TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. GEMİ İNŞAA SANAYİ SEKTÖR ARAŞTIRMASI

Transkript

1 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. GEMİ İNŞAA SANAYİ SEKTÖR ARAŞTIRMASI Deniz Günay SA ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ Mayıs 2002 ANKARA

2 GİRİŞ İÇİNDEKİLER SAYFA NO: I- TARİHÇE... 1 II- GEMİ İNŞA SANAYİİNİN TANIMI VE TERSANELER Kamu Tersaneleri Askeri Tersaneler Özel Sektör Tersaneleri Tuzla Bölgesi Dışındaki Tersaneler Yat ve Balıkçı Tekneleri Tersaneleri... 5 III- DÜNYA DA VE TÜRKİYE DE GEMİ İNŞA SANAYİ KAPASİTESİ IV- GEMİ İNŞA SEKTÖRÜNDE DEVLET YATIRIMLARI Avrupa Birliği Ülkelerinde Devlet Yatırımları Güney Kore ve Japonya da Devlet Yardımları Türkiye de Gemi İnşa Sanayiine Devlet Yardımları ve Kalkınma Planları V- GEMİ ÜRETİM MİKTARLARI Dünya da Gemi Üretimi Türkiye de Gemi Üretimi VI- MALİYETLER VII- DIŞ TİCARET DURUMU İthalat İhracat VIII- İSTİHDAM IX- FİNANSMAN X- GEMİ YAN SANAYİ XI- GEMİ SÖKÜM SANAYİ XII- AVRUPA BİRLİĞİ AÇISINDAN GEMİ İNŞA SANAYİ XIII- SEKTÖR SORUNLARI AÇIKLAMALAR KAYNAKÇA i

3 GİRİŞ Ülkemizin üç tarafının denizlerle çevrili olduğu düşünüldüğünde ulaştırma sektörü için de ekonomiye en fazla katma değer sağlayacak alt sektörlerin başında Gemi İnşa Sanayi gelmesi beklenirdi. Oysa, uzun yıllar bu konuya gerekli önemin verilmediği ve sektörün gelişemediği gözlenmektedir. Gemi İnşa Sanayi döviz ikame eden, yan sanayi yaratan, teknoloji üreten, istihdamı arttıran ve savunma sanayi ihtiyaçlarını karşılayan bir sanayi koludur lı yıllardan itibaren devlet ve özel sektör tarafından desteklenen bu sanayi, 1963 yılından itibaren planlı kalkınma dönemiyle birlikte atılım içine girmiş ve önceleri yılda DWT (Deadweight Ton) kapasite ile üretim yaparken günümüzde DWT kapasiteye ulaşmıştır. Ancak yıllarını kapsayan 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde dünyadaki genel kriz nedeniyle kapasite kullanımı %25 seviyesinde kalmış, ortalama yılda 125 gemi üretilmiş ve bir önceki döneme göre ancak %0,8 lik bir artış sağlanmıştır. Şu anda DWT a kadar olan konteyner, kimyasal tanker, hızlı deniz feribotları da dahil olmak üzere her tür gemi inşası yapılmaktadır. Bununla beraber, 8000 km. den fazla kıyı şeridine sahip olan ülkemizde birçok kıyı ilimizin göç vermekte olduğu gerçeği karşısında ulaşılan noktanın yeterli olmadığı ortadadır. Diğer taraftan, dış ticaretimizin %85 i deniz yoluyla gerçekleşmesine rağmen bu taşımanın ancak %40 lık bir bölümü kendi gemilerimizle taşınmakta ve her yıl yabancı bayraklı gemilere yaklaşık 2 milyar dolar civarında bir navlun ödemesi yapılmaktadır. Denizcilik sektörü yapısı ve işleyişi açısından bütünüyle uluslararası bir faaliyettir. Dünyada her yıl 50 milyon DWT civarında yeni gemi inşa edilmektedir. Türkiye de ise üretim kapasitesi yılda 1 milyon tonun üzerinde bir üretimi gerçekleştirmeye yeter durumda iken yıllık üretim sadece DWT arasındadır. Dolayısıyla dünya rekabeti için gemi üretiminin kalitesinin arttırılması, maliyetinin düşürülmesi gerekmektedir. Bu çalışma Gemi İnşa Sektörüyle ilgili 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu esas alınarak hazırlanmış, ayrıca bir kamu kuruluşu olan Türkiye Gemi Sanayi AŞ. (TGS) ve çeşitli özel sektör kuruluşlarının raporlarından da faydalanılmıştır. Çalışmada sektördeki yeni gemi üretimiyle ilgili hususlar (maliyet, istihdam, finansman, ticaret v.b) incelendikten sonra X. bölümde Gemi Yan Sanayi, XI. Bölümünde de Gemi Söküm Sanayi sektöre getirdiği faydalar açısından ele alınmıştır. Çalışma ileride yapılacak daha detaylı araştırmalara temel teşkil edecek bir ön hazırlık olarak da kabul edilebilir.

4 I-TARİHÇE Türk denizcilik tarihi çok eski zamanlara dayanır. Türk denizciliğinin başlangıcında ülkeleri fetih için donanmanın ihtiyacı olan harp gemilerinin inşaası esas alınmış, böylece ilk Türk tersaneleri kurulmuştur Bilinen ilk tersanelerimiz Selçuklu Devleti zamanında kurulan Sinop (1214) ve Alanya (1227) tersaneleridir. Osmanlı Devletinin yükselme döneminde tersanelere çok önem verilmiş, mevcut tersanelere Süveyş, Rusçuk ve Sinop tersaneleri eklenmiştir de Fatih Sultan Mehmet zamanında kurulan İstanbul Tersaneleri devrin şartlarında en büyük ve modern gemileri yapabilecek kapasiteye erişmiş, İnebahtı Deniz Savaşında (1571) yakılan gemilerimizin yerine bir yılda 242 gemi hazırlanarak donanmanın emrine verilmiştir. Ancak, XVI. yüzyılın sonlarından itibaren imparatorluğun gerilemesiyle birlikte tersanelerin de gelişmesi durmuştur de bugünkü Teknik Üniversite ve Deniz Harp okulunun temeli kabul edilen Mühendishane-i Bahri Hümayun kurulmuş, böylece gemi inşaası konusunda da ilk teknik ve modern eğitime başlanmıştır. Cumhuriyet döneminde ticari gemilerin gelecekteki önemi görülmüş ve 1938 yılında Pendik te DWT gemi inşa kapasiteli bir tersane kurulmasına karar verilmiştir dönemi kamu tersanelerinin gelişmesi, özel sektör tersanelerinde ahşap teknelerden çelik tekne imalatına geçme devresidir yılından itibaren başlayan planlı kalkınma döneminde, deniz sektörüne özel bir önem verilmiş, hemen hemen her plan döneminde mevcut durum dikkate alınarak denizciliğin geliştirilmesi konusu işlenmiştir. 1

5 II-GEMİ İNŞA SANAYİİNİN TANIMI VE TERSANELER: Gemi, bir görevi yerine getirilmesi için imal edilmiş hareketli bir su üstü veya su altı aracıdır. Dünya deniz ticaretinin ve ülke savunmasının önemli bir aracı olan gemi, denizcilik faaliyetlerinin önemli bir bölümünü teşkil eden gemi inşa sanayiinin temeline oluşturur. Gemi inşa sanayi, tersanelerde gemi ve yat inşa etmek, tamir etmek, bakım yapmak yeni gemi inşa ederek deniz ticaret filosunun kapasitesini arttırmak ve ihracat yapmak suretiyle ülkemize döviz kazandırma faaliyetlerini kapsar. Gemi inşa sanayi, değişik endüstri ürünlerinin birleşimini içeren bir imalat sanayiidir. Çelik sanayi, makine imalat sanayi, elektrik-elektronik sanayi, boya sanayi, lastik-plastik sanayi gibi sanayi kollarının bir araya gelmesiyle gemi üretimi yapılır. Gemi inşa sanayi ürettiği ürünleri ihraç ederek doğrudan döviz getirdiği gibi, ulusal filo için inşa edilen gemiler, dövizle ödenen navlunların azaltılmasını da sağlamaktadırlar. Emek yoğun sanayi dalı olan gemi inşaatı her zaman bir istihdam potansiyeli olarak görülmüştür. Ülkemiz nüfusunun da genç ve istihdam problemlerinin de büyük olduğu düşünüldüğünde, gemi inşaa sanayiinin problemlerin çözümünde büyük rol oynayacağı şüphesizdir. Çünkü diğer sektörlere nazaran yan sanayi ile birlikte 1 e 6 oranında istihdama katkı sağlar. Bu sanayide birim işçi başına yatırım maliyeti de düşüktür. Ayrıca gemi inşa sanayii reel sektörde döviz ikame eder, yabancı sermayeyi davet eder, teknoloji transferini cezbeder, ülke savunmasına hizmeti nedeniyle stratejik önem taşır, deniz ticaret filosunu destekler.yine bu sektörde, hiçbir sektörde olmayan yan sanayi ürününe ihtiyaç vardır. Sektörün gelişmesiyle birlikte çok çeşitli olan yan sanayiin de gelişmesi mümkün olur. Gemi inşa sektörü, gemi yapım faaliyetlerini tersanelerde sürdürür. Tersaneler ticari amaçlı ve askeri amaçlı olmak üzere ikiye ayrılır. Askeri amaçlı olan tersaneler bilindiği gibi donanmamızın ihtiyacı olan savaş ve destek gemilerimizin inşaasını esas almaktadırlar. Ancak zaman zaman da ticari amaçlı gemiler de inşa ederler. Ticari amaçlı tersaneler genelde şu sınıflara ayrılırlar: - Yeni gemi inşa eden tersaneler, - Gemi tamir tersaneleri, - Yat inşa eden tersaneler, - Kızaklama metodu ile ufak gemi ve yat bakım ve tamirini yapan tersaneler. Yeni gemi inşaatını oluşturan tersanelerimiz kamu tersaneleri ve özel sektör tersaneleridir. 2

6 1- Kamu Tersaneleri: Ülkemizdeki kamu tersaneleri, Türkiye Gemi Sanayi A.Ş. nin mülkiyetinde olup, İstanbul da Haliç ve Camialtı Tersanelerinden oluşmaktadır. Türkiye Gemi Sanayi A.Ş. ne ait bakım onarım tersanesi olan İstinye Tersanesi 31 Aralık 1991 tarihinde kapatılmış, Pendik ve İzmir Alaybey Tersaneleri de 1999 yılı içinde Deniz Kuvvetleri Komutanlığı na devredilmiştir (Tablo 1). Haliç Tersanesi nin kurulu kapasitesine ait özellikler aşağıda verilmiştir. Alan m2 Rıhtım Boyu 475 m. Kızak Ölçüleri: 1 No lu kızak 56x18 m. 2 No lu kızak 90x22 m. Kuru Havuzlar:1 No lu havuz mx20 m. 2 No lu havuz 83.85x mx16m. 3 No lu havuz m.x16.3 m. Mevcut 2 adet kızak ve 3 adet kuru havuzla çelik işleme kapasitesi 3169 ton/yıl olup, maksimum 5800 DWT luk gemiler inşa edilebilir. Ayrıca bu tersanede 8000 DWT a kadar olan gemi ve deniz vasıtalarının sualtı bakımları, kuru havuzlarda sıyırma, raspa, kum raspası veya su jeti ile yüzey temizliği ve birinci, ikinci kat zehirli demir boyaları tatbikatı, sac yenileme, valf bakımları, şaft ve dümen bakımı ve tamiri yapılmaktadır. Ayrıca, tersane rıhtımında gemilerin makine bakım ve tamirleri, çeşitli boru, elektrik, elektronik, ahşap işler, piston, gömlek, pervane v.b. yedek parça döküm ve imalatı ile su üstü bakım ve tamir işleri yapılmaktadır. Haliç tersanesi, sektördeki döküm işlerinin çoğunun yapılıp işlendiği tek yerdir. Bu tersanede yılda geminin onarım ve havuzlaması yapılabilir. Camialtı Tersanesi nin kurulu kapasitesine ait özellikler aşağıda verilmiştir. Alan: m² Rıhtım boyu: 400m. Kızak ölçüleri: 1 No lu kızak 91.7 x 16.5m. 2 No lu kızak 140.x 24 m. Bu tersane yılda 5934 ton çelik işleme kapasitesindedir ton kaldırma kapasiteli 8 adet raylı bir adet 10 tonluk vinci bulunmaktadır. Tersanenin inşa edebileceği en büyük gemi DWT dir. Gemi yapım kapasitesi de DWT /yıl dır. Ancak yeni Galata Köprüsü nü açılamaması nedeniyle Haliç ve Camialtı Tersaneleri atıl duruma gelmiş olup, gemi onarım, bakım, sac değişimi işleminde 2000 yılı itibariyle toplam kayıp USD = TL.dır. Bu toplama ek işler dahil değildir. 3

7 2001 yılında ülkemizin yaşadığı ekonomik kriz nedeniyle, gemicilik sektörü de finansman dar boğazına girdiğinden birçok kuruluş programlarında olmasına rağmen yeni gemi, feribot, römorkör/ pilotbot v.s inşa ve bakım onarım işlemini ertelemiş veya iptal etmişlerdir. 2- Askeri Tersaneler Deniz Kuvvetleri Komutanlığı na bağlı Gölcük, Taşkızak, Pendik ve İzmir Tersaneleri askeri tersaneleri oluşturmaktadır. Türkiye Gemi Sanayi A.Ş. ye bağlı Pendik ve Alaybey Tersaneleri Ağustos 1999 depremi ardından Deniz Kuvvetleri Komutanlığı na devredilmişlerdir (Tablo 2). Pendik Tersanesi: Pendik Tersanesinin kurulması için ilk girişim, 1938 yılında başlamış, Denizcilik Bankası TAO tarafından 29 Mayıs 1969 tarihinde modern teknoloji esaslarına göre çalışılacak yeni inşa tersanesi yapımına fiilen başlanmış ve tarihinde büyük kısmı işletmeye alınmıştır. En son gemi inşa teknolojisi ile donatılmış olan tersane, Pendik Kaynarca sahilinde m² sahayı kaplamaktadır. Kuru havuz ve 450 tonluk kreynin hizmete alınmasıyla bu tersanenin tek parçada inşa edilebileceği en büyük gemi DWT a, Ton/Yıl çelik işleme ve DWT/Yıl gemi inşa değerine çıkmış bulunmaktadır. Tersane, kendi ihtiyacı olan lojistik desteği kendi imkanları ile üretebilen bir yapıya sahiptir. Bunları oksijen-azot tesisi, asetilen üretim tesisi, boya imalat fabrikası, galvaniz fabrikası, merkez ısıtma sistemi, basınçlı hava merkezi ve trafo merkezi olarak belirtmek mümkündür. Pendik Tersanesi nin adı DKK na bağlandıktan sonra İstanbul Tersanesi olarak değiştirilmiştir. 3- Özel Sektör Tersaneleri Tuzla Aydınlı Koyunun tarih ve 6/12421 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla tersane alanı olarak tahsis edilmesiyle büyük çoğunluğu Tuzla Özel Sektör Bölgesi nde yerleşmiş tersanelerdir li yılların başlarından itibaren Haliç ve İstanbul Boğazı ndaki tersaneler de faaliyetleri için bu bölgeye alınmışlar ve müteşebbislere 49 yıllığına irtifak hakkı ile tahsis yapılmıştır (Tablo 3). Tuzla Özel Sektör Bölgesi nde yerleşmiş bulunan bu tersaneler küçük ve orta büyüklükteki gemileri üretmek üzere yapılmıştır. Ancak çoğunluğunda modern metot ve teknoloji kullanım çok sınırlı kalmış, teşviklerin de yetersizliği nedeniyle armatörler yabancı bayraklı gemi alımına yönelmişlerdir. Bu durum, tersanelerimizin geliştirme ve modernizasyonu için gerekli öz kaynak birikiminin sağlanamamasına ve ulaşılması hedeflenen üretim kapasitesinin çok altında kalmasına neden olmuştur. Halen bölgede 32 adet tersane, 9 adet yüzer havuz, 7 adet ahşap-fiber glasçelik tekne (yat) imalat faaliyetleri sürmektedir. Bu bölgede DWT a kadar gemilerin inşaası, DWT a kadar gemilerin ise havuzlanabilmesi mümkün olmaktadır. 4

8 4- Tuzla Bölgesi Dışındaki Tersaneler: Madenci Gemi Sanayi Limited Şirketi: 1980 yılında Zonguldak Karadeniz Ereğli Gülüç Çengelburnu nda kurulmuştur DWT luk gemi inşa edebilmektedir. Um Denizcilik A.Ş.: 1988 yılında başlanan Kocaeli-Gölcük te büyük tonajdaki gemileri inşa edebilecek modern bir tersane yatırımı bulunmaktadır. Halen finansman sıkıntısı dolayısıyla tamamlanamamıştır. Marmara Transport Gemi Sanayi ve İnşaat A.Ş.: 1962 yılında İzmit, Körfez (Yarımca) İlçesinde kurulmuştur DWT na kadar olan gemilerin inşaatı yapılabilmektedir. Tersane, sahibi bulunan Türk Petrol Holding in finansman sıkıntısı dolayısıyla verimli çalışamamaktadır. Gelibolu Gemi Sanayi ve Ticaret A.Ş.: 23 dönümlük bir alan üzerinde ve SİT alanına yakın bölgede gemi inşaya yönelik olarak kurulmuş 3 adet kızak ve aynı anda 3 gemi yapabilecek özellikte bir tersanedir (Tablo 4). Sürmene Çamburnu Tersanesi: Trabzon-Sürmene-Çamburnu tersane sahasında yılda 18 adet çelik, 2 adet ahşap teknenin yapımı mümkün olmaktadır. Taşkınlar Gemi Sanayi ve Ticaret A.Ş.: Derinboğazağzı-Sinop ta 9000 m² alan üzerine kurulu 1000 DWT a kadar gemi inşaası yapabilmektedir. 5- Yat Ve Balıkçı Tekneleri Tersaneleri: Türkiye de yat inşa eden, teknolojik gelişmeleri ve teknik eleman kadrosunu tamamlamış tersaneler daha ziyade İstanbul Bölgesinde faaliyet göstermektedirler. Ayrıca Batı Karadeniz, Marmara, Ege ve Güneybatı Akdeniz sahillerimizde faaliyet gösteren küçük çapta yat inşa eden birçok kuruluş mevcuttur. Yat inşa tersanelerimiz modern teknolojisiyle ve kalifiye elemanları ile Avrupa standartları seviyesinde olup üretimlerinin %90 ını yurtdışına ihraç etmektedirler. Yat üretimi, kullanım amacına ve büyüklüğüne bağlı olarak iki türlü yapılır. Birincisi, ufak veya genelde 30 m. den küçük olan teknelerin üretiminde yaygın olarak uygulanan ve geliştirilmiş kalıplar kullanılmak suretiyle kompozit malzemelerden standart ve seri halde üretilenlerdir. Ancak ülkemizde bu çeşit seri üretim yapan yat inşa sektörü henüz olması gereken düzeyde değildir. Diğer grup ise ana malzemesi genellikle ahşap veya metal ve her müşteriye özel proje ile gerçekleştirilen üretimlerdir. Ülkemizde bu türde çok sayıda irili ufaklı atölyeler bulunmaktadır. Mega-yat diye tanımlanan ve 25 m den büyük olan yat siparişleri itibariyle 2000 yılı dünya sıralamasında yedinci olan ülkemiz, toplam 26 proje ile 2001 yılında dünya dördüncülüğüne yükselmiştir (*). 5

9 TABLO 1: KAMU TERSANELERİ Alan (m²) Tersane Adı Kızak Boyutları (m) Havuz Kapasitesi (ton) İnşa Edebileceği En Büyük Gemi Tonajı (DWT) Gemi İnşa Kapasitesi (DWT/Yıl) Gemi İnşa Çelik İşleme Kapasitesi (Ton/Yıl) Tamir Kapasite si (Çelik Ton/Yıl) Havuzlayabileceği Çekebileceği en Büyük Gemi (DWT) Gemi Tamir Kapasitesi (DWT/Yıl) Haliç x18 90x GT 15 Adet Camialtı x x24 Toplam TABLO: 2 ASKERİ TERSANELER Tersane Adı Alan (m²) Kızak Boyutları (m) Havuz Kapasitesi (ton) İnşa Edebileceği En Büyük Gemi Tonajı (DWT) Gemi İnşa Kapasitesi (DWT/Yıl) Gemi İnşa Çelik İşleme Kapasitesi (Ton/Yıl) Tamir Kapasitesi (Çelik Ton/Yıl) Havuzlayabileceği Çekebileceği en Büyük Gemi (DWT) Gemi Tamir Kapasitesi (DWT/Yıl) Gölcük İstanbul İzmir Taşkızak Toplam (*) Deniz Ticareti 2001 Özel Sayıda Ercüment Kafalı nın yaptığı açıklamadan alınmıştır. 6

10 TABLO 3: TUZLA ÖZEL SEKTÖR TERSANELERİNİN ÖZELLİKLERİ VE KAPASİTELERİ Sıra No Tersane Adı Alanı(Açık- Kapalı- Toplam (m²) Kızak Boyutları (Boy- Genişlik) (m) Havuz Kapasitesi (ton) İnşa Edebileceği En Büyük Gemi Tonajı (DWT) KAPASİTE DWT/ Yıl Çelik Ton/Yıl Havuzlayabileceği/ Çekebileceği En Büyük Gemi (DWT) Gemi Tamir Kapasitesi DWT/Yıl Trafo-Dizel Jen 1 Anadolu Deniz İnşaat Kızakları Sanayi Tic.Ltd.Şti. 2 Çeksan Gemi İnşa Çelik KonstrüksiyonSan.ve Tic. Ltd. Şti. 3 Çelik Tekne San.ve Tic.A.Ş. 4 Çeliktrans Deniz İnşaat Ltd.Şti. 5 Cantaş Çindemir Mak.Gemi Onarımı Ve Tersanecilik A.Ş 6 Dearsan Gemi İnş. San. A.Ş. 7 Deniz Endüstrisi A.Ş. 8 Desan Deniz İnş. San.A.Ş. 9 Tersan Tersanecilik Ve Taşımacılık San. Ve Tic.A.Ş. 10 Dörtler Gemi İnşa Sanayi Kol.A.Ş. 11 Engin Denizcilik İşletmesi San.Tic. A.Ş x28(I-O) (I) KVA-520KVA 130x24 (I) 70x12 (O) 130x25 (I) 140x20 (I) 150x30 (I) 105x16 (I) 95x10 (I) (I-O) KVA (I-O) KVA (I-O) KVA (O) 1.000KVA 120x22 (I) (I-O) KVA 135x23 (I) 110x15 (O) 135x20 (I) 120x (I-O) KVA-350KVA (I-O) KVA- 1000KVA x (O) (O) x (I)

11 TABLO 3: DEVAMI 12 Gemak İnş. San. Ve Tic.A.Ş. 13 Gemsan Gemi ve Gemi İşl. Sanayi ve Tic.Ltd.Şti. 14 Gemtiş Tersanecilik Ltd.Şti. 15 Gemyat İnşa ve Yatçılık San.ve Tic. A.Ş. 16 Gisan Gemi İnşa ve Yatçılık ve Tic.Ltd. Şti. 17 Hidrodinamik Gemi Sanayi ve Tic.A.Ş. 18 NOTİKA Teknik Spor San.ve Tic.AŞ. 19 RMK Marine Gemi Yapım Sanayi ve Deniz Taş İşl.A.Ş x47.5 (I) (I-O) KVA- 260KVA (O) KVA- 1500KVA 100x (I-O) KVA 480x10 (I) 125x x18 120x Rota Denizcilik AŞ Sedef Gemi Endüst- Risi A.Ş. 22 Selah Makine ve Gemicilik End.Tic. A.Ş. 23 Şahin Çelik Sanayi A.Ş. 24 Taşkınlar Gemi San. Ve Tic.A.Ş x24 (I) 110x24 (O) 90x20 (O) 140x30 (I) 30x80 (O) 110x20 110x25 100x20 (O) 182x19.15(I) 170x19.15(I) 96x24.20(I) 135x30 (I) 140x27 (I) (I-O) KVA- 460KVA (I-O) (I-O) KVA (I-O) KVA (I-O) KVA (I-O) KVA (I-O) KVA 70x25 (I) (I-O) KVA+ 1100KVA 42x10 (I-O) (I-O) 250KVA 25 Torgem Gemi İnş x24 (I) (I-O) KVA San.ve Tic.A.Ş. 110x28 (I) 26 Dentaş A.Ş x (I-O) KVA 8

12 TABLO 3: DEVAMI 27 Torlak Denizcilik San.ve Tic.A.Ş. 28 Tuzla Gemi Endüst- Risi A.Ş. 29 Tuzla Tersanecilik Ve Turizm A.Ş. 30 Türkter Tersane ve Deniz İşl.A.Ş. 31 Yardımcı Gemicilik A.Ş. 32 Yıldırım Gemi İnş. San.A.Ş. 33 Yıldız Gemi ve Ma- Kina San.ve Tic.A.Ş x18.65(I-O) (I-O) KVA+200KV A 110x25 (I) 135x27 (I) 200x44 Platform x18 (I) 90x18 (I) x m Araba lı kızak (I-O) KVA (I-O) KVA- 6400KVA (I-O) KVA 130x (I-O) 630KVA (I-O) KVA (I) (O) TOPLAM (I: Yeni Gemi İnşa, O: Onarım) Kaynak: 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Raporu KVA 9

13 TABLO 4: TUZLA KOYU DIŞINDAKİ ÖZEL SEKTÖR TERSANELERİNİN ÖZELLİKLERİ VE KAPASİTELERİ Tersanenin Adı Alanı (m²) Kızaklar (m) Yüzer Havuz (ton) Yeni İnşa KAPASİTE En Büyük Gemi Ebadı (DWT) DWT/Yıl Çelik T/Y Havuzlayabileceği Çekebileceği En Büyük Gemi (DWT) Gemi Tamir Kapasitesi DWT/Yıl Elektrik Gücü KVA Um Denizcilik 420x Marmara Transport x (I) KVA Gemi San.ve İnşa x24 A.Ş Gelibolu Gemi Sanayi x28 (I) (I-O) 250,250 KVA ve Tic.A.Ş x25 (I) 115x25 (I) Taşkınlar Gemi Sanayi ve Ticaret A.Ş. Madenci Gemi x (I) KVA San.Ltd.Şti. 110x30 Toplam I-Yeni Gemi İnşa O-Onarım Kaynak: 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu 10

14 III-DÜNYA DA VE TÜRKİYE DE GEMİ İNŞA SANAYİ KAPASİTESİ Gemi inşa kapasite ölçümü Gross Ton veya gemi özelliklerinin dikkate alınmış şekli olan Compensated Gross Ton (Dengeli Brüt Ton) (cgt) olarak kullanılmaktadır. Dünya gemi inşa kapasitesi 1970 li yıllardaki düşüşlerle birlikte 1985 yılında yaklaşık olarak 17 milyon cgt olarak dengelenmiş ve 1998 yılında da yaklaşık 19 milyon cgt a ulaşmıştır. Bu artışın en büyük nedeni 1995 yılından sonra Güney Kore nin gerçekleştirdiği kapasite artışıdır. Dünya gemi inşa kapasitesinde ülkelerin payları sırasıyla %31 ile Japonya, %17 ile Güney Kore, %22 ile Batı Avrupa, %3.6 ile Çin, %8.9 ile Doğu Avrupa ülkeleridir. Türkiye nin %2 civarında bir kapasitesinin olduğu tahmin edilmekte, Pendik ve Alaybey tersanelerinin Deniz Kuvvetlerine devredilmesiyle Türk gemi inşa kapasitesinin %23 civarında kapasite kaybına uğrayarak %1.54 e indiği tesbit edilmiştir. Gemi taşımacılığı ile gemi inşa sanayi birbirine sıkı sıkıya bağlı, aynı zamanda uluslararası rekabete açık piyasa niteliğindedirler. Dolayısıyla dünya rekabet koşullarında yer almak durumundadır. Ülkemizde yeni gemi inşa ve bakım-onarım faaliyetlerinin büyük bölümü Tuzla Bölgesinde faaliyet gösteren özel sektör tersaneleri ve kamu tersaneleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Gemi inşa sanayimizin kurulu inşa kapasitesi 2000 yılı itibariyle DWT/Yıl kamu, DWT/Yıl özel sektör olmak üzere toplam DWT/Yıldır. Tablo 5 de OECD ülkeleri ve Türkiye nin gemi inşa kapasiteleri verilmektedir rakamı içinde Pendik ve Alaybey tersaneleri olduğundan rakam 663 tür. Bunlar toplamdan çıkarılınca cgt kapasite değeri elde edilecektir. 11

15 TABLO 5: OECD ÜLKELERİ GEMİ İNŞA KAPASİTELERİ (bin cgt) Ülke Belçika Danimarka Finlandiya Fransa Almanya Yunanistan İtalya Hollanda Portekiz İspanya İsveç İngiltere AB Toplam Norveç Polonya Toplam OECD- Avrupa Japonya Kore Türkiye Kaynak: OECD Tablo 6 da Kamu da yıllara göre kapasite kullanım oranları verilmektedir. TABLO 6: KAMUDA YILLARA GÖRE KAPASİTE KULLANIM ORANLARI DWT Adet Kapasite KKO(DWT) %7.6 %19.4 %30.0 %24.7 % Kaynak: 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Tuzla özel sektör tersaneler bölgesinde, tersanelerin altyapı çalışmalarını tamamlayarak yatırım faaliyetlerine başladığı dönem olan 1980 li yılların ilk yarısı Türk gemi inşa sanayiinin canlılık kazandığı yıllardır. Daha sonra çıkarılan Teşvik Kararnameleri ile ithalatın serbest bırakılması sağlanmış, yeni tersaneler kurma veya mevcut tersaneyi geliştirme ve modernize etme gibi yatırım projelerine teşvikler yetersiz kalmıştır. Yetersiz teşvikler de armatörlerin yabancı bayraklı gemi alımına yönelmelerine sebep olmuş ve hedeflenen kapasitelerin çok altında üretim gerçekleşmiştir. Özel sektöre ait tersanelerin kurulu kapasitesine ilişkin bilgiler; ton çelik işleme, - bir defada DWT a gemi inşası, DWT/yıl bakım onarım kapasite ile, 12

16 DWT luk 1 adet, çeşitli büyüklüklerde toplam 10 adet yüzer havuza sahip olarak tam kapasite ile çalışır halde bulunmalarında dolaysız, dolaylı istihdam potansiyeli yaratmaktadırlar. Ancak şu anda ortalama %20 kapasite ile çalışmaktadır. TABLO 7: ÖZEL SEKTÖR GEMİ İNŞA TERSANELERİ YILLARA GÖRE YENİ GEMİ İNŞA ÜRETİM DEĞERLERİ VE KAPASİTE KULLANIM ORANLARI Yıl Kapasite Yeni Gemi Kul. Yerli İnşa İhraç İnşa Toplam (DWT/Yıl) İnşa (DWT/Yıl) Kapasite Oranı(%) Gemi Tamir, Tadil ve Havuzlama Kapasitesi Ülkemizde gemi havuzlaması ve tamir işleri çoğunlukla Tuzla Koyu nda bulunan özel sektöre ait havuzlarda ve T.G.S.A.Ş. Haliç tersanesinde yapılmaktadır. Özel tersanelerde yaklaşık DWT tamir kapasitesiyle Türk ve yabancı bayraklı gemilere hizmet verilmektedir. Özel sektörün tamir için kullanabileceği çelik işletme kapasitesi ton/yıl dır. Özel sektörün elinde bulundurduğu yüzer havuzların havuzlayabileceği en büyük gemi DWT dur. IV-GEMİ İNŞA SEKTÖRÜNDE DEVLET YARDIMLARI Günümüzde dünya gemi inşa sanayii piyasalarında gizli ve açık devlet müdahaleleri gerçekleşmektedir. Dünya üretiminin en büyük payı Güney Kore tersanelerinindir. Avrupa Birliği Ülkeleri de Uzak Doğu Asya ülkelerinin rekabetini çeşitli sübvansiyonlarla önlemeye çalışmaktadırlar. Bu konuda devletlerin aldığı önlemler aşağıda açıklanmıştır. 1- Avrupa Birliği Ülkelerinde Devlet Yardımları Avrupa Birliği nin 1990 yılındaki talimatlarına göre, gemi inşa alanında azami yardımlar büyük gemiler için %20 (yaklaşık 6 milyon ECU) ve küçük gemiler için %14 olarak belirtilmiştir. Siparişlere göre devlet yardımları aşağıdaki Tablo 8 de gösterilmiştir. 13

17 TABLO 8: AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE DEVLET YARDIMLARI 6 Milyon ECU Üstündeki Siparişler (%) 6 Milyon ECU Altındaki Siparişler (%) Toplam Yardımlar (%) Belçika Danimarka Fransa Almanya İtalya Hollanda İspanya İngiltere Bu yardımlar şunları kapsamaktadırlar: - Üretim için sübvansiyonlar, - Üretim masraflarına ait tahsisatlar, - Kayıp ve acil durum yardımları, - Kredi yardımı, - AB tersanelerindeki gemilerin inşa ve yenilenmesi için armatörlere yardım (özellikle memleket içi kredi projeleri ile) Yukarıda belirtilen yardımların ülkelere göre açıklamaları aşağıdadır: Belçika: Belçika, bir kural olarak, %9 limitine kadar sübvansiyon sağlamakla birlikte tersanelere yönelik üretim yardımı konusunda bir program uygulamamaktadır. Armatörlere sağlanan yardım, yurtiçi proje kredisi şeklindedir. 2-3 yıllık ödemesiz devre dahil olmak üzere 15 veya 18 yıllık ödeme planına göre itfa edilmektedir. Faiz haddi %5 ve sözleşme fiyatının %70 ine kadar kredi alınabilmektedir. Danimarka: Tersanelere hiçbir üretim yardımı verilmemektedir, armatörlere yardım yapılmaktadır. Armatörlere sağlanan yardıma ilaveten, %6.5 sübvansiyon bedeli ile 1992/1993 yıllarında vergi imtiyazları gerçekleştirilmiştir. Araştırma ve geliştirme teşvik edilmektedir. Önemli bir teşvik vasıtası da yeni gemilerini Danimarka tersanelerine sipariş eden armatörlere sağlanan kredilerdir. Ayrıca armatörler AB ülkelerinden sözleşme fiyatının %80 ine kadar kombine krediler diye adlandırılan krediler almaktadırlar. Bu kredilerde faiz haddi %2.5 ve vade, 4 yıllık ödemesiz devre dahil 14 yıldır. 14

18 Fransa: Fransa da devlet gemi sipariş değerinin %4.5 i kadar teşvik etmekte, ilaveten üretim yardımı da sağlamaktadır. Tersanelere verilen yardım da AB üst limitine ulaşmaktadır. Aynı zamanda armatörlere de yardım yapılmaktadır. Buna ilaveten ihracaatı teşvik etmek ve araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin teşviki şeklinde de yardımlar yapılmaktadır. Almanya: Almanya daki Gemi İnşa ve Gemi Mühendisliği Birliği, gemi yapımına devlet yardımının devam etmesini istemektedir ki bu da Alman tersanelerinin diğer ülkelerle rekabet etmesini desteklenmesi demektir. Alman gemicilik firmaları ise Alman tersanelerine olduğu gibi yabancı tersanelere de sipariş verdiklerinden rekabet şartlarının zedelenmediği serbest gemi inşa piyasa ekonomisinden yanadırlar. İtalya: İtalya da yardımlar %9 a varan AB yukarı seviyesine ulaşmaktadır (sipariş değerinin %4.5 i). Tersanelere verilen yardım AB üst limitine kadar gerçekleştirilmektedir. İhracatın finansmanı için araştırma geliştirme yardımları, gemi yapımını modernleştirme ve yeni teknolojilerin geliştirilmesi şeklinde toplam maliyetin %40-70 ine ulaşan mali kaynak sağlanmaktadır. Devlet, devlete ait tersanelerin kayıplarını da tazmin etmektedir. Hollanda: Holanda da tersanelere ve gemi sahiplerine farklı şekillerde yardımda bulunulmaktadır. Bu yardımlar yurtiçi kredilerle olduğu gibi gemi yapımı için ilave fonlarla da mümkün olmaktadır. Yardımlar genelde sözleşme fiyatının %4.5 i tutarındadır. Gemi yapımı dışında araştırma ve geliştirmenin desteklenmesi için %40 a kadar yardım sağlanmaktadır. Portekiz: Tersanelere yapılan yardım, sözleşme fiyatının %9 una kadar gerçekleştirilmektedir. Gemi sahiplerine verilen yardım ise üretim masraflarının sübvansiyonunun sağlanması şeklinde olmaktadır. Diğer yardım şekilleri ise ihracatı finanse etmek için gerçekleştirilmektedir. İspanya: Burada da tersanelere AB limitine uyularak %9 a varan sübvansiyonlar sağlanmaktadır. Gemi sahiplerine gemilerin yeniden inşaası için 2 yıllık ödemesiz devre dahil olmak üzere yıllık yurtiçi proje kredisi verilmektedir. Balıkçı gemileri için sözleşme fiyatının %10 na kadar ilave sübvansiyonlar mevcuttur. Bunların dışında ihracat için mali yardım, araştırma ve geliştirme desteği vb. yardımlarda mevcuttur. 15

19 İngiltere: İngiltere de yardımlar, %9 a varan AB üst seviyesine ulaşmaktadır. Tersanelere Gemi İnşa Aracılık Fonu adı altında, gemi sahiplerine yurtiçi kredi ve sözleşme fiyatının %80 i için garanti şeklinde gerçekleşmektedir. Diğer yardım şekilleri ise ihracatı finanse etmek için vergi imtiyazları, araştırma ve geliştirmenin teşviki şeklinde olmaktadır. Norveç: Tersanelere, sözleşme fiyatının %10 una kadar yardım yapılmaktadır. Hiçbir vergi imtiyazı yoktur. Ancak yurtiçi ulaşımında kullanılan feribotlar karayolu sisteminin bir parçası olarak düşünülmüş ve bunların inşası devlet tarafından finanse edilmektedir. Finlandiya: Gemi sahiplerine verilen yardım, yurtiçi kredi şeklindedir. İhracata mali yardım, araştırma ve geliştirme desteği mevcuttur. Yunanistan: Özelleştirmeler için tersanelere üretim yardımı tazminat şeklinde ödenmektedir. 2- Güney Kore ve Japonya da Devlet Yardımları Güney Kore: Tersanelere sağlanan yardım yoktur. Gemi sahiplerine gemi fiyatının %80 ine kadar kredi verilmesi şeklindedir. Ödemesiz devresi 3-5 yıl, geri ödeme devresi 13 yıldır. Kredi faiz oranları gemiler için LİBOR+1.5-2, döviz finansmanı için LİBOR+1.25, kasterler için %10.5 dur. Kredinin vadesi değişiklik göstermektedir. Ayrıca Kore İhracat-ithalat Bankası (Korea Export-Import Bank) ihracat kredisi vermektedir. Faiz oranı %8, geri ödeme süresi 8.5 yıldır. İhracat finansmanının en önemli avantajı ihracata yönelik Kore gemi yapımcılığının siparişi finanse etmek için daima kullanılabilir yeterli fonlara sahip olmasıdır. Gerek ticari bankalar gerekse de Kore ihracat-ithalat Bankası borçlarının teminatları konusunda çok titiz davranmamaktadır. Kore İhracat-İthalat Bankası 1990 yılında milyar Alman Mark lık üretim kapasitesine finansal destek vermiştir. Araştırma ve geliştirme faaliyetleri içinde merkezi bütçeden sübvansiyon sağlanmaktadır. Japonya: Gemi sahiplerine geliştirme için yapılan yardımlar Japonya Bankasından kredi şeklindedir. (yurtiçi kredi). Japonya tersanelerinin toplam üretiminin sadece %10-12 si teşvik edilmektedir, tersanelere ayrıca yardım yapılmamaktadır. 16

20 Japon Bankalarınca %6.2 faizle, satış fiyatının %50-60 ına kadar kredi verilmektedir. Bu kredinin ödemesiz devresi 3 yıl, geri ödeme devresi 12 yıldır. Yarı-devlete-ait Maritime Credit Corporation (MCC) tarafından adalararası seyrüsefer yapılması halinde Japon gemi sahipleri teşvik almaktadır. Bu kredi yeni gemi inşa masraflarının %60-80 ini kapsamakta, 1 yıl ödemesiz, yıl geri ödemelidir. Teşvikler CRT ye kadar olan feribotlara ve yolcu gemilerine uygulanmaktadır. Japonya da ayrıca araştırma geliştirme teşvik edilmekle birlikte devlete ait Gemi Araştırma Enstitüsü ne de sübvansiyon verilmektedir. 3- Türkiye de Gemi İnşa Sanayiinde Devlet Yardımları ve Kalkınma Planları Daha önce açıklandığı gibi Türk Denizcilik tarihinin kökleri 12. yüzyıl başlarına kadar inmektedir. İlk bilinen tersanelerimiz Selçuklular devrinde kurulan Sinop ve Alanya Tersaneleridir. İstanbul un fethinden sonra 1455 yılında kurulan İstanbul Tersaneleri ise zamanın en büyük gemilerini inşa etmiş ve bir yılda İnebahtı da yakılan gemilerimiz yerine 242 parçalı gemi filosu hazırlanabilecek kapasiteye ulaşmıştır. 16. yüzyılda ise imparatorlukla birlikte tersanelerimiz de duraklama dönemi başlamıştır. Bu durum Cumhuriyet Dönemine kadar devam etmiştir. Cumhuriyet Döneminde 1938 yılında ticari gemilerin öneminin arttığı görülerek Pendik te DWT gemi inşa kapasiteli büyük bir tersane yapılmasına karar verilmiş, ancak İkinci Dünya Savaşı nın başlamasıyla bu girişimin gerçekleştirilmesi sonraki yıllara kalmıştır dönemi kamu tersanelerinin gelişmesi, özel sektör tersanelerinde ise ahşap teknelerden çelik tekne imalatına geçilmesi devresidir. Türkiye ekonomisinde planlı döneme geçilinceye kadar tersanelerin altyapılarında önemli bir gelişme olmamış, ancak bilinen tiplerde gemiler yapılarak teknik bilgi ve beceri elde edilmiştir yılında özel sektör tersanelerinde yıllık gemi üretim kapasitesi, toplam gemi üretim kapasitesinin %5.5 olmuştur yılından itibaren başlayan planlı dönem yıllarında denizciliğin geliştirilmesi, ekonomik kalkınmanın önemli bir unsuru olarak dikkate alınmış ve uygulanan Beş Yıllık Kalkınma Planları çerçevesinde deniz sektörüne özel bir önem verilmiştir. Bunun sonucunda, gemi inşa sanayinde özel kuruluşlar gelişmeye başlamış ve taşımacılıkta ahşap tekneler terkedilerek çelik tekne yapımı ve işletmeciliği yaygınlaşmaya başlamıştır Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı dönemi: Gemi ithalatı kısıtlanmaya çalışılmış, mevcut tersanelerin altyapıları tamamlanmış, talep edilecek gemi ihtiyacının yurtiçi tersanelerde imal ve monte edilmek suretiyle karşılanması esas alınmıştır. Gemi inşası için kredi uygulaması başlamış, Camialtı Tersanesi DWT luk gemiler inşa edebilecek kapasiteye ulaşmıştır İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı dönemi: Bu dönemde de yurtiçi gemi inşa kapasitesinin arttırılması ve modernleştirilmesi hedeflenmiştir. Ancak, Türk tersanelerinin yurtiçi talebi karşılamada yetersiz kalacağının görülmesi üzerine kuru yük, büyük tanker ve özel tipteki gemilerin ithaline bu dönemde izin verilmiştir. 17