YAPI BAKIMINDAN CÜMLE SINIFLANDIRMALARI ÜZERİNE- Prof Dr. Leyla KA.RAHAN

Transkript

1 YAPI BAKIMINDAN CÜMLE SINIFLANDIRMALARI ÜZERİNE- Prof Dr. Leyla KA.RAHAN "Yapılarına göre", "yapı bakımından", "yapıca", "bağlanışlarına göre", "biçimlerine göre" başlıklan altında bugüne kadar birbirinden az veya çok farklı çeşitli cümle sınıflandırmalan yapılmıştır. Bu sınıflandırmalar, mesela Ergin ve Banguoğlu'nda "basit" ve "birleşik" (ME: 382, TB: 523, 546), Ediskun'da "basit, birleşik, sıra, bağlı" (HE: 379, 386, 387), Gencan'da ''yalmç, bağımsız önermelerden birleş1rfiş, bileşik" (ING: 114), Hatiboğlu'nda ''yalmç, birleşik, girişik, sıralı" (VH:145, 146, 153, 154) gibi ana başlıklardan oluşur. Alt başlıklarda çeşitlilik dalıa da fazladır. "Tümleme birleşik cümle, karmaşık birleşik cümleler, bağımsız sıralı tümceler, bağımlı sıralı tümceler, karma sıralı tümceler, girişik-bileşik camleler" vb. Konunun her bakımdan kanşık bir manzara arz ettiği açıktır. Kanşıklığa yol açan sebeplerden biri, kullanılan terimlerdeki farklılıktır. Bilimsel alış verişlerde anlama ve anlaşılına, "ortak dif'den, yani "ortak terimler"den geçer. Dil biliminin her alanında olduğu gibi cümlelerin sınıflandınlması konusunda da ortak kabullerin kişisel tercihlere göre farklı terimlerle anlatılması zihinleri kanştınnakta ve anlaınayı zor1aştınnaktadır. Mesela çeşitli gramer kitaplanndaki "girişik camleler, girişik tümce, karmaşık birleşik cümle, bileşik cümle, girişik-bileşik cümle" terimleri ile kastedilen cümle yapısı aynıdır. "İç içe birleşik camle, kaynaşık tümce, girişik tümce" terimleri ile de bir başka cümle yapısı anlatılmaktadır. "Ki'li bağlı camleler, ki'li birleşik camle, ilgi tümcesi, ilinh zamiri tümcesi", aynı yapının farklı isimleridir. Bazen de tek bir terim, iki ayrı eserde, iki ayrı cümle yapısının ismi olarak yer alır. "Girişik tümce/cümle" terimini Hatiboğlu, yapısında sıfat-fiil, zarf-fiil, isim-fiil bulunan cümleler için kullanırken (VH: 153), Gencan, aynı terimie unsurlarından biri cümle olan yapıyı kastetmektedir (ING: 124). ' Sınıflandırma konusundaki kanşıklığın diğer ve en önemli sebebi "yapı, cümle ve yargı" kavramlanyla ilgili farklı yaklaşımlardır. "Yapı" ile kastedilen bazılanna göre anlamı taşıyan ve anlamla bütünleşen gramatikal çerçeve, bazılanna göre ise sesle şekillenen bu anlamın zihindeki ham maddesi olursa elbette ortaya çeşitli sınıflandırmalar çıkacaktır. "Cümle"yi bir taraftan yargılı anlatım Bu bildiri, tarihinde Gramer Bilim ve Uygulama Kolunca düzenlenen bir toplantıda sunulmuştur.

2 Prof Dr. Leyla Karahan ı 7 şeklinde tanımlarken, diğer taraftan yargısız anlatımlan cümle saymak çelişkisi; henüz "yargı" kavramında anlaşamamış, "bitmişlik" ve "bitmemişlik", yani yargı ile yargısızlık arasında "yarı bitmişlik", yani yan yargı, yanm yargı gibi gerçek olmayan noktalar vehmeden araştmcılarm vehimleri de sımflandırmalardaki farklılığa sebep olan diğer faktörlerdendir. Yapı nedir? Dil için "yapı" kavramının iki boyutu vardır. Biri duygu ve düşüncelerin zihindeki ham maddesi, yani iç yapı; diğeri de bunların belli kalıplar içinde söz ve yazıya yansıtılmış şekli, yani dış yapı. Bir dış yapı bazen birden fazla iç yapıyı temsil edebilir, bazen de bir iç yapı, dilin inıkanlanna göre birden fazla dış yapı ile karşılanabilir. Anlam, dış dünyada dilden dile değişen kalıplar içinde algılanmaktadır. Bir kalıp içinde sunulmayan anlam, kişiler tarafından algılanamayacağına göre anlamı şekilden ayırmak mümkün değildir. Duygu ve düşünceler, "cumle" adım verdiğimiz birimlerle söz ve yazıya yansır. Cümlenin yapısım tasvir etmek, söz diziminin konusudur. İç yapı-dış yapı ilişkileri, üretimler-dönüşümler de söz diziminin konulanndandır. Cümle tasvirinin ortaya çıkardığı sonuç ile iç yapı-dış yapı ilişkileri ve üretim-dönüşüm çalışmalanyla ulaşılan sonucun aynı olmanıası son derece tabiıdir. Birinin sonucu diğerinin sonucunu sorgulayamaz. Çünkü bunlar farklı konulardır. Her biri hakkında ya~ pılacak çalışmalar Türkçenin yapısım çeşitli boyutlanyla ortaya koyacaktır. Cümle nedir? Yapılan bütün cümle tanımlan ''yargı'' temeline dayanmaktadır. "... bir hukum grubu;... hukum halinde ifade eden kelime grubu" (ME: 376), "kendi kendine yeten bir yargı..." (TB: 523), "Duşunce ya da duygu/arın yargısal butunluk içinde dile yansıması" (RŞ: 243), "Bir yargı bildirmek uzere..." (VH: 99) gibi tanım ifadelerinde mutlaka ''yargı''ya yer verilmektedir. Yargı bildiren bir kelime veya kelime grubu, bu haliyle cümle niteliği kazanmakta, çeşitli anlam boyutlanm karşılamak üzere gerektiğinde başka unsurlarla genişleyebilmektedir. Yargı nedir? Yargı, vurgu veya ekle sağlanan bir "bitmişlik" ifadesidir. Bazı gramer kitaplarmda fiilden yapılmış, ancak yargı bildirmeyen unsurlara ''yan yargılı'1ık, ''yarım yargzlı'lık niteliği verilıııiştir. Mesela Banguoğlu'na göre ''yarım yargı" bitmemiş fiil yargısıdır ve tek başma tam bir yargı ifade etmez (TB: 521). Halbuki yargı ve yargısızlığın, yani bitmişlik ve bitmemişliğin ''yan''ı, ''yarım''ı olanıaz. Bir söz veya söz dizisi ya yargı bildirir ya da bildirmez. Bildirirse cümledir; bildirmezse cümle değildir. Ancak birbirini takip eden cümleler ve o cümlelerin yargılan hakkında anlam ilişkilerine göre "temef'lik, ''yan'bk, ''yardımcı''lık ayınnıı yapmak mümkündür. Böyle bir ayının, tek bir yargıya dayanan "cumle" için geçerli değildir. Cümle, yargı ve yapı kavranı1anyla ilgili bu kısa değerlendirmeden sonra üç grup halinde sunacağım bazı cümle örnekleri üzerinde durmak ve buıılan

3 18 Yapı Bakımından Cümle Sınıflandırmalarz Üzerine tasvir etmek istiyorum. Bu düşüncelerden bir kısmı, Türkçede Söz Dizimi kitabımda yer alan bazı kabullerin de eleştirisi olacaktır: i. GRUP ı. "Ayşe okula gitti. " Bu söz dizisi bir cümledir. Bir yargıdan ve onu tamariııayan unsurlardan yalınç" terim oluşmuştur. Böyle bir cümle gramer kitaplanmızda "basit, yalın, leriyle nitelendirilmekte ve "Bir tek yargıyı anlatan..." (TNG: 114), "İçinde bir tek bağımsız yargı bulunan..." ( HE: 379), "Bir tek yargıdan ibaret ve bir tek yüklemi olan..." (TB: 523), "İçinde bir tek bağımsız yargı anlatan..." (RŞ: 244), "Tek predikafh.. " (ME: 382) gibi ifadelerin yer aldığı tanımlarla anlatılmaktadır. Türkçede Söz Dizimi adlı kitabımda da tamm, "yapısında isim veya fiil cinsinden tekyüklem bulunan cümle" şeklindedir (LK: 61). Görüldüğü üzere bütün tanımlar tek bir yargı temelinde birleşmektedir. Basit cümle, cümleyi "temel ve yan yargılı bir ifade şekfi" kabul eden bakış açısına göre cümlenin bir çeşidi olabilir. Burada eleştirilecek olan her şeyden önce hareket noktasıdır; yani ''yan yargı", "temel yargı" kavramlandır; "bitmemişfiği" yan yargı saymak anlayışıdır; sonuç değildir. Cümle, "tek yargı" eksenlidir ve yargı da bir "bitmişlik" ifade eder. Bu kabule göre cümle ve basit cümle tammlan örtüşmektedir. Yani cümle" kavramı, "basit cümle" kavramına denktir, eşittir. Cümle kavramı aynı zamanda "basit"lik niteliğini de içinde taşımaktadır. Sınıflandırmalarda parça, bütünün kendisi olabilir mi? Olamaz. O halde "Niçin basit cümle?" sorusunu sorabiliriz. (Doç. Dr. Zikri Turan tarafından yazılan bir makalede "basit" ve "birleşik" kavramlan hakkında son derece ilgi çekici değerlendirmeler bulunmaktadır. Bu makalenin cümlenin yapısıyla ilgili pek çok yaklaşımda ufuk açıcı olacağı görüşündeyim. Bk. Zikri Turan, "Cümlenin Yapısı ile ilişkilendirilen "Basİt" ve "Birleşik" Kavramlan Üzerine", Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, Sivas 1999, s ). 2. "Ayşe koşarak okula gitti." Bu söz dizisi de bir cümledir. Bir yargıdan ve onu tamamlayan unsurlardan oluşmaktadır. Böyle bir yapı, bazı gramer kitaplarında "girişik cümle, bileşik cümle, girişik-bileşik cümle, karmaşık-bileşik cümle" İsimlendirmeleri altında "Ayşe okula gitti." cümlesinden farklı bir kategoriye sokulmaktadır. Çünkü yapısında bir zarf-fiil vardır ve bu zarf-fiil, yarım yargılı bir dil birliği kabul edilmektedir. Banguoğlu bu yarım yargının tam bir yargı öbeği içinde yer aldıktan sonra tam yargı niteliği kazandığım söyler (TB: 521). Yukandaki cümlede "koşarak" kelimesinin cümle İçine yerleştikten sonra tam yargı niteliği kazandığım söylemek doğru değildir. Burada eleştirilecek olan yine öncelikle hareket noktası, yani yargı kavramıdır. "Koşarak" kelimesi, tarz bildirerek yüklemi tamamlayan fiilden yapılmış bir kelimedir. Yüklemi tarz bildirerek

4 Prof Dr. Leylii Karahan 19 tamamlayan isimden yapılmış kelimeler de vardır. Mesela "Ayşe telaşla okula gitti." cümlesinde "telaşla" kelimesi de tarz bildirmektedir. ''Ayşe koşarak okula gitti." ile "Ayşe telaşla okula gitti." arasındaki fark, zarfların yapısından kaynaklanmaktadır. Türkçede ekli, eksiz, fiilden veya isimden yapılmış çeşitli nitelikte zarflar vardır. Bunlar yüklernin tamamlayıcısıdır; varlıklan da yokluklan da cümle olma niteliğini etkilemez. Zarf-fiil eklerinin "tarz, zaman" bildirme işlevlerinin yanında "bağlama" işlevi de vardır. Türkçe, özellikle -Ip ve -ken ekli zarf-fiiller yardımıyla, bir veya birden fazla yargısız anlatımı bir cümle çatısı içinde ifade etme gücüne sahip olan bir dildir. Zarf-fiiller gibi, sıfat-fiiller ve isim fiiller de yargı taşımayan unsurlardır. Dolayısıyla bu tür kelimeler taşıyan bir yapıda, birden fazla yargısız anlatım olabilir; ancak birden fazla cümle olamaz. O halde birinci cümlemiz ''Ayşe okula gitti." ile ikinci cümlemiz "Ayşe koşarak okula gitti. " arasında bu bakımından kategorik hiçbir fark yoktur. Bu konu, Turk Dili dergisinin 505. sayısında (Ocak 1994, s ) yayımlanan "TÜfkçede Birleşik Cümle Problemi" başlıklı yazımızda aynntılı olarak incelenmişti. 3. ''Ayşe iyileşirse okula gidecek." Yapısında -sa ekli bir kelime bulunan bu cümle de granıer kitaplanmızda "şartlı birleşik cumle, şart bileşik cumleleri, koşullu tumce" gibi isimlerle anı1- makta ve genellikle "birleşik cumle" ana başlığı altında "Ayşe okula gitti." yapısından farklı bir kategori içinde değerlendirilmektedir. -sa ekli bir kelime veya kelime grubu, şart, zaman vb. ifadelerle yüklernin anlamılli tamamlar. Zarf-fiil, sıfat-fiil ve isim-fiiller gibi, -sa ekli bir kelime veya kelime grubunda da yargı yani bitmişlik anlamı yoktur. Yani bu yapı cümle değildir; cümlenin bir unsurudur, genellikle zarfıdır. "Ayşe iyileşirse okula gidecek. ", ''Ayşe iyileşince okula gidecek. ", "Ayşe iyileştiği takdirde okula gidecek" cümleleri arasındaki fark "şart/zaman" bildiren unsurun yapısından kaynaklanmaktadır. Birinci örnekte, istek ifade etmedikçe bir kip eki değil bir zarf-fiil eki saymamız gereken -sa eki, ikinci örnekte bir zarf-fiil eki olan -IncA eki, üçüncü örnekte de birleştiği isim veya isim grubuna "şart' anlamı kazandıran "takdirde" kelimesi bulunmaktadır. İçinde zarf-fiil, sıfat-fiil ve isimfiil bulunan cümleleri bu unsurlar yargı bildirmedikleri halde birleşik cümle sayan bir yaklaşımın, içinde -sa ekli bir kelime veya kelime grubu bulunan bir cümleyi de birleşik cümle sayması tabii olabilir. Ancak zarf-fiil, sıfat-fiil ve isim-fiilli cümleyi birleşik cümle kabul etmeyen bir yaklaşımın -sa ekli bir kelime veya kelime grubu taşıyan cümleleri "şartlı birleşik cumle" kategorisine dahil etmesi bir çelişkidir. Çünkü her iki yapının da ''yargı bildirmeme" gibi bir özelliğe sahip olmalan bakımından aralarında fark yoktur.

5 20 Yapı Bakımından Cümle Sınıflandırma/arı Üzerine Türkçede Söz Dizimi kitabımda da yer alan bu cümle tipiyle ilgili olarak Mansuroğlu, "Türkçede aslında şart cümlesi dışında yardımcı cümle yoktur" (Mansuroğlu; 1955, s. 59) der. Ergin ise cümleyi "bir hüküm grubu" kabul etmesine rağmen Türkçenin asli birleşik cümlesinin "şartlı birleşik cümle" olduğunu ifade eder (ME: 382). Birçok gramer kitabında da benzer yaklaşımlar görülür. Görüldüğü üzere "şartlı birleşik cümle" kabulü geleneksel bir nitelik taşımaktadır. -sa şart ekinin istek ifade etmediği sürece bir kip eki değil bir zarf-fiil eki işlevinde kullanıldığı tezini işleyen ve Türk Dili dergisinin 526. sayısında (Aralık 1994, s ) yayımlanan "-sa/-se Eki Hakkında" başlıklı yazıında, konu daha ayrıntılı olarak işlenmişti. Bu yazının sonunda -sa ekinin zarf-tiil ekleri kategorisinde yer alması gerektiğini, bundan dolayı da "şartlı birleşik cümle" anlayışının yeniden gözden geçirilmeye muhtaç bulunduğunu ifade etmiştim. Şimdi yukarıda açıklamaya ça1ıştığım sebeplerden dolayı, "gelenekser' bir nitelik taşıyan "şartlı birleşik cümle" kabulünü değiştirmemiz gerektiğini düşünüyor ve birinci, ikinci, üçüncü örnek cünı1eler; "Ayşe okula gitti. ", "Ayşe koşarak okula gitti." ve "Ayşe iyileşirse okula gidecek." cümleleri arasında yapı bakımından "tek yargı" temelinde hiçbir fark görmediğimi belirtmek istiyorum. 4. "Ayşe 'Okula gideceğim. ' dedi. " Bu cümlede, yüklemi tamamlayan unsurlardan biri cünı1e kuruluşundadır. Böyle bir yapı gramer kitaplarımızda "iç içe birleşik cümle, kaynaşık tümce, girişik tümce" şeklinde isimlendirilmekte ve birleşik cümlenin bir türü olarak kabul edilmektedir. Cümle, yüklem üzerine kurulur ve onun etrafinda genişler. Unsurlar, yapılan ne olursa olsun -kelime, kelime grubu veya cünı1e- yüklernin tamamlayıcısıdır ve isim değerindedir. "Ayşe 'Okula gideceğim.' dedi." cümlesindeki "okula gideceğim" sözü de yapıea cünı1e olmasına rağmen, bir isim değerindedir ve yüklernin tamamlayıcısıdır. Cümleyi "Ayşe şunu dedi." şekline çevirsek, değişen sadece nesnenin yapısı olacaktır; cünı1e, cünı1e olma özelliğini devam ettirecektir. Cümlelerin nasıl isim değeri taşıyabildiklerini sadece cünı1e içinde değil, kelime gruplan içinde de görebiliyoruz. MeseIa, isim tamlamasının, iki isim unsurunun birleşmesinden meydana geldiği herkesçe kabul edilir. Yani bir isim tanılamasında tanılayan da isimdir, tanılanan da. "Düşman şehre yaklaşıyor haberi" kelime grubu, bir isim tanılamasıdır ve tanılayanı, isim değerinde olan bir cümledir. Burada tanılayanın cümle olması, isim tanılaınalarında her iki unsurun da isim olduğu gerçeğini değiştirmez. Demek ki unsurun cinsi, niteliği tanılamanın varlığını etkilememektedir. Nitekim "Düşman şehre yaklaşıyor

6 Prof Dr. LeylaKarahan 21 haberi" ile "Düşmanın şehre yaklaştığı haberi" gibi, tamlayanlan farklı yapıda olan iki kelime grubu da sonuçta isim tamlamasıdır. Buraya kadar ifade ettiğimiz düşünceleri toparlarsak, i. grupta yer alan; 1. Ayşe okula gitti. 2. Ayşe koşarak okula gitti. 3. Ayşe iyileşirse okula gidecek. 4. Ayşe "Okula gideceğim." dedi. söz dizilerinin hepsi birer cümledir ve yargı bildiren bir unsur ile onu tamamlayan unsurlardan oluşmaktadır. Taınlayıcıların sayısı ve niteliği cümlenin yapısını etkilememektedir. Bu cümleler arasında yapı bakımından kategorik bir fark yoktur. II. GRUP 1. "Ayşe çok çalıştı ve sınıfını geçti. " 2. "Ayşe öyle çalıştı ki sınıfını geçti. " Bu iki söz dizisinin ortak özelliği, "ve" ve "ki" bağlama edatlanyla birbirine bağlanmış iki cümleden oluşmalandır. "Ve, fakat, ama vb. " bağlama edatlanyla bağlanmış cümleler gramer kitaplarında "bağlı cümleler, bağlı tümce, bağlam cümlesi" gibi isimlerle anılır. "Ki" ile bağlanan cümleler ise bazı gramer kitaplarında bağlı cümleler içinde yer alarak "ki 'li bağlı cümle"; bazılarında ise birleşik cümle içinde değerlendirilerek "ki 'li birleşik cümle, ilgi tümcesi, ilinti zamiri cümlesi" şeklinde isimlendirilir. Sözlü veya yazılı ifadelerde birbirini takip eden cümleler arasında tabii olarak anlam bağlantısı vardır. Cümlelerin arka arkaya gelmesi bazen bu bağlantıyı göstermek için yeterli olmayabilir. Bağlantıyı pekiştirrnek ve yönlendirmek için çeşitli edat1ara başvurulabilir. Böylece karşımıza ''Ayşe çok çalıştı ve sınıfını geçti" ve ''Ayşe öyle çalıştı ki sınıfını geçti." gibi "ve, ki" vb. edatlarla birbirine bağlı yapılar çıkar ki bunlar "cümle" değil "cümleler topluluğu"dur. Aralarında gramatikal hiçbir bağlantı olmasaydı, birbirini takip eden cümleler söz diziminin değil, sadece metin dil biliminin sınırlan içine girebilirdi. Ancak bağlantıya gramatikal unsurlar müdahale ettiği için, bu yapılar söz diziminin de konusu olmalıdır. 3. "Ayşe çalışmış, sınıfını geçmişti." Bu söz dizisinde iki cümle vardır. Birinci cümlenin yükleminde de bulunması gereken hika.ye eki, sadece ikinci cümlenin yükleminde kullanılmıştır. Böyle cümleler, gramer kitaplarında "sıra cümleler, sıralı cümleler / tümceler, bağımlı sıralı cümleler, bağımlı önermeler" gibi isimlerle anılmaktadır. Bu örnekte de cümleler arasındaki anlam bağlantısına, gramatika! bir unsurun müdahale ettiğini görüyoruz. Bu unsur, -ti ekidir ve ek, esas olarak ''Ayşe çalışmıştı, sınıfını geçmişti." şeklinde de ifade edilebilecek bir söz dizisindeki

7 22 Yapı Bakımından Cümle Sınıflandırmaları Üzerine ek tekrannın sebep olacağı bir tena:fiirü önlemiş, sonuçta da bağlantıyı pekiştirmiştir. Bu söz dizileri de "cilmle" değil "cümleler topluluğu"dur. Böyle bir yapı hem metin dil biliminin, hem de gramatika1 bir unsurun bağlantıya müdalıalesinden dolayı söz diziminin konusu olmalıdır. II. grup örnekler içinde verdiğimiz "Ayşe çok çalıştı ve sınıfını geçti.", "Ayşe öyle çalıştı ki sınıfını geçti. " ile "Ayşe çalışmış, sınıfını geçmişti." söz dizileri arasında, anlam bağlantılarımn graınatika1 unsurlarla desteklenmesi bakımından fark yoktur. ID. GRUP "Ayşe çalıştı, sınıfını geçti. " Bu söz dizisi de anlamca birbirleriyle bağlantılı iki cümleden oluşmuştur. İki cümle arasında sebep-sonuç ilişkisine dayanan bir anlam bağlantısı vardır. Gramer kitaplarınıızda bu yapımn adı, "sıralı cümle, sıra cilmlesi, bağımsız sıralı cümle / tümce, sıra önermesi"dir. Bir metindeki cümleler birbirinin anlamca takipçisi oldukları için aralarında bazı ortak unsurların olması tabiidir. Bu unsurlar bazen tena:fiire yol açacağı için her cümlede tekrarlanınaz. Yukarıdaki cümlelerde özne ortaktır. İki cümle arasında, yazılı ifadede nokta da virgül de olsa, anlam bağlantısı zihin tarafindan algılanacaktır. Ancak iki cümlenin virgülle ayrılması, görme yoluyla bağlantımn algılanmasını kolaylaştırmaktadır. Sözlü ifadede ise tonlama ve duraklama, virgülün görevini üstlenir. Ne virgül, ne de tonlama ve duraklama gramatikal bir nitelik taşımaz. Bu cümleler arasındaki anbm bağlantısını sağlamada veya pekiştirmede hiçbir graınatikal unsur görevalmamıştır. Var olan bağlantı, aynı metin içinde yer almanın ve birbirini takip etmenin tabii sonucudur. Bundan dolayı "Ayşe çalıştı, sınıfını geçti." gibi yapılar söz diziminin değil, metin dil biliminin inceleme alanı içine girmelidir. Bir metni meydana getiren cümleler arasında kuvveti değişen oranlarda bir anlam bağlantısı vardır. ''Ayşe çalıştı, sınıfını geçti." söz dizisi, sürdürülebilecek bir ifadenin sadece iki cümlelik bir parçası olabilir. Arkadan gelecek diğer cümlelerle anlam zinciri metnin sonuna kadar devam edecektir. Birden fazla cümleden meydana geldiği için zaten i. grup örneklere benzemeyen bu yapı, anlam bağlantısı graınatikal bir unsura dayanmadığı için de, II. grup örneklerden farklıdır. Buraya kadar üç örnek grubu üzerinde düşüncelerimi açıklamaya çalıştım. Sonuç olarak şunları söyleyebilirim: 1. Cümle ile cümleler topluluğu arasında yapı bakımından bir sımflandırma söz konusu olamaz; çünkü nicelikleri farklıdır. 2. Cümlenin yapısı tek yargı ve onu tamamlayan unsurlarla sınırlıdır. Bundan dolayı "Ayşe okula gitti." / "Ayşe koşarak okula gitti." / ''Ayşe iyileşirse okula gider." / ''Ayşe 'Okula gideceğim. ' dedi." söz dizileri, "cümle" olma

8 Prof Dr. Leyla Karahan 23 noktasında birleşirler. Unsurların yeri, sayısı ve niteliği değişik olabilir. Ancak bu değişiklik cümle sınırları içinde cereyan eder. Başka başka yapılar olmadığına göre cümlenin yapı bakımından sınıflandınlmasına ihtiyaç yoktur. 3. ''Ayşe çok çalıştı ve sınıfını geçti." / ''Ayşe öyle çalıştı ki sınıfını geçti." / ''Ayşe çalışmış, sımfını geçmişti. " söz dizileri birer cümleler topluluğudur. Ortak özellikleri birden fazla cümlenin birbirlerine gramatika1 unsurlarla bağlanmasıdır. Cümleler topluluğunda bağlantıya gramatikal unsurlar destek veriyorsa, "cümlelerin bağlanış şekilleri" bir sınıflandırma konusu olabilir. Bu sınıflandırmada edat1arla, eklerle ve diğer unsurlarla sağlanan bağlanışlar ele alınabilir. Böyle yapılar, hem metin dil biliminin, hem de söz diziminin konusudur. 4. "Ayşe çalıştı, sınıfını geçti." söz dizisi de bir cümleler topluluğudur. Ancak cümleler arasındaki anlam bağlantısını destekleyen gramatika1 bir unsur yoktur. Bundan dolayı böyle bir örnek söz diziminin değil metin dil biliminin konusu olmalıdır. Kaynaklar Neşe Atabay, Sevgi Özel, Ayfer Çam, Türkiye Türkçesinin SözDizimi, TDK Yayınlan, Ankara, Tahsin Banguoğlu (TB),Türkçenin Grameri; TDK Yayınlan, Ankara, Hikmet Dizdaroğlu (HD); Tümce Bilgisi, TDK Yayınlan, Ankara, Haydar Ediskun (HE); TürkDilbilgisi, Rernzi Kitap Evi, İstanbul, Muharrem Ergin (ME); Türk Dil Bilgisi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınlan, İstanbul, K. Mehmet Gece; "Türkiye Türkçesinde Bağlı Cüıııle", TD, S: 562, Ekim 1998, s Tahir Nejat Gencan; (TNG) Dilbilgisi, TDK Yayınları, İstanbul, Vecihe Hatiboğlu (VH); Türkçenin SözDizimi, TDK Yayınlan, Ankara, Leyla Karahan (LK); Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yayınlan, Ankara Leyla Karahan; "-saf-se Eki Hakkında", TD, Sayı: 516, Aralık 1994, s Leyla Karalıan; "Türkçede Birleşik Cümle Problemi", TD, Sayı: 505, Ocak 1994, s Mecdut Mansuroğlu; "Türkçede Cüıııle Çeşitleri ve Bağlayıcılan", TDAY, 1955, Ankara, Rasim Şimşek (RŞ); Örneklerle Türkçe Söz Dizimi, Trabzon, Zikri Turan; "Cüııılenin Yapısıyla İlişkilendirilen "Basit" ve "Birleşik" Kavramlan Üzerine", Türklük Bılimı Araştırmalan, Sivas 1999, s