Komisyon KPSS ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

Transkript

1

2 Komisyon KPSS ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 13. Baskı: Ağustos 2015, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Demet Tamer Dizgi-Grafik Tasarım: Kezban Öztürk Türkçe Redaksiyon: Şafak Tangıç Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Korza Yay. Basım San. Tic. A.Ş. Yenice mah. No:3 Esenboğa-Ankara Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 SUNU Değerli Öğretmen Adayları; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Eğitim Bilimleri Testinde önemli bir yer tutan Öğrenme kapsamındaki yaklaşık 12 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Öğrenme Psikolojisine Giriş, Klasik Koşullanma, Bağlaşımcılık Kuramı, Bitişiklik Kuramı, Edimsel Koşullanma Kuramı, Gestalt Kuramı, Bilgi İşleme Kuramı, İşaret - Gestalt Kuramı ve Sosyal Öğrenme Kuramı bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim ve şekillerle somutlaştırılmasına ve tablolarda akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda, özet, bulmaca, doğru - yanlış testi, boşluk doldurma, çözümlü test, cevaplı test ve çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanları ile öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle pegem@pegem.net aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Komisyon

4 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Öğrenme Psikolojisine Giriş 2. BÖLÜM Klasik (Tepkisel) Koşullanmaa ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ...4 Öğrenme Nedir?... 4 Öğrenmenin Özellikleri... 4 DAVRANIŞ TÜRLERİ... 6 Doğuştan Getirilen Davranışlar... 6 Geçici Davranışlar... 6 Öğrenme Ürünü Olan Davranışlar... 7 ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER...11 Öğrenenle İlgili Faktörler...11 Öğrenme Yöntemi ile İlgili Faktörler Öğrenme Malzemesi ile İlgili Faktörler ÖĞRENME KURAMLARI Davranışçı Yaklaşımla Bilişsel Yaklaşım Arasındaki Temel Farklar ÖZET BULMACA DOĞRU - YANLIŞ TESTİ BOŞLUK DOLDURMA ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA KLASİK KOŞULLANMANIN BEŞ TEMEL ÖGESİ TEMEL KAVRAMLAR Bitişiklik Garcia Etkisi Habercilik Olumlu ve Olumsuz Habercilik Birleşik Koşullanma Üst Düzey (Dereceli) Koşullanma Duyusal Ön Koşullanma Sönme Pekiştirme Kendiliğinden Geri Gelme Genelleme Ayırt Etme Gölgeleme Engelleme KOŞULLU TEPKİLERİ ORTADAN KALDIRMA YÖNTEMLERİ Sönmesini Bekleme Karşıt Koşullama İtici Uyarıcılara Koşullama Sistematik Duyarsızlaştırma Karşı Karşıya Getirme (Maruz Bırakma-Taşırma) ÖZET BULMACA DOĞRU - YANLIŞ TESTİ BOŞLUK DOLDURMA ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ

5 vi 3. BÖLÜM Bağlaşımcılık Kuramı (Deneme-Yanılma Yoluyla Öğrenme) BAĞLAŞIMCILIK (BAĞ KURAMI / ARAÇSAL KOŞULLANMA) Deneme Yanılma Yoluyla Öğrenme Küçük Adımlar İlkesi THORNDİKE IN ÖĞRENME İLE İLGİLİ ÜÇ TEMEL YASASI Etki Yasası Hazırbulunuşluk Yasası (Kanunu) Tekrar (Alıştırma) Yasası (Kanunu) MERAKLISINA ÖZET BULMACA DOĞRU - YANLIŞ TESTİ BOŞLUK DOLDURMA ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ ÖZET BULMACA DOĞRU - YANLIŞ TESTİ BOŞLUK DOLDURMA ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Edimsel (Operant) Koşullanma EDİMSEL KOŞULLANMA Tepkisel Davranış Edimsel Davranış Etki Yasası ve Edimsel Koşullanma EDİMSEL VE TEPKİSEL KOŞULLANMANIN KARŞILAŞTIRILMASI PEKİŞTİRME OLUMLU VE OLUMSUZ PEKİŞTİRME Olumlu Pekiştirme Olumsuz Pekiştirme BÖLÜM Bitişiklik Kuramı (Uyarıcı - Tepki Bitişikliği) BİTİŞİKLİK KURAMLARI WATSON Korku Koşullanması (Küçük Albert Deneyi) En Son ve En Sık İlkesi Bulmaca Kutusu Deneyi GUTHRIE Bitişiklik İlkesi Tek Denemede Öğrenme Sonunculuk İlkesi GUTHRIE NİN ALIŞKANLIKLARI YOK ETME YÖNTEMLERİ Eşik Yöntemi Bıktırma Yöntemi Zıt Tepki Yöntemi MERAKLISINA Ceza I. ve II. Tip Ceza PEKİŞTİRME VE CEZA TÜRLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Birincil ve İkincil Pekiştireçler PEKİŞTİREÇ TÜRLERİ Sosyal Pekiştireçler Nesne Pekiştireçleri Etkinlik Pekiştireçleri Sembolik Pekiştireçler Sönme Kendiliğinden Geri Gelme GENELLEME (ÖĞRENMENİN GENELLENMESİ) Uyarıcı Genellemesi Tepki Genellemesi Ayırt Etme

6 vii Davranışta Kontrast PEKİŞTİRME TARİFELERİ Sürekli Sabit Oranlı Değişken Oranlı Sabit Aralıklı Değişken Aralıklı Diğer Pekiştirme Tarifeleri Artan Oranlı Pekiştirme Artan Aralıklı Pekiştirme Katışık Tarifeler Kademeli Yaklaşma Davranış Biçimlendirme Ayrımlı Pekiştirme Zincirleme Koşullu Anlaşma Premack İlkesi Simgesel Ödülle Pekiştirme Batıl Davranış KAÇMA VE KAÇINMA KOŞULLANMASI Öğrenilmiş Çaresizlik Kendini Gerçekleştiren Kehanet EĞİTİMDE CEZANIN KULLANILMASI Cezanın Olumsuz Yönleri Ceza Uygularken Dikkat Edilecek Noktalar Ara Verme Cezaya Alternatif Davranış Kontrol Teknikleri MERAKLISINA ÖZET BULMACA DOĞRU - YANLIŞ TESTİ BOŞLUK DOLDURMA ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Gestalt Kuramı (İçgörüsel / Kavrayarak / Sezgisel Öğrenme / Kavrama / Kavrayış / Seziş Yoluyla Öğrenme) GESTALT KURAMI İçgörüsel (kavrama yoluyla) Öğrenme Deneyi GESTALT YAKLAŞIMIN TEMEL İLKELERİ ÜRETİCİ DÜŞÜNME YARATICI DÜŞÜNME ALGI YASALARI ALGISAL DEĞİŞMEZLİK BELLEK VE UNUTMA ALAN KURAMI ÖZET BULMACA DOĞRU - YANLIŞ TESTİ BOŞLUK DOLDURMA ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Bilgi İşleme Kuramı BİLGİ İŞLEME KURAMI BİLGİ DEPOLARI Duyusal Bellek (Duyusal Kayıt) Kısa Süreli Bellek (İşleyen/Çalışan Bellek) Uzun Süreli Bellek BİLİŞSEL SÜREÇLER Bilginin Duyusal Bellekten Kısa Süreli Belleğe Aktarılması Bilginin Kısa Süreli Bellekte Saklanması Bilginin Kısa Süreli Bellekten Uzun Süreli Belleğe Aktarılması Bilginin USB den KSB ye Aktarılması

7 viii YÜRÜTÜCÜ SÜREÇLER Yürütücü Kontrol Sistemi Yürütücü Biliş Bilgisi MERAKLISINA ÖZET BULMACA DOĞRU - YANLIŞ TESTİ BOŞLUK DOLDURMA ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM İşaret Gestalt Kuramı (Amaçlı Davranışçılık - Beklenti Kuramı) İŞARET GESTALT KURAMI Amaçlı Davranışçılık Beklenti Denence Ödül Beklentisi Örtük Sönme Gizil Öğrenme Yer Öğrenme Bilişsel Harita MERAKLISINA ÖZET BULMACA DOĞRU - YANLIŞ TESTİ BOŞLUK DOLDURMA ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Sosyal Öğrenme Kuramı Gözlem Yoluyla Öğrenme Model ALma Yoluyla Öğrenme Dolaylı Öğrenme SOSYAL ÖĞRENME NEDİR? DOLAYLI ÖĞRENMEYİ SAĞLAYAN DOLAYLI YAŞANTILAR Dolaylı Pekiştirme Dolaylı Ceza Dolaylı Güdülenme Dolaylı Duygu MODEL ALMA YOLUYLA NELER ÖĞRENİLEBİLİR? GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME SÜREÇLERİ Dikkat Hatırda Tutma Davranışı Meydana Getirme Güdülenme SOSYAL BİLİŞSEL KURAMIN TEMEL İLKELERİ Karşılıklı Belirleyicilik Sembolleştirme Kapasitesi Öngörü Kapasitesi Dolaylı Öğrenme Kapasitesi Öz-Yargılama (öz-yansıtma) Kapasitesi Öz-Yeterlik Algısı (yetkinlik beklentisi) Öz-Düzenleme Kapasitesi ÖZET BULMACA DOĞRU - YANLIŞ TESTİ BOŞLUK DOLDURMA ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BULMACA ÇÖZÜMLERİ DOĞRU - YANLIŞ TESTİ CEVAPLARI BOŞLUK DOLDURMA CEVAPLARI KAYNAKÇA

8 2015 PEGEM AKADEMİ YAYINLARINDA YER ALAN KPSS BENZER SORULAR 1. Bir davranış değişikliğinin öğrenme olarak tanımlanabilmesi için; I. Ömür boyu gözlenme II. İstendik yönde olma III. Ezbere dayanma IV. Yaşantılara dayanma özelliklerinden hangisini ya da hangilerini taşıması gerekir? A) Yalnız II B) Yalnız IV C) II ve III D) III ve IV E) II, III ve IV Türkiye Geneli Deneme Sınavı-6 Soru Yakın zaman önce arabasını değiştiren Nihat Bey in uzun zamandır kullandığı eski arabasının vites düzeni geri vitese geçilebilmesi için vites kolunun aşağıya doğru bastırılmasını gerektirmektedir. Yeni aldığı arabasında ise geri vitese geçilebilmesi için vites kolunun yukarı doğru çekilmesi gerekmektedir. Ancak Nihat Bey yeni arabasını kullanırken geri vitese geçmek istediğinde uzun bir süre vites kolunu aşağıya doğru bastırarak vitesi geriye almaya çalışmıştır. Nihat Bey in uzun süre vites kolunu aşağı doğru bastırarak arabasını geri vitese geçirmeye çalışmasını en iyi açıklayan kavram aşağıdakilerden hangisidir? A) Sönme B) Ket vurma C) Öğrenilmiş çaresizlik D) Olumsuz aktarma E) Öncelik etkisi Öğrenme Psikolojisi Konu Anlatımlı Sayfa 31 Soru 9 2. Emre Bey sekiz yıl aynı semtte yaşadıktan sonra yeni bir semte taşınmıştır. Emre Bey taşındıkları ilk zamanlarda yeni evlerinin odalarının kapılarının açılış yönünü eski evleriyle karıştırmış ve her defasında kapı kollarını eski evlerindeki gibi açmaya çalışmıştır. Emre Bey in yeni evinde kapıları açmaya çalıştığında eski evinde olduğu gibi açmaya çalışması aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Olumsuz aktarım B) Geriye ket vurma C) Alışma D) Öncelik etkisi E) Engelleme 4. Kendisini azarlayan bir öğretmenle her karşılaştığında kaygı tepkisi vermeye başlayan bir öğrenci, birkaç kez bu öğretmeni okul kantininde gördükten sonra, öğretmen orada olmasa bile kantinde de kendisini kötü hissetiğini fark etmiştir. Bu öğrencinin kantinde de kaygılanması asağıdakilerden hangisinin sonucudur? A) Birleşik koşullanma B) Üst düzey (ikincil) koşullanma C) Duyusal ön koşullanma D) Uyarıcı genellemesi E) Tepki genellemesi Türkiye Geneli Deneme Sınavı -13 Soru 65 Türkiye Geneli Deneme Sınavı -4 Soru 56 i

9 2015 PEGEM AKADEMİ YAYINLARINDA YER ALAN KPSS BENZER SORULAR 5. Üniversite öğrencisi Ceren fakültedeki hocalarından Ahmet Bey ile ders sırasında bir tartışma yasamış ve Ahmet Bey, Ceren i dersinden sınıfta bırakmıştır. Bu duruma çok sinirlenen Ceren, Ahmet Bey i gördüğü zaman büyük bir gerginlik hissetmiştir. Ceren yaşadığı bu olaydan sonra Ahmet Bey in yanında birkaç kez gördüğü yeni asistanı Ömer Bey i gördüğünde de gerginlik hissettiğini fark etmiştir. Ceren in Ömer Bey i gördüğünde gerginlik hissetmesi aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Duyusal ön şartlanma B) Engelleme C) Üst düzey koşullanma D) Gölgeleme E) Uyarıcı genellemesi 7. Selin Öğretmen, dönem boyunca dersinde öğrencilerinin de katılabileceği etkinlikler düzenlemektedir ve bu etkinliklere katılan öğrencilere artı vermekte; dönem sonunda en az beş artısı olan öğrencilerin de başarı notuna 10 puan eklemektedir. Selin Öğretmen in kullandığı yöntem aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) Premack ilkesi B) Koşullu anlaşma C) Simgesel ödülle pekiştirme D) Programlı öğretim E) Kademeli yaklaşma Öğrenme Psikolojisi Konu Anlatımlı Sayfa 221 Soru 21 Ezberbozan Soru Bankası Sayfa 124 Soru Selma Hanım, çocuklarının odalarını toplamamasından dolayı çok şikayetçidir. Onlara odalarını toplama davranışını kazandırmak isteyen Sema Hanım onlara sabahları odalarını topladıkları takdirde birer yıldız vereceğini ve beş yıldız topladıklarında bu yıldızları hafta sonunda belli bir miktar harçlığa dönüştürebileceklerini belirtmiştir. Ancak harçlığı hak etmeleri için hafta sonu geldiğinde 5 yıldızı biriktirmiş olmaları gerektiğini belirtmiştir. Selma Hanım ın çocuklarına odalarını toplama alışkanlığı kazandırmak için başvurduğu davranış kontrol tekniği aşağıdakilerden hangisidir? A) Premack ilkesi B) Olumsuz pekiştirme C) Marka biriktirme D) Karşıt koşullama E) Eşik yöntemi Türkiye Geneli Deneme Sınavı -17 Soru Yaşar, ders sırasında sürekli espriler yapmaktadır. Bu esprilere arkadaşları bazen gülmekte bazen de rahatsız olmaktadırlar. Arkadaşları ve öğretmenleri Yaşar ın bu esprilerine gülmemeye karar vermişlerdir. Bir süre esprilerine kimse gülmediği için espri sayısını artıran Yasar, tam artık espri yapmamaya başladığı bir sırada derslerine ilk defa giren edebiyat öğretmeni Hatice Hanım ın gülmesiyle, artık sadece onun dersinde espri yapmayı sürdürmüştür. Yaşar ın espri yapmayı sürdürmesine neden olan pekiştirme tarifesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Artan aralıklı B) Sabit aralıklı C) Değişken aralıklı D) Sabit oranlı E) Artan oranlı Ezberbozan Soru Bankası Sayfa 178 Soru 16 ii

10 2015 PEGEM AKADEMİ YAYINLARINDA YER ALAN KPSS BENZER SORULAR 9. Evlerine misafir geldiğinde annesinin ve diğer misafirlerin dikkatini çekmeye çalışan Cenk yaramazlık yapmakta, annesi bazen onun bu yaramazlıklarına kızarken bazende oğlu ortamda yokmuş gibi davranmaktadır. Bu duruma bağlı olarak Cenk in yaramazlık yapma davranışı ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Olumsuz pekiştirildiği için benzer durumlara genellenecektir. B) Değişken aralıklı pekiştirildiği için sönmeye karşı dirençli olacaktır. C) Bazen olumlu bazen olumsuz pekiştirildiği için sönmeye karşı dirençlidir. D) Sürekli pekiştirilmediği için gitgide azalarak ortadan kalkacaktır. E) Bazen olumlu bazen olumsuz pekiştirildiği için benzer durumlarda tekrarlanacaktır. Öğrenme Psikolojisi Konu Anlatımlı Sayfa 215 Soru Büyük bir süpermarkette gün boyu klasik müzik yayını yapılmaktadır. Müziğin kesilip marketin tanıtımını yapan cıngılın çalmaya başlaması özel indirim etiketli ürünlerde % 50 oranında indirimin geçerli olduğunu bildirmekte ve bu durum 15 dakika kadar sürmektedir. On beş dakika sonra tekrar klasik müzik yayını başlamakta ve söz konusu indirim geçerli olmamaktadır. Ne zaman klasik müziğin kesilip cıngılın çalmaya başlayacağı ise tamamen sürpriz niteliği taşımakta, bu uygulama belirli bir zaman aralığıyla gerçekleştirilmemektedir. Süpermarkette, marketin tanıtımını yapan cıngılın çalması aşağıdaki tepkisel koşullanma kavramlarından hangisine örnek verilebilir? A) Bitişiklik B) Değişken aralıklı pekiştirme C) Olumlu habercilik D) Olumsuz habercilik E) Üst düzey koşullanma Öğrenme Psikolojisi Konu Anlatımlı Sayfa 92 Soru Şule evde beslediği kedisi Gece ye mamasını verirken her defasında Haydi Gece! diye seslenmektedir. Gece de yemeğini yemek için balkona koşmaktadır. Bir süre sonra Şule her Haydi Gece! diye seslendiğinde kedisi Gece keyifle miyavlamaya baslar. Bir gün Şule eve gelen arkadaşlarıyla geç saatlere kadar oturur. Şule arkadaşlarına Haydi iyi geceler! diye seslenir. Bu sırada Gece yine keyifle miyavlayarak balkona koşar. Bunun üzerine Şule ve arkadaşları gülmeye başlarlar. Koşullanma süreci düşünüldüğünde Haydi Gece! sözünün islevi aşağıdakilerden hangisidir? A) Fizyolojik dürtü B) Olumsuz habercilik C) Olumlu habercilik D) Genelleme E) Bitişiklik 12. Bazı erkek çocukları berbere gitmekten ve saçlarını kestirmekten hiç hoşlanmaz hatta bundan korkarlar. Bu durumda çocukları mutlu etmeyi hedefleyen bir berber dükkânını seçmek akıllıca olacaktır. Çünkü bazı berberler çocukları eğlendirmek için parlak önlükler, videolar, oyuncak sandalyeler ve çeşitli oyuncaklar bulundurur. Bu sayede çocuklar berberde bulunmaktan rahatsız olmak bir yana keyif almaya bile başlarlar. Bazı berberlerin çocukların rahatça tıraş olmaları için kullandıkları bu yöntemler aşağıdakilerden hangisine örnek verilebilir? A) Eşik B) Bıktırma C) Zıt tepki D) Duyarsızlaştırma E) Bitişiklik Ezberbozan Soru Bankası Sayfa 119 Soru 19 Öğrenme Psikolojisi Konu Anlatımlı Sayfa 145 Soru 6 iii

11 2015 PEGEM AKADEMİ YAYINLARINDA YER ALAN KPSS BENZER SORULAR 13. Birkaç basit öneriyle bebeğinize kolayca banyo yaptırabilirsiniz. Banyo esnasında siz sakin ve rahat davranın, bebeğinizle birlikte bu güzel anların keyfini çıkarın. Onun ilgisini çekmek için ördek gibi çeşitli banyo oyuncaklarını küvete koyun. Böylece sıkılmadan eğlenceli banyolar yapacaktır diyen bir uzmanın bu önerileri aşağıdaki kavramlardan hangisi ile paralellik göstermektedir? A) Eşik B) Bıktırma C) Zıt tepki D) Duyarsızlaştırma E) Bitişiklik Öğrenme Psikolojisi Konu Anlatımlı Sayfa 149 Soru Hatice nin akademik başarısı pek yüksek değildir. Ailesi de onun akademik başarısı konusunda çok ısrarcı olmamaktadır. Ancak derslerinde daha başarılı olmak isteyen Hatice bu amaçla başarılı arkadaşlarının derslerine nasıl çalıştıklarını gözlemler. Hatice daha sonra kendisi için uygun olan çalışma yöntemlerini benimseyerek ve kendine uygun bir çalışma planı yaparak sonunda hedeflediği başarıya ulaşır. Sosyal öğrenme kuramına göre, Hatice nin başarısı aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir? A) Dolaylı öğrenme kapasitesi B) Öz düzenleme kapasitesi C) Öz yargılama kapasitesi D) Karşılıklı belirleyicilik ilkesi E) Öz yeterlik algısı Öğrenme Psikolojisi Konu Anlatımlı Sayfa 376 Soru İngilizce kursuna giden Isın, İngilizce dilini öğrenme konusunda arkadaşları kadar başarı gösterememiş ve kur sınavını atlayamadığı için aynı kura devam etmek zorunda kalmıştır. Bu duruma üzülen Isın kur sınavını başarıyla geçen arkadaşlarını gözlemleyerek, onların nasıl ders çalıştıkları ve pratik yaptıkları hakkında bilgi edinmiştir. Isın, gözlemleri sayesinde edindiği bilgiler sonucunda kendi çalışmalarını planlayarak uygulamış ve bir sonraki kur sınavını başarıyla atlatmıştır. Bandura ya göre, Işın ın kur sınavını başarıyla atlatması aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir? A) Öz yeterlik algısı B) Öz yargılama kapasitesi C) Karşılıklı belirleyicilik ilkesi D) Sembolleştirme kapasitesi E) Öz düzenleme kapasitesi 16. Üniversite sınavlarına hazırlık kursunda matematik öğretmeni olarak görev yapan Şinasi Bey öğrencilerine ders sırasında Şimdi size bir soru soracağım bakalım kim çözebilecek. der ve tahtaya soruyu yazar. Bunun üzerine Şinasi Bey, soruyu çözmeleri için biraz süre tanır ve sıraların arasında dolaşmaya başlar. Şinasi Bey bazı öğrencilerin soruyu çözmek için büyük bir çaba harcadığını gözlemlerken bazılarının soruyu çözmek için kalemlerini bile ellerine almadıklarını fark eder. Şinasi Bey bu öğrencilere Neden soruyu çözmüyorsunuz? diye sorduğunda, öğrenciler Bu soru zor ben çözemem. şeklinde cevap vermislerdir. Sosyal öğrenme kuramı ilkelerine göre, öğrencilerin söyledikleri asağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A) Öz yeterlik algısı B) Sembolleştirme kapasitesi C) Karşılıklı belirleyicilik D) Öngörü kapasitesi E) Öz düzenleme kapasitesi Ezberbozan Soru Bankası Sayfa 218 Soru 19 Türkiye Geneli Deneme Sınavı -8 Soru 63 iv

12 2015 PEGEM AKADEMİ YAYINLARINDA YER ALAN KPSS BENZER SORULAR 17. Matematik öğretmeni Nalan Hanım, katıldığı bir zümre öğretmenler kurulu toplantısında, öğrencilerin ilkokuldan itibaren matematik dersinin zor olduğunu ve başaramayacaklarını düşünmeleri nedeniyle bu derse çok fazla çalışmadıklarını ve ilgi göstermediklerini belirtmiştir. Çözüm önerisi olarak öğrencilere ilkokuldan itibaren matematik dersinde başarılı olabilecekleri etkinlikler yaptırıp bu dersi başaramayacaklarına ilişkin olumsuz düşüncelerini değiştirmek gerektiğini belirtmiştir. Sosyal öğrenme kuramına göre Nalan Hanım ın öğrencilerin matematik dersindeki başarılarıyla ilgili söyledikleri aşağıdakilerden hangisinin önemini vurgular niteliktedir? A) Dolaylı öğrenme kapasitesi B) Öz düzenleme kapasitesi C) Öz yargılama kapasitesi D) Öz yeterlik algısı E) Hatırda tutma süreci Türkiye Geneli Deneme Sınavı -15 Soru Aşağıdakilerden hangisi içgörüsel öğrenmenin özelliklerinden biri değildir? A) Çözüme ulaşmada geçmiş deneyimlerden faydalanılması B) Ulaşılan çözüm yolunun uzun süre unutulmaması C) Elde edilen çözümün benzer problemlerin çözümüne de kolaylıkla uygulanabilmesi D) Öğrenmenin küçük adımlarla gerçekleşmesi E) Çözümün birden bire kavranması Öğrenme Psikolojisi Konu Anlatımlı Sayfa 277 Soru Oldukça zor çalınabilen bir eseri bir çok kez çalmıs olan bir piyanistin uzun zamandır bu eseri çalmamıs olsa da piyanonun basına geçtiğinde eseri basarıyla çalması hangi belleğin gücü ile ilgilidir? A) Anısal bellek B) Anlamsal bellek C) İşlemsel bellek D) Kısa süreli bellek E) Duyusal kayıt bellek Türkiye Geneli Deneme Sınavı -7 Soru Asağıdaki ifadelerden hangisi içgörü yoluyla öğrenmenin özelliklerinden biri olamaz? A) İçgörüsel öğrenme bilişsel bir öğrenme türüdür. B) Sorunun çözümü birey tarafından bulunur. C) Çözümler kalıcı bir özelliğe sahiptir. D) İçgörüsel öğrenmede başarısız denemeler yoktur. E) Çözüm birdenbire bulunur. 21. Ayten, örgü örmeyi öğrenmek isteyen arkadaşı Gülay a Nasıl örüldüğünü anlatmak çok kolay değil, sana nasıl ördüğümü göstermem daha etkili olur diyerek eline aldığı şişler ve yünle örmeye başlamış ve arkadaşının da kendisini izlemesini istemiştir. Ayten in örgü örmeye dair bilgilerinin aşağıdaki bellek türlerinden hangisinde yer aldığı söylenebilir? A) İfade edilebilir bellek B) Anısal bellek C) Anlamsal bellek D) Açık bellek E) İşlemsel bellek Ezberbozan Soru Bankası Sayfa 190 Soru 3 Öğrenme Psikolojisi Konu Anlatımlı Sayfa 307 Soru 5 v

13 ÖĞRENME PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ ÖĞRENMENİN TANIMI DAVRANIŞ TÜRLERİ ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ÖĞRENME KURAMLARI Toplumun düşmanı cehalet, cehaletin düşmanı öğretmendir. ATATÜRK

14 KAVRAM HARİTASI Öğrenme Psikolojisine Giriş Öğrenme nedir? Doğuştan Getirilen Davranışlar Geçici Davranışlar Öğrenilmiş Davranışlar Alışma Duyarlılaşma Duyusal Adaptasyon Alışkanlık Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler Öğrenme Kuramları Davranışçı ve Bilişsel Yaklaşım Öğrenenle İlgili Faktörler Öğrenme Yöntemi ile İlgili Faktörler Öğrenme Malzemesi ile İlgili Faktörler Türe özgü hazıroluş Olgunlaşma (yaş ve zekâ) Güdülenme Genel Uyarılmışlık Hâli ve Kaygı Dikkat Fizyolojik Durum Geçmiş Yaşantılar Toplu ya da aralıklı çalışma Bütün hâlinde ya da parçalara bölerek çalışma Aktif katılım Geribildirim Telaffuz edilebilirlik Algısal ayırt edilebilirlik Anlamsal çağrışım Kavramsal gruplandırma

15 1. BÖLÜM ÖĞRENME PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ Bölüm Öncesi Bu bölümde öğrenme olgusunun tanımına, öğrenmeyi etkileyen faktörlere ve öğrenmeyi açıklayan farklı yaklaşımların genel özelliklerine yer verilmiştir. Bu bölümde yer alan konulardan KPSS de her yıl ortalama 4-5 soru çıkmaktadır. Bu bölüm öğrenme psikolojisi konularına ilk adım niteliği taşıdığı için oldukça önemlidir. İlerleyen bölümlerde ele alınacak olan öğrenme kuramlarının daha iyi anlaşılabilmesi için öğrenme psikolojisi ile ilgili temel kavramların ele alındığı bu konunun iyi öğrenilmiş olması gerekmektedir. Yetenek Sizsiniz in final bölümünde sahibiyle yarışan Max, izleyenleri ekrana kilitledi. Halay çeken, horon tepen sevimli köpek birinciliği elde ederek sahibine 250 bin TL lik büyük ödülü kazandırdı. Yetenek Sizsiniz in final bölümünde kazanan Ali Yeşilırmak ve Max oldu. Gecede jüri ve salondakiler ikiliye hayran kaldı. Sahne şovu ile geceye damga vuran Ali Yeşilırmak, Max ile horon tepti ve halay çekti. İkili daha önce Ankara misket havası, İspanyol ve İtalyan dansları ile Michael Jackson figürleri de sergilemişti. Max in annesi Angel ve babası Oscar ı Macaristan dan getirdik. Anne de baba da daha önce bu tür yarışmalarda başarılı olmuş. Max onların birinci kuşak çocukları. Burada doğdu. Bu tür cins köpeklerin fiyatı ise 10 bin Euro dan başlıyor. Oscar ve Angel in daha sonra iki kuşak çocukları daha oldu. İki yaşındaki Max i 11 yıldan bu yana bizimle çalışan Petworld Kennel Club ın eğitim birimi sorumlusu Ali Yeşilırmak eğitti. Max gerçekten sıkı eğitimlerden geçti. Temel itaat, ileri itaat ve şov eğitimleri aldı ve bugünlere kadar geldi. Başarının Sırrı: Köpeklerin eğitiminde ilk iki unsur, temel ve ileri itaat eğitimi. Temel itaatte köpekler tasma ile kontrol altında tutulup uygun bir altyapıya getiriliyor. Bu eğitiminden sonra da, eğitimde köpeğin davranışlarını kayış olmaksızın kontrol altında tutmayı öğreten ileri itaat eğitimine geçiliyor. Bu eğitimlerin hemen ardından da şov eğitimleri başlıyor. (13 Mart 2012 tarihli Vatan Gazetesi nden alınmıştır.) YAŞAMDAN

16 4 ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ Öğrenme Nedir? Öğrenme; organizmanın davranışlarında yaşantı yoluyla meydana gelen, nispeten (göreli olarak) kalıcı değişikliklerdir. Bu tanıma göre; Öğrenme bir davranış değişikliğidir. Ancak her davranış değişikliği öğrenme değildir. Bir davranış değişikliğinin öğrenme olarak kabul edilmesi için bu değişikliğin şu ya da bu nedenle değil yaşantı yoluyla gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Bir davranış değişikliğinin öğrenme olarak kabul edilebilmesi için gerekli olan son koşul bu değişikliğin nispeten kalıcı olması yani süreklilik göstermesidir. Not Öğrenmenin üç temel özelliği: Davranışta değişiklik Yaşantı yoluyla meydana gelme Nispeten kalıcı olma Peki, bir davranış değişikliğinin yaşantı yoluyla meydana gelmesi ne demektir ve yaşantı kazanma dışında organizmada davranış değişikliğine yol açabilecek faktörler nelerdir? Yaşantı, organizmanın çevresiyle girdiği etkileşimler sonucunda kendisinde kalan izdir. Öğrenme tanımında yaşantı sözcüğünün yerine, yaşantı kavramının tanımını koyarsak şu şekilde bir tanım elde etmiş oluruz: Not Bir davranış değişikliğinin öğrenme olarak kabul edilebilmesi için bedensel bir değişik nedeniyle ortaya çıkmış olmaması gerekir. Öğrenme; organizmanın davranışlarında çevresiyle girdiği etkileşimler sonucunda kendisinde kalan izlere bağlı olarak meydana gelen, nispeten kalıcı değişikliklerdir. Yaşantı kazanma dışında organizmada davranış değişikliğine yol açabilecek bazı faktörler vardır. Olgunlaşma, büyüme, sakatlanma, hastalık, yorgunluk, ilaç ya da alkol alma gibi nedenlerle ortaya çıkan davranış değişiklikleri öğrenme olarak kabul edilmez. Çünkü bu davranış değişiklikleri organizmanın çevreyle girdiği etkileşim sonucunda kendisinde kalan ize bağlı olarak değil bedensel bir değişikliğe bağlı olarak meydana gelmektedir. Hastalık, yüksek ateş ya da sakatlanma gibi durumlarda organizmada davranış değişikliği gözlenebilir. Ateşi yükselen bir kişi sayıklayabilir, ayağını inciten birinin yürüyüşü değişebilir vb. Ancak bu davranış değişiklikleri yaşantı kazanma sonucunda oluşmadığı için öğrenme olarak kabul edilemez. Benzer şekilde ilaç, alkol ya da uyuşturucu gibi maddeler de organizmada davranış değişikliği oluşturabilir. Kişi kanına karışan bu maddenin etkisiyle sendeleyerek yürüyebilir, sayıklayabilir vb. Ancak bu davranış değişiklikleri de yaşantı kazanma ürünü olmadıkları için öğrenme olarak kabul edilemezler. Organizmada davranış değişikliğine yol açacak etkenlerden biri de olgunlaşmadır. Olgunlaşma, organizmanın kendisinden beklenen fonksiyonları yerine getirecek düzeye erişmesidir. Yaşın ilerlemesiyle birlikte organizma içinde var olan yeteneklerin öğrenme olmaksızın kendiliğinden ortaya çıkmasına olgunlaşma denir. Dolayısıyla olgunlaşma sonucunda organizmada bir fonksiyon değişikliği yani bir davranış değişikliği medyana gelmektedir. Ancak bu değişikliğin nedeni çevreyle girilen etkileşimler sonucunda organizmada kalan iz (yaşantı) değildir. Örneğin bir bebeğin doğumdan hemen sonra başını dik tutması beklenmez ancak 3 aylık olduğunda bu yeterliğe ulaşması beklenir. Bu davranış değişikliği öğrenme olarak kabul edilemez. Çünkü bebekte gözlenen davranış değişikliğinin nedeni yalnızca olgunlaşmadır ve yaşantı kazanma neticesinde oluşmamıştır. Öğrenmenin Özellikleri Davranışta gözlenebilir bir değişiklik olmalı. Davranıştaki bu değişiklik yaşantı kazanma sonucunda gerçekleşmiş olmalı. Davranıştaki bu değişiklik nispeten kalıcı ve sürekli olmalı. Davranıştaki bu değişiklik sakatlanma, hastalık, yorgunluk, uykusuzluk, ilaç, alkol ya da uyuşturucu gibi bir nedenle geçici bir biçimde meydana gelmiş olmamalı. Davranıştaki bu değişiklik yalnızca olgunlaşma neticesinde meydana gelmiş olmamalı.

17 5 Not Olgunlaşma öğrenme için ön koşuldur. Organizmanın herhangi bir davranışı öğrenmesi için gerekli olgunluk düzeyine ulaşmış olması gerekir. Fakat organizmada gözlenen davranış değişikliği çevreyle girdiği etkileşim sonucunda kendisinde kalan ize bağlı olarak değil yalnızca olgunlaşma sonucunda ortaya çıkıyorsa bu değişiklik öğrenme olarak kabul edilmez. Bir çocuğun okuma ve yazmaya başlaması öğrenme olgusuna iyi bir örnektir. Davranışta bir değişiklik olacak, Daha önce okuyup yazamayan çocuk artık bu becerileri sergileyebilmektedir. Bu değişiklik kalıcı ve sürekli olacak, Okuma ve yazma davranışı büyük ihtimalle yaşam boyunca sürecektir. Bu değişiklik organizmanın yaşantı kazanması sonucunda çıkacak. Çocukta görülen bu davranış değişikliği okulda gerçekleştirdiği faaliyetler (çizgi çalışması, fişleri görme ve öğretmenin bu fişleri okuması vb.) sırasında çevresiyle girdiği etkileşimler sonucunda yani yaşantı kazanma sonucunda gerçekleşmiştir. KPSS Çıkmış Soru Aşağıdakilerden hangisi öğrenmenin en uygun tanımıdır? A) Bireyin içerisinde yaşadığı kültürün değerlerini kazanma süreci B) Bireyin çevresiyle etkileşiminde meydana gelen değişme C) Yeni ve kalıcı bilgilerin edinilmesi için yararlanılan yöntem D) Yaşantılar yoluyla meydana gelen nispeten kalıcı davranış değişikliği E) İstenilen davranış değişikliğini oluşturmak amacıyla bireyin gösterdiği bilinçli çaba Çözüm: Öğrenme; organizmanın davranışlarında yaşantı yoluyla meydana gelen, nispeten (göreli olarak) kalıcı değişiklik olarak tanımlanmaktadır. Öğrenme tanımının üç temel bileşeni (1) organizmanın davranışlarında değişiklik olması (2) yaşantı yoluyla meydana gelme ve (3) nispeten kalıcı olmadır. Seçeneklerde öğrenme tanımının bu üç temel bileşenini içeren tek tanım, Yaşantılar yoluyla meydana gelen nispeten kalıcı davranış değişikliği ifadesidir. Cevap D KPSS Çıkmış Soru Aşağıdakilerden hangisi öğrenilmiş davranışların bir özelliği değildir? A) Yaşantı sonucunda oluşma B) Kalıcı izli olma C) Önceki davranışlardan farklı olma D) Süreklilik gösterme E) Olgunlaşma ile ortaya çıkma Çözüm: Öğrenme yaşantı yoluyla meydana gelen nispeten kalıcı davranış değişikliği olarak tanımlanır ve yaşantı kazanma dışında davranış değişikliğine neden olan başka etkenlerle (olgunlaşma, büyüme, hastalık, sakatlanma, yorgunluk, uykusuzluk, alkol, uyuşturucu ya da ilaç) ortaya çıkan davranış değişiklikleri öğrenme olarak kabul edilmez. Bu durumda A seçeneği öğrenmenin bir özelliği iken olgunlaşma ile ortaya çıkmak, öğrenmenin özelliği değildir. Öğrenme davranış değişikliği olarak tanımlandığı için öğrenilmiş davranış organizmanın önceki davranışlarından farklı olmalı yani C seçeneğinde belirtildiği gibi davranışta bir değişiklik olmalıdır. Bu davranış değişikliğinin nispeten kalıcı olması ve süreklilik göstermesi gerekir ki bu durum da B ve D seçeneklerinde belirtilmiştir. Cevap E KPSS Çıkmış Soru Bir davranışın öğrenilmiş davranış olarak nitelenebilmesi için I. Alkol ve ilaç gibi bir etkene bağlı olarak ortaya çıkma II. Bireyde, belirli bir yaşantıdan sonra görülme III. Nispeten kalıcı olma IV. Bedensel bir değişikliğe bağlı olmadan ortaya çıkma özelliklerinden hangilerine sahip olması gerekir? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve IV D) I, II ve III E) II, III ve IV Çözüm: Bir davranış değişikliğinin öğrenilmiş bir davranış olarak kabul edilmesi için yaşantı yoluyla meydana gelmesi ve nispeten kalıcı olması gerekir. Bu durumda II ve III numaralı ifadeler öğrenilmiş davranışın özellikleridir. Öğrenmenin sakatlanma, hastalanma ya da olgunlaşma gibi bedensel bir değişikliğe bağlı olmadan ortaya çıkması organizmadaki davranış değişikliğinin nedeninin yaşantı kazanma olması gerekir. Bu durumda IV numaralı ifade de öğrenmenin özelliğidir. Alkol, ilaç gibi bir etkene bağlı olarak oluşan davranış değişiklikleri yaşantı kazanma dışındaki etkenlere bağlı olarak ortaya çıktığı için öğrenme olarak kabul edilmezler. Bu nedenle I numaralı ifade öğrenmenin özelliği değildir. Cevap E

18 6 DAVRANIŞ TÜRLERİ Öğrenme hem insanlarda hem de hayvanlarda gözlenen bir olgudur. Meyve sineğinden tutun da kargalara, maymunlara kadar tüm hayvanlarda öğrenilmiş davranışlara rastlamak mümkündür. Diğer taraftan insanlarda ve hayvanlarda öğrenme ürünü olmayan, doğuştan getirilen kimi davranışlar da mevcuttur. İnsan ya da hayvan davranışlarını üç başlık altında incelemek mümkündür: Doğuştan getirilen davranışlar Geçici davranışlar Öğrenilmiş davranışlar Doğuştan Getirilen Davranışlar İnsanlarda ya da hayvanlarda öğrenilmemiş doğuştan getirilen bazı davranışlar bulunmaktadır. Bunları refleksif davranışlar ve içgüdüler (türe özgü davranışlar) olmak üzere iki başlık altında incelemek mümkündür. Refleksler Doğuştan getirilen ve dolayısıyla öğrenme gerektirmeyen, belli uyarıcılar karşısında istemsiz (otomatik) ve basit bir tepki şeklinde ortaya çıkan oldukça hızlı ve tutarlı davranışlardır. Organizmanın denge (homeostaz) durumunu korumaya yönelik istem dışı davranışları da refleksif davranışlar kapsamında ele alınabilir. Organizmanın normal bedensel durumunu (vücut ısısı, kan basıncı, kan şekeri vb.) istikrarlı bir denge düzeyinde tutmaya yönelik davranışları da doğuştan getirilir ve öğrenilmeleri gerekmez. Vücut ısısı düştüğünde titreme, yükseldiğinde terleme, kan şekeri düştüğünde kana şeker salgılanması vb. İçgüdüler (Türe özgü davranışlar) Doğuştan getirilen ve bir hayvan türüne özgü tipik davranış örüntülerine denir. Not Hayvanların çevreye uyumlarında içgüdülerin önemi büyüktür ancak insanlarda içgüdü niteliğinde davranışlar bulunmamaktadır. İnsan davranışlarının çok büyük bir kısmı öğrenilmiş davranışlardır. İnsanda içgüdü niteliğinde davranışlar bulunmadığı için doğuştan getirdiğimiz, hayatta kalmaya ve türü devam ettirmeye yönelik davranış eğilimlerimize içgüdüsel davranış adı verilmektedir. Öksürmek, hapşırmak, kusmak, iğne batan ya da ateşe değen elimizi aniden çekmemiz, ani bir ses karşısında irkilmemiz ya da gözümüze rüzgâr geldiğinde gözümüzü kırpmamız reflekslere örnektir. Doğuştan getirilirler: Öğrenilmiş değildir. Fakat reflekslerin hepsi doğumla birlikte görülmeyebilir. Bebeklerde gözlenen reflekslerin bazıları olgunlaşma ile zamanı geldiğinde ortaya çıkar. Bazı refleksler de daha sonra ortadan kalkabilir. Ancak bu değişiklikler olgunlaşma sonucunda oluştuğu için öğrenme olarak kabul edilmez İstemsiz tepkilerdir: Bilinçli olmayıp istemli kontrole tabi değildirler. Basit davranışlardır: Refleks mekanizması omurilik tarafından yönetilir ve bazı kas gruplarını içeren basit davranış örüntüleridir. Farklı türlerin üreme davranışı, kuşların yuva yapmaları, memelilerin yavrularını büyütme davranışı içgüdülere örnektir. Doğuştan getirilir: Öğrenilmiş değildir. Güçlü bir genetik temeli vardır ve organizma yeterli olgunluğa eriştiğinde ortaya çıkar. Türün tüm üyelerinde gözlenir: Uygun koşullarda, türün tüm normal üyeleri bu davranışı aynı şekilde sergiler. Karmaşık davranış örüntüleridir: Göç etmek, yuva yapmak gibi davranışlar reflekslerle kıyaslanamayacak ölçüde karmaşık davranışlardır. Geçici Davranışlar Doğuştan getirilmeyen ancak yaşantı kazanma nedeniyle değil de başka etkenler nedeniyle oluşan ve bu nedenle de öğrenme ürünü olarak kabul edilemeyecek davranışlardır. Hastalık, yorgunluk, uykusuzluk, sakatlanma, ilaç, alkol ya da uyuşturucu gibi nedenlerle meydana gelen ve ortaya çıkmasına yol açan etken ortadan kalktığında kaybolan davranış değişiklikleridir.

19 7 Bu tür davranış değişiklikleri nispeten kalıcı ya da sürekli olsalar dahi öğrenme olarak kabul edilemez çünkü davranıştaki değişikliğin nedeni yaşantı kazanma değildir. Davranış Türü Alkol aldığında sendeleyerek yürümek Hastalanıp ateşi çıktığında sayıklamak Bileğini incittiği için topallayarak yürümek Diş tedavisi nedeniyle diş ağız bölgesi uyuşturulduğu için konuşamamak vb. Öğrenme Ürünü Olan Davranışlar Organizmanın çevreyle girdiği etkileşimler sonucunda kendisinde kalan izlere bağlı olarak edindiği göreli olarak kalıcı olan davranışlardır. Öğrenilmiş davranışlar istendik olabileceği gibi istenmeyen davranışlar da olabilir. İnsanlar okuma-yazmayı, aritmetiği, öz-bakım becerilerini öğrendikleri gibi küfür etmeyi, başkalarına eziyet etmeyi ya da sahtekârlık yapmayı da öğrenirler. Hem istendik davranışlar hem de istenmeyen davranışlar aynı iki yolla edinilir. Planlı Eğitim ve Kültürlenme (Toplumsallaşma). Gözümüze rüzgâr geldiğinde gözümüzün yaşarması Köpek gördüğümüzde korkmamız Yetişkinlik çağına erişen kırlangıcın çiftleşip yuva yapması Bisikletten düşen bir çocuğun ayağını incitip pedal çevirememesi Ağzımıza bir parça yiyecek aldığımızda ağzımızın sulanması Yeşil (ekşi) elma gördüğümüzde ağzımızın sulanması Doğuştan Getirilen (Refleksif) Öğrenilmiş Doğuştan Getirilen (İçgüdü) Geçici Doğuştan Getirilen (Refleksif) Öğrenilmiş Not Hem istendik davranışlar hem de istenmeyen davranışlar öğrenilebilir. Öğrenme ille de istendik yönde bir davranış değişikliği olmak zorunda değildir. Planlı eğitim yoluyla insanlara okuma-yazma, bilgisayar kullanma, yabancı dil gibi şeyler öğretilebilmektedir. Kopya çekmek ya da okulda gerçekleşen hatalı öğrenmeler ise planlı eğitimin hatalı yan ürünü olan istenmeyen davranışlardır. İnsanlar gelişigüzel kültürlenme yoluyla anadillerini etkili şekilde kullanmayı, sosyal becerileri, yemek yapmayı ya da yaşamlarını sürdürmelerine yardımcı olacak birçok bilgi ve beceriyi kazanabilmektedirler. Küfür etmek, sahtekârlık, başkalarına eziyet etme, hırsızlık, sigara ya da uyuşturucu kullanmak gibi istenmeyen davranışlar da olumsuz kültürel koşullar altında kazanılan öğrenme ürünü olan davranışlardır. Kolumuza enjekte edilen uyuşturucu iğne nedeniyle kolumuzu ve parmaklarımızı oynatamamamız. Bizi utandıracak bir söz duyduğumuzda yanaklarımızın kızarması Bir bebeğin kendisini ısırarak seven bir yetişkini görünce ağlamaya başlaması Aslında sakin ve uslu olan bir bebeğin hastalanıp, ateşi çıktığında ağlamaya başlaması Geçici Öğrenilmiş Öğrenilmiş Geçici

20 8 Duyarlılaşma ve Alışma KPSS Çıkmış Soru Öğrenme, en geniş anlamıyla yaşantı ve pratik sonucunda davranışlarda meydana gelen, göreli olarak kalıcı bir değişmedir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisinde verilen davranış değişikliği öğrenme olarak nitelendirilemez? A) Sürekli olarak kardeşine vurarak onun oyuncaklarını elinden alan bir çocuğun, babası kendisini azarlayınca bu davranışından vazgeçmesi B) Biberonla beslenen bir bebeğin önceleri biberonu görünce bir tepki vermezken bir süre sonra biberonu görünce sevinmesi C) Terliyken soğuk su içtiği için hastalanan bir bireyin artık terliyken soğuk su içmemeye özen göstermesi D) Aslında sakin ve uyumlu olan bir çocuğun hastalanıp ateşi çıktığında ağlayıp huysuzlanması E) Bir kedi tarafından tırmalanan bir çocuğun bu olaydan sonra her kedi gördüğünde korkudan ağlaması Çözüm: Sorunun açıklama kısmında da verilmiş olan öğrenme tanımı dikkate alındığında Aslında sakin ve uyumlu olan bir çocuğun hastalanıp ateşi çıktığında ağlayıp huysuzlanması ifadesinin öğrenme ürünü olmayan, hastalık ve yüksek ateşe (bedensel bir değişikliğe) bağlı geçici bir davranış olduğu görülmektedir. Diğer seçeneklerde meydana gelen davranış değişiklikleri organizmanın çevresiyle girdiği etkileşimler sonucunda ortaya çıkan nispeten kalıcı değişikliklerdir ve öğrenme ürünü olan davranışlardır. Cevap D KPSS Çıkmış Soru Aşağıdakilerden hangisi öğrenme sonucu oluşan bir davranış değildir? A) Sürücünün kırmızı ışığı görünce frene basması B) Öğrencinin 2x5 in 10 ettiğini söylemesi C) Postacının girdiği sokağın ismini levhaya bakmadan söylemesi D) Çocuğun yemekten sonra dişlerini fırçalaması E) Şiddetli bir gürültü olduğunda bebeğin gözlerini kırpması Çözüm: Şiddetli bir gürültü karşısında bebeğin gözlerini kırpması doğuştan getirilen, öğrenme ürünü olmayan refleksif bir davranıştır. Kırmızı ışıkta durmak, 2 kere 5 in 10 ettiğini söylemek, sokakları gördüğünde ismini söyleyebilmek ya da yemeklerden sonra diş fırçalamak yaşantı yoluyla meydana gelen öğrenme ürünü davranışlardır. Cevap E Duyarlılaşma ve alışma sonucunda ortaya çıkan davranış değişiklikleri de öğrenme olarak kabul edilir. Çünkü bu iki durumda meydana gelen davranış değişiklikleri organizmanın çevresiyle girdiği etkileşim sonucunda kendisinde kalan iz nedeniyle oluşur ve nispeten kalıcıdır. Duyarlılaşma Organizmanın, belli bir uyarıcıya maruz kalmasının sonucu olarak bu uyarıcıya ya da başka uyarıcılara daha fazla tepki vermeye başlamasıdır. Alışma Şiddetli bir patlama sesinden sonra patlama sesine ya da diğer seslere daha duyarlı hâle geliriz. Duyarlılaşma (duyarlılık kazanma) uyarıcılardan kolaylıkla etkilenmeye başlamak anlamına gelmektedir ve duyarlılaşma sonucunda oluşan davranış değişikliği öğrenme olarak kabul edilir. Farelere çok şiddetli bir ses ya da elektrik şoku verildiğinde, hayvanlar daha sonra gelen seslere daha fazla irkilme tepkisi vermeye başlamaktadır. Bir uyarıcının tekrar tekrar sunulması sonucunda bu uyarıcıya verilen tepkinin zayıflaması eğilimine alışma adı verilir. Alışma olgusu duyarsızlaşmaya yol açar. Duyarsızlaşmayla kastedilen şey, daha önce tepki verdiğimiz bir uyarıcıya artık tepki vermemeye başlamamızdır. Acil serviste çalışmaya başlayan bir hemşire ilk günlerde serviste yaşanan olaylardan çok etkilenecek ancak serviste çalışma süresi uzadıkça ve bu tür olaylarla defalarca karşılaştıkça bu olaylar onu ilk günlerdeki kadar etkilemeyecektir. Bu durumda söz konusu hemşire acil serviste karşılaştığı durumlara alışmış olacaktır. Alışma ve sonucunda ortaya çıkan duyarsızlaşma, yaşantı kazanma sonucunda davranışta kalıcı bir değişiklik olduğu için öğrenme olarak kabul edilir. Bir öğretmeninin öğrencisini hep aynı şekilde ödüllendirmesi durumunda bir süre sonra ödülün öğrenciyi etkileme gücünü yitirmesi de alışma kavramına örnektir. Çünkü bu durumda öğrenci sürekli olarak aynı ödül kullanıldığı için ödüle alışacak yani ödüle verdiği tepkide bir azalma olacaktır.