) IgG (+) Reenfeksiyon / Devam eden enfeksiyon IgM (+) IgG (+) ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli SİTOMEGALOVİRUS IgM ve IgG (CMV IgM-IgG) Çalısma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim İmmunassay) Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (5 saat Normal Değer Aralığı: Negatif Klinik Yararı: Akut enfeksiyonda IgM antikor titresi, Geçirilmis enfeksiyonda IgG antikor titresi yükselir (pozitif). ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli PANİK DEĞER: Gebelikte POZİTİF CMV IgM RUBELLA IgM- IgG Çalısma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim İmmunassay) Çalısma Zamanı: Aynı gün (5 saat

27 (5 saat sonra)(5 saat sonra) Normal Değer Aralığı: Negatif Klinik Yararı: Akut enfeksiyonda IgM antikor titresi, Geçirilmis enfeksiyonda IgG antikor titresi yükselir (pozitif). ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, Lipemi, Đkter PANİK DEĞER: Gebelikte POZİTİF Rubella Ig M BRUCELLA Çalısma Yöntemi: Tüp aglutinasyon ve lateks aglutinasyon (Rose Bengal) Çalısma Zamanı: Aynı gün (5 saat Sonuç Verme Zamanı: Ertesi gün saat 10:30 Klinik Yararı: Brucella enfeksiyonunda pozitif Normal Değer Aralığı: Negatif ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi VDRL-RPR (SİFİLİZ TESTİ) Çalısma Yöntemi : Kart test ( Karbon aglutinasyon) Çalısma Zamanı: Aynı gün (5 saat (5 saat sonra)(5 saat sonra) Normal Değer Aralığı: Negatif Klinik Yararı: Sifilizde pozitif ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi BETA HCG Çalısma Yöntemi: (ECLİA) Electrochemiluminescence immunoassay (7/24) Sonuç Verme Zamanı: Rutin Aynı gün (5 saat), acilde 1 Saat Normal Değer Aralığı: < 5 miu/ml Gebelik Birim Değer 3-4. Hafta mlu/ml Hafta mlu/ml Hafta mlu/ml Hafta mlu/ml

28 7-12. Hafta mlu/ml Hafta mlu/ml Hafta mlu/ml Hafta mlu/ml Klinik Yararı: Gebelik, ektopik gebelik durumlarında, mol hidatiform, koryokarsinom ve germ hücreli tümörlerde artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi, ikter LÜTEİNİZASYON HORMONU (LH) Çalısma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim Đmmunassay) Normal Değer Aralığı: Menstruel : 2-12 mlu/ml Folikuler : 1-18 mlu/ml Midcycle : mlu/ml Luteal : 4-20 mlu/ml Menapozal : mlu/ml Klinik Yararı: Menapozda artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi, ikter FOLİKÜL STİMÜLAN HORMON (FSH) Çalısma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim İmmunassay) Normal Değer Aralığı: Menstruel : 1-8 mlul/ml Folikuler : 4-13 mlul/ml Midcycle : 5-22 mlul/ml Luteal : 2-13 mlul/ml Menapasal : mlul/ml Klinik Yararı: Menapozda artar ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi, ikter PANİK DEĞERĐ : Yok ESTRADİOL (E2) Çalısma Yöntemi: (ECLİA) Electrochemiluminescence immunoassay Normal Değer Aralığı: Menstruel : pg/ml

29 Folikuler : pg/ml Midcycle : pg/ml Luteal : pg/ml Klinik Yararı: Puberte prekoks, amenore, ovulasyonu induksiyonun takibi ve erkeklerde jinekomastinin değerlendirilmesi için kullanılır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi, ikter PANİK DEĞERĐ : Yok PROGESTERON Çalısma Yöntemi: (ECLİA) Electrochemiluminescence immunoassay Çalısma Zamanı: Resmi tatiller dısında her gün Normal Değer Aralığı: Folikuler : 0,27-2,61 ng/ml Midcycle : 5,25 38,63 ng/ml Luteal : 3,28 38,63 ng/ml Menapoz : 0,2 0,82ng/ml Gebelikte 1. Trimester: ,80 ng/ml 2. Trimester : 11,11-81,40 ng/ml 3. Trimester: 39,30-387,80 ng/ml Klinik Yararı: Ovulasyon, Corpus luteum fonksiyonları ve gebelik plasental fonksionların değerlendirilmesi, induksiyon takibi, progesteron tedavisi takibi ve erken abortus riski olan hastaların takibinde kullanılır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi, ikter TESTOSTERON Çalısma Yöntemi: (ECLİA) Electrochemiluminescence immunoassay Normal Değer Aralığı: Kadın: 0,05 0,73 ng/ml Erkek: 1,95 11,38 ng/ml Klinik Yararı: Adrenalin Hiperplazi, Adrenokartikol tümörler, testiküler ferminizasyon idiopatik hirsutizm ve virilizan over tümörlerinde total testosteron düzeyi artarken Down sendromu, primer ve sekonder hipogonodizm, üremi, myotonik distrofi, karaciğer yetmezliği, kriptorsidizm ve puberte gecikmesin de ise total testosteron düzeyi düser. ÖRNEK RED KRİTERİ: Asırı Hemoliz, Lipemi, Đkter

30 KORTİZOL Çalısma Yöntemi: (ECLİA) Electrochemiluminescence immunoassay. Normal Değer Aralığı: Sabah: 0,0-1,6 µg/dl / Aksam: 0,2-0,9 µg/dl Klinik Yararı: Hipotalamus hipofiz adrenal adenom ve karsinomlar, ektopik ACTH Sendromu, gebelik ve eksternal östrojen kullanımı ile serum kortizol düzeyi artarken, Addison hastalığı, konjenital adrenal hiperplazi ve hipoptüitarizmde kortizol düzeyi düser. Akut stres, alkolizm, depresyon ve bazı ilaçlar normal diürnal varyasyonu bozarak bazal düzeyi etkileyebilir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Asırı Hemoliz, Lipemi, Đkter PANĐK DEĞER: Yok TİROİD STİMULAN HORMON (TSH) Çalısma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim İmmunassay) Çalısma Zamanı: Resmi tatiller dısında her gün Normal Değer Aralığı: 0,49 4,67 PmoI/I Klinik Yararı: Tiroid fonksiyonlarının değerlendirilmesinde, konjenital hipotroidi taramasında kullanılır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi, ikter PANİK DEĞERİ: Yok SERBEST T3 (FT3) Çalısma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim İmmunassay) Çalısma Zamanı: Resmi tatiller dısında her gün Normal Değer Aralığı: 1,45 3,48 pmoi/l Klinik Yararı: Troid fonksiyonlarının değerlendirilmesinde yararlıdır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi, ikter PANİK DEĞERİ: Yok

31 TOTAL T3 (TT3) Çalısma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim İmmunassay) Çalısma Zamanı: Resmi tatiller dısında her gün Normal Değer Aralığı: 0,45 1,37 nglml Klinik Yararı: TSH değeri düsük, FT4 değeri normal olan tirotoksikoz süpheli hastaların değerlendirilmesinde kullanılır.t3 tirotoksikozunda artar. Đlaç tedavisi alan hipotroidili hastaların takibinde kullanılabilir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli PANİK DEĞERİ: Yok SERBEST T4 (FT4) Çalısma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim İmmunassay) Çalısma Zamanı: Resmi tatiller dısında her gün Normal Değer Aralığı: 0,71 1,85 PmoI/I Klinik Yararı: Tiroid fonksiyonlarının değerlendirilmesinde TSH ile birlikte kullanılır. Hipertroidide artar ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi, ikter PANİK DEĞERİ: Yok TOTAL T4 (TT4) Çalısma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim İmmunassay) Çalısma Zamanı: Resmi tatiller dısında her gün Normal Değer Aralığı: 4,5 12 ng/ml Klinik Yararı: Troid fonksiyonlarının değerlendirilmesinde kullanılır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli PANİK DEĞERİ: Yok

32 PROLAKTİN (PRL) Çalısma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim İmmunassay) veya (ECLİA) Electrochemiluminescence immunoassay Normal Değer Aralığı: Erkek: 3,41 30,96 ng/ml Kadın: 5, ng/ml Klinik Yararı: Prl salgılayan tümörler, hipotalamopitüiter hastalıklar, primer hipotiroidizm, anoreksia nervasa, polikistik over sendromu, böbrek yetmezliği, ve adrenal yetmezlikte serum PRL düzeyi artar. Sheehan sendromunda azalır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli. Lipemi VİTAMİN B12 Çalısma Yöntemi: (ECLİA) Electrochemiluminescence immunoassay Normal Değer Aralığı: pg/ml Klinik Yararı: Kronik böbrek yetmezliği, konjenital kalp yetezliği DM, AML, KML, Lökositoz, polisitemia vera, karaciğer hastalıkları ve protein malnutrisyonunda serum Vit B12 düzeyi yüksekken, intrensek faktör eksikliği malabsorbsiyon ve vejeteryanlarda VitB12 düzeyi düsüktür. ÖRNEK RED KRİTERİ: Asırı Hemolizli, Lipemi, İkter FOLİK ASİT ( FOLAT) Çalısma Yöntemi: (ECLİA) Electrochemiluminescence immunoassay Normal Değer Aralığı: 2,6-12,2 µg/l Klinik Yararı: Folat eksikliğinin tanı ve tedavisi takibi ile Megaloblastik ve makrostik anemilerin değerlendirilmesinde kullanılır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, Lipemi, İkter

33 FERRİTİN Çalısma Yöntemi: Normal Değer Aralığı: 6,9 323 ng/ml Klinik Yararı: Demir eksikliği anemisi, kronik hastalık anemisi, talasemi, hemokromatozis ve demir yükleme tedavisinin takibinde kullanılır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, Lipemi, İkter SERBEST-PROSTAT SPESİFİK ANTİJEN ( Free-PSA) Çalısma Yöntemi: (ECLİA) Electrochemiluminescence immunoassay. Normal Değer Aralığı: < 0,1 ng/ml Klinik Yararı: Prostat Ca ve benign prostat hiperplazisinde artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, Lipemi, İkter ALFA FETO PROTEİN (AFP) Çalısma Yöntemi: (ECLİA) Electrochemiluminescence immunoassay Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (5 saat Normal Değer Aralığı: < 10,9 ng/ml Klinik Yararı: Hepatosellüler ve germ hücreli ( nonsemimolar) karsinomlarda artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Asırı Hemoliz, Lipemi PANĐK DEĞER: Yok KARSİNO EMBRİYONİK ANTİJEN (CEA) Çalısma Yöntemi: (ECLİA) Electrochemiluminescence immunoassay Normal Değer Aralığı: <3,0 ng/ml Klinik Yararı: Kolon, rektum, akciğer, meme, karaciğer, pankreas, prostat, mide ve over benign ve malign tümörlerinde, inflamasyonda, asırı sigara içimi ve alkolizmde artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, Lipemi, İkter

34 CA Çalısma Yöntemi: (ECLİA) Electrochemiluminescence immunoassay Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (5 saat Normal Değer Aralığı: <28 U/ml Klinik Yararı: Meme kanserli hastalarda artar, meme kanserinin cerrahi tedavi sonrası izlenmesinde değerlidir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, Lipemi, İkter CA Çalısma Yöntemi: (ECLİA) Electrochemiluminescence immunoassay. Normal Değer Aralığı: <37 U/ml Klinik Yararı: En çok pankreas kanseri olmak üzere tüm gastrointestinal sistem kanserlerinde, kistik fibrozda, safra yolları tıkanıklıklarında artar ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, Lipemi, İkter CA- 125 Çalısma Yöntemi: (ECLİA) Electrochemiluminescence immunoassay Normal Değer Aralığı: <35 U/ml Klinik Yararı: Over kanseri, endometriozis, fibromatozis, pelvik inflamatuar hastalık, pankreatit, peritonit, gebelik durumlarında artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, Lipemi, İkter PTH Çalısma Yöntemi: (ECLİA) Electrochemiluminescence immunoassay Normal Değer Aralığı: <35 U/ml Klinik Yararı: Over kanseri, endometriozis, fibromatozis, pelvik inflamatuar hastalık, pankreatit, peritonit, gebelik durumlarında artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, Lipemi, İkter

35 TAM KAN SAYIMI (HEMOGRAM): Çalısma Yöntemi: Lazer ve empedans Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (2 saat sonra) (Acil 30 dakika) Örnek türü / Örnek Kabı: Edta lı kan / Mor Kapaklı Tüp Normal Değer Yetişkin 7 12 yaş 3 Ay 6 Yaş Yeni Doğan Aralığı Alt Üst Alt Üst Alt Üst Alt Üst RBC 106/mm3 4,0 6.2 Hb g/dl 11,0 18,8 11,0 16,0 10,5 14,0 14,0 20,0 Htc % MCV µm MCH Pg MCHC g/dl RDW % PLT 103/mm MPV µm RDW % 8 18 PCT % 0,2 0,5 WBC 103/mm3 4,0 11,0 4,5 13,5 6,0 15,0 5,0 20,0 Nötrofil % Lenfosit % Monosit % 2,0 10 5,0 5,0 9,0 Eosinofil % 0,0 5,0 2,0 2,0 3,0 Bazofil % 0,0 2,0 Klinik Yararı: Anemi ve diğer hematolojik hastalıklar, enfeksiyon, kanama bozuklukları, alerjik durumların değerlendirilmesinde yararlıdır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Numunenin pıhtılı olması, yetersiz/fazla numune PANĐK DEĞERLERĐ: BİRİMLER Alt Sınır Üst sınır Yetişkin % Hemotokrit 3-12 ay % Ay % Ay % Yetişkin g/dl 6 20 Hemoglobulinn 3-12 Ay g/dl Ay g/dl Hafta g/dl Lökosit Hücre Sayısı

36 Trombosit Hücre Sayısı SEDĐMANTASYON (ESR) Çalısma Yöntemi: Westergren metodu Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün 2 saat sonra Örnek türü / Örnek Kabı: Sitratlı kan / Siyah Kapaklı Tüp Normal Değer Aralığı: < 25 mm/saat Klinik Yararı: Enfeksiyon ve diğer inflamatuvar durumlarda artar ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, asırı lipemi, pıhtılı olması, yetersiz/fazla numune PERİFERİK YAYMA: Çalısma Yöntemi: Mikroskobik bakı Sonuç Verme Zamanı: 1 saat içinde Hematoloji uzmanı (klinisyenin) değerlendirmesine hazırlanır Örnek türü / Örnek Kabı: Edta lı kan / Mor Kapaklı Tüp, parmak ucu direkt numune alımı Klinik Yararı: Hematolojik hastalıkların değerlendirilmesinde yararlıdır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Pıhtılı olması, hemoliz olması PROTROMBİN ZAMANI (PT-INR) Çalısma Yöntemi: Mekanik bilye metodu (Ball system) Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (2 saat sonra)( (acil olan numuneler 1 saat sonra) Örnek türü / Örnek Kabı Sitratlı plazma / Mavi kapaklı tüp Normal Değer Aralığı: PT:10-14 sn, INR: 0,8-1,2 Klinik Yararı: Kanama- pıhtılasma bozukluklarının değerlendirlmesinde kullanılır. ÖRNEK RED KRĐTERĐ: Hemolizli, pıhtılı numune, yetersiz numune, lipemi PANİK DEĞER: >40 Sn ve ustu PARSİYEL TROMBOLASİTN ZAMANI (aptt) Çalısma Yöntemi: Mekanik bilye metodu (Ball system) Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (2 saat sonra) (acil olan numuneler 1 saat sonra) Örnek türü / Örnek Kabı Sitratlı plazma / Mavi kapaklı tüp Klinik Yararı: Kanama- pıhtılasma bozukluklarının değerlendirlmesinde kullanılır Normal Değer Aralığı:: sn ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli, pıhtılı numune,yetersiz numune,lipemi

37 PANİK DEĞER:: APTT = 78 Sn ve üzeri İDRARIN STRİP İLE BİYOKİMYASAL ANALİZİ Çalısma Yöntemi: Otomatik strip okuyucu Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (5 saat sonra) (acil olan numuneler 30 dakika sonra) Örnek türü: İdrar (orta idrar tercih edilir) Örnek Kabı: Non-steril idrar bardağı, bebekler için pediatrik idrar torbası İdrar Biyokimyası Normal Değerler Dansite PH 5-7 Bilirubin Negatif Ürobilinojen 9.1 Protein Negatif Keton Negatif Glikoz Negatif Nitrit Negatif Eritrosit Negatif Lökosit Negatif Klinik Yararı: Üriner enfeksiyon, ürolitiazis, hematüri, akut glomerulonefrit, Diabetus Mellitus tanı ve takibinde yararlıdır. ÖRNEK RED KRĐTERĐ: Yetersiz numune, uzun süre beklemis numune, kirli kapta gelmis numune, numunenin menstruasyon zamanında verilmesi. PANİK DEĞER: Glukoz, (+++) Keton (+++)

38 İDRAR MİKROSKOPİSİ: Çalısma Yöntemi: Otomatik cihazda çalışılır.lüzüm halinde İdrar sedimentinden preparat hazırlanarak mikroskobik bakı yapılır. Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (5 saat sonra) (acil olan numuneler 30 dakika sonra) Örnek türü: İdrar (orta idrar tercih edilir) Örnek Kabı: Non-steril vida idrar bardağı, bebekler için pediatrik idrar torbası Normal Değer Aralığı: Her sahada 1-2 epitel Klinik Yararı: Üriner enfeksiyon, ürolitiazis, hematüri değerlendirilmesinde yararlıdır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Yetersiz numune, uzun süre beklemis numune, kirli kapta gelmis numune, numunenin menstruasyon zamanında verilmesi. PANİK DEĞER: Sistein, Lösin, Tirozin kristalleri görülmesi GATADA GİZLİ KAN: Çalısma Yöntemi Kart test ( Hb oksidasyonu ile renkli bilesik olusması) Çalısma Zamanı: Resmi tatiller dısında her gün Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (2 saat sonra)((acil olan numuneler 30 dakika sonra) Örnek Türü / Örnek Kabı Gaita / Kırmızı kapaklı non- steril gaita kabı Normal Değer Aralığı: Negatif Klinik Yararı: Gastrointestinal sistem kanamalarında pozitiftir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Uzun süre beklemis numune, uygun diyet yapmamıs hasta Not: Hasta gaitada gizli kan testi için örnek vermeden, 3 gün boyunca et, sosis,salam,sucuk, pastırma gibi hayvansal gıdaları yememesi söylenir. 3 günlük diyet bittikten sonra hastadan dıskı örneği alınır. GAİTA MİKROSKOBİSİ: Çalısma Yöntemi: Lugol ile preparat hazırlanır Çalısma Zamanı: Resmi tatiller dısında her gün Sonuç Verme Zamanı: Aynı gün (2 saat ) Örnek Türü / Örnek Kabı Gaita / Kırmızı kapaklı non- steril gaita kabı Klinik Yararı: Klinisyen tarafından değerlendirilir. Normal Değer Aralığı: ÖRNEK RED KRİTERİ: 30 dakikadan daha uzun süre beklemis örnekler.