2004 y l nda yaflanan büyük. Hint Okyanusu nda. Türk bayra gibi bir bayrak ACEH YAZAN: KENAN AKSU

Transkript

1 Hint Okyanusu nda Türk bayra gibi bir bayrak ACEH YAZAN: KENAN AKSU 2004 y l nda yaflanan büyük tsunami felaketi nedeniyle, bölgeye giden BBC muhabiri, ilk izlenimlerini flöyle anlat yordu: Aceh e indi imde kendimi Türkiye de sand m. Hay r, her yerde kebap dükkanlar oldu u için de il... Bana kartpostal satmaya çal flan çocuklar gördü ümden de de il... Yok yok, ayakkab boyac lar n n ba r flmalar ndan ya da araba kornalar ndan da de il... Belki inanam yacaks n z; ama herkesin Türk bayrakl flapka giymesinden dolay böyle bir fikre kap ld m. Yolda gördü üm bir genç Acehli ye, neden flapkalar nda Türk bayra oldu unu sordu umda, bana verdi i yan t çok ilginçti. Ad Recep olan bu genç, Kendi bayra m z olan flapkay giyersek, alt ay hapis yat yoruz. Türk bayra na kimse bir fley diyemiyor. Türk bayra da bizim bayra m zla ayn... Zaten, Türkler bizim atalar m z say l r ve biz bayra m z 500 y l önce onlardan alm fl z. Bundan dolay, ne zaman bir maç olsa, rahatça Türk milli tak m n n formas n giyiyor, evlerimize de Türk bayra as yoruz. 53

2 fiafl rd m kald m. Tanr m, bu Türkler nerede yok? dedim. *** Osmanl Devleti 16 nc yüzy lda Hint Okyanusu na, neredeyse emperyal boyutlara varan birçok müdahalelerde bulunmufl, Sömürge olarak tan mlanabilecek oluflumlara yol açm flt. Böylece H ristiyan ülkelerin denizafl r askeri eylemlerine karfl, bölgenin güvenli ini sa lam fl, ticari yollar n denetimini ele geçirmifl, farkl Müslüman gruplar aras nda din birli ini de sa lam flt. Bunun sonucunda, Endonezya s n rlar içinde bulunan Sumatra Adas n n kuzey bölgesindeki Aceh Krall, Osmanl egemenli- ini kabul etmiflti. Osmanl dan y llarca askeri ve maddi yard m alan bu krall k, en sonunda Türk bayra n kendine özgürlük simgesi olarak seçmiflti. Bugün Endonezya dan ayr l p ba ms z bir devlet kurma savafl - m veren ve kendi dillerinde ad, Nanggröe Aceh Darussalam olan Aceh, Aral k 2004 y l nda tsunami sonucu yerle bir olmufl, Türk halk n n dikkatini ilk kez, yaflanan bu felaket yan nda, dalgaland rd klar Türk bayraklar yla çekmiflti. Türkiye nerede, Endonezya nerede?, Türkler buraya neden gitsin?, Türk bayra neden Sumatra da dalgalans n? sorular - n n yan t n, Avrupal tarihçiler çoktan vermiflti. Güneydo u Asya tarihçisi Anthony Reid in belirtti i gibi, Osmanl Devleti nin bölgeye müdahalesi iki ayr dönemde olmufltu. Birinci müdahale, 1538 de Gujerat taki (Hindistan n güney bat s ) ve Endonezya çevresindeki Müslümanlar korumak amac yla yap lan askeri operasyon, ikincisi de 1560 l y llarda K z l Deniz ticaretini denetim alt na almak ve Avrupal lar buralardan uzak tutmak üzere gerçeklefltirilen ticari operasyon du. Bu süreç içinde, bölgenin Avrupal kolonici güçlere karfl kendini savunabilmesi için silah ve cephane yard m yap lm flt. Ünlü Türk tarihçisi Zuhuri Dan flman n verdi i bilgiye göre, Acehliler yabanc yay lmac lara karfl, Türkler den s k s k yard m istemifllerdi. Bunun nedeni ise, M s r Beylerbeyi Had m Süleyman Pafla n n önerisi üzerine, Süveyfl te Portekizliler le bafla ç kabilmek için, Türk sultan taraf ndan 1530 da bir donanma yapt r lmas ve bu donanman n Hint Okyanusu ndan da sorumlu olmas yd. Aceh y llar aras nda, Müslüman savaflç lar n Portekizliler e karfl verdi i uzun savafl mlar sonucunda, Sumatra aç klar nda kurulmufl ve buradaki Portekiz egemenli ine son vermiflti. Aceh Krall kurulurken, kendi bafl na özgür olan küçük liman Türkler le Goa da (Hint Okyanusu) savaflan Portekizliler, Theodore de Bry, 1620 prenslikleri, Baros, Daya, Lamri, Pidie ve Pasai yi birlefltirmiflti. Sultan Alau ddin Ri ayat Syah al- Kahar ( ) döneminde, bu küçük prensliklerin ana ticaret merkezi, flimdi Aceh in baskenti olan Banda Aceh ti. Buradan Orta Do u ya ve slam aleminin baflkenti stanbul a de in uzanan genifl bölgeye, yo un bir baharat ticareti yap l yordu. skender Muda n n hükümdarl döneminde bask c bir yönetim sergilemesi, 1590 lardan sonra Aceh in ticari yönden geliflmesini durdurdu. skender Muda, orduyu güçlü tutup gayrimüslim tüccarlar bölgeden kovdu. Bu uygulaman n neden oldu u gelir kayb, halk n yayg n mutsuzlu una yol açt ve 1640 larda Aceh, kad n hükümdarlar n yönetimine geçti. Endenozya da birçok yörede kad n yöneticiler iflbafl ndayd. Hint Okyanusu na do ru sefere ç kan Türk askerlerinden ço u, bir daha ülkesine dönmemifl ve özellikle Aceh te kalarak, bölgesel prensliklerin ordular nda komutan olarak görev yapm fllard lerde M s r Valisi Sinan Pafla komutas ndaki Osmanl ordusu, Portekizliler le çarp flan ilk Türk donanmas olmufltu. Portekiz kaynaklar nda ve denizciyazar Mendes Pinto nun yap tlar nda, Asya daki Müslüman ordular na komuta eden korkusuz Türkler den söz edilir

3 Habeflistan (Etiyopya) da Türkler e tutsak düflen, intihara haz rland s rada bir Yahudi tüccara köle olarak sat lan Mendes Pinto flöyle yazar: karfl cihad açan Aceh Sultan Portekizliler e Alauddin Riayat Shah el-kahar, y llar nda K z l Deniz e, baharat dolu dört gemi yollad. Bu gemiler geriye birkaç yüz Türk askeriyle döndüler. M s r beylerbeyi ve Aceh kral aras ndaki bu al flverifl, Büyük Türk ün (Kanuni Sultan Süleyman) bilgisi dahilinde ve onun ad na yap lan anlaflma do rultusunda sürdürülüyordu. Bu anlaflmada, Türkler e Aceh limanlar ndan Pasai de genifl ticari yetkiler verilirken, (örnek olarak, vergisiz al flverifl yapma hakk ) Acehliler de, Türkler den asker ve silah yard m al yorlard. Osmanl Devleti nin verdi i askeri destekle, bölgesinde büyük bir güç durumuna gelen Aceh Krall, kendisini gayrimüslümlere karfl rahatça koruyabilecek duruma ulaflm fl, özellikle yüksek da larda göçebe yaflam sürdüren Batak kabilelerine karfl, Türk toplar sayesinde büyük üstünlük sa lam flt. Aceh, art k Avrupal lar a da karfl koyabiliyordu l y llarda Aceh ten stanbul a birkaç konvoy gelmifl ve Türk sultan na arma anlar sunularak, kendisinden Portekizliler e karfl yard m etmesi istenmiflti. Sultan Selim yazd bir mektupta flöyle diyordu: Aceh Sultan inanmayanlar a karfl yaln z kald n söylüyor. Portekizliler kimi adalar ele geçirip oralarda yaflayan Müslümanlar tutsak alm fllar. Kâfirler, Mekke ye kutsal görevini yapmaya giden Aceh gemilerine sald rm fl ve Müslümanlar tutsak alm fl. Ele geçiremedi i gemileri de vurarak batmalar na neden olmufl. stanbul dan Aceh e büyük bir olas l kla 1564 te ve kesin olarak 1568 y l nda iki kez topçu ve tüfekçiler gönderildi. Aceh e giden Türk topçular burada çok büyük toplar yapt lar. Türkiye den gelen askerlere Acehliler Pehlivan diyorlard. Onlar özellikle seçilmifl iri yar ve ifllerinin ustas askerlerdi. Dökülen devasa toplar, isabet ettirdi i gemiyi, ne kadar büyük olursa olsun, mutlaka bat r yordu. Bu toplar çok uzun y llar Avrupal lar n korkulu düflü olmufl ve Aceh halk n n dilinde destanlaflm flt. Tarihçi Antony Reid in verdi i bilgiye göre, Banda Aceh te, stanbul dan giden Türk askerleri için kurulan köyler var ve halen Türk köyü olarak biliniyorlar. Gene Reid e göre, Aceh teki büyük Osmanl toplar Hollandal lar da çok u raflt rm fl ve birçok gemilerinin batmas na neden olmufltu. Daha sonra bölgeyi ele geçiren Hollandal lar, bu toplardan birini Bangkok ta Taylandl lar a karfl savafl rken kullanm fl ve orada b rakm fllard. Bu toplardan biri Bangkok ta askeri müzede, bir öteki de Amsterdam da VOC (Hollanda Do u Hindistan fiirketi) Müzesi nde sergilenmektedir. 16 nc yüzy lda Türk tüccarlar n n Güneydo u Asya da yap lan uluslararas ticarette önemli yerleri vard. Bat l kaynaklar, ngiliz, Hollanda ve Frans z gemilerinin bu bölgeye ilk kez ulaflt klar nda, kendilerinin ticarette geri kald klar n n görüldü ünü; fakat Rumi diye söz ettikleri Türkler in bölgede Aceh, Banten, Banda ve Ternate çok büyük bir sayg nl a sahip oldu unu belirtmektedir. Türk dostu uzaktaki yak nlar m z... Bölgeye 1580 de giden Sir Francis Drake flöyle yaz yordu: ulaflt - mda gözlerime inanamad m. Ternate ye Burada Türkler gibi giyinmifl bir talyan ve üç de Romanes (Rumi) gördüm. Bu adamlar oran n yerlileriydi ve karanfil ticaretiyle u raflanlara simsarl k yap yorlard. Banten e gitti imde de flafl rd m. Buran n da en büyük tüccar, Hoca Reyhan ad nda bir Türk tü. Hoca Reyhan, bir süre Venedik te yaflam fl. Bu nedenle talyanca s çok güzeldi. Bu Türk, Banten deki Hollandal yük gemilerinin afla yukar tüm kargolar n (karanfil ve karabiber) temin ediyordu

4 BD TEMMUZ 2008 Osmanl sultan için Raja Rum (Bat n n Hükümdar ) s fat - n kullanan Acehliler, 19 ncu yüzy lda da Osmanl lar dan yard m beklemeye devam ettiler. Onlar n gözünde Osmanl lar halen çok güçlü ve 16 nc yüzy ldaki kudretlerinden bir fley kaybetmemifllerdi. Ancak, o tarihlerde Osmanl Devleti büyük bir duraklama ve daha sonra da gerileme dönemine girmifl ve Avrupa n n hasta adam olarak an l yordu y l nda bölgede iyice artan ngiliz tehdidine karfl, Acehliler in Osmanl dan yine yard m istemesi üzerine, iki ülke aras ndaki iliflkiler tekrar bafllad. Aceh Hükümdar Sultan brahim, Osmanl saray na bir elçilik heyeti göndererek, ülkesinin Osmanl halifesinin bir vassal tebaa, birleflik devleti kabul edilmesi talebinde bulundu. Bundan çok memnun olan Sultan Abdülmecit, hemen iki Ferman-i Hümayun yay mlad. Bu fermanlardan birinde Sultan brahim in hükümdarl n onayl yor, di erinde ise, Aceh in Osmanl himayesinde oldu unu ifade ediyordu. Bu arada Osmanl n n Yemen valisi de, Aceh ile yak ndan ilgilenmekle görevlendirilmiflti. Ülkesini yak ndan ilgilendiren bu iyi haberler üzerine, Aceh Sultan brahim, o y llarda K r m Savafl nda yard ma çok gereksinimi olan Osmanl Devleti ne 10 bin dolar tutar nda maddi yard mda bulunmufl, bu nedenle kendisine Mecidiye Niflan verilmesi uygun görülmüfltü. Sultan brahim, y llar ndaki Hollanda sald r lar na de- in geçen sürede, Osmanl fermanlar n n sa lad güvenceden yararlanmak için herhangi bir baflvuruda bulunmam flt. Bu y llarda ülkesi zor durumda kal nca, stanbul dan vermifl oldu u sözü tutmas n ve kendilerini gayrimüslim sald r lar na karfl korumas n istedi. Ancak, Türkler in Aceh e yard m edecek durumu yoktu, bu yüzden istenen yard m yap lamad. Aceh sultan n n dile ini Osmanl Saray na getiren Arap elçisi Abd ar-rahman stanbul a ulaflt nda, Türkler in Acehliler i tümüyle görmezden geldiklerini ve unuttuklar n düflündü. Abd ar-rahman 1873 y - l nda stanbul a yeniden gelerek, iliflkileri düzeltmeye çal flt. Türk sultan elçiye bir ferman vererek, Aceh ile ülkesi aras ndaki eski anlaflmalar n halen geçerli oldu unu belirtti ve Hollandal - lar n, Osmanl himayesindeki Müslüman Aceh ten uzak durmalar n istedi. Arap elçinin stanbul ziyareti, Türk gazetelerinde ilgiyle izlenip genifl yer buldu. Bu arada Pan- Türkçü yazarlar, savafl gemileri- mizin derhal Sumatra ya do ru yola ç kmas n ve din kardefllerimize yard m etmelerini istiyorlard. Dönemin adalet bakan, büyük reformcu Mithat Pafla da, mecliste Aceh için yard m çal flmalar n n lobisini yürütüyordu. Rusya n n stanbul Büyükelçisi General Ignatiev ise, Aceh i korumak amac yla Hollandal lar a yönelik olas bir Türk harekât na kesinlikle karfl yd. Ignatiev, iyi dostu Mahmut Nedim Pafla y da kullanarak, sultan n Aceh lehinde müdahale karar almas n engelledi. Bu olay daha sonra ülkesine gönderdi i mektuplarda ayr nt l biçimde aktaran Hollanda Büyükelçisi Heldevier, flunlar yaz yordu: Müslümanlar n biraraya gelip bize savafl açmas ndan çok korkmufltuk. Bu Hollanda n n sonu bile olabilirdi. Çünkü biz herfleyimizle ticaret krall haline gelmifltik ve Güney Asya bizim can damar m zd. Türkler in önderli inde yap labilecek bir savaflta galip gelebilece imizi düflünemiyordum bile... flte Hollanda n n Güney Asya daki ç karlar n tehdit eden bu olay n engellenmesini, tamamen General Ignatiev e borçlu oldu umuzu bir kez daha belirtmemde yarar vard r. *** Osmanl lar n Aceh te b rakt - en önemli iz, kuflkusuz ki Aceh bayra d r. O bir Türk bayra d r lu y llarda özgürlük savafl m veren Acehli liderler, Günümüzde dörtbuçuk milyona yak n nüfusa sahip Aceh te, halk n yüzde 80 i tar mla u rafl yor. Ülkenin en önemli geçim kayna pirinç üretimi. Onu kahve, kakao, karanfil, tarç n, karabiber ve kimi Hint baharatlar n n üretimi izliyor. Bal kç l k, petrol ve gaz üretimi de öteki geçim kaynaklar aras nda. Baflkenti Banda Aceh olan Aceh te halk n neredeyse tümü (yüzde 97) Müslüman ve yaflad klar kente Küçük Mekke ad n veriyorlar. Toplam 60 bin km 2 lik yüzölçümü olan Aceh in yüzde 74 ü ormanlarla kapl. devletlerinin bir dönem Türkiye nin parças oldu unu, bu nedenle de Endenozya ya ait olmad klar n iddia edecek kadar ileri görüfller savunmufllard. Acehliler için kendi bayraklar n tafl mak, Endonezya kanunlar na göre yasakt r ve bölücülük say l r. Deprem s ras nda bölgeye giden Türk yard m kurulufllar n n da tt Türk bayraklar, Aceh bayraklar yla ayn oldu u için halk aras nda büyük ilgi uyand rm flt y l ndaki büyük tsunami 58 59

5 felaketine de in Türk halk taraf ndan bilinmeyen Aceh, o tarihten sonra Türk medyas nda s k s k yer almaya bafllad. 500 bin kiflinin yaflam n yitirdi i bu büyük do al afetten hemen sonra, Türk yard m kurulufllar ve yöneticilerin bölgeyi ve özellikle Aceh i ziyareti, halk aras nda büyük heyecan ve sevinçle karfl land. K z lay ve Türk ifl adamlar n n katk lar yla Türk bölgesi oluflturulan Aceh te, Osmanl n n b rakt tarihi miras Türkiye Cumhuriyeti Devleti devralm fl ve Türk dostu bu uzaktaki yak nlar m za yeniden Türk ün flefkatli eli uzat lm flt. 60 Ali, tren hatt bekçisiydi. Herkes gibi onun da yaflamda bir ideali vard : Makasç olmak. Sonunda bu idealini gerçeklefltirmek için s nava girdi. Müfettiflle aralar nda flöyle bir konuflma geçti: ki ekspres aksi yönlerden ayn hat üstünde birbirlerine yaklaflmaktalar. Bu durumda ne yapars n? Bir tanesini baflka hatta al r m. Olanaks z... Raylar donmufl durumda ve makas çal flm yor. O zaman k rm z bir bayrak sallar m. Vakit gece. Kimse seni göremez. K rm z bir fener sallar m. O s rada yan nda gaz yok. O zaman elime geçen her türlü tahta ve odunu hatt n üstüne y ar ve tutufltururum. Ya kibritin de yoksa? Zavall hat bekçisinin aln ndan ter daml yordu. Sonunda içini çekerek O zaman eflimi ça r r m dedi. Müfettifl bu yan ta flafl rd : Eflini mi ça r rs n? Bu iflle ne ilgisi var eflinin? Adam gülümseyerek yan t verdi: Az sonra ç kacak flamatay o da görsün bari yafllar nda bir çocuk, 60 l yafllardaki büyükannesiyle parka gitmek üzere evden ç kt. Bir yaya geçidinde karfl dan karfl ya geçmek üzere beklerlerken, büyükannesi arabalar gösterip O lum bak karfl dan düt düt geliyor, düt düt! dedi. Bunun üzerine ufakl k büyükannesine ç k flmaya bafllad : Aman büyükanneci im... dedi. O senin Düt düt dedi in, sekiz silindir, hava yast kl, 100 km. ye 3,2 saniyede ç kan bir Alfa Romeo!