Bu proje Avrupa Birliği tarafından finanse edilmektedir. Uluslararası Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü (IEAP)

Transkript

1 Bu proje Avrupa Birliği tarafından finanse edilmektedir. Uluslararası Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü (IEAP)

2

3 Uluslararası Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü Versiyon 1.0 (Ekim 2009)

4 Uluslararası Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü REC Türkiye Hakkında REC Türkiye, siyasi görüşlerden ve çıkar gruplarından bağımsız, kâr amacı gütmeyen, uluslar arası bir kuruluş olan Orta ve Doğu Avrupa için Bölgesel Çevre Merkezi nin (REC) Türkiye deki ofisidir. REC Türkiye nin genel amacı, Türkiye nin çevre konusunda hukuki, kurumsal, teknik ve yatırım alanlarına yönelik kapasitesini güçlendirmek, böylelikle de AB çevre müktesebatının etkili bir şekilde uygulanması sürecini hızlandırmaktır. REC Türkiye, bu hedefe ulaşabilmek için, farklı finansal kaynaklar aracılığı ile yürütmekte olduğu çalışmalar çerçevesinde, hükümetler, sivil toplum kuruluşları (STK lar), özel sektör ve diğer çevresel paydaşlar arasında işbirliğini, bilgi paylaşımını ve çevresel karar alma süreçlerine halkın katılımını desteklemektedir. Uluslararası Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analiz Protokolü Yayının Orijinal Adı: International Local Government Greenhouse Gas Emissions Analysis Protocol (IEAP) Bu yayının basımı yararlanıcısının Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve sözleşme biriminin Merkezi Finans ve İhale Birimi olduğu Çevre Alanında Kapasite Geliştirme projesi kapsamında REC Türkiye tarafından Avrupa Komisyonu nun mali desteği ile gerçekleştirilmiştir. Ancak, yayının içeriği hiçbir şekilde REC Türkiye nin, Avrupa Komisyonu nun ya da diğer ilgili kurumların resmi görüşlerini yansıtıyor olarak algılanmamalıdır. Bu yayının bütün hakları Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na aittir ve hiçbir kısmı herhangi bir formda, yayın sahibi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve yayımcı Bölgesel Çevre Merkezinden izin alınmadan satılamaz ya da satılmak için çoğaltılamaz. 2011, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ISBN: Yayımcı: Bölgesel Çevre Merkezi- REC Türkiye İlkbahar Mahallesi 571. Cadde 617. Sokak No:8 Yıldız-Ankara, Türkiye Tel: +90 (312) Faks :+90 (312) E-posta: Web sitesi: Yayın Koordinatörü: Yeşim Aslıhan Çağlayan Editör: Gülçin Özsoy Çeviri: LINGOTURK Danışmanlık ve Dil Hizmetleri Ltd. Şti Redaktör: Ceren Akıncı Gözden geçiren: Tuğçe Kayaalp Kapak Çizimi: Özgür Kuvvet Tasarım uygulama: Bayt Ltd. 2

5 Sunuş REC Türkiye tarafından yürütülen ve ana faydalanıcısı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı olan Çevre Alanında Kapasite Geliştirme başlıklı Avrupa Birliği projesi kapsamında 20 nin üzerinde yayın hazırlandı. Bu yayınların bir bölümü konusunda uzman isimler tarafından proje için özel olarak hazırlanırken, bir bölümü de dünyanın önde gelen kurumları tarafından önceden hazırlanmış yayınların Türkçe ye çevirilmesi ile oluşturuldu. Elinizdeki bu yayın da onlardan bir tanesi. ICLEI (Sürdürülebilir Kentler Birliği) tarafından hazırlanan yayın, yerel yönetimlerin hem kendi bünyelerindeki faaliyetlerin hem de jeopolitik sınırları dahilindeki bölge halkının oluşturduğu sera gazı salımlarının sayısallaştırılmasına olanak sağlamak için kolay kullanılabilir kılavuzlar sağlanması amacıyla geliştirildi. Uluslararası Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü özellikle yerel yönetimlere özgü durumlar göz önünde bulundurularak hazırlandı ve onların ilgi alanlarına yönelik olarak şekillendirildi. Küresel iklim değişikliği ile mücadelede artık yerel yönetimler de söz sahibi yılında dünya nüfusunun yaklaşık %70 i kentlerde yaşayacak. Küresel iklim değişikliği ve buna bağlı olarak iklimsel aşırılıklar, kuraklık, sel, gıda yetersizliği, biyolojik çeşitliliğin azalması, türlerin yok olması, kitlesel göçler ve sosyal patlamaların ortaya çıkması kentlerin bu etkilere karşı daha kırılgan olmasına neden oluyor. Aynı zamanda kentler hızlı nüfus artışı ve yüksek enerji talebi nedeniyle de bu sorunun kaynakları arasında yer alıyor. Küresel sorunlara yerel çözümler bulunması noktasında yerel yönetimlere salımlarını ölçmeleri için anlalitik araçlar ve yöntemler sunan bu protokol Türkiye deki yerel yönetimlere yol gösterici bir yayın olma niteliğinde. Yayının çalışmalarınıza katkıda bulunması dileğiyle... Sibel Sezer Eralp Direktör Bölgesel Çevre Merkezi (REC) Türkiye 3

6 İÇİNDEKİLER 1. Giriş Amaç Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü nün Kullanımı ICLEI Hakkında Sera Gazı Yönetiminin Çerçevesi Protokole Uygun Olarak Raporun Hazırlanması 7 2. Genel İlkeler 8 3. Envanter için Gerekenler Analiz Parametreleri Gazlar Küresel Isınma Potansiyelleri Sınırlar Kurumsal Sınır - Yerel Yönetim Faaliyetlerinin Analizi Jeopolitik Sınırlar - Kent Ölçeğinde Analiz Kaynaklar Salım Kaynaklarının Hesaplanmasının Önceliklendirilmesi Baz Yıl Kapsamlar Yerel Yönetim Faaliyetleri için Salım Kapsamları KentÖlçekli Salımların Kapsamları Faaliyet Verileri Salım Faktörleri Ortalama/Marjinal Tier Sektörler Yerel Yönetimlerin Faaliyetlerine Yönelik Kurumsal Salımlar Durağan Enerji Ulaşım Kaçak Salımlar Endüstriyel Süreçler Tarım Arazi Kullanımı, Arazi Kullanımındaki Değişiklik ve Ormancılık Atık Kent Ölçeğindeki Salımlar Durağan Enerji Ulaşım Kaçak Salımlar Endüstriyel Süreçler Tarım Arazi Kullanımı, Arazi Kullanımındaki Değişiklik ve Ormancılık Atık Raporlama Küresel Raporlama Standartları Ulusal Raporlama Standartları Yerel Yönetimlere Özel Raporlama Rehberi Birleşik Raporlama Talimatları Göstergeler 47 Terimler Sözlüğü 48 Ekler - Satndartları Özeti 52 Ek A.1 BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 52 Ek A.2 Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO) Ek A.3 Küresel Raporlama Girişimi (GRI) 54 4

7 1. Giriş ICLEI (Sürdürülebilir Kentler Birliği), yerel yönetimlerin hem kendi bünyelerindeki faaliyetlerin hem de jeopolitik sınırları dâhilindeki bölge halkının oluşturduğu sera gazı salımlarının sayısallaştırılmasına olanak sağlamak için kolay uygulanabilir kılavuzlar sağlamak amacıyla Uluslararası Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü nü geliştirmiştir. ICLEI ortak konvansiyonlar ve standart bir yaklaşım geliştirerek yerel yönetimlerin sera gazı salımlarında dikkate değer bir azaltımı gerçekleştirmelerini amaçlar. Bu protokolde tanımlanan standart yaklaşım, yerel yönetimler arasında karşılaştırmanın gerçekleştirilmesini, çeşitli bölge halkının çalışmaları ile başarılan sonuçların bir araya getirilmesini, toplanmasını ve sonuçların raporlanmasının karşılaştırılmasını kolaylaştırır. Bu protokol, yeni konular ortaya çıktıkça ve çözüme kavuştukça, değişmeye ve gelişmeye devam edecektir. Bu protokolde yer alan bazı başlıkların uygun bir yerel bağlamda ele alınabilmesi için Ülke / Bölge Ekleri geliştirilmektedir. Ekler, ilgili ülke veya bölge için uygun veri kaynaklarını da içererek, bu belgede ana hatları belirtilen ilkelerin her bir ülke veya bölgede nasıl uygulanacağının tanımını içerir. Protokol ile ilgili daha fazla bilgi almak veya açıklık getirilmesini istediğiniz konular için lütfen yerel ICLEI ofisinizle temasa geçiniz. İletişim bilgilerine sitesinden ulaşabilirsiniz. 1.1 Amaç Uluslararası Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü nün amacı: Bir yerel yönetimin ve bölge halkının, iklim değişikliği üzerindeki etkilerini kavramalarını teşvik etmek ve bu etkiyi azaltmak amacıyla yapılabilecek değişiklikler hakkında onları bilinçlendirmek. Uygulayıcıların toplum düzeyinde mümkün olabildiği ölçüde ve uygunlukta, tam ve doğru salım analizleri geliştirmelerini sağlamak. Farklı kentlerin, tutarlı, detaylı ve politikaya yönelik bir biçimde karşılaştırılmasını desteklemek. İklimsel hedeflere yönelik ölçümlerin yapılmasını sağlamak. Geniş kitlelerce anlaşılabilir ölçülerin kullanılmasını sağlamak. Diğer ağların ve kuruluşların, Uluslararası Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü çerçevesinde özel rapor oluşturma gereksinimlerini belirlemek ve Mevcut ya da potansiyel yasal gereklilikler ile salım sertifikasyon olanaklarını eş zamanlı olarak yürütmek. 1.2 Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü nün Kullanımı Bu protokol çeşitli kuruluşlarda uygulanabilir olsa da, yerel yönetimlere özgü durumlar göz önünde bulundurularak hazırlanmış ve onların ilgi alanlarına yönelik olarak şekillendirilmiştir. Bu protokolün bileşenleri aynı zamanda devlet ve il düzeyinde kurumlarda, yarı-resmi kurumlarda ve hizmet bölgelerinde de uygulanabilir. 5

8 Bu protokol, Ulusal /Yerel Ekler ile birlikte, yetki organlarına, yerel eylem planlamasında ve uygulanmış ya da önerilen önlemlerin etkilerini ölçmede yardımcı olacaktır. Önemle, bu Protokol, yerel yönetimlerin tam salım analizlerini ve stratejilerini tamamlamaya yardımcı olarak kullanacakları araçların bir parçası olmalıdır. Bu belge, bir salım analizini gerçekleştirmek için temel çerçeveyi ortaya çıkardığından kullanıcılar, ICLEI den elde edebilecekleri ek bilgilere de başvurabilirler. 1.3 ICLEI Hakkında 1990 yılında kurulan ICLEI- Sürdürülebilir Kentler Birliği, yerel çalışmalarla çevresel koşulları geliştirmeye kendilerini adamış il ve ilçe yönetimlerinin oluşturduğu bir birliktir. ICLEI, sürdürdüğü kampanyaları ile başlıca çevresel sorunlara politik farkındalık kazandırmakta, yerel yönetimlerce bu sorunların saptanmasını ve sürdürülebilir bir gelişim için ilerleyişlerini sürdürmelerini sağlamak amacıyla eğitim ve teknik yardım sağlamaktadır. ICLEI, hem küresel iklim değişikliğinde hem de hava kalitesinin azalmasında etkili rolü olan sera gazı salımlarını azaltmak amacıyla yerel yönetimlerin çabalarına destek olur. Bu amaçla ICLEI, yerel yönetimlere salımları ölçmeleri için analitik araçlar ve yöntemler sunar. Böylece yerel yönetimler, salım azaltım hedeflerini belirleyebilir ve hedeflerine ulaşabilirler. ICLEI sera gazı salımları düşürülmesiyle, bölge halkının tamamının hayat kalitesinin iyileştirilmesine odaklanan faaliyetleri destekler. (örn. hava kalitesini iyileştirilmesi, trafik sıkışıklığının azaltılması, yerleşim bölgelerinde ve iş yerlerinde mali tasarrufun sağlanması). 1.4 Sera Gazı Yönetiminin Çerçevesi Yerel yönetimler, sera gazı salımlarının temel analizlerinden başlayarak; strateji geliştirme ve azaltım yöntemlerinin uygulanması, izlenmesi, raporlanması ve yeniden değerlendilmesine kadar proje yönetiminin kapsamlı döngüsünü uygulamalıdır. Bu unsurlar daha detaylı olarak aşağıda açıklanmıştır. Sera Gazı Salım Envanterinin Yürütülmesi Salım envanteri seçilen analiz yılı için, yargının jeopolitik sınırları tarafından belirlenen, biri yerel yönetimlerin faaliyetleri ve diğeri de kent ölçeğinde tüm sektörlerden kaynaklanan salımlar için, iki paralel analizden oluşmalıdır. Yerel yönetim faaliyetlerinden oluşan salımların çoğunluğu genellikle kent ölçeğindeki salımların bir alt kümesidir. Yargı kapsamında salım kaynakları verilerine erişimdeki zorluk nedeni ile, kent ölçeğindeki salımların modellenmesinde, genellikle ulusal ve yerel alan bilgisinin bir birleşimi gerekecektir. 6

9 Azaltım Hedefinin Oluşturulması Salım azaltım hedefi, yerel yönetimin hedeflenen yıl itibarıyla düşürmeyi amaçladığı sera gazı salım miktarıdır. Bu hedef, bir baz yılına göre hangi salımların azaltılmış olacağının genellikle yüzde şeklinde ifadesi biçiminde belirtilir. Hedefin oluşturulması, yönetimin diğer organlarındaki hedefler, eş düzeydeki topluluklar, fizibilite çalışmaları ve sorunun aciliyeti değerlendirilerek yapılmalıdır. Farklı baz yılları, hedef yılları ve hedefler; yönetim faaliyetleri ve kent ölçeğindeki salımlar ile bağlantılı olarak oluşturulabilir. Bu konu hakkında ek açıklamalar, her bir Ulusal/Bölgesel Ek te yer alacaktır. Salımların Azaltılması için Stratejinin Geliştirilmesi Bir strateji ve salım azaltım önlemleri, yerel yönetimin sera gazı salımlarının azaltımında nasıl bir yol izleyeceğini göstermelidir. Birçok belediyenin, bir baz yıla göre, sera gazı salımlarının azaltılması amacıyla uygulayacağı programlar veya önlemler (enerji tasarrufu, çöp gazlarının geri kazanımı, atık azaltımı, yakıt dönüşümü, ulaşım planlaması, arazi kullanımı planlaması, vs.) olacaktır. Strateji, salımların düzeyinde azalmaya katkıda bulunacak yeni ve önerilen önlemlerle birlikte, bu mevcut önlemleri belirlemeli ve nicel olarak ölçmelidir. Salım envanterinde olduğu gibi strateji de biri kent ölçeğinde sera gazının azaltılması ve diğeri de yerel yönetimlerin faaliyetlerinden kaynaklanan salımların azaltılması olarak iki paralel analizden oluşmalıdır. İzleme Süreci ve Sonuçların Raporlandırılması İzleme süreci; kente, sera gazı yönetimi uygulamalarındaki etkiyi ölçme fırsatı veren önemli bir süreçtir. Bu süreç aynı zamanda başarıların altını çizme, önemli bilgileri değerlendirme ve gelecek sera gazı çalışmalarına yön verme fırsatlarını da sunar. Sürecin doğru bir şekilde izlemesi için, her yıl yapılan analizlerin, uygun yöntemleri ve veri kaynaklarının kullanımı ile karşılaştırılabilir olması gereklidir. Ayrıca, eğer yerel yönetim herhangi bir tesisinin çalışmasını ya da hizmetlerinden birini durdurduysa, salımlardaki herhangi bir artış ya da azaltımın yanıltıcı olmaması için, hazırlanan her ilerleme raporunda bu noktaya değinilmelidir. 1.5 Protokole Uygun Olarak Raporun Hazırlanması Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü, yerel yönetimlerin kullanımına yönelik hazırlanmış olsa da alt-ulusal envanterleri bir araya getirme ihtiyacında olan diğer taraflarca da faydalı bulunacaktır. Protokol; yerel yönetimlerin sera gazı yönetim programlarına hem yol göstermek hem de bir standart getirmek amacıyla tasarlanmıştır. Protokolün geliştirilmesinin bu aşamasında, yerel yönetimlerin kendi tanılarını, Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımları Analizi Protokolü standartlarında koyabilmeleri amaçlanmıştır. Sera gazı yönetimlerinin protokole uygun olup olmadığını konusunda daha resmi bir kaynak edinme arayışında olan taraflar için, gelecekte ICLEI bünyesinde bir denklik ve onay mekanizmasının oluşturulması düşünülmektedir. Bu Protokol ün kullanıcılarının, envanter derlenmesi ve raporlanması için, sunulan bilginin Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımları Protokol ü ile uyumlu olduğunu belirtmeleri istenir. Belgenin standartları içeren bölümlerinde -melı, -mali gereklilik kipleri, sera gazı envanterinin protokole uygun bir şekilde hazırlanmasındaki gereklilikleri açıklığa kavuşturmak için kullanılmıştır. Bu resmen raporlanmış olan, uygulanan standartın ve sonucundaki bilginin tutarlılığını arttırmayı amaçlar. 7

10 2. Genel İlkeler Yerel yönetimlerin genellikle kendi yetki sınırları içinde yapılan geniş çaplı eylemleri içeren sera gazı yönetim programlarına gereksinimleri vardır. Yerel yönetim sera gazı envanterleri, yerel yönetimin kendi faaliyetleri ve yönettikleri bölge halkı olarak iki parçadan oluşur. Yerel Yönetim Faaliyetlerine İlişkin Salımlar - Yerel yönetim faaliyetleri sonucunda oluşan salımlar, yerel yönetimlere göre nispeten daha karmaşık yapıya sahip özel kuruluşların sera gazı salımları ile benzer özellikler barındırır. Buna bağlı olarak salım envanter gereksinimleri, Dünya Kaynakları Enstitüsü (WRI) ve Dünya Sürdürülebilir Kalkınma İş Konseyi (WBCSD) tarafından hazırlanmış Sera Gazı Salımı İnsiyatifi - Kurumsal Hesaplama ve Raporlama Standartları ndan farklı değildir. Kent Ölçeğindeki Salımlar: Kent ölçeğinde hesaplanan salımlar, ulusal sera gazı salım envanterlerinin hazırlanması için kullanılan yöntemlerden daha farklı bir yöntem gerektirir. Bunun öncelikli sebepleri; Yerel yönetemlerin imkânlarını yansıtan bir analizin ihtiyacı ve sera gazı salımına yol açan yerel faaliyetlerin yerel düzeyinin belirlenmesinde karşılaşılan güçlükler, bunun öncelikli sebepleri arasında yer alır. Analizin bütünlüğünün maksimum düzeyde olması ve sonuçların politika geliştirmeye uygun bir şekilde sunulması için yerel yönetimlerce bağlı kalınması gereken bazı genel ilkeler vardır.yerel Yönetimler Sera Gazı Salımları Analizi Protokolü nün gelişimi ve uygulamasında; hesaplama ve raporlamada net sonuçlar almak amacıyla finans sektöründe kullanılan ilkelere bağlı kalır. Bu ilkeler, bu protokolde olduğu gibi, daha önce de Dünya Kaynakları Enstitüsü ve Dünya Sürdürülebilir Kalkınma İş Konseyi nce sera gazı salımlarının hesaplanması ve raporlanması süreçlerinde uygulanmak üzere uyarlanmıştır. Uygunluk - Relevance: Sera gazı envanteri, yerel yönetimin ya da yerel yönetimin hizmet alanı içindeki halkın sera gazı salımlarını uygun bir şekilde yansıtmalıdır. Yerel Yönetimin kontrölü ve kullanıcıların karar alma ihtiyaçları için sorumluluğu üstlendiği bölgeyi yansıtan bir biçimde hazırlanmalıdır. Bütünlük - Completeness: İlgili envanterde, sera gazı salım kaynakları ve faaliyetler açık bir şekilde tanımlanmalıdır. Herhangi bir istisnai durum söz konusu ise bu durum açıklanmalıdır. Uyumluluk - Consistency: Zamanla hesaplanmış salım değerleri ile ilgili karşılaştırmalara olanak tanıyan uyumlu yöntemler kullanılmalıdır. Herhangi bir veride, envanter içeriğinde, yöntemlerde veya bağlı etkenlerde herhangi bir zaman diliminde oluşan değişiklikler açıklanmalıdır. Şeffaflık - Transperancy: Denetimin gerekli olması durumunda, bir denetim sürecinin sağlanması için bütün ilgili konular gerçklere dayalı ve tutarlı bir şekilde açıklanmalıdır. İlgili tüm varsayımlar açıklanmalı ve daha önce kullanılmış uygun muhasebe yöntemleri, örnekleri ve veri kaynakları içeren belgeler kullanılmalıdır. Bu, protokolü ya da ilgili ek belgeleri de içerebilir. Doğruluk - Accuracy: Hesaplanan sera gazı salım değerlerinin, sistematik olarak esas miktarların üzerinde ya da altında olmaması; tutarlılığın, raporlanan içeriğin doğruluğu, kullanıcıların tereddüt duymadan hakkında karar vermelerine yeterli olması gerekmektedir. 8

11 3. Envanter için Gerekenler Salım envanteri iki paralel analizden oluşmalıdır, Bunlardan ilki; yerel yönetimin faaliyetlerini, ikincisi ise idarenin jeopolitik sınırlarının belirleyeceği şekilde, bölge halkının salımlarını temsil eden kent ölçekli tüm sera gazı salımlarını içermelidir. Yerel yönetim faaliyetlerinden kaynaklanan salımların çoğu, kent ölçeğindeki salımların bir alt kümesini oluşturur (yerel yönetim faaliyetlerinin kentin jeopolitik sınırları dışına taştığı durumlarda sınırlı ölçüde istisnai durumlar söz konusu olmaktadır). Kent ölçeğindeki salımların analiz edilmesinde bazı güçlüklerle karşılaşılmaktadır. Yerel yönetimler genellikle alt ulusal ölçekteki bölgelerin idaresinden sorumludurlar. Merkezi hükümetin, BMİDÇS kapsamında raporlama amacıyla hazırladığı ulusal sera gazı envanterlerinin derlenmesi aşmasında kullandığı aynı bilgi kaynaklarını kullanamazlar. Ulusal hükümetlerin ithalat ve ihracat üzerinde denetimleri olması nedeni ile, enerji ve madde akışı kayıtları genellikle en doğru olarak ulusal düzeyde bulunur. Analiz kapsamındaki alan ulusal seviyeden, yerel ölçeğe düşürüldüğünde, madde ve enerji akışıyla ilgili kayıtların doğruluğunda ve gerçeğe yakınlığında azalma meydana gelmektedir. Analiz kapsamındaki alan kent ya da belediye düzeyine indirgendiğinde ise, madde ve enerjinin idari sınırlar arasındaki akışını izlemenin güçlüğü dolayısıyla, analizin doğruluğu daha da azalabilmektedir. Sera gazı salımlarının kent ölçeğinde modellenmesi için ulusal ve yerel bilgilerin bir arada kullanılması gerekebilir. Bu bölümde hesaba katılması gereken bilgiler, bunların nasıl tanımlanacağı ve organize edileceği açıklanmaktadır. Zaman içerisinde ve yerel yönetimler arasında karşılaştırılabilir sonuçlar alınmasının kolaylaştırılması için bu unsurlar için ortak bir yaklaşıma ihtiyaç vardır. Salım raporlamada hangi kaynakların ve salım kapsamlarının dahil edilmesi gerektiği ile ilgili bilgi, ayrıca 4. Bölüm de belirtilmiştir. 3.1 Analiz Parametreleri Salım envanteri, bir yıllık süre içerisinde, yerel yönetimlerin kendi faaliyetlerinden (hizmetlerinden) ve kent ölçeğinden kaynaklanan salımların, birbirinden ayrı analizlerinden oluşur. Yerel yönetimlerin hizmetlerini ortaya koyan kurumsal envanter ve kent ölçeğindeki envanter kendi içlerinde, sera gazı salımlarının sınıflandırılabilmesi amacıyla uluslararası sera gazı salımları sınıflandırma standartlarına göre belirlenmiş alt sektörlere ayrılmıştır. Bir salım envanteri, bölgenin dikkatli analizi, salımlar üzerindeki kontrol derecesi (kapsam) ve veri kaynaklarının güvenilirliği ve kullanılan yöntemin hesap sağlamlığı (tier) esaslarına göre hazırlanır. Yerel yönetimler her bir sektör için gerekli bilgiyi dahil etmek adına her türlü çabayı göstermelidirler. Program yöneticileri tarafından karşılaştırmalı raporlar hazırlanırken her sektöre özgü göstergelerin dahil edilmesi salım düzeylerinde normalleşme sağlar ve faaliyetleri enerji yoğunluğuna göre aralarında karşılaştırılabilir kılar. Göstergelerin seçimi ve veri kaynakları hakkında ek bilgiler her bir Ulusal /Yerel ek belgede yer alacaktır. 9

12 3.1.1 Gazlar Yerel yönetimlerin sera gazı salım analizinde yer alması ve miktarlarının belirtilmesi gereken sera gazları şunlardır: Karbondioksit (CO 2 ), Metan (CH 4 ), Diazot monoksit (N 2 O), Perflorokarbonlar (PFCs), hidroflorokarbonlar (HFCs) ve Sulfürheksaflorid (SF6). Yerel Yönetim ve kent ölçekli envanterlerde, karbondioksit (CO 2 ), Metan (CH 4 ) ve Diazot Monoksit (N2O) gazları genellikle fosil yakıtların yanması, elektrik üretimi ( elektrik kullanımı ile ilgili dolaylı salımlar), atık bertarafı ve atık su kaynaklıdır. Bu faaliyetler, sera gazı salımlarının önemli kaynaklarıdır. Önem sırasına göre sera gazı salımları hakkında daha geniş bilgi için Bölüm e bakınız. Karşılaştırmalı Olarak Biyolojik ve Fosil Karbon Kaynakları CO 2 salımlarının verimli bir şekilde değerlendirmesi, salımlarda bulunan karbon içeriğin kaynağına bağlıdır. Fosil yakıtların yanması sonrasında, atmosferde doğal karbon çevrimine ait olmayan karbon salımı meydana gelir. Buna karşılık biyolojik yakıt yandığında ise; biyokütlenin doğal sürecinde yaşamını tamamlayıp çürüdüğünde de oluşan, karbondioksit meydana gelir. Bu karbonun, doğal karbon çevriminin bir parçası olduğu kabul edilir. Bu nedenle biyoyakıt kullanımının iklim değişikliğinde uzun süreli bir etkisi olmaz. Yerel yönetimler, analizlerde Arazi Kullanım Değişikliği ve Ormancılık adı altında bir başlığa yer vermediler ise, odun ya da biyokütlenin yakılması salım envanterinde Kapsam 1, CO 2 kaynağı olarak gösterilmemelidir. Yanma sonrası oluşan CO 2 haricindeki tüm sera gazlarının salımları gösterilmelidir. Yerel yönetimler, bazı sera gazı yönetimi programlarının raporlama gereksinimleriyle uyumlu olması ve enerji tüketim alışkanlıklarının ve eğilimlerinin daha iyi anlaşılması için biyojenik CO 2 kaynakları hakkında veri toplamalı ve bu veri bilgi unsuru olarak değerlendirilmelidir. Şunu da eklemek gerekir ki; harmanlanmış yakıt kullanıldığı takdirde, (örn; %20 si Biyodizel, %80 i mineral dizel olan B20) yakıtın fosil kesiti yerel yönetimin salım değerlerine eklenir. Benzer şekilde, biyoyakıt yanması sonucunda oluşan CO 2 haricindeki tüm sera gazlar doğal karbon çevriminin parçası değildir ve salım analizlerinde mutlaka yer almalıdır. Yaşam Döngüleri Hakkında Not: Bazı durumlarda biyoyakıtlar, enerjileri yüksek ya da diğer çevresel sonuçları olan kaynaklardan oluşurlar. Örn; tek bir üründen elde edilen etanolun üretiminde, belirli miktarda gübre ve böcek ilacı gibi çeşitli petrokimyasallara ihtiyaç duyulacaktır. Bu durum, yakıtın elde edileceği ekinin türü, bölgesel etkenler ve çoğalan uygulamalara bağlı olarak çeşitlilik gösterir. Biyojenik karbon kaynakların ne şekilde işleneceği farklı bir konu olmasına rağmen önem taşımaktadır. Kömür ocakları ve rafineri gibi kaynaklarda oluşan salımlar, protokol çerçevesinde Kapsam 3 olarak nitelendirilebilir. Analizin sınırlarını aşması nedeniyle, yaşam döngüsü değerlendirilmesine bu protokolde yer verilmemiştir ancak yerel yönetimlerin biyoyakıt kullanımı konusunda, bu yakıtların üretim aşamalarında oluşan salımları göz önünde bulundurmaları önemle tavsiye edilir. Çöp gazının veya kanalizasyon gazının yakılarak imha edilmesi veya elektrik enerjisi elde etmek için yakılması ise insan kaynaklı karbondioksit salımlarına katkı sağlamaz. Oksitlenmiş (enerji kazanımı yaparak ya da yapmadan yakma) düzenli depolama veya kanalizasyon gazları, gazın yakılması sürecinde metan gazı, karbondioksit gazına dönüştüğünden biyokütlenin yakılması olayı ile aynı kabul edilir. Organik maddenin doğal şartlarda çürümesi sonucunda karbondioksit, organik maddenin oksijensiz 10

13 ortamda çürümesi sonucunda ise metan gazı oluşur. Bu süreç ise doğal karbon döngüsünün bir parçası olarak ortaya çıkmaz. Dolayısıyla, metan gazı salımının engellenmesi amacıyla düzenli depolama gazının veya kanalizasyon gazının elektrik üretimi amacıyla kullanılmasıyla, doğal çürüme sonucunda oluşacak karbondioksit salımından daha fazla karbondioksit salımı gerçekleşmez. Bu konuyu şöyle örneklendirebiliriz; Ormanda yetişmekte olan bir elma düşünün. Olgunlaştığında, dokularında belli miktarda karbon içerecektir. Doğal döngüde elma ağaçtan düşer, çürür ve daha önceleri fotosentez yoluyla alınmış olan bu karbonu CO 2 formunda atmosfere verir. Bu, doğal karbon döngüsünün bir parçasıdır ve CO 2 salımı yeni bir salım kaynağı değildir. Eğer insanlar bu elmayı alıp düzenli depolama alanına gömerlerse, elma çürüyecektir ancak alanın oksijensiz koşulları elmanın dokusundaki karbonun, CO 2 aksine metan olarak salımına neden olacaktır. Metan gazı, atmosfere verildiğinde karbondioksit gazına göre 21 kat daha fazla ısı tutma özelliğine sahip olduğundan ve CO 2 yerine metan salımından insanlar sorumlu olduğundan, sera gazı salımlarına yeni bir kaynak olarak düşünülür. Buna karşılık, metan gazının doğrudan atmosfere verilmesi yerine, depolanıp yakılarak karbondioksite dönüştürülmüş olur. Bu sürece dahil olan karbon miktarı değişmediğinden, salınan CO 2 miktarı doğal çürüme sonucunda atmosfere verilen miktara yakındır. Bu nedenle çöp gazlarının yakılmasıyla atmosfere verilen CO 2, sera gazı salımına sebep olan bir kaynak olarak nitelendirilmez Küresel Isınma Potansiyelleri Sera gazı salımları hesaplanırken, toplam sera gazı salım miktarını temsil eden tek bir sayının ortaya koyulabilmesi amacıyla her bir gaz, karbondioksit eşdeğerine dönüştürülebilir (CO 2 -eş). Karbondioksit eşdeğeri (CO 2 -eş), değişik etki güçlerindeki sera gazlarının miktarlarının, her bir gazın iklim değişikliği üzerindeki ayrı etkileri temel alınarak birlikte hesaplanmasını sağlayan standart ölçü birimidir. CO 2 -eş, küresel iklim değişikliğinde aynı etkiyi gösterebilecek CO 2 miktarlarını esas alır. Örn; diazot monoksit gazının küresel ısınmaya olan etkisi, karbondioksite oranla 310 kat daha fazladır. Başka bir deyişle bir N 2 O, 310 CO 2 -eş birime denktir. Bu dönüşüm faktörü, gazın Küresel Isınma Potansiyeli olarak adlandırılır. Küresel ısınma potansiyeli, belirli bir zaman dilimi (genellikle 100 yıl), gazın atmosferde kaldığı süre ve bu süredeki etkisi temel alınarak hesaplanmıştır. (10 yılda atmosferden atılan etki gücü daha yüksek bir gazın potansiyeli, 50 yılda atmosferden atılan, daha az etkili bir gazın potansiyeline oranla daha az olabilir.) Yerel yönetimler genellikle, Birleşmiş Milletler Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) nin İkinci Değerlendirme Raporu nda belirtilmiş küresel ısınma potansiyellerini kullanarak, ulusal raporun oluşturulmasında Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) tarafından tanımlanan kuralları takip etmelidirler. IPCC tarafından daha güncel verilerin yayımlanması ve uluslararası alanda kabul görüp kullanılmaya başlanması durumunda bu değerler gelecekte değişebilir. Yerel yönetimler, BMİDÇS tarafından belirtilen ve 100 yıllık bir zaman dilimini temel alan küresel ısınma potansiyellerini kullanmalıdırlar. En yaygın gazların küresel ısınma potansiyelleri Tablo 1 de gösterilmiştir. 11

14 Tablo 1. IPCC İkinci Değerlendirme Raporu na göre Küresel Isınma Potansiyelleri (KIP) Gaz KIP Karbondioksit (CO 2 ) 1 Metan (CH 4 ) 21 Diazotmonoksit (N 2 O) 310 Hidroflorokarbon-23 11,700 Hidroflorokarbon ,800 Hidroflorokarbon -134a 1,300 Hidroflorokarbon -143a 3,800 Hidroflorokarbon -152a 140 Hidroflorokarbon -227ea 2,900 Hidroflorokarbon -236fa 6,300 Hidroflorokarbon mee 1,300 Perflorometan (CF 4 ) 6,500 Perfloroetan (C 2 F 6 ) 9,200 C 3 F 8 7,000 C 4 F 10 7,000 C 5 F 12 7,500 C 6 F 14 7,400 Kükürt Heksaflorid (SF 6 ) 23, Sınırlar Geniş kapsamlı hizmet sağlayan ve çok işlevli bir kuruluşun sınırlarını belirlemek oldukça güçtür. Bu Protokol, sınırların belirlenmesinde, yerel yönetimlerin geniş kapsamlı rolünü, yerel halkı etkileyen politikaların geliştirilmesi ve yerel halka hizmet sağlayan teşebbüsleri de içerecek şekilde ele alan kontrol ve etki yaklaşımlarının bir uzantısını kullanır. Bir yerel yönetime uygulanabilir iki sınır aşağıda belirtilmektedir. Kurumsal Sınır Özel sektör raporlarıyla tutarlı bir şekilde, yerel yönetimin kontrolü altındaki faaliyetleri kapsar. Bazı faaliyetlerin iki sektör arasında paylaşılması durumunda oransal pay yaklaşımı gerekebilir. Jeopolitik Sınır Yerel yönetimin bulunduğu fiziki alanı/bölgeyi kapsayan yetki sınırları. Eksiksiz bir yerel yönetim sera gazı salım envanterinde, yerel yönetim faaliyetleriyle ilgili salımlar ve kent ölçeğindeki tüm faaliyetler ayrı bir biçimde hesaplanmalıdır. 12

15 Kurumsal Sınır Yerel Yönetim Faaliyetlerinin Analizi Yerel yönetimin faaliyetlerini temsil eden kurumsal ölçekteki sera gazı salımlarının analizi, belli başlı tüm kuruluşlarının ve hizmetlerinin sera gazı salımlarını içermelidir. Salımın nerede gerçekleştiğinden bağımsız olarak yerel yönetim faaliyetlerinin sonucunda oluşan tüm salımlar dâhil edilmelidir. Bazı durumlarda, yüksek miktarda elektrik kullanımı ve atık depolama gibi faaliyetlerden kaynaklanan salımlar, genellikle yerel yönetimin jeopolitik sınırları dışında gerçekleşir. Salımların oluştuğu alanın fiziksel konumu, hangi salımların analizde yer alacağı kararıyla ilgili değildir Jeopolitik Sınırlar Kent Ölçeğindeki Analiz Kent ölçeğindeki salımların analizi, yerel yönetimin jeopolitik sınırları dâhilinde oluşan tüm sera gazı salım analizlerini içermelidir. Nelerin raporlanması gerektiğine dair ilgili bilgi Bölüm 4 te ve her bir Ulusal/Yerel Ek Belgede sunulmuştur. Kent sınırı içinde gerçekleşen faaliyetler, politikaların uygulanması, denetleme birimleri, eğitim programları ve bölge halkına sunulan atık yönetimi gibi alanlardaki hizmet seçeneğiyle kontrol edilir veya etki altına alınır. Bazı yerel yönetimler, kimi faaliyetler sonucundaki salım düzeylerini kontrolde yeterli etkiye sahip olmayabilirler ancak sera gazı salımı gerçekleştiren faaliyetlerin tamamının analizde yer alması için gayret göstermeleri gerekir. Kentin kendi sınırlarında ayrı analizler yürütülmesi durumunda, sınırların kesiştiği durumlara rastlanabilir. Bu gibi durumlarda yönetimlerin veri toplama ve diğer görevlerde işbirliğinde olmaları tavsiye edilir. Bir yerel yönetimin jeopolitik sınırlarında oluşan salımlar başka bir yerel yönetimin salım envanterinde yer almış olabilir ancak bir araya getirirken gereksiz çift hesaplamanın önüne geçmek önemlidir. Kent ölçeğindeki envanterler için göz önünde bulundurulması gereken en önemli kriter jeopolitik sınırlar olmasına karşın, kararlar ve önlemler toplum içerisinde alındığından bazı durumlarda jeopolitik sınırların dışında oluşan salımların da hesaba katılması gerekir. Salım kaynaklarının birbirinden ayrı bir şekilde nasıl hesaplanacağına dair daha detaylı analiz Bölüm da açıklanmıştır Kaynaklar Salım envanteri hazırlarken tüm salım kaynakları; uygunluk, bütünlük ve tutarlılık esaslarına göre ele alınmalıdır. Her ne kadar bu, her yerel yönetimin kendi şartlarında yorumlanmalı ise de bu bölümde envanter derlemesine yönelik kabul edilebilir bir yaklaşım sağlanmaktadır. Yerel yönetimlerin salım envanterlerine ekleyebileceği kaynaklar ve yakıt çeşitleri için bir sınırlandırma olmasa da tutarlılık çok önemlidir. Envantere, örneğin iklimlendirme sistemlerinden kaynaklanan hidroflorokarbon salımlarının eklenmesi kararı alındıysa, bu veriler, salım analizlerinin yapıldığı tüm yıllara eklenmelidir. Buna benzer olarak, referans olarak alınan salım envanteri ile bağlantılı bir salım azaltım hedefleniyorsa, asıl salım kaynağı envanterde yer almalıdır. Örneğin; yerel yönetimin sınırındaki kapalı katı atık düzenli depolama sahasına bir salım yakalama tesisi kurularak elde edilen salım azaltımı, referans envanterde bu alan daha önce salım kaynağı olarak gösterilmediği için diğer yıllar için yapılan envanterlerde de yansıtılmış olmayacaktır. 13

16 Yazılım Notu: Salım envanteri her bir sektörde, enerji kullanımı, atık üretimi gibi kayıtlara alınan farklı faaliyet verilerinden oluşur. Her bir kayıt, bir bağımsız salım kaynağını ya da bir grup salım kaynağını temsil eder. Örneğin bir kayıt, tek bir tesisi ya da benzer tesislerden oluşan bir tesis grubunu içerebilir. (Örn; Tüm pompa istasyonları) Buna benzer olarak, kent ölçeğindeki envanterde bulunan bina sektörü envanterinde, tüm konutları içeren tek bir kayıt ya da tek daireli konut, birçok daireden oluşan konutlar, vb. gibi sınıflara ayrılan farklı kayıtlar yer alabilr. Sonuç olarak nihayetinde verilerin bir araya getirilme seviyeleri, verinin varlığına ve planlanan faaliyetler için gerekli detay seviyesine bağlıdır. Kullanıcıların; oluşturulacak analiz için gereken veriler ile ulaşmak istedikleri sonuçları dengelemeleri gerekir. Örneğin; belediyeye ait bütün tesisler için enerji kullanım verilerinin bir araya getirilmesi daha kolay olmasına karşın yerel yönetimler, eylem planlarında yer alan özellikle verimsiz binaları hedefleyen bilginin eksikliğini çekecektir. Diğer taraftan yerleşim alanlarındaki enerji tüketimini azaltmayı amaçlayan stratejilerde ise tipik olarak geniş yerleşim grupları hedef alınır ve yerleşimleri detaylı bir şekilde gruplandırmak zaman kaybına neden olabilir Salım Kaynaklarının Hesaplanmasının Önceliklendirilmesi Yerel yönetimler, bütünsel, tam ve tutarlı bir salım envanteri derleyebilmek için mümkün olan her çabayı göstermelidirler. Ancak, salım envanterinin hazırlanması aşaması sera gazı yönetiminin diğer aşamalarından sadece biri olduğu hatırlanarak, eksiksiz bir envanter oluşturma isteğinin, azaltım çalışmalarında yol alma ihtiyacıyla eşit tutulması gerekir. Düşük bütçelere sahip yerel yönetimlerin bu kaynakları göreceli olarak daha küçük salım kaynakları için hesaplama yapmaya tercihen azaltıma yönlendirmeleri gerektiği bilinmektedir. Latince, de minimis yani dikkate değer olmayan, doğaya etkisi hissedilmeyecek kadar az anlamında nitelendirilebilecek salım kaynakları, ölçüm ve raporlamaya dâhil edilmeyebilir. De minimis salımlar; bir ya da daha çok kaynağa bağlı olarak, bir ya da birkaç gazdan oluşan ve toplamları, atmosfere verilen toplam CO 2 eş değeri salımın %5 inden az olan salımlardır. Salımların de minimis kaynakları genellikle diğer kaynaklara oranla çok daha küçük, önemsiz, hesaplanması ve sayısallaştırılması zordur. De minimis kavramının uygulanması ve belirli bir kaynağın ne şekilde de minimis kaynak olarak tanımlanacağı Bölüm 4 te daha detaylı olarak açıklanmıştır. Ayrıca bu protokole ilave olarak Ulusal/ Yerel eklerde yer alabilir Baz Yıl Bir salım envanteri, seçilmiş takvim yılı boyunca oluşan tüm salımları içermelidir. Yönetimin işlem kayıtları sadece mali yıl bazında tutulmuş ise, salım kaynaklarını takvim yılı baz alınarak sınıflandırmak için gereken çaba gösterilmelidir. Yerel yönetimler bütün ve tutarlı bir envanter derlemek amacıyla, veri toplamaya başlamadan önce, mevcut veri kaynaklarını incelemek ve tüm salım kaynaklarına ait doğru kayıtların yeteri kadar detaylı bir şekilde bulunacağı yılı seçmek zorundadırlar. Aynı zamanda, baz yıl olarak, mevcut salım azaltım faaliyetlerinin yararına olacak geçmişte bir yılın belirlenmesi sıklıkla tercih edilmektedir. Bütün ve hatasız verilerin derlenebileceği en eski yıla ait bir envanterin hazırlanması iyi bir uygulamadır. BMİDÇS ve sonrasındaki Kyoto Protokolü için baz yıl, 1990 yılıdır. Ancak 1990 yılına ait veri elde etmek son derece zor ve neredeyse imkânsızdır. Sera gazı yönetimi programının 14

17 uygulanabilir sonuçlar üzerine kurulmuş olması gerekir. Bu göz önünde tutularak; baz yıl, yerel eylem planlanlamasına iyi bir temel sağlanabilmesi ve dana sonraki yıllarda ilerlemenin izlenebilmesi için yeterli detay ile belgelenmeldir. Bu, program katılımcılarının hazırlayacakları envanterde aynı baz yılını kullanmalarından daha önemlidir. Ayrıca, kapsadığı dönemin genel salım değerlerini temsil eden bir baz yıl analizini hedef almak doğru bir uygulama olacaktır. Normale göre daha sıcak ya da daha soğuk geçen bir yıldaki hava koşullarına bağlı olarak klima ya da ısıtıcıların kullnanımındaki artış nedeniyle enerji tüketimi artacağından, ortalama yılda tüketilen enerji ile farklılık gösterecektir. Aynı şekilde, elektriğini büyük oranda hidroelektrik santrallerinden karşılayan kentler, hidroelektrik enerji üretimi normalden düşük kurak yılları kullanmaktan kaçınmalıdır. İlave çaba gerektirdiğinden, kentlerin ortalama verileri elde etmesi için birçok yıl için envanter hazırlaması gerekmez. Yerel iklimsel değişimler ile ilgili bilgiye sahip olunması, baz yıl envanterinin temsili olması için yeterli olcaktır. Baz yıl seçilirken, salımlardaki değişimleri ölçmek için salım seviyesinin baz yılıyla karşılaştırılacağının unutulmaması gerekmektedir. Baz yıl öncesinde gerçekleştirilen tüm salım azaltım çalışmaları statüko (status quo) yani mevcut durumun bir parçasıdır ve başka herhangi bir çalışmanın etkisi olmadan baz yıl üzerinde etkendir. Yerel yönetimler baz yıllarını oluştururken ayrıca, ulusal, yerel ve kente ait genel bilgileri ve teamülleri dikkate almak durumundadır. Baz yıl salım envanterini hazırlanmasına ek olarak, bu referans yıldan itibaren belirli aralıklarla kapsamlı bir envanter hazırlamak doğru bir uygulama olacaktır. En doğru uygulama her yıl envanterin yeniden hazırlanmasıdır Kapsamlar Salım envanteri, yerel yönetimin jeopolitik ve faaliyet sınırları içinde gerçekleşen bütün önemli sera gazı salımlarını içerir. Salım kapsamları arasında ayrımın yapılması raporlamada, tüm politika ile ilgili bilgilerin toplanmasını sağlar ve salımlarda çifte hesaplama yapılmasını engeller. Yerel yönetim faaliyetlerini temsil eden kurumsal ölçekteki ve kent ölçeğindeki salım envanterleri bağlamında uygulandıklarında küçük farklılıklar gösteren salım kaynaklarını sınıflandırmak için üç farklı sınıflandırma yöntemi kullanılır Yerel Yönetim Faaliyetleri için Salım Kapsamları Yerel Yönetim Faaliyetleri için Kapsam Tanımları Kapsam 1 Salımlar Yerel yönetime ait olan ya da yerel yönetim tarafından işletilen doğrudan salım kaynakları. Kapsam 2 Salımlar Elektrik, merkezî ısıtma, buhar ve soğutma süreçlerindeki tüketimlerini temsilen dolaylı salım kaynakları. Kapsam 3 Salımlar Yerel yönetimin önemli derecede kontrolü ve etkisi altında bulunan tüm dolaylı ve oluşan diğer salımlar. Ek Unsur Kurumların enerji tüketimi ve iklime etkisinin anlaşılmasıyla ilişkili ancak sera gazı 15

18 hesaplamada kapsamlı olarak yer almayan biyojenik salımlar, sera gazı salımlarını dengeleme çalışmaları (örn; ağaç ekimi) ve diğer indikatörler Yerel Yönetim Faaliyetleri için Kapsam Tanımları Kapsam 1: Belediyeye ait benzinle çalışan bir taşıt ya da mazotla çalışan bir jeneratör. Kapsam 2: Yerel yönetimce satın alınan ve kullanılan elektrik enerjisi nedeniyle elektrik üretim santralinde sera gazı salımlarının oluşması. Bu salımlar yönetim faaliyetleri ve enerji satın alma politikalarının bir sonucu olduğundan, analizde yer almalıdırlar. Kapsam 3: Sözleşmeli atık taşıma hizmetleri sonucunda oluşan salımlar. Ek Unsur: Biyojenik karbon salımları ya da yerel yönetime ait olan ya da yerel yönetim tarafından işletilen fotovoltaik güneş panelleri tarafından üretilen elektrik. 16

19 Tablo 2. Yerel Yönetim Faaliyetlerinden Kaynaklanan Sera Gazı Salımları Rehberi BMİDÇS Sektörleri Kapsam 1 Salımlar Kapsam 2 Salımlar Kapsam 3 Salımlar Enerji Durağan Üretim tesisinin yakıt Elektrik / Isı / Yerel yönetim adına Enerji tüketimi Buhar / soğutma önemli hizmetleri sağlayan (örn; doğal gaz) amaçlı tüketimler sözleşmeli işletmelerce Merkezî olmayan yönetilen tesislerin salımları yakıt tüketimi (örn; propan, kerosen, fuel oil, dizel, biyoyakıtlar, kömür) Yönetime ait elektrik/ Üretim/tüketim salımları (örn; madencilik/kömür taşımacılığı) ısı üretim tesisinde tüketilen yakıt Ulaşım Yerel yönetime ait Uygulanamaz Yerel yönetimin çalışanlarının ve yerel yönetimce işe gidiş gelişlerinde işletilen kurumsal kullandıkları taşıtlardan taşıtlardan kaynaklanan salımlar kaynaklanan salımlar Yerel yönetim adına önemli hizmetleri sağlayan sözleşmeli işletmelerin kullandıkları taşıtların egzoz salımları Üretim/tüketim salımları Kaçak Enerji üretimindeki Uygulanamaz Üretim/tüketim Salımlar kaçak salımlar salımları Endüstriyel Süreçler Endüstriyel Uygulanamaz Üretim/tüketim salımlar süreçlerdeki kaçak salımlar Tarım Yönetime ait olan Uygulanamaz Uygulanamaz canlı hayvanlardan kaynaklanan metan gazı Arazi kullanımı, Yönetime ait olan/ Uygulanamaz Uygulanamaz Arazi kullanımındaki yönetimce işletilen net değişiklik ve ormancılık biyojenik karbon akımı Atık Yönetime ait olan/ Uygulanamaz Analiz yılı için geçmişten yönetimce işletilen günümüze bertaraf edilen çöp sahası, atık kurumsal katı atıklardan yakma tesisi, kompost kaynaklanan salımlar ve atık su tesisleri Analiz yılı atık üretimi analiz yılı metan gazı ile ilişkin somutlaşmış salımları gelecekteki salımlar 17

20 Taşeron Hizmetlerin Salımları Taşeron işletmelerden kaynaklanan salımlar bazı durumlarda yerel yönetimin faaliyetine ait kurumsal sera gazı salım envanterine eklenmesi gerekmektedir. Bu taşeron salımlar doğrudan ya da dolaylı olsalar bile yerel yönetimin faaliyetlerine ilişkin kurumsal sera gazı envanterinde mutlaka Kapsam 3 salımları olarak sınıflandırılmalıdırlar. Bu salımlar, yerel yönetimin faaliyetlerinden kaynaklanan kurumsal sera gazı salımlarının gelişiminin doğru bir şekilde anlaşılmasına olanak sağlıyorsa ya da kapsamlı bir sera gazı yönetim planıyla ilişkiliyse, envantere eklenmelidir. Taşeron işletmelerin salımlarının envanterde yer alıp almayacağının belirlenmesinde üç husus göz önünde bulundurulmalıdır: 1. Taşeron işletme tarafından sağlanan hizmet normalde yerel yönetim tarafından sağlanan bir hizmet midir? Eğer öyle ise, diğer yerel yönetimlerle net bir şekilde karşılaştırılması için yerel yönetimin bu salımları envanterine eklemelidir. 2. Daha önceki bir salım envanterinde söz konusu taşeron hizmet, yerel yönetimce mi sağlanıyordu ve dolayısıyla envanterde yer almış mı? Eğer öyle ise, geçmiş baz yıl envanteri ile karşılaştırılması için salımların envantere işlenmesi gerekmektedir. 3. Taşeron hizmetten kaynaklanan salım, yerel yönetimin büyük oranda etkisinin olduğu bir kaynak mı? Eğer öyle ise, politika belirlemede en gerekli salım bilgilerinin sağlanmış olması için salımların envantere eklenmesi gerekmektedir Kent Ölçekli Salımların Kapsamları Kent Ölçeğinde Kapsam Tanımları Kapsam 1 Salımlar Yerel yönetimin jeopolitik sınırları dâhilindeki tüm doğrudan salım kaynakları. Kapsam 2 Salımlar Elektrik, merkezî ısıtma, buhar ve soğutma amaçlı tüketimle sınırlı olarak yerel yönetimin jeopolitik sınırları dâhilindeki faaliyetlerin neticesinde oluşan dolaylı salımlar. Kapsam 3 Salımlar Jeopolitik sınırlar dâhilinde oluşan diğer tüm dolaylı ve durağan enerji salımları. Ek Unsur Bölge halkının enerji tüketimi ve iklim değişikliğindeki etkisinin anlaşılmasına olanak sağlayacak, geleneksel olarak sera gazı salım hesaplamalarına dahil edilmeyen biyojenik salımlar ve diğer indikatörler Kent Ölçeğinde Kapsam Örnekleri Kapsam 1: Doğal gaz, fuel oil gibi yakıtların ve ısıtmada kullanılan propan gazı gibi yakıtların kullanımı. Kapsam 2: Enerji santralinde üretiminde sera gazı salımına sebep olan satın alınmış elektriğin jeopolitik sınırlar dâhilinde kullanımı. Bu salımlar bölge halkının elektrik tüketimi sonucunda oluştuğundan, kent ölçeğindeki analizlerde yer almalıdır. Kapsam 3: Yerel yönetimin sınırları dışındaki çöp sahalarında, bölge halkı kaynaklı katı atıkların doğaya karışırken oluşturduğu metan gazı salımları. Ek Unsur: Biyojenik karbon salımları ya da fotovoltaik güneş panelleri tarafından üretilen elektrik. 18

21 Tablo 3. Kent Ölçeğindeki Salım Kaynakları için Kılavuz BMİDÇS Sektör Kapsam 1 Salımlar Kapsam 2 Salımlar Kapsam 3 Salımlar Enerji Durağan Enerji Üretim tesisindeki yakıt tüketimi Merkezî olmayan yakıt tüketimi Elektrik/ısı üretiminde tesiste tüketilen yakıt Üretim tesisinden sağlanan elektrik/ısı/buhar soğutma tüketim Merkezî olmayan elektrik/ısı/buhar tüketimi Üretim/tüketim salımları (Örn; Madencilik/kömürün taşınması) Ulaşım Karayolu motorlu araçlarının egzoz salımları Yerleşim alanı dahilindeki karayolu araçları dışındaki motorlu araçlar ve demiryolu, deniz, hava taşıtları Kent içinde araç hareketine bağlı elektrik tüketimi (örn; hafif raylı taşıma) Bölge halkının kullandığı motorlu araçların egzoz salımları Üretim/tüketim salımları (Örn; madencilik/yağ taşımacılığı) Kalkışları/varışları yerleşim alanında gerçekleşen demiryolu, deniz, hava taşıtları egzoz salımları Kaçak Salımlar Henüz hesaplanmamış kaçak salımlar Uygulanmaz Üretim/tüketim salımları Endüstriyel Süreçler Merkezî olmayan süreç salımları Uygulanmaz Üretim/tüketim salımları Tarım Canlı hayvan ve işletilen topraklardan kaynaklanan salımlar Uygulanmaz Gübre ve tarım ilaçları üretim/tüketim salımları Arazi kullanımı, Arazi Net biyojenik karbon akışı Uygulanmaz Uygulanmaz Kullanımındaki Değişiklik ve Ormancılık Atık Katı Atık Bertarafı Yerleşim alanı içinde bulunan atık sahası, atık yakma tesisi, kompost ve atık su tesislerinden kaynaklanan doğrudan sera gazı salımları Uygulanmaz Kentte atığın oluştuğu andan itibaren içinde bulunulan yıla kadar geçen sürede düzenli depolama, yakma ve komposttan kaynaklanan salımlar Bertaraf edilen atıklardan kaynaklanan gelecek salımlar Atıksu Arıtım ve Deşarjı Yerleşim sınırları dahilindeki atık su tesisleri direkt salımları Uygulanmaz Kentte atıksuyun oluştuğu andan içinde bulunulan yıla kadar oluşan salımlar Arıtılan atıksudan kaynaklanan gelecek salımlar 19

22 Kapsamların Kullanımı Kapsamlar, çifte hesaplamaların yapılması ihtimalini azaltarak, uygun analizlerin yapılabilmesi ve verilerin doğru bir şekilde yansıtılmalarını sağlayarak strateji oluşturmada gerekli tüm bilgileri envantere dâhil etmeye yardımcı olma amacı taşımaktadırlar. Sera gazı yönetimi programı raporlama gereksinimlerini çifte hesaplamaya engel olacak bir şekilde tasarlanmalıdır. (Bölüm 4 e bakınız) Yerel yönetimler asgari olarak toplam Kapsam 1 salımlarını ve toplam Kapsam 2 salımlarını raporlarına dâhil etmelidirler. Sera Gazı programı yöneticileri; programa iştirak eden yerel yönetimin toplu salımlarını raporlarken bazı Kapsam 1 salımlarının başka bir yerel yönetim için Kapsam 2 olabileceğinin farkında olmalıdır Faaliyet Verileri Faaliyet verisi; enerji kullanımı ya da diğer sera gazı oluşumu gerçekleştiren süreçler ile ilgili bir ölçüdür. Salım faktörü (Bölüm e bakınız) ile birlikte salımları belirlemede aşağıdaki formülde kullanılır. faaliyet verisi x salım faktörü = salımlar Her sektörde, her kaynak için uygun faaliyet verileri hakkında açıklayıcı bilgiler Bölüm 3.2 de verilmiştir. Daha detaylı bilgi ulusal/yerel ek belgelerde sağlanmıştır Salım Faktörleri Salım faktörü, enerji kullanımı değerlerini analizin merkezini oluşturacak ilgili salım değerlerine dönüştürmek için kullanılır. Genellikle salım/tüketilen enerji ifadesi şeklinde kullanılır. (ör. ton CO 2 / GJ). Tüketilen yakıt miktarının kütle ya da hacim ölçü birimleri kullanılarak ifade edildiği durumlarda, yakıtların enerji yoğunluğu da gerekmektedir. Salım değerleri için yapılacak dönüşüm çok basitce aşağıdaki gibidir. Tüketilen yakıt (faaliyet verisi) x salım faktörü = salımlar Birçok kaynakta farklı salım faktörleri bulunur. Salım faktörleri için çeşitli kaynakların güvenilirliği ve doğruluğu dikkate alınması gereken bir noktadır. Referans kaynaklara aşağıdaki listede yer verilmiştir. Ülkelere özel ek dökümanlarda, her bir ülkeye uygun faktörlerin seçimi için rehberlik sağlayacaktır. Alt-ulusal (il, ilçe yönetimi vs.) yönetim birimi, Uluslararası kurumlar (örn; Tier 1, Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli), Üniversite ya da diğer araştırma kurumları, Sivil Toplum Kuruluşları (STK), Kurumsal/endüstri tarafından raporlanan Yerel Yönetimlerce Geliştirilen Salım Faktörleri Salım faktörlerinin alt-ulusal kaynakları, analizi yürüten yerel yönetimi de dahil edebilir. Bu, yerel elektrik şebekesinin kullanıldığı ve bu şebekeyi destekleyen üretim tesislerinin yerel yönetimin bulunduğu daha geniş bir bölgeye göre belirgin farklılıklar gösterdiği hallerde gerekli olabilir. Eğer sonuç envanterinin programa uygun olarak yönetildiği sunulmak isteniliyorsa, kent tarafından 20

23 geliştirilen salım faktörlerinin sera gazı programı yöneticisi tarafından onaylanmış olması gerekmektedir. Bu çok önemli onay sürecinin; kent envanteri, ortak ya da karşılaştırmalı raporlarda yer almadan önce tamamlanmış olması gerekir. Merkezî Isıtma/Soğutma Bölgesel ısıtma sistemlerine sahip olan yerel yönetimlerin sınırlarında satın alınan ısı (genellikle buhar biçiminde) tüm analiz kayıtlarında yakıt türü olarak belirtilmelidir. Bu, salım envanterinin nihai kullanım özelliğinden kaynaklanmaktadır. Bölgesel olarak kullanılan buhar miktarı ve üretim noktasında buhar üretmek için kullanılan yakıt miktarının bilinmesi gerekmektedir. Her bir tesise iletilen toplam buhar miktarını ve buharın üretiminde tüketilen yakıt miktarını yansıtan salım faktörü aşağıdaki gibi hesaplanmalıdır: 1. Bölge ısıtma tesisinde buhar üretimi için harcanan toplam yakıt miktarını belirleyiniz. 2. Isı üretimindeki toplam salım miktarı, bölge ısıtma tesisinde harcanmış toplam yakıtın, yakıt cinsine bağlı salım faktörüyle çarpımı neticesinde elde edilir. Eğer birden fazla yakıt türü kullanılmışsa ağırlıklı ortalamaları kullanılır. 3. Buhar için bir salım faktörünü elde etmek için toplam salımları, nihai kullanıcılara iletilen toplam buhar miktarına bölünüz. 4. Bu salım faktörünü nihai kullanıcı tarafından satın alınan buhar miktarı olarak uygulayınız. Buhar üretimi yapan tesiste kullanılan yakıt sonucu oluşan salımlar Kapsam 1 sınıfına dâhildir ve nihai kullanıcının buhar tüketimi ile ilgili salımları ise Kapsam 2 sınıfında değerlendirilir. Yerel yönetimler bölge ısıtma sistemi için kullanılan yakıtın toplam ticari ya da endüstriyel sektör yakıt tüketimi verilerinde yer alıp almadığını hizmet tedarikçilerine sormalıdırlar. Kojenerasyon ya da Birleşik Isı ve Güç Üretimi Bölge ısıtma tesisleri çoğunlukla aynı anda elektrik enerjisinin yanı sıra ısı da üreten bir kojenerasyon sistemi ya da birleşik ısı-güç santrali bünyesinde yer alır. Böyle durumlarda kojenerasyon tesisindeki salımların bir kısmı, bölge halkının elektrik üretimi salım faktörü için önceden hesaplanmıştır. Dolayısı ile tüketilen toplam yakıt ve üretilen enerji (bölge ısıtmasındaki gibi) esas alınarak ısı üretimi sera gazı salımları miktarlarında çifte hesaplama yapılmasına sebep olabilir. Isı üretiminin elektrik üretiminden ayrılmasını sağlayan salım faktörüne ihtiyaç duyulur. Bir kojenerasyon tesisi aynı anda elektrik ve ısı üretimi yaptığı için salım faktörlerinin belirlenmesi için aşağıdaki adımlar kullanılmalıdır. 1. Tesis tarafından tüketilen toplam yakıt miktarını belirleyiniz. 2. Kullanılmış yakıt kaynaklı toplam sera gazı salımlarını belirleyiniz.(ton CO 2 eş). 3. Enerji birimleri kullanarak tesisten çıkan elektrik ve ısı miktarını belirleyiniz. ( GJ veya MMBTU elektrik ya da GJ veya MMBTU buhar) 4. Tesisten toplam enerji çıkışının ne kadarını ısı ve ne kadarını elektriğin oluşturduğunu yüzde olarak belirleyiniz. (Toplam GJ ya da MMBTU enerjinin %... sı elektrik veya toplam GJ ya da MMBTU enerjinin %... sı buhar) 5. Birleşik Isı-Güç Santrali ham salım faktörünü elde edebilmek için toplam salımları enerji çıkış miktarı birimine bölünüz.(gj ya da MMBTU/ ton CO 2 eş) 21