Giriş. Giriş (2)

Transkript

1 Araştırma Yöntemleri 10 Derinlemesine Mülakat (Yapılandırılmamış Görüşme) ve Odak Grup Görüşmesi Giriş Nitel Yöntemlerin Amaçları: 1- Araştırmaya katılanların içinde yer aldıkları olayları, değişen durumlarını ve yapıp ettiklerini nasıl anlamlandırdığını anlamaya çalışır. 2- Katılımcının davranışlarını etkileyen içeriğin anlaşılmasını sağlar. 3- Beklenmeyen olguları ve etkileri incelemeye ve bu etkilenmelerden yeni teoriler tanımlama yarar. 4- Olayların ve eylemlerin nasıl bir süreç izlediğini anlamamızı sağlar. 5- Sebep-sonuç ilişkisinin açıklanmasını sağlar. Nitel yöntemlere bazı örnekler 1- Görüşme 2- Gözlem 3- Odak grubu görüşmesi 4- İçerik inceleme Giriş (2) Bu sunumda bu yöntemlerden derinlemesine mülakat ve odak grup tartışması üzerinde durulacaktır. İlerleyen sunumlarda ise mevcut verilere dayalı araşatırmalar dan bahsedilecek. Bu çerçevede içerik incelemesine değinilecektir. 1

2 MÜLAKAT Genellikle bir konuşma olarak tanımlanır. Web ler bu yöntemi amacı olan konuşma şeklinde tanımlamışlardır. Ancak normal bir konuşma ile bu yöntem arasında bazı farklar vardır: Amaç Araştırmacı ile katılımcının rolleri Mülakat ile ilgili görüşler Kvale tarafından öne sürülen iki pozisyon bulunmaktadır. Bunlardan ilki geniş anlamda modern sosyal bilim araştırmasına uygun düşen ve bilgiyi verili olarak kabul eden görüştür (madenci metaforuyla özetlenebilir). bilgi gömülü bir metal olarak görülür ve görüşmeci bu değerli metali ortaya çıkartan bir madencidir Bilgi, madenci tarafından saf haliyle ortaya çıkartılmak üzere öznenin içinde bekler. Görüşmeci veri veya anlamların külçelerini öznenin saf deneyimlerinden kirlenmemiş sorularla kazır, ortaya çıkartır Mülakat ile ilgili görüşler (2) İkinci pozisyon Kvale nin yolcu veya seyyah metaforu ile açıkladığı ve bilgiyi verili olarak değil ancak oluşturulan ve tartışılan bir şey olarak ele alan yapısalcı araştırma modeline karşılık gelir. Burada görüşmeci, katılımcıyla birlikte yolculuğa çıkmış bir seyyah olarak görülür ve katılımcının hikayesinin anlamı, seyyahın yolculuktan sonraki yorumu ile gelişir. Yani görüşmeci veri veya anlamın gelişmesinde aktif bir oyuncu olarak yer alır (bilgiyi aktaran basit bir boru/kanal değildir). 2

3 Mülakat ile ilgili görüşler (3) Öte yandan mülakat konusunda yeni perspektiflerin oluşumuna etki eden bazı akımlardan bahsetmek mümkündür: postmodernizm, yapısalcılık, feminizm Ayrıca biyografi, anlatı ve sözlü tarih de yine farklı perspektifler olarak ele alınabilir. Her perspektifin öncelikleri farklıdır ancak yine de derinlemesine mülakatın bazı özeliklerinden bahsetmek mümkündür. Derinlemesine mülakatın temel özellikleri 1- yapı ile esnekliği birleştirme niyeti: mülakat ne kadar yapılandırılmamış olursa olsun belirli temalar etrafında döner ve bu çerçevede mülakatçının esnekliğinden bahsedilebilir. 2- Doğal olarak interaktifitir. İki tarafın etkileşim ile ortaya bazı veriler çıkar. 3- Araştırmacı, nüfuz etme, keşfetme ve açıklama adına derin cevaplara erişmek için geniş çaplı sonda araçlarını ve diğer teknikleri kullanır. İlk soru genelde yüzeysel olur. Araştırmacı derine inmek için devam soruları sorar. Ayrıca mülakat araştırmacıya katılımcının cevabının altındaki tüm faktörleri öğrenme imkanı verir: sebepler, duygular, düşünceler, inançlar 4- Bir dereceye kadar yeni bilgi veya fikirler oluşturulması bakımından mülakat üretici bir süreçtir. 5- Tüm bu özelliklerin ima ettiği bir şey vardır: nitel mülakat yüz yüze yapılır. Detaylı bir derinlemesine görüşmeyi telefon üzerinden yapmak gerçekten çok zordur. Mülakat aşamaları Birinci aşama: varış: bu aşama derinlemesine mülakat öncesidir ve araştırmacının katılımcının yerine ulaşmasıyla başlar. Kısacası bir hoş beş aşaması denebilir. Burada hal hatır sorulur ve katılımcı rahatlatılmaya çalışılır, konuya geçilmez. İkinci aşama: araştırmayı tanıtma: Asıl işin başladığı aşamadır. Araştırmacı tekrar araştırma konusunu tanıtır, kayıt almak için izin almaya çalışır ve mülakatın yapılacağı yerin uygunluğunu sağlar (gürültüsüz, özel, rahat ve dikkat dağıtmayacak şekilde olması). 3

4 Mülakat aşamaları (2) Üçüncü aşama: mülakata başlama: her ne kadar başlangıç sorusu olarak ilgisiz / nötr bir sorunun kişisel sorulardan daha iyi olduğu düşünülse de kişisel sorularla başlamak, soruların formülasyonunda ve ilerleyen dakikalarda bu alana (kişisel bilgiler) tekrar dönüp mülakatın akışını bozmamak adına önemli olmaktadır. Dördüncü aşama: mülakat esnası: araştırmacı burada ana temalar çerçevesinde rehberlik yapar. Her tema / konu derinlemesine eşilir. Mülakat aşamaları (3) Beşinci aşama: mülakatı bitirme: mülakatın bitiminden 5-10 dk önce, araştırmacı bitişin sinyallerini vermelidir. Bu, katılımcının normal gündelik sosyal etkileşim seviyesine geri gelmesi için gereklidir. Bunun için son olarak ya da son birkaç dakika içinde ifadeleri yardımcı olabilir. Bu arada eksik bırakılan bir şey olup olmadığı kontrol edilir. Altıncı aşama: mülakat sonrası: kaydedicinin kapalı olduğu anlar da ayrıca önemlidir. Araştırmacı samimi bir şekilde katılımcıya teşekkür eder ve katkısının araştırması için önemini kısaca belirtir. kontrat Katılımcı araştırma sürecine katılmayı kabul etmekle bir tür kontrat içine girmiş olur. Bu sözleşmeyle katılımcı belirli bir süre, belirli bir konuda görüşmeyi kabul etmiş sayılır. Ancak görüşme esnasında her hangi bir sebeple veya süre çok uzarsa katılımcı her zaman görüşmeden çekilebilir / katılma konusunda fikrini değiştirebilir. Dolayısıyla görüşme öncesi görüşmeci katılımcıya amacını tekrar iletmeli ve güvenini kazanmalı veya tazelemeli. 4

5 Araştırmacı ve katılımcının rolleri Araştırmacının rolü, katılımcının kendi duygu, düşünce ve deneyimlerini konuşmasına yardımcı olmaktır veya kolaylaştırmaktır. Ancak bu rolü yerine getirirken pasif değil, aktiftir. Yani arkasına yaslanıp beklemez. Tersine konuşmayı yönetir. Katılımcının rolü tam cevaplar vermek, sorulduğunda derinlemesine ilgili konuları paylaşmaktır. Ayrıntı ve derinliğe ulaşmak için soru sormak İçerik haritalama soruları (content mapping questions) ile içerik kazıma soruları (content mining questions) arasında bir ayırım yapılabilir: İlkinde araştırma alanını açmak ve konu veya boyutları tanımlamak için tasarlanan sorular vardır. Haritalama soruları konuya girme amaçlı sorulur. İçerik kazıma soruları ise her boyutta yatan detaylara erişmek için tasarlanır. Kazıma soruları her konuyu detaylı keşfetmek için sorulur. İçerik haritalama soruları Birkaç tür haritalama sorusundan bahsetmek mümkündür Zemin haritalama soruları: konuyu açmak için sorulan ilk sorulardır. Katılımcının kendisine en uygun konuyu seçmesini teşvik etmek için oldukça genel çerçeveli sorulardır. Boyut haritalama soruları: bu soruların amacı katılımcıyı daha belirgin / dar bir konuya odaklamaktır. Perspektif genişletme soruları: katılımcının bakış açısını tam anlamıyla anlayabilmek için onlara bir konu hakkındaki ilk görüşlerinden daha fazla fikir beyan etmelerine imkan vermekten geçer. Onlara konuya farklı açılardan bakmalarına imkan vermeli. 5

6 İçerik kazıma soruları Bu soruları dört grupta toplamak mümkündür. Derinleştiren sondalar: katılımcıların kendilerin çok nadir olarak derinlemesine ayrıntı sunarlar. Bu soruların amacı katılımcıyı bu tarz bilgiler vermeye teşvik etmektir (katılımcının yüzeysel değindiği kısımları tekrar sorarak ne kastettiği veya bir örnek verir misiniz şeklinde olabilir). Keşfedici sondalar: nitel araştırmanın temel amacı davranış, olay veya deneyimlerin tanımlanmasının altında yatan düşünce ve duyguların keşfidir. Bu sondalar anlamlara erişmeye yardımcı olur..duğunda nasıl karşılık verdiniz?. zaman ne hissettiniz? Neden önemli olduğunu düşündünüz? İçerik kazıma soruları (2) Açıklayıcı sondalar: derinlemesine mülakatın bir ayırıcı özelliği sebepleri araştırmaktır ( neden sorusu). Açıklamalar genellikle çok katmanlıdır ve nitel mülakatın anahtar katkısı bu katmanları ortaya çıkartmakta yatar. Basit bir neden sorusunun uygun olmadığı durumlarda bu soru faklı formlarda sorulabilir. Aydınlatıcı (clarification) sondalar: konuyu derinlemesine incelemek yüksek düzeyde açıklık gerektirir. Bu açıklık birkaç noktada gereklidir. Terimleri açıklamak ve dili irdelemek ( bununla ne kastettiniz gibi) Detayları açıklamak (ör. hem araştırmacı hem de katılımcının aynı kişi, yer veya tarihten bahsettiklerinden emin olunmalı) Vurgulanan durumlar tekrar sorularak test edilebilinir. Tutarsızlık / uyumsuzlukla başa çıkma Soru formülasyonu Geniş ve dar sorular sormak: Derinlemesine mülakat her ne kadar açık uçlu sorulardan oluşuyorsa da bazen konuşmanın akışı kapalı uçlu soruları da gerektirebilir ve bu kaçınılmaz olabilir. Bu durumlarda basitçe cevabı evet ya da hayır olan soruları sormaktan kaçınmamak gerekir. İmalı sorulardan kaçınmalı: derinlemesine mülakatta sorular, cevabın kendisini etkilemek için değil tam cevaplar almak için tasarlanır. Çünkü katılımcının muhtemel cevabının belli olduğu sorular sormak genellikle kolaydır. O bunu söylediğinde çok öfkelendiniz mi? veya bunu söylediğinde çok öfkelenmiş olmalısınız gibi. Dolayısıyla burada takip edilmesi gereken yol katılımcının kendi yanıtını üretmesine imkan verilmesi ve gerçekten ne hissettiğini ortaya dökmesi şeklinde olmalı: Bunu söylediğinde tepkiniz nasıl oldu? Açık sorular sormak: 6

7 Derine inmenin ileri teknikleri Soru sormanın ötesinde dikkat edilmesi gereken başka unsurlar da bulunmaktadır: Dinlemek ve hatırlamak Katılımcı ile olan ilişkiyi kolaylaştırmak İlgi ve dikkati vurgulamak Her hangi bir doğru veya yanlış cevabın olmadığı fikrini yerleştirmek (önemli olan katılımcının ne düşündüğüdür) Ses tonu ve beden diline duyarlı olmak Katılımcıya yanıt vermesi için vakit vermek Mülakat süresini ayarlamak (ekstra süre gerekecekse bu mümkün olduğunca katılımcı ile konuşulmalıdır) Derine inmenin ileri teknikleri (2) Varsayımlar veya yorumlar soru şeklinde iletilmelidir. Asla varsayımda bulunma: katılımcının bir kelimesinden yola çıkıp sonuca ulaşılmamalı. Teyit edilmeli, sorulmalı. Cevaplarla ilgili yorum yapmaktan kaçın Katılımcının cevabını özetlemekten kaçın. Eğer mülakatçı doğru anladığını kontrol etmek istiyorsa bunu mümkün olduğunca soru formuna büründürerek geri bildirmelidir. Katılımcının cevabını kesmeyin (bitirmesini beklemeli). Tali ifadelerden kaçınmak: sıklıkla kullanılan doğru, tamam, evet, ya da anladım ifadeleri, katılımcının konuştuğu şeyin devamını getirmesine gerek olmadığı kanısına varmasına neden olabilir. Doğallık ve kendinden (fikirlerini beyan etmekten) bahsetmekten kaçınma Bazı pratik hususlar Randevu ayarlamak: araştırma konusuna bağlı olmakla birlikte genelde mülakat için gerekli uzun bir saat civarındadır. Ancak iki saati aşmamalı, zira her iki taraf da sıkılabilir. Yer Kayıt Başkalarının katılımı: bazen araştırma grubundan iki kişinin mülakata katılması yararlı olabilir. 7

8 ODAK GRUP TARTIŞMASI Odak grubu görüşmeleri, 8-15 kişinin katılımı ve 2-3 saatten fazla olmayan bir süre zarfında, bir moderatörün katılımıyla gerçekleştirilen ve araştırılan belirli bir konuyla etkileşim halindeki ve o grubu temsil edebilecek üyelerin düşünce, görüş ve eğilimlerinin öğrenildiği toplantılardır. Odak grup görüşmesinin özellikleri Veriler grup üyeleri arasındaki etkileşimden alınır. Üyeler kendi deneyim ve görüşlerini belirtirler, diğerlerininkileri de öğrenme imkanı bulurlar. Birbirlerine soru sorarlar, yorum alırlar, açıkça anlamak için sorular yöneltirler Odak grup, bireysel mülakatların toplamı değildir. Grup mülakatı denebilir. Bireysel mülakattaki derinlikten yoksundur. Ancak sinerjiktir: etkileşim Sosyal etkileşim güçlü tarafıdır: üyeler cevap verirken konuya dair kendi referanslarını ifşa ederler (kullanılan dil, vurgular..). Araştırmacının etkisi fazla yoktur: dinleyici pozisyonundadır: bu yöntem mülakata göre daha doğaldır. Çünkü katılımcılar hem etkiler hem de diğerlerinden etkilenirler (sosyal yaşam gibi). Ancak bu doğallık dikkatli bir biçimde araştırmacı tarafından yönetilmelidir. Türleri Odak grup, tipik olarak 6-8 kişinin 1,5 2 saat arasında süren tartışmalarıdır. Odak grubun farklı şekillerinden bahsedilebilir: Temelde bir kez toplansa da bazen grubu tekrar toplamak gerekebilir (ilk toplantıdan bir ya da iki hafta sonra). Bazı grup tartışmaları atölye (workshop) şeklini alabilir: daha uzun oturumlar, daha yapılaşmış gündem konusu 8

9 Moderatörün rolü Grubun amacı, katılımcılardan beklenenler anlatılmalı. Tartışmanın belirli bir zaman alacağı belirtilmeli, herkesin buna saygı göstermesi gerektiği belirtilmeli ve geç gelmeler ile erken çıkmaların rahatsızlık verici olabileceği anlatılmalı. Soru sorma: Sorulacak soruların listesi hazırlanabilir ya da konuların listesi hazırlanabilir. Yanıt alma: mümkün olduğunca fazla yanıt almaya çalışmak gerekiyor. Bitiş: görüşme sonrası katılımcılara teşekkür edilmeli, katılımcılara isim ve iletişim bilgileri verilmeli, isteyene raporun bir kopyası ya da özeti gönderilmeli. kaynak Legard, Robin, Jill Keegan and Kit Ward (2003). In-depth Interviews in Qualitative Research Practice: A Guide for Social Science Students and Researchers, Edts. Jane Ritchie and Jane Lewis, pp , London: Sage Practical Research Methods, Catherine Dawson Essentials of Research Methods, Janet M. Ruane 9