Toksidromlar ve laç Zehirlenmeleri - II

Transkript

1 .Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri Zehirlenmeler Sempozyum Dizisi No: 32 Aral k 2002; s Toksidromlar ve laç Zehirlenmeleri - II Prof. Dr. A. Gökhan Akkan Bu bölümde vücudun çeşitli organlarında değişik advers/yan/toksik etki yapan ilaçlara ait örnekler sunulacaktır. Böylece sisteme veya organa bağlı belirtilerden zehire ulaşmanın farklı bir yolu sizlere verilmiş olacaktır. Ayrıca bu bölümde savaş zehirlenmelerinden, mesleki zehirlenmelerden, immünotoksikolojiden, besin zehirlenmelerinden, mantar zehirlenmelerinden ve ekotoksikolojiden kısa da olsa bahsedilecektir. Yine bu bölüm de nispeten fazla yazılardan ziyade tablolardan/kutucuklardan oluşturulmuştur. TOKS DROM DAN ZEH RE Dermatolojik Advers/Yan/Toksik Etkiler Eksfolyatif Dermatit Altın tuzları Kinidin Barbitüratlar Penisilinler Fenilbutazon Sülfonamidler Fenitoin Eritema Moltiform (Steven-Johnson Sendromu) Barbitüratlar Penisilinler Etosüksimid Sülfonamidler Fenilbutazon Sülfonlar Fenitoin Tetrasiklinler Klorpropamid Tiazidler Kodein 55

2 A. Gökhan Akkan Fotodermatit Fenotiazinler Furosemid Grieofulvin Klordiazepoksid Kodein Oral kontraseptifler Sülfonamidler Tiazidler Tetrasiklinler (demeklosiklin) Allerjik Döküntüler Penisilinler Sefalosporinler Barbitüratlar Fenilbutazon Kinin Salisilatlar Sülfonamidler Toksik Epidermal Nekroz (Büllöz) Allopurinol Barbitüratlar Bromürler Fenilbutazon Fenitoin Fenolftalein İyodürler Nalidiksik asid Penisilinler Sülfonamidler 56

3 Toksidromlar ve laç Zehirlenmeleri - II Trombositopenik Purpura Altın tuzları Fenilbutazon Asetazolamid Fenitoin Aspirin Furosemid Digitoksin Karbamazepin İndometazin Kinidin Metildopa Klorpropamid Tiazidler Kotrimoksazol Ürtiker Aspirin Barbitüratlar Penisilinler Sülfonamidler Endokrin Advers/Yan/Toksik Etkiler Galaktore/Amenore Deksamfetamin Fenotiazinler Metildopa Rezerpin Trisiklik antidepresanlar Seksüel Bozukluklar Ejakülasyon Bozuklu u Betanidin Debrizokin Guanetidin Tioridazin 57

4 A. Gökhan Akkan Libido Azalmas /Empotans Klonidin Lityum Majör trankilizanlar Metildopa Oral kontraseptifler Sedatifler Gastrointestinal Advers/Yan/Toksik Etkiler Bulant /Kusma Aminofilin Dijital Demir-2-sülfat Östrojenler Levodopa Opiatlar Potasyum klorür Tetrasiklinler Diffüz Hepatoselüler Lezyonlar Allopurinol Metildopa Aminosalisilik asid Metimazol Asetaminofen Metoksifluran Eritromisin estolat Proksifen Etionamid Propiltiyourasil Fenitoin Rifampin Halotan Salisilatlar İzoniazid Sülfonamidler MAOİ Tetrasiklinler 58

5 Toksidromlar ve laç Zehirlenmeleri - II Diyare/Kolit Antasid (mağnezyum) Debrizokin Digital Geniş spektrumlu antibiyotikler Guanetidin Klindamisin Kolşisin Linkomisin Metildopa Pürgatifler Rezerpin Malabsorpsiyon Biguanidler Fenitoin Fenobarbital Geniş spektrumlu antibiyotikler Kolestiramin Kolşisin Neomisin PAS Pirimidon Sitotoksikler Pankreatit Azatiopirin Opiatlar Etakrinik asid Oral kontraseptifler Furosemid Sülfonamidler Kortikosteroidler Tiazidler 59

6 A. Gökhan Akkan Peptik Ülser/Hemoraji Aspirin Etakrinik asid Fenilbutazon İndometazin Rezerpin (yüksek doz) Hematolojik Advers/Yan/Toksik Etkiler Agranülositoz Altın tuzları Fenilbutazon Fenotiazinler Kloramfenikol Kotrimoksazol Propiltiourasil Sülfonamidler Trisiklik antidepresanlar Eozinofili Eritromisin estolat İmipramin Klorpropamid Metotreksat Nitrofurantoin PAS Sülfonamidler Hemolitik Anemi Dapson Metildopa İnsülin Penisilinler İzoniazid Sefalosporinler Kinidin Sülfonamidler Levodopa 60

7 Toksidromlar ve laç Zehirlenmeleri - II Lenfadenopati Fenitoin Pirimidon Lökositoz Kortikosteroidler Lityum Megaloblastik Anemi Fenitoin Fenobarbital Folat antagonistleri Kotrimoksazol Orak kontraseptifler Trimetopirim Pansitopeni Fenilbutazon Fenitoin Kloramfenikol Mepakrin Potasyum perklorat Sitotoksikler Trombositopeni Altın tuzları Fenilbutazon Asetazolamid Fenitoin Aspirin Furosemid Digitoksin Karbamazepin İndometazin Kinidin Metildopa Klorpropamid Tiazidler Kotrimoksazol 61

8 A. Gökhan Akkan skelet ve Kasa Advers/Yan/Toksik Etkiler Kemik Bozukluklar Osteoporoz Heparin Kortikosteroidler Osteomalasi Alüminyum hidroksit Antikonvülsanlar Glutetimid Miyopati Amfoterisin B Klofibrat Klorokin Kortikosteroidler Oral kontraseptifler Kardiyovasküler Advers/Yan/Toksik Etkiler Angina fiiddetlenmesi Alfa blokerler Aşırı tiroksin Ergotamin Metiserjid Oksitosin Propranolol u kesmek Vazopressin 62

9 Toksidromlar ve laç Zehirlenmeleri - II Aritmiler Adriamisin Kinidin Antikolinesterazlar Linkomisin (iv) Atropin Lityum Daunomisin Papaverin Digital Prokainamid Emetin Propranolol Fenotiazinler Sempatomimetikler Guanetidin Tiroid hormonları Trisiklik antidepresanlar Verapamil Hipertansiyon ACTH Klonidin kesme Kortikosteroidler MAOİ + sempatomimetikler Sempatomimetikler Oral kontraseptifler Trisiklik antidepresanlar + sempatomimetikler Hipotansiyon Diüretikler Fenotiazinler Levodopa Morfin Nitrogliserin Sitratlı kan Perikardit Emetin Hidralazin Metiserjid Prokainamid 63

10 A. Gökhan Akkan S v Retansiyonu ve Kalp Yetmezli i Diazoksid Daunorubusin Emetin Fenotiazinler Lityum Sempatomimetikler Sülfonamidler Kardiyomiyopati Adriamisin Daunorubusin Emetin Fenotiazinler Lityum Sempatomimetikler Sülfonamidler Tromboembolizm Oral kontraseptifler Kula a Advers/Yan/Toksik Etkiler Sa rl k Aminoglikozidler Aspirin Bleomisin Etakrinik asid Furosemid Kinin Klorokin Nortriptilin 64

11 Toksidromlar ve laç Zehirlenmeleri - II Vestibüler Bozukluklar Aminoglikozidler Kinin Mustin Metabolik Advers/Yan/Toksik Etkiler Hiperglisemi Büyüme hormonu Diazoksid Etakrinik asid Furosemid Klortalidon Kortikosteroidler Oral kontraseptifler Tiazidler Hiperkalsemi Antasidler D vitamini Tiazidler Hiperpotasemi Digital İlaçların potasyum tuzları Kortikosteroid (durdurma) Lityum Sitotoksikler Spinolakton Süksinilkolin Triamteren 65

12 A. Gökhan Akkan Hiperürisemi Aspirin Etakrinik asid Furosemid Klortalidon Sitotoksikler Tiazidler Metabolik Asidoz Asetazolamid Fenformin Paraldehid Salisilatlar Spinolakton Multi Sistem Advers/Yan/Toksik Etkiler Anaflaksi Dekstran Demeklosiklin Demir dekstran İnsülin İyodlu ilaçlar veya kontras maddeler Lidokain Penisilinler Prokain Sefalosporinler Streptomisin Atefl Amfoterisin B Metildopa Antihistaminikler Penisilinler Barbitüratlar Sefalosporinler Fenitoin Sülfonamidler İyodürler Tiourasil 66

13 Toksidromlar ve laç Zehirlenmeleri - II Nörolojik Advers/Yan/Toksik Etkiler Konvülsiyonlar Amfetaminler Analeptikler Fenotiazinler Fizostigmin Lidokain Lityum Penisilinler Trisiklik antidepresanlar Vinkristin Periferik Nöropati Demeklosiklin Etambutol Fenitoin İzoniazid Kloramfenikol Nalidiksik asid Polimiksin Streptomisin Trisiklik antidepresanlar Psödotümör Serebri (veya ntrakranyal Hipertansiyon) A hipervitaminözü Kortikosteroidler Oral kontraseptifler Tetrasiklinler 67

14 A. Gökhan Akkan Oküler Advers/Yan/Toksik Etkiler Katarakt Busulfan Fenotiazinler Klorambusil Kortikosteroid Korneal Opasiteler D vitamini İndometazin Klorokin Mepakrin Optik Nörit Etambutol Kloramfenikol Fenotiazin PAS İzoniazid Penisilamin Kinin Streptomisin Retinopatiler Fenotiazin Klorokin Solunum Yolu Advers/Yan/Toksik Etkiler Havayollar T kanmas (Bronkospazm, Ast m) Beta blokerler Kolinerjikler NSAİD Penisilinler Sefalosporinler Streptomisin 68

15 Toksidromlar ve laç Zehirlenmeleri - II Pulmoner nfiltrasyon Azatiopirin Bleomisin Klorambusil Metiserjid Metotreksat Siklofosfamid Sülfonamidler Solunum Depresyonu Aminoglikozidler Hipnotikler Opiatlar Polimiksinler Sedatifler Üriner Sistem Advers/Yan/Toksik Etkiler nterstisyel Nefrit Fenindion Furosemid Penisilinler Sülfonamidler Tiazid Nefrojenik Diabetes nsipidus D vitamini Demeklosiklin Lityum Metoksifluran 69

16 A. Gökhan Akkan Nefrotik Sendrom Altın tuzları Fenindion Penisilamin Probenesid Obstrüktif Üropati Ekstrarenal Metiserjid ntrarenal Sitotoksikler Tübüler Nekroz Amfoterisin B Aminoglikozidler Kolistin Metoksifluran Polimiksinler Radyoiyodlu kontras maddeler Sefaloridin Sülfonamidler Tetrasiklinler SAVAfi ZEH RLENMELER Savaşlarda kullanılan kimyasal ve biyolojik silahlar kullanım amaçlarına göre başlıca 3 gruba ayrılırlar: 1. Öldürücü Zehirler: Düşmanı öldürmek veya yaralamak amacıyla kullanılırlar (Tablo 1). 70

17 Toksidromlar ve laç Zehirlenmeleri - II Tablo 1. Öldürücü zehirler Ad Fosgen Siyanhidrik Asid Sarin Askeri s n fland r lmas Pulmoner irritasyon Hemotoksik gaz Nörotoksik gaz Zehirin yay lma flekli Buharlar Buharlar Buharlar, aerosol, pulverizasyon Zehirin kullan m flekli Obus, büyük bomba Büyük bomba Bütün kimyasal savafl tipleri Bombard manda at ld miktar 1500 kg 1000 kg 1000 kg 20 C de suda yaklafl k çözünürlü ü Hidrolize %100 % C de buharlaflma mg/m mg/m mg/m 3 Fiziksel durumu C de C de S v Buhar S v S v S v S v Topra a bulaflt ktan sonra etki süresi C de ya murlu C de güneflli C de karl Birkaç dakika 1/4-1 saat 1/4-1 saat Birkaç dakika Birkaç dakika 1-4 saat 1/4-1 saat 1/4-1 saat 1-2 gün Etkili dozu >200 mg.dak/m 3 > mg.dak/ m 3 Solundu unda öldürücü dozu (15 l/dak. Ventilasyon) >160 mg.dak/m 3 >5000 mg.dak/m mg.dak/m 3 Cilde temasta öldürücü dozu 1500 mg/insan 2. Güçten Düflürücü Zehirler: Uygulandığında düşmanı belirli süre devre dışı bırakırlar. Bunlar psikotroplar veya sindirim bozuklukları indikatörleridirler (Tablo 2). 3. Nötralizan Zehirler: Uygulandıkları sürece düşmanı etkisiz kılan, genellikle öldürücü etkileri olmayan, caydırıcı nitelikli, dönüşümlü, irritan, göz yaşartıcı, kaşındırıcı vs. etkilere sahip maddelerdir (Tablo 3). 71

18 A. Gökhan Akkan Tablo 2. Güçten düflürücü zehirler Ad BZ Hardal Gaz Botulik A Toksini Askeri s n fland r lmas Psikotrop gaz Vezikan gaz Letal Madde Zehirin yay lma flekli Aerosol, kuru gaz Pulverizasyon Aerosol, kuru gaz Zehirin kullan m flekli Küçük bombalar, pulverizatör rezervuarlar Bütün kimyasal silah tipleri Küçük bomba, pulverizatör rezervuarlar Bombard manda at ld miktar 500 kg 1500 kg 400 kg 20 C de suda yaklafl k çözünürlü ü? %0.05 Çözünür 20 C de buharlaflma Az 630 mg/m 3 Çözünür Fiziksel durumu C de C de Kat Kat Kat S v Kat Kat Topra a bulaflt ktan sonra etki süresi C de ya murlu C de güneflli C de karl saat 2-7 gün 2-8 hafta Etkili dozu 100 mg.dak/m 3 >100 mg.dak/m 3 > 0.001mg (oral) Solundu unda öldürücü dozu (15 l/dak. Ventilasyon) 100 mg.dak/m mg.dak/m mg Cilde temasta öldürücü dozu 4500 mg/insan MESLEK ZEH RLENMELER Toksik maddeleri üreken veya kullanan işyerlerinde, tarımda vs. de çalışanlar bazen kazaen bazen de iyi önlemler alınmadığından bu maddelere ma- 72

19 Toksidromlar ve laç Zehirlenmeleri - II Tablo 3. Nötralizan zehirler Ad CN CS DM Askeri s n fland r lmas Lakrimojen rritan rritan Zehirin yay lma flekli Aerosol, kuru toz Aerosol, kuru toz Zehirin kullan m flekli Bütün kimyasal silah tipleri için Bombard manda at ld miktar 750 kg 750 kg 750 kg 20 C de suda yaklafl k çözünürlü ü Az çözünür Çözünmez Çözünmez 20 C de buharlaflma 105 mg/m 3 Az 0.02 mg/m 3 Fiziksel durumu C de C de Kat Kat Kat Kat Kat Kat Topra a bulaflt ktan sonra etki süresi C de ya murlu C de güneflli C de karl 2 hafta Etkili dozu 5-15 mg/m mg/m mg/m 3 Solundu unda öldürücü dozu (15 l/dak. Ventilasyon) mg.dak/m mg.dak/m mg.dak/m 3 Cilde temasta öldürücü dozu ruz kalırlar ve ortaya akut ya da kronik zehirlenme tabloları çıkar. Bunlar meslek hastal klar sayıldıklarından gelişmiş ülkelerde tedavi giderleri sağlık sigortaları tarafından karşılanır. Böyle zehirlenmelerden korunmanın en etkin yo- 73

20 A. Gökhan Akkan lunun tabii ki e itim olduğunu unutmamak gerekir. Mesleki zehirlenmelere neden olabilecek maddelerin sayısının sayılamıyacak kadar çok olduğu düşünülürse birçoğunun kabul edilebilir veya toksik limitlerin saptanamamış olması da alınacak önlemler ve hatta tedavi için büyük engel oluşturacağı aşikardır. Tablo 4 te sizlere çalışanların işyerlerinde nispeten fazla oranda maruz kaldıkları zehirli gaz ve dumanlara ait örnekler verilecektir. Tablo 4. Çal flanlar n iflyerlerinde maruz kald klar zehirli gaz ve dumanlar Toksik madde fl kolu Etki flekli Kabul edilebilir limitler Toksik limitler Akrolein Plastik, kauçuk, tekstil, reçine Göz ve solunum mukozas na irritan 0.1 ppm 5 ppm Akronitril Sentetik fiber, akrilik reçine, kauçuk Asfiksi 2 ppm 4 ppm Arsenik (anhidrit) Maden ay rac, rafineri Göz ve solunum mujozas na direkt etki, pulmoner ödem 50 ppm 500 ppm Civa duman Elektroliz Göz, G S ve akci er mukozalar na irritasyon 0.1 mg/m 3 28 mg/m 3 Do al gaz Madencilik, petrol Asfeksi 10 ppm 40 ppm Formaldehid Dezenfektan, kadavra haz rlanmas, ka t ve foto rafc l k Göz ve solunum mukozas na direkt etki, dermatit, ast m 3 ppm 100 ppm Fosgen Kimya, boya, insektisid yap m Solunum yolu infeksiyonu 0.1 ppm 2 ppm Hidrojen siyanid Elektronik, çiçek endüstrisi Sistemik etkiler 10 ppm 50 mg/m 3 Metan Madencilik Asfiksi Ozon Kaynak lambas, hava, kanalizasyon ve su ar tma Solunum yolu irritasyonu 0.1 ppm 10 ppm Sülfür dioksid Ka t, deterjan, maden endüstrisi Solunum yollar na direkt etki 5 ppm 74

21 Toksidromlar ve laç Zehirlenmeleri - II MMÜNOTOKS KOLOJ laç Alerjisi Genellikle molekül ağırlığı 500 den daha büyük maddelere karşı oluşan alerji ya da aşırı duyarlılık reaksiyonları, bu maddelere veya benzerlerine daha önceden bir duyarlılığın oluşması sonucu meydana gelmektedir. Daha sonra vücutta antikorların oluşması ve tekrar aynı toksik maddelere maruz kalındığında antijen- antikor reaksiyonu oluşturarak alerjik tipte olaylar görülmektedir. İlaç alerjisinin en önemli özelliği immünolojik reaksiyonlara dayanmasıdır. Alerjik reaksiyonlar immünolojik mekanizmalara göre dört gruba ayrılırlar: 1. Tip I alerjiler (anafilaksi), 2. Tip II alerjiler (sitotoksik), 3. Tip III alerjiler (Humoral, IgG, IgM-aracılı) 4. Tip IV alerjiler (Hücresel, IgE-aracılı). İlaç alerjisi sonucu kişilerde deri döküntülerinden anafilaksiye ve hatta ölüme kadar oluşan bir spektrum içinde belirtilere rastlanılabilinir. Özellikle penisilin gibi alerji potansiyeli yüksek ilaçların kullanımı sırasında çok dikkatli olunması ve gerekirse önlemlerin alınması yararlı olacaktır. Tablo 5 ve 6 da alerjide önemli rol oynadığı bilinen histaminin salınımına ve alerji sonucu ortaya çıkabilecek deri reaksiyonlarına neden olan ilaçlara ait örnekler verilmiştir: Tablo 5. Histamin sal n m na neden olan ilaçlar Kürarizanlar IV genel anestezikler Morfinomimetikler H1 antihistaminikler H2 antihistaminikler Solüsyonlar Antibiyotikler Çeflitli D- tübokürarin, süksinilkolin, panküronyum, atraküryum Tiyopental, metohekzital, ketamin, flunitrazepam, Morfin, fentanil, petidin, kodein Prometazin, klorfeniramin Simetidin, ranitidin, famotidin Dekstran, albumin Polimiksin B, kolistin, basitrasin, neomisin, gentamisin, tobramisin, amikasin, sisomisin Amfetamin, atropin, pentamidin, metilprednizolon 75

22 A. Gökhan Akkan Tablo 6. laç alerjisinde görülen belirtiler ve neden olan ilaçlar Prurit Ürtiker Kontakt dermatit Foto-allerjik reaksiyonlar Ekzematiform döküntüler Pigmentli eritemler Makülopapüler döküntüler Nodüllü eritemler Akut epidermik nekroz (Lyell sendromu) Penisilinler, aspirin Penisilinler, aspirin Penisilin, streptomisin, lokal anestezikler, kozmetikler, deterjanlar, neomisin Sülfamidler, tiazidler, nalidiksik asid, sülfonilüreler, griseofulvin, klorpromazin zoniazid, hidrazin bromür, hidralazin Fenolftaleinli laksatifler, nistatin, barbitüratlar, klordiaze poksid, penisilinler, fenilbutazon, tetrasiklinler, salisilatlar Penisilinler, sülfamidler, antipirin, barbitüratlar Oral kontraseptifler, sülfamidler Fenilbutazon, ko-trimoksazol, sülfamid, barbitüratlar EKOTOKS KOLOJ Sanayi devriminden sonra toprak, su ve havanın ksenobiyotikler denilen sağlık için zararlı maddelere maruz kalması önemli bir toksikolojik sorun olarak karşımıza çıkmıştır. Ayrı bir sinpozyumun konusu olabilecek büyüklükteki ekotoksikoloji hakkında bu bölümde özet bilgiler verilecektir (Tablo 7, 8 ve 9). Tablo 7. Çevre (toprak, su, hava) kirlenmesinde rol oynayan kimyasal kirleticiler Kimyasal kirleticiler Atmosfer (hava) Kara + Deniz sular Toprak Karbon gazlar ve s v hidrokarbon türevleri Deterjanlar Plastik maddeler Pestisidler Kükürt türevleri Azot türevleri A r metaller Florürler Kat partiküller "aerosoller" Fermente olan organik maddeler

23 Toksidromlar ve laç Zehirlenmeleri - II Tablo 8. DSÖ ne göre uyulmas gereken hava kirleticilerinin s n r de erleri Kirletici madde SO2 ve partikülleri NO2 O3 CO Pb Cd V Uyulmas zorunlu de erler 50 µg.m -3, y ll k ortalama (is, siyah duman) 125 µg.m -3, 24 saatlik ortalama (süspansiyon fleklinde toplam partikül) 150 µg.m -3, 24 saatlik ortalama 400 µg.m -3, 1 saatlik ortalama µg.m -3, 8 saatlik ortalama µg.m -3, 1 saatlik ortalama 10 µg.m -3 (9 ppm), 8 saatlik ortalama 30 µg.m -3 (27 ppm), 1 saatlik ortalama 0,5 µg.m -3, y ll k ortalama ng.m -3, kentlerde y ll k ortalama 1-5 ng.m -3, k rsal kesimde y ll k ortalama 1 µg.m -3, 24 saatlik ortalama BES N ZEH RLENMELER Bu bölümde çok yaygın olan gıda zehirlenmelerinden özet olarak bahsedilecektir. Botulizm Botulizm, gram (+) ve anaerob Clostridium botulinum tarafından oluşturulur. Özellikle nöromüsküler kavşakta asetilkolin salınımını inhibe eder. Çeşitli distoniler, blerospazm, spazmodik tortikolis, fasial hemispazm ve strabizm in tedavisinde kullanılır. Etkisi 2-3 günde ortaya çıkar ve yaklaşık 3 ay sürer. Konserve et, balık, sebze gibi gıdalarda üreyen bakterinin saldığı endotoksin (botulinus toksini) güçlü toksik etkiye sahiptir. İnsanda letal dozu 1 pg/kg dır (10-9). Botulinus toksini üremiş bir besinden bir çay kaşığının (yaklaşık 5 ml) yenmesi bile öldürücü olabilir. Botulizm, bekletilmiş gıdaların yenilmesinden saat kadar sonra barsak bozuklukları ve çok şiddetli karın ağrısı ile ortaya çıkar. Mide yıkanmasının faydası yoktur. Aynı yemeği yiyen herkeste görülmeyebilir. Akut botulizmin tanısı oldukça zordur. Erken dönemde bulantı, kusma, diyare karın ağrısı gibi GİS belirtileri görülür. Daha sonra ağız ve boğaz kuruması, dikkati toplayamama, ateş, konuşma güçlüğü, halsizlik, solunum güçlüğü, idrar retansiyonu gibi antikolinerjik belirtiler görülür. Bellek, sensoriyal duyular, temperatür ve refleksler normaldir. Komplikasyonları arasında aspirasyon pnömonisi 77

24 A. Gökhan Akkan Tablo 9. Çevre kirlenmesine neden olan toksik maddelerin çeflitli organlarda oluflturdu u belirtiler Organ Toksik Madde Belirti Deri Solvent, gazlar, iritanlar Dermatit Baz hepatotoksinler Purpura Dioksinler, klorlu bifenil bileflikler Akne s, zift, katran Fotosensitibilite, keratozis, kanser Kemik- Kas Dokusu Fosforlar Osteonekrozis Florürler Osteosklerozis Kadmiyum Osteomalasi Radyum Osteosarkom Hematopoietik Sistem Kurflun, hemalotik maddeler Anemi Benzen, radyoaktif maddeler Lösemi Sindirim Sistemi rritanlar Bulant, kusma Metaller, organofosfatlar Kolik Metaller Konstipasyon Hepatotoksinler, hemolitik maddeler Sar l k Vinil klorür, torium, arsenik Anjiosarkom Sinir Sistemi Kurflun bileflikleri, CO Bafl a r s Kimyasal organik maddeler Bafl dönmesi Pestisidler, organofosfatlar Konvülsiyonlar Metaller Serebrospinal etkiler Metaller, akrilamid Periferik nöropati Solunum Sistemi Gaz ve dumanlar rritasyon Fibrinojen buharlar Fibrozis Aspestoz, akci er karsinojenleri Kanser Kardiyovasküler Sistem Nitritler Hipotansiyon Karbontetraklorür, fenoller Aritmiler Antimon, karbondisülfid Miyokard dejenerasyonu önemlidir. Ölümler genellikle solunum yetmezliğinden veya pnömoniden olur. İnsanda daha çok A, B, E, F ve G tipi toksin bulunur. A, B ve E tiplerinde ölüm oranı yaklaşık %10-12 dir. Serum, kusmuk, mide içeriği, gaitada C. Botulinum ve botulinus toksini aranır. Tedavisinde, erken dönemde gastrik lavaj, semptomatik tedavi ve en etkin olarak botulizm antitoksini kullanılır. 78

25 Toksidromlar ve laç Zehirlenmeleri - II Deli Bal (Andromedotoksin) Zehirlenmesi Özellikle Karadeniz bölgesinde bulunan Rhododendron Luteum ve Rhododendron Poticum bitkilerinden beslenen arıların yaptıkları ballardan yiyen kişilerde görülen zehirlenme belirtileridir. Zehirlenmelere neden olan andromedotoksin adı verilen toksindir. Çoğunlukla öldürü olmayan deli balın akut zehirlenmelerinde; bulantı, kusma, gastroenterit, karın ağrısı, bitkinlik taşikardi, halüsinasyonlar, ateş nöbetleri, hipotansiyon, midriazis, bulanık görme, geçici körlük, aşırı salivasyon, eksitasyonlar ve ileri durumunda koma görülür. Ağır olmayan belirtiler saat içinde tedaviye gerek duyulmadan kaybolur. Fazla bal yenildiğinde tedavi gerekebilir ve tedavide Atropin ve diğer antikolinerjikler ile birlikte i.v. yolla serum fizyolojik kullanılır. MANTAR ZEH RLENMELER (MISETISMUS) Çok eski çağlardan beri insanlar tarafından yenilen çayır mantarlarından toksik olanlarının (Amanita muscaris, Amanita phalloides) zehirsiz olanlarından (Cantharella cibarius, Amanita cassarea, Russula vs.) ayırma güçlüğünden dolayı facialar meydana gelmiştir. Günümüzde kültür mantarlarının yetiştirilmesi nispeten zehirli çayır mantarlarına bağlı ölümleri azaltsa da özellikle kırsal kesimde yaşayanlar arasında zehirlenmeler görülmektedir. Zehirli mantarlar genellikle zehirlenme belirtilerinin ortaya çıkma sürelerine göre iki ana gruba ayrılırlar. Erken Belirti Gösteren Zehirli Mantarlar Bunlar yenmelerinden yaklaşık iki saat içinde şiddetli GİS belirtilerine neden olurlar ve 1-2 gün içinde iyileşirler. Bu gruptaki zehirli mantarlar da oluşturdukları belirtilere göre alt sınıflara ayrılırlar: Muskarinik (Kolinerjik) Sendrom Oluflturanlar (Clitocybe, nocybe, Mtcena pura): Aşırı terleme, tükrük, gözyaşı, bronş salgısı, karın ağrısı, diyare, vasodilatasyon, bradikardi, hipotansiyon, miyozis. Atropinik Sendrom Oluflturanlar (Amanita pantherina tüt mantarlar n içerdikleri antikolinerjik ibotenik asid, musimol ve izoksazol türevlerine ba l ): Konfüsyon, konuşma güçlüğü, motor uyarılar, konvülsiyonlar bazen koma. Halüsinojen Sendrom Oluflturanlar (Psilocybe, Conucybe Panaolus vs. mantarlar n n içerdikleri psilosibin ve psilosine ba l ): Halüsinasyon, baş ağ- 79

26 A. Gökhan Akkan rısı, konfüzyon, baş dönmesi, denge bozuklukları, bitkinlik, bradikardi, hipotansiyon. Gastrointestinal Sendrom Oluflturanlar (Agaricus, Boletus, Ramaria, Russula vs): Bulantı, kusma, karın ağrısı, diyare, ağır olgularda ayrıca KVS bozuklukları, kramplar. Geç Belirti Gösteren Zehirli Mantarlar Bunlar yenildiklerinden 6-72 sat sonra akut zehirlenme belirtileri gösterirler. Enzimatik metabolizmayı etkileyip şiddetli sitolitik etkiyle ağır organik bozukluklara ve ölüme yol açarlar. Bunlarda oluşturdukları belirtilere göre alt sınıflara ayrılırlar: Falloid Sendrom Oluflturanlar (Amanita phalloides, Amanita virosa, Amanita verna, Lepiota brunneomcarnata ve baz Galerina türlerinin içerdikleri amotoksinlere ba l ): Hepatootksisite, ağır diyare, dehidratasyon, ensefalopati, koma, hipovolemi, dolaşım yetmezliği, nefropati, hipoglisemi, kan pıhtılaşması ve damar tıkanıklığı. Giromitra Sendromu Oluflturanlar (Gyromitra esculenta n n içerdi i giromitrinin toksinine ba l ): Yorgunluk, baş dönmesi, GİS bozuklukları, dehidratasyon, akut hepatoselüler nekroz, konvülsiyonlar, hemolitik sendrom. Koprinus Sendromu Oluflturanlar (Coprinus atramentarius un içerdi i koprine ba l disülfiram benzeri etkiler): Yüzde kızarma, uyuşukluk, taşikardi, terleme, bulantı, başdönmesi, hipotansiyon, aritmi. Orelanus Sendromu Oluflturanlar (Continarius orelannus ve benzerlerinin içerdikleri orellanin toksinine ba l ): GİS bozujlukları, bitkinlik, anoreksi, baş ağrısı, ateş, kas ağrıları, 1-3 hafta sonra nefropatik sendrom (oligüri, anüri), nadiren karaciğer hasarı ve nörolojik bozukluklar. KAYNAKLAR 1. Curtis D. Klaassen, Mary O. Amdur and John Doull. Casarett and Doull s Toksicology, The Basic Science of Poisons. 3th Ed. Macmillan Publishing Company, İsmet Dökmeci. Toksikoloji, Zehirlenmelerde Tanı ve Tedavi. 3. Baskı, Nobel Tıp Kitapevi, Oğuz Kayaalp. Rasyonel Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji, 1. Cilt, 9. Baskı, Hacettepe YAŞ, Kent R Olson. Poisoning and Drug Overdose. 1th. Ed. Appleton and Lange, Lester M. Haddad and James F. Winchester. Poisoning and Drug Overdose. 2th. Ed. W.B. Sauders Com ace.orst.edu/info/extoxnet bio.hw.ac.uk/edintox Barbara G. Wells, Joseph T. Dipiro, Terry L. Schwinghammer, Cynthia W. Hamilton. Pharmacotherapy Handbook, 2th Ed. Mc Graw- Hill, Nurettin Abacıoğlu, Ertan Onursal, Kadir Hatunoğlu, Bilal Güneş. Farmalist, Türkiye Tıbbi İlaç Rehberi. Farmatıp Yayıncılık, 2. Baskı,