SİYASET BİLİMİ. Not: Yapıtlarında Platon olanı değil olması gerekeni (normatif, idealist bir biçimde) inceler.

Transkript

1 SİYASET BİLİMİ TEMEL KAVRAMLAR Siyaset: Arapça bir sözcük olan seis (at eğitimi) sözcüğünden türemiştir. Politika: Yunancada kent devletleri Polis sözcüğünden türetilmiştir. Devlete ait işler anlamını taşır. Devlet: Toplumların evrimiyle birlikte, söz konusu yönetimin kurumsallaşması aşamasında ortaya çıkmıştır. İktidar: A nın B üzerinde istediğini yaptırabilme gücü. Diğer bir ifadeyle, başkalarının direnmesine rağmen hedefe ulaşabilme yeteneğidir. SİYASET BİLİMİNİN TEMEL KONU ve ALANLARI (UNESCO) - Siyaset Teorisi - Demokrasi - Sivil Toplum - İktidar ve Meşruiyet - Siyasal Kültür - Seçkinler ve Aydınlar - Ulus Devlet ve Milliyetçilik - Siyasal Partiler - Bürokrasi - İdeolojiler - Seçim Sistemleri -Feminizm - Kamuoyu ve Baskı Sistemleri -Siyasal Sistemler -Devlet SİYASET BİLİMİNE BAKIŞ Siyaseti Devlet Bilimi Olarak Görenler: Prelot, Crick, Bendix Siyaseti İktidar Bilimi Olarak Görenler: Lasswell, Aron, Duverger Siyaseti Değer ve Güç Dağılımı Olarak Görenler: Marx, Engels, Dyke, Easton, Millet, Weber. SİYASET BİLİMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ A. Yunan Öncesi (Neolitik devrim): İktidarın yaşama uygun hale gelmesi sonucu kamusal düzenin ortaya çıkması. Eski Yunan: 1) PLATON: Yapıtları: Devlet, Yasalar, Devlet Adamı Devlet in (ideal devlet) sahip olması gereken yönetim kademesi - Yöneticiler (bilgin ve filozoflar) - Yucular (asker ve bekçiler) - Üreticiler (çiftçi ve zanaatkârlar) Platon a göre devlet yönetiminin başında bilge-filozoflar olmalıdır ( Ya filozoflar yönetici olmalı ya da yöneticiler filozof olmalıdır ). Not: Yapıtlarında Platon olanı değil olması gerekeni (normatif, idealist bir biçimde) inceler. 2) ARİSTOTELES: Yapıtı: Politika Politika da 158 kent devletinin hukuksal ve siyasal yapıları incelenir. Bir bilim olarak politika insan etkinliklerinin en kapsamlı olanıdır. İnsan, kişisel çıkarları yanında toplumsal çıkarları da incelenmesi gereken siyasal bir hayvan dır. SORU: Aristoteles in, sahip olduğu akıl ve konuşma yetileri sayesinde toplum halinde yaşarken kişisel çıkarlarının yanı sıra toplumsal çıkarları da gözeten insanı nitelemek üzere kullandığı terim aşağıdakilerden hangisidir? 1

2 A) Psikolojik hayvan B) Siyasal hayvan C) Fiziksel hayvan D) Ekonomik hayvan D) Biyolojik hayvan Cevap (B) Aristoteles e göre üç tür iyi yönetim mevcuttur: Monarşi: Ortak iyiliği amaçlayan tek kişinin yönetimi Aristokrasi: Ortak iyiliği amaçlayan azınlığın yönetimi Politeia: Ortak iyiliği amaçlayan çoğunluğun yönetimi Aristoteles e göre demokrasi, fakir çoğunluğun kendi sınıfsal çıkarları doğrultusunda siyasal iktidarı elinde bulundurduğu rejimdir. O halde demokratik devlet = Politeia dır. SORU: Aristoteles, fakir çoğunluğun kendi sınıfsal çıkarları doğrultusunda siyasal iktidarı elinde bulundurduğu rejime ne ad vermektedir? A) Demokrasi B) Aristokrasi C) Oligarşi D) Monarşi E) Politeia Cevap (A) 3) SOFİSTLER: Sophia (Bilen, bilgili insan) Geleneksel değer yargılarına eleştirel yaklaşırlar. Değerlerin pratik bilgilerden oluştuğunu düşünürler. Düşünce kapsamında insanı merkezi konumda görürler. Faydacı yaklaşımlar geliştirirler. B. Modern Öncesi Dönem: Roma: Siyaset Bilimine ortaya koydukları kurumlar ve hukuk kuralları ile katkıda bulunmuşlardır. Devlet, cumhuriyet, hükümet, emperyalizm, ulus, anayasa gibi kavramlar Roma kökenlidir. 1. CICERO: Yapıtları: De Republica (Cumhuriyet), De Legibus (Yasalar Üzerine) De Republica: Bir hukuk ve çıkar anlayışıyla bir araya gelmiş insan topluluğudur. 2. AZİZ AUGUSTINUS: Yapıtları: Civitate Die (Tanrı Sitesi) Hıristiyan siyasal bir düzenin olanaklı olduğunu ileri sürer. 3. İBN-İ HALDUN (Tunuslu): Kitabu l İber (Umumi Tarih): Mukaddime (Giriş) Devlet ve iktidar kavramlarını bilimsel bir yaklaşımla inceler. Ekonomik etmenlerin siyasal sistemler üzerindeki etkisini araştırır. Toplumların durum, ilişki ve gidişat bakımından tek bir süreç ve değişmeyen bir çizgi içinde kalamayacağını düşünür. Toplumları üretim biçimleri ne göre ayırır. Marx, Montesquieu, Darwin, Rousseau, Makyavel, Vico ve Malthus un düşünceleri üzerinde etkili olur. Toplum u bedevilik, kabile toplumları ve site devletleri olarak sınıflandırır. Devlet ve uygarlıkların tıpkı canlılar gibi doğup, gelişip yok olduklarını ileri sürerek Spencercı organizmacılığın öncülüğünü yapar. 2

3 Modern Çağ: Not: Rönesans döneminde temel vurgu egemenlik (iktidar) ve egemenliğin kullanılış biçimi üzerinedir. 1) MACHIAVELLI: Yapıları: Prens (Hükümdar) Gözlemlediği olaylara dinsel ve ahlakî açıdan değil, var olanı saptamaya yönelik bakar. Laik düşüncenin temlerini atar. İktidarın meşruiyetini sağlayacak egemenliğin kurallarına değinir. 2) MONTESQUIEU: Yapıtları: Yasaların Ruhu, Acem Mektupları Toplumda geçerli kuralların, o toplumun içinde bulunduğu coğrafi ve toplumsal koşullarla olan bağlantısını araştırır. Güçler ayrımı ilkesi ile çağdaş siyasal rejimleri önemli ölçüde etkiler. Nasıl ki fiziki çevrenin yasa ları varsa, toplumsal olayların da kendine özgü yasaları olduğunu düşünür. Yasaların topluma, ekonomik koşullara ve iklim gibi genel faktörlere bağlı olarak değiştiğini ve dolayısıyla evrensel insan doğasının mümkün olmadığını düşünür. Acem (İran) Mektupları adlı yapıtında 18.yy. Fransız ulusundaki etnosentrik yargıları silmek ister. Siyaseti fiziki, kültürel, psikolojik, sosyolojik ve tarihsel bağlamda bir bütün olarak görür. Yapısal-işlevselci yöntemin kurucusudur. Siyaset bilimini teolojik etkilerden arındırmaya çalışır. Despotizm, monarşizm ve cumhuriyet olarak üç farklı yönetimden söz eder. 3) JEAN BODİN: Yapıtları: Devletin Altı Kitabı Egemenlik kavramını ilk tanımlayan, sistematikleştiren ve teorileştiren kişidir. Egemenliği, bir ülkede yaşayan insanlar üzerindeki yasalarla kısıtlanamayan en üstün iktidar olarak tanımlar. Egemenlik, tek, bölünmez, sınırsız, mutlak, devredilemez ve kanunla kısıtlanmamış iktidardır. Aydınlanma Dönemi Not: Geleneksel düşünce, önyargılar, skolastik düşünce ve dogmalardan insanı özgürleştirmeyi amaçlayan düşünce sistemine aydınlanma dönemi adı verilir. KANT: Aydınlanma insanın aklı kullanma cesareti dir. Aydınlanma felsefesinin gelişimin katkıda bulunan önemli düşünür ve aydınlar: ÖNCÜLER: Kopernik, Galilei İLK TEMSİLCİLER: Descartes, Leibniz İNGİLİZ AYDINLANMA HAREKETİ (DENEYSEL BİLİMCİLER): Bacon, Hume, Locke, Paine DOĞA BİLİMLERİYLE BU HAREKETİ DESTEKLEYENLER: Newton FRANSIZ AYDINLANMACILAR: Voltaire, Diderot, Helvétius, Montesquieu, Rousseau ALMAN AYDINLANMACILAR: Herder, Kant, Wolff, Goethe, Schiller. Ondokuzuncu Yüzyılda Siyaset Bilimi İktisadî düşüncenin gelişimi: Değerli madenlerin ülkenin siyaseti ve ekonomik gücünün temel göstergesi olarak algılanması ve Merkantilizm. Fransa da merkantilizm: Kolbertizm Almanya ve Avusturya da merkantilizm: Kameralizm İngiltere ve İspanya da merkantilizm: Bulyonizm 3

4 Doğadaki zenginliğin kaynağının toprak ve toprak sahiplerinin devlet yönetimindeki rolü olarak görülmesi ve Fizyokrasi. Sosyoloji biliminin ortaya çıkması: Auguste Comte: Pozitivizm Herbert Spencer: Sosyal Darvinizm (Organizmacılık) Karl Marx Fredrich Engels: Diyalektik Materyalizm, Tarih-Çatışma Alexis de Tocqueville: Amerika da Demokrasi (Ekonomi ve Siyaset) Max Weber: İktidarın Meşruluğu ve Otorite Biçimleri, Protestan Ahlakı SİYASET BİLİMİ NİN FAYDALANDIĞI DİSİPLİNLER Sosyoloji ve Siyaset Bilimi (yöntemsel açıdan) Psikoloji ve SB (Siyasal davranış ve siyasal eğilimler açısından) Kamu Yönetimi ve SB (Siyasal kararların uygulanışı açısından) İktisat ve SB (Güç ve kaynakların dağılımı açısından) Hukuk ve SB (Yargı kurumları ve siyasal kurumlar açısından) Tarih ve SB (Devlet ve yönetim kurumlarının gelişimi açısından) Matematik-İstatistik ve SB (Araştırma sonuçlarının değerlendirilmesi) SİYASET BİLİMİNDE YAKLAŞIMLAR Hukuksal Yaklaşım İktidarın mutlak, meşruti ve demokratik biçimlere dönüşmesi sürecinde ortaya çıkmıştır. Bu yaklaşımda, Diakronik (farklı zaman dilimlerinde) ve Senkronik (aynı zaman dilimlerinde) ülke ve devletler hakkında araştırmalar yapılmıştır. Siyasal rejimleri yasa ve anayasa gibi hukuki metinler üzerinden değerlendirir. Davranışçı İstatistiksel Yaklaşım Bu akımın öncüleri Charles Merriam ve Harold Laswell dir. Bu akımın konusu, siyasetteki ölçülebilir olgulardır. İstatistik ve saha çalışmaları yaklaşımın temel aracıdır. İşlevselci Yaklaşım Davranışçı-istatistiksel yaklaşıma bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. Toplumda hiçbir şeyin yalnız başına bir anlam ifade etmediği ve her şeyin bütünün bir parçası olarak değerlendirilmesi gerektiğini savunur. Temelini Durkheim ve Spencer, gelişiminde en önemli katkıyı Malinowski, Parsons ve Merton yapmıştır. Yapısalcı Yaklaşım Yaklaşımı ilk kullanan kişi Montesquieu dur. Organizmacı (organcı yapısalcılık veya yapı yapısalcılığı) ve dilbilimsel yapısalcılık olarak iki kökene dayanır. Yapı kavramını ilk tanımlayan Radcliff Brown dır (ORGANCI-KURUMSALCI). Yapı kavramını geliştiren isim Lévi-Strauss dur. (DİLBİLİMCİ YAPISALCILIK). 4

5 Sistem Yaklaşımı Öncüsü David Easton dur. Easton un yapıtları: Siyasal Sistem, Siyasal Analiz için Çerçeve, Siyasal Yaşamın Sistem Analizi. Sistemi birbiriyle yapısal ilişkiler içinde bulunan bir bütün olarak tanımlar. Sistem: siyasal, eğitim, üretim, tüketim sistemi vb. parçaların bir bütünü olarak görülür. Easton a göre siyasal sistemin üç öğesi: Siyasal topluluk: Yurttaş veya seçmenler Siyasal rejim: Siyasal davranış, kural ve kalıplar Siyasal otoritedir: Karar alma organları SİYASAL SİSTEM Sistem: Birbirine karşılıklı bağımlılıkları bulunan ve karşılıklı ilişkiler içinde olan nesneler dizisidir. Siyasal Sistem: Toplumların kollektif amaçlarının belirlenmesi ve belirlenen amaçlara ulaşılması için kurdukları örgütler dizisidir. Siyasal Sistemin İlkeleri: Siyasal sistem bağlayıcıdır: Kararlara herkesin uyması gerekir. Siyasal sistem kapsayıcıdır: Bütün üyeleri ilgilendirir. Siyasal sistem kendisini etkileyen çevresel faktörlere sahiptir. Siyasal sistem diğer siyasal sistemlerle etkileşim içindedir. Siyasal Sistemin Alt Sistemleri: 1) Bio-sosyal Sistem: Nüfusun yapısı ve üretimini oluşturan ilişkiler sistemidir. Akrabalık, aile, yaş, kuşaklar-arası ilişkiler bu istemin kurucu unsurlarıdır. 2) Ekolojik Sistem: Toplum bütününün içinde coğrafi çevrenin oluşturduğu iklim ve torak yapısının sınırladığı sistemdir. 3) Ekonomik Sistem: Mal ve hizmet üretiminin, dağıtımının ve üretim biçiminin yeniden üretilmesinin oluşturduğu ilişkiler bütünüdür. 4) Kültürel Sistem: Her türden sembol, norm ve değer yaratan ve bu değerlerin iletilmesini kapsayan genel toplum bütünü içinde ideolojik işlevi yerine getiren sistemdir. Easton un Sistem Analizi Siyasal sisteme ulusal veya uluslar arası çevreden bireysel veya kamuoyu içerisindeki genel istemden girdiler gelir. Bazıları girdi olarak değerlendirilir. Bazıları elenir. Girdiler (input) çıktılara (output) dönüştürülmesinde biyolojik, ekonomik, kültürel ve hukuksal çevre etkili olur. Girdinin niteliğine göre sisteme başka çevreler de eklenebilir. Sisteme gelen bir girdi hukuksal veya siyasal bir çıktı olarak ulusal veya uluslar arası çevreye ve sonra buradan sisteme tekrar geri döner. Bu durum, geri-besleme/geri-bildirim/geri-tepme olarak nitelendirilir. Bir sistemden çıkan çıktılar başka bir sistemin girdilerini oluşturabilir. Maurice Duverger in Sistem Modeli Eserleri: Siyaset Sosyolojisi 5

6 Bir siyasal sistem tipolojisi ortaya koyar. Modelinde sırasıyla dört temel değişkeni göz önünde bulundurur. Ekonomik değişken (E) Sosyal sınıflar (S) İdeolojiler (I) Siyasal Örgütlenme (P) E[I (S+P)]: Temel parametre ekonomi iken, siyasal sistem kültürel değerler sistemi tarafından belirlenir. HÜKÜMET SİSTEMLERİ Devlet iktidarının temel örgütleme biçiminin, Devletin temel organlarının birbirleri arasındaki ilişkilerin düzenlenme biçimine göre SINIFLANDIRILMASINI içerir. Yasama organı ve yürütme organı arasındaki ilişki göz önünde bulundurulur. Yargı tüm sistemlerde bağımsızdır. Parlamenter sistem: Yürütme ve yasama tek gücün elinde (yasama parlamentoya ait, yürütme parlamentonun denetiminde). Başkanlık sistemi: Yürütme ve yasama tamamen bağımsız. Demokratik Hükümet Sistemleri Parlamenter Sistem: Yürütme organının yasama organı içerisinden doğduğu ve ona karşı sorumlu olduğu, kuvvetlerin yumuşak ayrımına dayanan hükümet sistemidir. Yürütme organını, devlet başkanı ve bakanlar kurulu oluşturur. Devlet başkanı: Yürütmenin sorumsuz kanadı. Bakanlar Kurulu: Yürütmenin sorumlu kanadı. Seçimlerden zaferle çıkan parti yem yasama hem yürütme gücünü elinde bulundurur. Parlamenter sistemin uygulandığı ülkeler İngiltere, Almanya, Türkiye, İtalya Yeni Zelanda dır. Parlamenter hükümet sistemlerinde ortaya çıkan istikrarsız ve etkisiz hükümetlere işlerlik kazandırmak amacıyla öngörülen yönetimlerin bütününe rasyonelleştirilmiş parlamentarizm denir. Bu sistemde yürütme organı iki başlıdır: Devlet başkanı, bakanlar kurulu. Bu sistemde yasama organı yürütme organını güvensizlik oyu ile düşürebilir, yürütme organı da yasama organını feshedebilir. Başkanlık Sistemi: Hem yürütme organının başı hem de devlet başkanı halk tarafından seçilir. Kuvvetlerin sert ayrımına dayanır. Başkan seçilme ve görevini sürdürme aşamasında parlamenton güvenoyuna ihtiyaç duymaz ve bu oyla görevinden uzaklaştırılamaz. ABD, Venezüella, Arjantin, Brezilya da uygulanır. Bakanlar yalnızca başkana karşı sorumludur. Başkanın yasama organını feshetme, yasama organının da güvensizlik oyu ile başkanı düşürme yetkisi yoktur. Devlet başkanı halk tarafından seçilir. 6

7 Yarı Başkanlık Sistemi: Her iki sistemin bazı özelliklerini alan bir sistemdir. Yürütme organı iki başlıdır. Devlet başkanı ile hükümet yürütme yetkilerini ortaklaşa kullanırlar (her iki tarafın anlaşması ile). Devlet başkanı doğrudan halk tarafından seçilir. Bakanlar kurulu parlamentoya karşı sorumludur. Fransa, Portekiz, Finlandiya da uygulanır. SİYASAL PARTİLER Siyasal partiler bir program etrafında toplanmış, siyasal iktidarı elde etmek ya da paylaşmak amacıyla sürekli bir örgüte sahip kuruluşlardır. Kaba çizgileriyle Eski Yunan da bulunmaktaydı. Duverger e göre, 19. yüzyılda iki nedenle ortaya çıkmışlarıdır: Oy hakkının genişlemesi (tüm topluma yayılması) Temsili ve sorumlu hükümet ilkesinin ortaya çıkışı Siyasal Partilerin İşlevleri Temsil: Temsili demokrasilerde halkı temsil ederler. Siyasal Devşirme: Parti içlerinde uygulanır, aday gösterme ve seçimler yolu ile uygulanır. Menfaatlerin Birleştirilmesi ve İfade Edilmesi: İstek ve talepler benzerlikler oranında birleştirilir ve formüle edilir. Politika Belirlenmesi: Taleplerin iktidara gelindiğinde yerine getirileceği taahhüt edilir. Sosyalleşme ve Mobilizasyon: Siyasal katılımı sağlarlar ve farklı grup ve fikir ortamları yaratırlar. Hükümetin Organizasyonu: Yasama ve yürütme organlarını kabul edilen plân dâhilinde yönlendirirler. Siyasal Partilerin Unsurları Beşeri Unsur: Yöneticiler: Parti genel başkanı, genel sekreter, parti il başkanı gibi konumlarda bulunan en aktif görevleri üstlenen kişilerdir. Profesyonel Politikacılar: Partilere çıkarları ve ideolojileri doğrultusunda katılan kişilerdir. Menfaatleri doğrultusunda kolaylıkla parti değiştirebilirler. Militanlar (Partizalar): Parti için çalışmalar yaparak yeni üyeler için çaba gösterenlerden oluşur. Özel hayatlarını parti için kullananlar ise partizan olarak adlandırılır. Sempatizanlar: Partiye düzenli aidat ödeyen, parti toplantılarına ara sıra veya düzenli katılan ve partiye oy veren kişilerden oluşur. Örgüt: Her siyasal parti örgütlenme ihtiyacı duyar. Partinin başkent ve taşra örgütlenmeleri bulunur. Her partinin gençlik kolları, kadın kolları gibi her kesime hitap edecek bir örgüt yapısı mevcuttur. Parti Tipolojileri 1. Kadro ve Kitle Partiler: İşçi sınıfının mücadelesi sonucu, oy hakkının yaygınlaşmasıyla birlikte ortaya çıkan farklı partiler, genellikle kitle partileri ya da yığın partileri olarak adlandırılır. 7

8 Ekonomik bakımdan güçlü ve toplumsal konum bakımından seçkin kesimlerin oluşturduğu partiler kadro partiler olarak adlandırılır. Buna göre, KADRO PARTİLER Aristokrasi ve burjuvazi arasındaki mücadele sonucunda, çağdaş siyasal gelişmelerin ilk evrelerinde ortaya çıkmışlardır. Temel örgüt birimleri komite lerdir. Komitelerin sayısı azdır. Komiteler daha çok sadece merkezî bölgelerde bulunur. Etkinlikleri sadece seçim dönemleriyle sınırlıdır ve bu etkinlikler sadece siyasal nitelikli faaliyetler olup sosyal yaşantıyı içermezler. Üyelerin partiye bağlılıkları ya da partiyle özdeşleşme duyguları zayıftır. Parti genel merkezi ile meclis grubu ve yerel birimler arasındaki bağlantı zayıftır. Üyeleri seçkin ve zengin kişilerden (üst tabakalardan) oluşur. Parti, gücünü üyelerden gelen yüksek oranda aidatlar ve bağışlarla sağlar. Genel merkezin örgüt üzerinde otoritesi yoktur (üyeler konumlarından ötürü bir otorite tarafından yönlendirilmekten hoşlanmazlar). Partinin meclis grubu, meclis dışı örgütlerden daha ağırlıklıdır. KİTLE PARTİLER İşçi sınıfının mücadelesi sonucu, oy hakkının yaygınlaşmasıyla birlikte ortaya çıkan partilerdir. Temel örgüt birimleri ocak lardır. Ocakların sayısı çoktur. Ocaklar küçük yerleşim merkezlerine kadar yayılmışlardır. Etkinlikleri sadece seçim dönemleriyle sınırlı değildir, daha sürekli ve yaygındır. Etkinlikler sadece siyasal değil üyelerin sosyal yaşamlarını da kapsar. Üyelerin partiye bağlılıkları sıkıdır ve partiyle özdeşleşmişlerdir. Parti genel merkezi ile meclis grubu ve yerel birimler arasında denge vardır. Üyeleri işçi sınıfı gibi halkın tabanından gelen yoksul üyelerden oluşur. Parti, gücünü üyelerin sayısından ve katılımlarından alır. Genel merkezin örgüt üzerinde otoritesi vardır (üyeleri, eğitimsiz insanlardan oluştuğu için partinin birliği disiplin ve otoriter davranmakla sağlanır). Meclisteki parti grubu içinde sıkı bir oy disiplini bulunur. 2. Sosyalist Partiler: Örgütlenme birimleri kol lardır. Oy toplama, üyeleri eğitme, propaganda gibi görevleri vardır. Parti disiplini katıdır. 3. Komünist Partiler: Temel örgütlenme birimleri hücre lerdir. (iş yerleri, fabrikalar, üniversiteler gibi). Üyeleri arasında sıkı ilişkiler vardır. Üyelerinin özel hayatları parti tarafından yönlendirilir. Partiye üyelik sadakat ve ideolojik uyuma bağlıdır. Aşırı merkeziyetçilik hâkimdir. 4. Faşist Partiler: Tek ve otoritesi sorgulanamaz bir liderin otoritesine bağlıdır. Askeri disiplin (milis) ve tekniklerle örgütlenirler. Emirler tartışmasız bir şekilde yerine getirilir. Faşist partiler ise, büyük toplumsal-ekonomik bunalım dönemlerinde paniğe kapılan burjuvazi ve orta sınıfların omuzları üzerinde yükselir. 5. Temsil Partileri-Bütünleşme Partileri (Sigmund Neumann-İşlevlerine Göre Parti Tipolojileri): Temsil partilerinin temel amacı oy toplamaktır. Temsil partiler pragmatik politikalar geliştirir. Bütünleşme partileri oy toplamak dışında kitleleri eğitmeyi sosyalleştirmeyi amaçlarlar. 6. Hepsini Yakala (Catch-All) Partileri (Otto Kircheimer) Ulusun sözcülüğünü yapmayı amaçlayan partilerdir. (RP, başta AKP) Üyeler değil liderler etkindir. 8

9 Baskın bir ideolojik karakter yoktur. 7. Kitlesel Bürokratik-Profesyonel Seçimlere Dönük Partiler (Panebianco): Kitlesel Bürokratik Partiler Duverger in kitle partisine, Neumann ın bütünleşme partilerine tekabül eder. Seçimlere Dönük Profesyonel Partiler, ideolojilerin hâkim olmadığı, profesyonellerce yönetilen devlet yardımı ve çıkar gruplarından beslenen partilerdir. 8. Kartel Partiler (Katz ve Mair-Devletle ilişkilerine göre parti sınıflandırması): Dağınık ve geniş bir seçmen kitlesini elde etmeye çalışır. Vizyona dayalı kampanyalar yürütür. Örgütsel yapısı ve üyelerle bağı zayıftır. Toplum ile yönetim arasında arabuluculuk yapmaz. 9. Modern Kadro Partileri (Ruud Koole: Hollanda tipi siyasal partiler): Profesyonel grubun hâkimiyeti söz konusudur. Parti tabanına hesap verilir. Düşük üye ve seçmenlerden oluşur. Parti içi disiplini sağlamaya yönelik dikey bir örgütlenme vardır. Finansman, üyelerin aidat ve bağışları ile devlet yardımlarına bağlıdır. Parti Sistemleri Maurice Duverger (Sayılarına göre partiler): Tek, iki ve çok partili sistemler. Giovanni Sartori (Sayılarına ve ideolojilerine göre partiler): İki partili, ılımlı çok partili (üç-beş parti), aşırı çok partili (altıdan fazla) sistemler. Tek Partili Sistem 1. Gerçek Tek partili Sistem Totaliter Tek Parti: Komünist ve faşist tek partiler Otoriter-Pragmatik Tek Parti: Ulusal birlik ekonomik kalkınma, modernleşme (CHP). 2. Karmaşık Tek Partili Sistem Hâkim (Üstün) Parti: Uzun süre iktidarda kalabilen parti. De jure (hukuken), de facto (fiilen) Hegemonya Partisi: Kurulan partilerin iktidardaki partinin uyduları olması. Bu partiler iktidara ortak olamazlar. De Jure (görünürde), de facto (gerçekte). İki Partili Sistem (Westminster Tipi Demokrasi) Seçimler özgür ve demokratik bir ortamda yapılır. Partilerden biri iktidar diğeri muhalefet görevini üstlenir. Seçim sonuçlarında bu görevler el değiştirebilir. (İngiltere deki İşçi Partisi ile Muhafazakâr Parti buna örnektir). Çok Partili Sistem Giovanni Sartori (Sayım Kuralları): Sartori, sınıflamasında parlamento dışındaki partileri almaz. Parlamento içinden hangi partilerin alınacağı sayım kuralları ile belirlenir. Partilerin, parti 9

10 sistemlerinde yer almaları iki koşula bağlıdır. Partiler ya koalisyon potansiyeli ne ya da şantaj potansiyeli ne sahip olmaları gerekir. Maurice Duverger (Seçim sistemlerine göre parti sistemleri) Tek turlu basit çoğunluk usulü iki-parti sistemini geliştirir. Nisbi temsil usulü çok parti sistemini teşvik eder. İki turlu çoğunluk usulü partiler arası ittifakı geliştirir. 1. Ilımlı Çok Partili Sistem İki partili sisteme yakın bir mantıkla işler Kutuplaşma ideolojik değil, programa dayalıdır. 2. Aşırı Çok Partili Sistem İdeolojik kutuplaşmalar fazladır. Partiler arasında uzlaşma oranı azdır. İdeolojik uçta partiler çoktur ve istikrarsızlığa yol açarlar. BASKI VE ÇIKAR GRUPLARI Siyasal iktidarı doğrudan ele geçirmek yerine üyelerinin maddi ve manevi çıkarlarını koruyan örgütlü ve örgütsüz insan gruplarıdır. Siyasal iktidarı menfaatleri doğrultusunda etkilemeyi ve yönlendirmeyi amaçlarlar. Çıkar Grupları: Dernekler, sendikalar, meslek kuruluşları vb. örgütlerden meydana gelirler. Baskı Grupları: Bu gruplar da birer çıkar grubu olup, siyasal iktidarın kendi lehlerinde kararlar almasını sağlamaya çalışırlar. Baskı Gruplarının Türleri Anomik Baskı Grupları: Örgütlü değildirler, protesto grupları oluştururlar. Örgütlenmemiş Baskı Grupları: Örgütlü değildirler, ortak bir menfaate dayalı olarak ortaya çıkarlar. Örgütlenmiş Baskı Grupları: Örgütlü ve plânlı gruplardır (Meslek odaları). Kurumsal Baskı Grupları: Amaçları baskı yapmak değildir. Süreç içerisinde bu niteliği kazanırlar (Ordu, bürokratik kurumlar, üniversiteler). Bu kurumların yürüttükleri bu siyasete Bürokratik Siyaset adı verilir. Baskı Yöntemleri İkna Yöntemi (Lobicilik): Karar alma konumunda olan kişileri inandırma. Siyasi Tehdit: Seçimlerde taraflara destek verip vermeme yönünde baskı. Para/Maddi Çıkar Sağlama: Siyasi partilerin veya karar alıcıların bağış vb. ekonomik yollarla kararlarını etkileme. Grev, Boykot ve Kitlesel Eylemler: Siyasi bir karar alınırken karar alanları bu yollarla etkilemeyi hedefler. KAMUOYU Tartışmalı bir sorun karşısında, bu sorunla ilgilenen kişiler grubu veya gruplarına hâkim olan kanaat. Kamuoyunun oluşumunda bireysel kanaatlerin etkisi: 10

11 Bireysel psikolojik faktörler Sosyal çevre ve ait olunan sosyal tabaka. Müzakereler ve kanaat önderlerinin rolü. Kitle iletişim araçları Kamuoyunun Oluşumunda Bilgilerin Sapmaya Uğrayarak Algılanmasında Ektili Olan Faktörler (Alfred Sauvy): Maddi çıkarlar söz konusu olduğunda, alınan bilgiler çıkarları koruyacak biçimde sapmaya uğrar (fiyat artışları tüketiciler tarafından gerçekte olduğundan daha yüksek algılanır). Duygular ve tutkular söz konusu olduğunda, bilgilerdeki sapma duygu ve tutkuları güçlendirici yönde olur (Dindar kişinin mucizeler görmesi veya duyması, düşmanın yaptığı vahşet vb.) Toplumsal bir olayla ilgili dava söz konusu olduğunda, sapma grup içi dayanışmayı arttırır (savaşta ordunun gücü, milli beraberlik). Tutumu haklı göstermek söz konusu olduğunda, bilinçsiz veya bilerek başvurulan sapmalar aynı yönde olur. Kamuoyu Oluşumunda Propaganda Jean-Marie Domenach, kamuoyunun oluşumunu sağlayan veya etkileyen kurallar: Basitleştirme ve Tek Düşman Kuralı: Propaganda her şeyden önce konuyu basitleştirip, herkes tarafından kolaylıkla anlaşılabilecek hale sokmaya çalışır. Kabaca, Genel İfadelerle Anlatma Kuralı: Genel ifadelerle anlatma, kitlelere verilmek istenen mesajların basitleştirilmesinin doğal bir sonucudur. Tekrar Kuralı: Hitler e göre, propaganda az sayıda düşünce ile sınırlandırılıp, o az sayıdaki düşünce sürekli tekrarlanmalıdır. Göbbels e göre, Aynı şeyi iki bin yıldır tekrarladığı içindir ki Katolik kilisesi etkisini sürdürüyor. Sevileni Kullanma Kuralı: Toplumun daha önce benimsemiş veya sevmiş olduğu şeylerden hareketle topluma yeni bir düşünce daha kolay aşılanır. Oybirliği ve Bulaşma Kuralı: İnsan içine bulunduğu grup veya üyesi olduğu birden çok grubun etkisi altında kalır. Çoğunluğa uymak, ondan etkilenmek genel ve güçlü bir eğilimdir. Totaliter ve Otoriter Sistemlerde Kamuoyu Kitle iletişim araçları devlet tekelinde veya kontrolündedir. Yönlendirme tek yönlüdür (güdümlü kamuoyu). Çoğulcu-Demokratik Sistemlerde Kamuoyu Kamuoyunu serbestçe oluşturacak düşünce ve ifade özgürlüğünü içerir. Basın-yayın özgürlüğü, örgüt kurma ve siyasal faaliyetlere katılma özgürlüğü olmalıdır. Fikirler serbestçe tartışılmalıdır. Az Gelişmiş Ülkelerde Kamuoyu Aynı devletin üyesi olma bilinci gelişmediği için, ülke ve toplumsal sorunlara ilgi az. Ekonomik açıdan tabakalaşma olmadığı için, farklı çıkarları koruma çabası olmaz. Eğitim seviyesi düşük olduğu için, kamuoyu özgürce oluşmaz. Güdümlü bir kamuoyu mevcut. 11

12 ELİTLER (SEÇKİNLER) TEORİSİ En ilkelinden en gelişmişine kadar tüm toplumlar yöneten azınlık ile yönetilen çoğunluk olarak ikiye ayrılır. Yönetilenler yöneten azınlığa uymak zorundadır (Eski Yunan-Platon). Klasik Seçkinci Teoriler 1. Vilfredo Pareto nun Elitizm (Seçkinci) Teorisi Elit ve elitizm kavramını siyaset bilimi literatürüne kazandırır. Toplumu elit olanlar ve elit olmayanlar olarak ikiye ayırır. Elitleri yönetici elitler ve yönetici olmayan elitler olarak sınıflandırır. Seçkinleri toplumdaki en başarılı olanlar oluşturur. Seçkinler en üstün kişilik özelliklerine sahiplerdir. Yönetici elit siyasal iktidar üzerinde doğrudan veya dolaylı olarak söz sahibi kişilerdir. Seçkinlerin dolaşımı kavramını siyaset bilimine kazandırır. Yöneticilerin rahatlıktan dolayı zayıflayıp yerlerini başkalarının aldığını savunan İbn-i Haldun dan etkilenmiştir. Seçkinler nitelikli insanlardır, ancak çocukları olmayabilir. Seçkinler toplumun alt kesiminde yetişen başarılı olanları aralarına alırlarsa seçkinlerin dolaşımı gerçekleşecektir. 2. Gaetano Mosca nın Yönetici Sınıf Teorisi Tüm toplumlarda yönetici sınıf ile yönetilen sınıflar bulunur. Yönetici sınıf daima azınlıktır. Azınlıktaki yönetici sınıfın çoğunluğu yönetimi altında bulundurmasının sebebi, çok iyi örgütlenmiş olmasıdır. İyi örgütlenmiş ve dayanışma içerisinde olan yönetici sınıf ya da grup, örgütlenmemiş dağınık yığın ya da kitleleri kolayca yönetebilir. Yönetici sınıf sadece iktidarı elinde bulunduranlardan değil, kararları güçlü bir şekilde etkileyenlerden de oluşur. Yöneten azınlık yönetilen çoğunluğun isteklerini göz önünde bulundurmalıdır. Yönetici sınıf, yeni toplumsal güçlerin yükselmesine engel olursa devrim gerçekleşir (seçkinlerin toptan değişimi). 3. Roberto Michels ve Oligarşinin Tunç Yasası Bürokratikleşmeyi, modern toplumların oligarşik eğilimlerine bağlar. Demokratik ilkelerle yönetildiği zannedilen bir sistemde azınlık yöneten, çoğunluk yönetilene dönüşür. Resmen demokratik olan yapılar bile fiilen oligarşiye dönüşür. NOT: R. Michels in Oligarşinin Tunç Yasası tezi klasik seçkici teorilerle benzerlik gösterir. Michels e göre oligarşik eğilimler tüm toplumlarda vardır. Klasik Seçkinci Teorilerin Ortak Özellikleri: Seçkinlerin kapalı bir güç oluşturmadıkları ve oluşturmamaları gerektiğini savunurlar Temeli toplumların eşitsiz tabakalardan oluştuğu tezine dayanır. Elit grubu türdeş kabul edilir. Elitlerin tüm dönem ve toplumlarda mevcut oldukları savunulur. 12

13 Elitlerin hesap verme yükümlülüğünde olmadıkları düşünülür. Çağdaş (Demokratik) Seçkinci Teoriler 1. Harold D. Laswell Seçkinlerin varlığı ile demokrasi birbiriyle çelişmez. Seçkinler halka karşı sorumlu tutulmalı gerektiğinde oylar aracılığıyla konumlarından ayrılırsa ve Yönetilenler seçkinleri baskı ve kontrol altında tutuyorlarsa sistem demokratiktir. 2. Raymond Aron Toplumların siyasal sistemleri ne olursa olsun çoğunluk azınlığı yönetmemiştir ve bu yüzden tüm rejimler oligarşik niteliktedir. Kalabalık ve kompleks toplumlarda halk için ve halk adına yönetim olabilir ancak halk tarafından yönetim olamaz. 3. Joseph Schumpeter (1942-Kapitalizm, Sosyalizm ve Demokrasi) Demokrasi, halk yönetimi değil seçilmiş elitlerin yönetimidir. Demokrasi amaç değil yöntemdir. 4. Wright Mills (İktidar Seçkinleri) Seçkinler, toplumda stratejik kumanda mevkilerini işgal edenlerden meydana gelir. İktidar seçkinlerini oluşturanlar, toplumda bir sınıf oluşturmazlar. Seçkinler, kültür ve yaşam biçimleriyle türdeş bir özellikler gösterirler. 5. Robert Dahl (Poliarşi) Modern toplumlarda tek bir seçkin grup tüm topluma yön veremez. Toplumda çok sayıda seçkin grup vardır ve bu gruplar farklı özelliklere sahiplerdir. Birbiriyle çelişen ve gerektiğinde birbirlerinin boşluğunu dolduran (yerini alan) bu gruplar POLİARŞİk bir yapı gösterirler. Seçkinler her şeyi denetimlerinde tutamaz ve karar merkezlerindeki her işe nüfuz edemezler. Poliarşi elit çoğulculuğudur. 6. Giovanni Sartori (Demokratik ve Demokratik Olmayan Ülkelerde Seçkinler) Demokratik ülkelerdeki seçkinlerle demokratik olmayan ülkelerdeki seçkinler arasında ayrım yapar. Demokratik toplumlardaki seçkinler çoğuldur ve topluma önderlik ederler. Demokratik olmayan ülkelerdeki seçkinler tekildir ve topluma hükmedeler. Çağdaş Seçkinci Teorilerin Ortak Özellikleri: Seçkinci gruplar çoğuldur ve aralarında demokratik bir rekabet vardır. Elitler iktidara halk tarafından getirilirler. İktidardaki elitler kendilerini seçen halka karşı sorumludurlar. DEVLET VE İKTİDAR Devlet Nedir? Devlet, kendine bağlı insanların güvenliğini sağlamak üzere kurulmuş etkin bir sosyal örgütlenme biçimidir. Buna göre devlet; 13

14 -siyasal bir iktidar biçimi, -kurumsallaşmış bir iktidar, -etkin bir iktidar, -meşru ve hukukî bir iktidar, -tüzel bir kişi, -belli bir toprakla sınırlı bir örgüt. Devleti Diğer Toplumsal Örgütlenmelerden Ayıran Temel Özellikler 1. En Büyük Yaptırım Gücü Diğer örgütlenmeler ve tüzel kişilerden daha üst bir tüzel kişiliğe sahiptir. Diğer tüzel kişiler üzerinde meşru ve yasal güç kullanabilir. 2. Vatandaşların Zorunlu Üyeliği Her birey doğumundan itibaren çeşitli sebeplerle bir devletin vatandaşı olarak doğar ve zorunlu olarak bireyleri üye yapma hakkına sahiptir. 3. Yasal ve Meşru Güç Kullanma Tekeli Devlet tüzel kişisi haricinde hiçbir örgüt, üyelerine yasal ve meşru güç kullanma hakkına sahip değildir. Devletin Asli Unsurları Halk: İnsan topluluğu, halk. Toprak: Siyasi otoritenin yayıldığı alan. Siyasi İktidar (Hükümet): Devlet adına onun tüzel kişiliğini kullanarak karar alma ve uygulama yetkisine sahip örgütlenmiş iktidar. Devlet sürekli hükümet geçicidir. Egemenlik: İç Egemenlik: Devletin, sınırları içinde bulunan diğer örgütlenmelerden daha üst konumda olmasını sağlayacak hukuk kuralları koyması ve bu kuralların herkesi kapsaması. Dış Egemenlik: Devletin diğer devletlerle kuracağı ilişkilerde onlarla eşit hukuka sahip olmasıdır. Plerson ve Devletin Sekiz Özelliği Şiddet araçlarının (tekel) denetimi, Toprak, Egemenlik, Anayasallık, Kişisel Olmayan İktidar, Kamu Bürokrasisi, Meşru yetki, Yurttaşlık, Vergilendirme. Devletin Kaynağına İlişkin Görüşler 1. İlahî Hukuk Teorisi: Devlet tanrı tarafından yaratılmış, yönetim hakkı da belirli bir gruba verilmiştir. 2. Aileyi Devletin Temeli Kabul Eden Teori: Devlet, ailenin zamanla büyüyüp genişlemesiyle oluşmuştur. Otorite: Babadır. 14

15 3. Çatışan ve Uzlaşan Çıkarlar Teorisi: Çıkar nosyonuna göre çatışma: Birincisine göre, devlet bireysel tercih ve çıkarların tatminini maksimize etmeye yarayan bir yapıdır. Doğal bütünleşmeye dayalı olanlar: Devlet, bireysel tercihlerin üzerinde hakem rolünde bir yapıdır. NOT: Marx ve Engels, devletin var oluş sebebini sınıf mücadeleleri ve çıkar çatışmalarına dayandırırlar. Hegel, devletin tolumun tümünün çıkarlarını savunduğunu düşünür. 4. Toplumsal Sözleşme Teorisi: Thomas Hobbes: Leviathan (1651) Devlet = güvenlik gereksinimi. Doğa durumunda= Homo homini lupus, herkesin herkesle savaşı Zımnî sözleşmeyle bazı haklar egemene devredilir. Maddi olarak algılanamayan rasyonel değildir (materyalist). John Locke: Uygar Yönetim Üzerine (1690) Doğa durumunda yaşayan insanlar hem toplum hem devlet düzeni içinde yaşamak üzere anlaşmışlardır. Doğa durumunda yargılama yetkisi herkese, uygar toplumlarda devlete aittir. Devredilen yargılama ve yönetme hakkı sınırlıdır. Önceden var olan özgürlük ve mülkiyet gibi haklar çiğnenirse sözleşme bozulmuş olur. Dengeleme = Kuvvetler ayrılığı ile sağlanır. Jean Jacques Rousseau: Toplum Sözleşmasi ( ) Uygarlığa mülkiyetin doğa durumundaki eşitliği bozmasıyla geçilir. Doğa durumundaki özgürlüklerden vazgeçmeden ve uygar toplumlardaki kavgalara son verecek yönetim altında birleşme genel irade dir. GENEL İRADE, bir toplumu oluşturan bireylerin iradelerinden daha fazla ve ondan daha üstün; toplumun ortak menfaatini temsil eden toplum üzerinde bağlayıcı güçtür. Herkes tüm haklarını toplum devrederse, kimsenin yönetimi altına girmeden kendilerine itaat etmiş olurlar. Çıkarlar genel iradede toplanır. John Rawls: BİR ADALET KURAMI, SİYASAL LİBERALİZM (1921, 2002) Amerikalı çağdaş toplum sözleşmesi kuramcısı. Adalet düşüncesini oluşturmaya çalışır. Siyasal anlamda Kantçı bir etik anlayışı oluşturmaya çalışır. Özgürlük ve eşitlik olarak anılan amaçlar arasında çatışma egemendir. Özgürlük üzerine tartışmalar faydacı eşitlik üzerine tartışmalar sözleşmeci bir etik anlayışı doğurur. Başka insanların rızası olsa da olmasa da, sonucu bireyin kendisi için iyi yapan davranışlar ahlaki dir. Sözleşmecilik ise insanlar arası her türlü ilişkinin karşılıklı rıza ve bir diğerini arada bir sözleşme varmışçasına kollamaktır. 15

16 5. Devleti Kuvvete (Güce) Dayandıran Görüş Bu teoriye göre devlet, savaşçı bir topluluğun zayıfları yenerek onlar üzerinde ekonomik sömürü amaçlı tahakkûm kurmasıyla oluşur. Franz Oppenheimer a göre insan, gereksinimlerini karşılayabilmek için sonucu çalışmak (ekonomik) ve yağmalamak (siyasal) olan iki temel araca sahiptir. Devlet bu iki aracın örgütlenmesi sonucu doğmuştur. Otoriter ve baskıcı rejimler piyasa ekonomisinin gelişmesiyle yerlerini liberal demokrasiye bırakmaya başlamışlardır. Devleti kuvvete güç kullanımına dayandıran otoriter rejimlerin başlıca özellikleri şunlardır: Kapsayıcı ideoloji Pazar ekonomisi Tek parti Organize terör İletişimde tekel Devlet Şekilleri 1. Yapısına Göre Devlet Şekilleri Tek (Basit) Yapılı Devletler: Üniter (Tekçi) Devlet Bölgeli Devlet Devletin sınırları içinde hukuk birliği vardır. Tek bir yasama organı ve idaresi vardır. Tek bir yürütme kuvveti vardır. Tek bir yargı sistemi vardır. Sınırları içinde milliyetlerin özerkliğini tanır. Ulusun (milletin) tekliğini ve bütünlüğünü korur. Bölgelerin yasama ve yürütme organları ve yetkileri vardır. Yargı birliği mevcuttur. Birleşik Yapılı Devletler: İki ya da daha fazla devletin bir araya gelerek oluşturdukları devlet. Devlet Birlikleri: İki ayrı devletin bağımsızlıklarını koruyarak bir araya gelmesiyle oluşur. Kişisel birlik ve Gerçek birlik olarak iki tür birliklerden oluşur. Kişisel birlikte, iki devletin başkanlarından birinin başkanlığında toplanılır. Gerçek birlikte, iki ayrı devlet ayrı olarak kendi devlet başkanlıklarının yönetimi altında birleşir. Devlet Toplulukları: İki ya da daha fazla devletin bir araya gelerek oluşturdukları devletlerdir. Konfederasyon: İki ya da daha fazla devletin bağımsızlıklarını koruyarak genellikle ortak savunma amaçlı kurdukları birliklerdir yılına kadar İsviçre, 1787 ye kadar ABD, 1870 yılına kadar Almanya. Federasyon: Birden çok devletin ortak bir anayasada birleşmelerinden meydana gelen devlet topluluklarıdır. Yasama, yürütme ve yargı sistemleri federal devletlerde ve federe devletlerde ayrı ayrı bulunur (ABD). 2. Egemenliğin Kaynağına Göre Devlet Şekilleri Monarşi Devlet başkanlığını soya bağlı olarak el değiştirdiği devlet şekli. 16

17 Yetkilerin sınırlandırılmasına göre, Mutlak Monarşi (saltanat) ve Meşruti Monarşi (şartlı monarşi) olmak üzere ikiye ayrılır. Monarkın iktidara gelmesine göre, Irsi/soya bağlı monarşi, Seçimli monarşi olmak üzere ikiye ayrılır. Cumhuriyet Monarşik olmayan tüm rejimler bu kapsamdadır. Egemenliğin şahısta veya zümrede değil toplumun tümünde olması devlet biçimi olarak cumhuriyet ve devlet başkanı ve organlarının demokratik seçimler yoluyla oluşturulduğu hükümet sistemi olan hükümet biçimi olarak cumhuriyet olarak ayrılır. İKTİDAR İktidar, başkalarının karar ve davranışlarını etkileyebilme, kontrol edebilme yetkisidir. Siyasal İktidar, toplumun bütününü etkileyebilme ve kontrol edebilme yetkisidir. Siyasal iktidar, bağlayıcı kararlar alma ve yürütme yetkisine sahip iktidardır. Siyasal İktidarın Özellikleri Kapsayıcıdır, En üstün iktidardır, Maddi kuvvet ve zor kullanma tekeline sahiptir, Rızaya dayalı (meşru/konsensüse dayalı) iktidardır. Siyasal İktidarın İşlevleri Siyaset Belirleme İşlevi: İstek ve gereksinimlerin tespiti ve kural belirleme. Siyaset Uygulama İşlevi: Kapsayıcı kuralları uygulama zorunluluğu. Siyaset Denetimi İşlevi: Kuralların uygulanıp uygulanmadığına ilişkin kendi içinde denetim yapma. NOT: Siyaset belirleme yasama, siyaset uygulama yürütme ve siyaset denetleme yargı kurumlarına aittir. Siyasal İktidarın Sınırlandırılması Anayasa: Hak ve hürriyetlerin devlet iktidarına karşı güvence altına alınması düşüncesine dayanır. Kuvvetler Ayrılığı: Üç ayrı erkin bağımsızlaşarak birbirlerini dengeleme ve denetleme mekanizmasının oluşturulması. İnsan Hak ve Özgürlükleri: 10 Aralık 1948 Birleşmiş Milletler tarafından ilan edilen insan hakları evrensel bildirgesi ve 4 Aralık 1950 de imzalanan insan hakları ve temel özgürlüklerin korunmasına ilişkin sözleşme ile evrensel ölçekte insan hakları temellendirilir. Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Denetimi: Anayasanın bağlayıcı üstünlüğü ilkesiyle ilgilidir. Anayasaya aykırılığın denetlenmesi ilkesine dayanır. Anayasanın yargı denetimine verilmesi (Türkiye-1961). Ulusalararası Sistem ve Küreselleşme: Toplumlararası gereksinimler ve örgütlenme esasına dayanır (Kararların, uluslar arası sistemin talep, istek ve normlarına uygunluğu göz önüne alınarak yerine getirilmesi). Siyasal İktidar ve Otorite: Otorite için rıza, iktidar için güç önceliklidir. Siyasal iktidar her ikisinin kullanılmasını kapsar. Leslie Lipson a göre, otoriteyi iktidardan ayıran özellik, otoritenin meşru olarak kabul edilmiş iktidar olmasıdır. İktidar çıplaktır; otorite, meşruiyet kisvesine bürünmüş iktidardır. 17

18 SİYASAL İKTİDARA İLİŞKİN MEŞRULUK TEORİLERİ Teokratik Teoriler Ortaçağ: Tanrı-Kral Mutlak Monarşi: Franko (İspanya), Hitler (Almanya) Demokratik Teoriler Mili Egemenlik Teorisi: Egemenliğin tek meşru kaynağı ve sahibi millettir. JJ. Rousseau nun milli irade dediği niteliklere dayanır. Halk Egemenliği Teorisi: Egemenliğin belli bir zamanda milli topluluğu meydana getiren vatandaşlara (kitlelere) verilmesidir. Milli egemenlikte egemenlik soyut/manevi; Halk egemenliğinde egemenlik somuttur (seçimler buna örnektir). Siyasal İktidarın Meşruluk Temelinde Sınıflandırılması Max Weber in Meşru İktidar Sınıflandırması Geleneksel Otorite Karizmatik Otorite Yasal/Rasyonel/Bürokratik/Hukukî Otorite David Easton un Sınıflandırması İdeolojik Kaynak (Yönetim ideolojisinin toplum tarafından benimsenmesi) Yapısal Kaynak (Siyasal kurumların benimsenmesi) Liderin Kişisel Nitelikleri (İktidar grubunun benimsenmesi) SİYASAL İKTİDAR VE EGEMENLİK Bu kavramı tanımlayan Jean Bodın dir. Bodin e göre, egemenlik sınırsız, bölünemez ve devredilemez mutlak iktidardır. Machıavellı-Prens (Hükümdar). Thomas Hobbes-Leviathan. NOT: Her üç düşünürün klâsik egemenlik teorilerinde günümüzdeki iktidarın sınırlandırılması ilkesi eksiktir. SİYASAL GELİŞME VE SİYASAL GELİŞME TİPOLOJİLERİ Edward Shills in Tipolojisi: Yeni Devletlerde Siyasal Gelişme eserinde siyasal gelişimi beş aşamada inceler. Siyasal Demokrasiler: Batılı toplumlarda bulunan en iyi sistemdir. Vesayet Altındaki Demokrasiler: Siyasal demokrasi düzeyine erişememiş, ancak siyasal demokrasiyi örnek almış sistemler. Modernleştirici Oligarşiler: Toplumsal ve iktisadi modernleşmeyi hızlı bir şekilde gerçekleştirmek için sivil ya da asker yöneticilerin siyasal inisiyatifi ellerine aldıkları sistemdir. 18

19 Totaliter Oligarşiler: Topluma belli bir ideolojiyi tüm yönleriyle benimsetme ve uygulama amacı taşıyan sistemlerdir. Geleneksel Oligarşiler: Siyasal iktidarın çoğunlukla akrabalık yoluyla el değiştirdiği geleneksel değerlerle oluşturulmuş kuralları olan sistemdir. Organski nin Tipolojisi: Toplumların gelişiminde dört önemli aşama olduğunu ileri sürer. İlkel Birleşme: Ekonomideki tek sektörün tarım olması nedeniyle yönetenlerin sanayileşme politikalarını gerçekleştirmek istedikleri, halk üzerindeki denetim mekanizması güçlü, sivil ve askeri seçkinlerden oluşan sistem. Sanayileşme: Sanayileşme politikalarının sonuçlarının alınmaya başlandığı sistem. Refah: Sanayileşmeyle birlikte dağıtım sorunları yaşayan sistem. Bolluk: Refahın ve üretilen malların artması sonucu ortaya çıkan siyasal isteksizlik durumu olan sistem Gabriel Almond-Bingham Powell in Tipolojisi: Sistemleri üç kategoride sınıflandırır. İlkel Sistemler Geleneksel Sistemler Çağdaş Sistemler David Apter in Tipolojisi: Üç ayrı gelişme sınıflandırması yapar. Harekete Geçirici Sistem: Örgütlenme gücü sayesinde değişime ve gelişime yönelik değer yargıları oluşturulan sistem. Ortaklık Sistemi: Toplumu oluşturan farklı istek ve amaçları olan birçok grubun, müzakere yoluyla bazı ortak değerler yarattığı sistem. Modern Otokrasi Sistemi: Düzen ve gelişmenin bir arada yürütüldüğü sistem. SİYASAL İDEOLOJİLER İdeoloji, bir ülke, devlet, millet, siyasal bir parti veya siyasal bir grup tarafından benimsenen; belirli siyasal hedefler olan ve siyasal, sosyal, ekonomik olayları, kurumları, bu amaçlara göre yorumlayan inanç ve fikirler bütünüdür. Belirli bir grup ya da organizasyonun ilgilerini haklı bulan ve destekleyen ortak fikir ve inanışlardır. İdeoloji bireylerin gerçek varoluş koşullarıyla kurdukları imgesel ilişkinin, imgesel bir tasarımıdır. İdeolojinin Öğeleri Olumlu (Pozitif) Öğe: Siyasal ideolojiler, ulaşıldığında, tüm insanların mutlu ve huzurlu olacağı bir yaşam vaat eder. Pozitif öğe, uğrunda mücadele edilmesi gereken, insanları birleştiren ve dayanışmayı sağlayan, ulaşıldığında insanlığı mutlu kılacak hedeflerdir. Olumsuz (Negatif) Öğe: Olumlu öğede vaat edilen mutlu ve huzurlu toplum yağısına ulaşmayı engelleyen, dayanışma içerisinde mücadele edilmesi gereken mevcut sorunlardır. Başarılı İdeolojinin Koşulları Çözüm Yolu Sunma: Çözüm yolu sunmalıdır. Basitlik: Herkesin anlayacağı seviyede olmalıdır. Moral (Ahlaki) Yön: Sorunları ahlaki temelde özümlemelidir. Yönetici (Seçkin) Grup: Bir grup yönetici, diğerleri düşman/hain. 19

20 Bilimsellik Temeli: Tutarlı, mantıklı, bilimsel temelli olmalıdır. İdeolojinin Açıklanması, Yayılması Ve Tartışılması Semboller: Semboller, sloganlarla sembolleştirilmeli. Efsaneler: İnandırıcı olabilmek için hedefler ve yapılanlar abartılmalı. İdeolojilerin Tartışılması: Sübjektif Yorumlar: Farklı yorumlarla sapma ve dönüşümlere uğrar. Teori ve Pratikte Çelişkiler: Farklı sonuçlara ve çelişkilere sahiplerdir. Çağdaş Siyasal İdeolojiler 1. Liberal İdeoloji ve Öğeleri Bireycilik Öğesi: Liberal ideolojinin merkezî ilkesidir. Bireysel insan en yüksek derecede öneme sahiptir. Bireylerin kendi ahlakî kararlarını kendilerinin almasını mümkün kılan görüş (Ahlakî bakımdan nötr). Özgürlük Öğesi: Bireysel özgürlük liberalizmin merkezî değeridir. Bireye duyulan inançtan ve herkesin kendi seçtiği veya hoşlandığı şekilde davranmasını sağlama arzusundan kaynaklanır (Hukuka bağlı özgürlük). Akıl Öğesi: Liberallerin, dünyanın rasyonel bir yapısı olduğuna ve bunun insan aklıyla keşfedilebileceğine inançlarından kaynaklanır. Eşitlik Öğesi: Bireylerin diğer öğeler yanında, ahlakî bakımdan eşit olduklarını varsayar. Hoşgörü Öğesi: Liberallerin, hoşgörünün hem bireysel özgürlük hem de sosyal zenginleşmenin garantisi olduğuna inançlarından kaynaklanır. Rıza Öğesi: Liberal yaklaşımın otorite ve sosyal ilişkilerin daima rızaya (konsensüs) ve gönüllü anlaşmaya dayalı olduğu görüşüne dayanır. Hukuk Devleti Öğesi (Sınırlı Hükümet: Anayasalcılık): Liberallerin, hükümeti bir toplumda düzen ve istikrarın hayati öneme sahip teminatı olarak görmelerinden kaynaklanır. Çoğulculuk Öğesi (Pluralism): Çoğunluğun mutlak hâkimiyetini reddeder, Tüm grup ve azınlıkların düşüncelerini ifade edebilmelerini sağlar, Devletin rolü arabuluculuk yapmaktır, Devletin resmi bir ideolojisi olamaz, Kuvvetler ayrılığı, çok partili sistem ve demokratik seçim olmalıdır, Hukuk devleti olmalıdır, Devlet (siyasal toplum) ile sivil toplum arasında açık bir ayrım olmalıdır, Siyasal alan, kamusal alana ve özgürlüklerine müdahale etmemelidir. NOT: Robert Dahl, 1961 Who Governs (Kim Yönetiyor), 1971 Poliarşi: Katılım ve Muhalefet. Dahl a göre siyasal bir sistemin poliarşik olması için 7 özellik zorunludur: Kararlar anayasal seçimlere bırakılmalı, Seçimler, adil, özgür olmalı ve zora dayanmamalı, Tüm yetişkinlerin oy hakkı olmalı, Yetişkinlerin seçimlerde yarışma hakkına sahip olması, Vatandaşların ifade özgürlükleri olmalı, Vatandaşların devletle ilgili bilgiye ulaşma haklarının sağlanması, 20

21 Vatandaşların her türlü parti ve çıkar grubuna üye olma hakkına s. olm. Klasik Liberalizm Modern Liberalizm Bireye aşırı vurgu, Devletin adalet, güvenlik ve diplomasi dışında toplumsal yaşama müdahale etmemesi (gece bekçisi), Serbest piyasaya aşırı güven (laissez faire-laissez passer: bırakınız yapsınlarbırakınız geçsinler), Serbest piyasanın bireylerin rasyonel tercihleri doğrultusunda kendiliğinden düzenlenmesi (görünmez el teorisi). Bireyin özgürlüğü hariç, devlet müdahalesi ile toplumsal refahın artmasına katkı yapacağı görüşü, L.T. Hobhouse, T.H. Green ve J.A. Hobson tarafından temsil edilir, 2. Dünya Savaşından sonra Refah Devleti ya da Sosyal devlet politikaları etkinlik kazanır (Keynes). 2. Muhafazakârlık ve Öğeleri 18.yy.ın sonları ile 19.yy.ın sonlarında ortaya çıkar, Fransız Devriminin yarattığı hızlı dönüşüme karşı bir tepki, En önemli unsuru düzen ve istikrar arayışıdır, Toplumsal değişime şüpheci bakıştır, Öncüsü İngiliz siyasetçi Edmund Burke dur, Burke, Fredrich Hayek ve Karl Popper ın düşüncelerini etkiler. Muhafazakârlığın öğeleri şunlardır: Gelenek: Geleneklere ve köklü kurumlara saygı vardır. Faydacılık (Pragmatizm): Tarih tarafından doğrulanmış tecrübeler. İnsanın Kusurlu Oluşu: İnsan doğası bozulmaya yatkın. Organizmacılık: Toplum= Organizma benzeri varlık. Hiyerarşik Toplumsal Yapı: Sosyal tabakalar doğru ve gereklidir. Otorite: Toplumda rehber ve liderliğin olması gereklidir. Mülkiyet: Başkalarının mülkiyet ve güvenliğine saygı. 3. Yeni Sağ 2. Dünya savaşı sonrasında ortaya çıkar, Refah devleti anlayışının iflası sonucunda gelişir, Küçük ve güçlü devlet anlayışını destekler: neoliberalizm, Neo-konservatizm (yeni muhafazakârlık) ve kamu seçimine dayanan yeni sağ politikaları benimser, Ekonomik alanda liberal, sosyal alanda muhafazakâr politikalar Hayek ve Friedman tarafından temsil edilir. 4. Neo-Liberalizm Hayek, Friedman ve Nozick tarafından liberalizmin yeniden yorumudur. Amaç, klasik liberalizm gibi devlet müdahalesini ortadan kaldırmak. 5. Yeni-Muhafazakârlık Amacı, otoriteyi yeniden tesis etmek ve aile, din ve millet temelinde geleneksel değerlere dönmektir. Otoriteye bağlılık, kültürel değerlere saygı, toplumsal disiplin esastır. 21

22 6. Sosyalizm Üretim araçlarının mülkiyeti devlete ait, Üretim ve bölüşüm toplum adına devlet tarafından planlanır, Özel teşebbüs ve mülkiyet hakkı yok veya sınırlı, Kapitalizme karşı tepki olarak doğar, Proletaryaya dayalıdır. Sosyalizmin öğeleri şunlardır; Topluluk: İnsanlar ancak bir toplumun üyesi olduklarında kendilerini geliştirebilirler, Kardeşlik: İşbirliği ve kardeşlik duygusuyla hareket etme, Sosyal Eşitlik: İnsanlar sosyal bakımdan eşittirler, İhtiyaç: Kaynak dağılımında ihtiyaca göre eşitlik, Sosyal Sınıf: Tarihin itici gücü antagonist sınıflardır. Ortak Mülkiyet: Özel mülkiyet=bencillik yerine mülkiyette eşitlik. 7. Marksizm Karl Marx ve Fredric Engels tarafından oluşturulur, İnsanlığın gelişim sırası: İlkel Toplum, Köleci Toplum, Feodal Toplum, Kapitalist Toplum, Sosyalist Toplum, Komünist Toplum. Marksizm in öğeleri şunlardır: Tarihsel Materyalizm Diyalektik Materyalizm Sınıf Çatışması Yabancılaşma Emek-Değer Teorisi (Artı Değer) Proleter Devrim Komünizm 8. Sosyal Demokrasi Amaçların mantıklılık ve içtenlikle sunulup savunulduğu takdirde üretici kesimin bilinçli bir şekilde yükselip iktidara geleceği fikri, Devlet ile Pazar, birey ile toplum arasında sağlıklı bir dengeyi hedefler, Devlet ve toplumun devrim yoluyla değil, halkın kendi rızasıyla demokratik yoldan dönüştürülmesini savunur, Liberalizme karşı değil, adil bir gelir dağılımı için mücadele edilir, Eduard Bernstein ve Karl Kautsky bu düşüncenin öncüleridir. 9. Üçüncü Yol Sosyal demokrasiyi sağın ilkelerine yaklaştırmayı amaçlar, Anthony Giddens tarafından savunulur, Sosyal Demokrasi, Amerikan Pazar liberalizmi ile Sovyet Komünizmi arasında bir üçüncü yol olarak görülür (pek çok kişi tarafından), Zenginliği dağıtmaktan ziyade, zenginliği yaratmak, global ekonomide işçilerin verimliliğini arttırmak amaçtır. 22

23 10. Anarşizm Eski Yunancada hükümetin olmaması (anarchaia) İnsanlığın varlığını kısıtlayan her türlü otoritenin karşısındadır, Kurulmasını istediği toplumsal düzen barış ve uyum temelinde sömürünün olmadığı, işbirliğinin hâkim olduğu bir düzendir, Temel vurguları; İnsanların doğası itibariyle iyi oldukları ancak yönetim tarafından yozlaştırıldıkları, Toplum doğal, devlet istismar ve tahakküm altına alıcıdır, İnsanlar gönüllü işbirliğiyle birbirlerini tamamlarlar, ancak çeşitli zorlamalar tarafından bozguna uğratılırlar, Yukarıdan gelen reformlar değersizdir, Sosyal değişme devrimci eylem veya şiddetle gerçekleştirilmelidir. 11. Sivil İtaatsizlik Hanry David Thoreau tarafından geliştirilir. En iyi hükümet en az hükmeden değil, hiç hükmetmeyendir. Her birey devlet haksızlıklarına karşı şiddete başvurmadan karşı gelmelidir. Bunun örneğini 1930 yılında tuz yürüyüşüyle Mathama Gandhi gerçekleştirir. 12. Faşizm Batı da 20.yy.da ortaya çıkar, Yerini kendini devlete adayan insanlardan oluşan milli birlik ve dayanışmaya bırakır, Temel İlkeleri; Irk üstünlüğü ve seçilmişlik inancı, Mutlak bir önderin liderliği ve bireyin boyun eğmesi, Özerk ikincil kurumların bastırılması ve tam toplumsal denetim, Parlamenter demokrasinin reddi, Barışçık enternasyonalizme karşıtlık, Yayılmacı ve istilacı dış politikaların ulusun kaderi olarak görülmesi 13. Milliyetçilik Millet-ulus olgusunun ortaya çıkmasıyla doğar, Bizlik duygusunun gelişmesini kapsar, Kentsoylular tarafından benimsenir ve kullanılır, Temel dayanağı ulus kavramıdır, Ulusçuluk olarak bilinir ve etnik ulusçuluk, akılcı ulusçuluk ayrımıyla sınıflandırılır. Etnik ulusçuluk romantizmin, akılcı ulusçuluk aydınlanmanın ürünüdür, Etnik ulusçuluk, dil, din ve etnik kökenden gelen insanların oluşturduğu topluluk olarak tanımlanan objektif kriterlere dayanır. Akılcı ulusçuluk, ortak kültürel değerlere sahiplik, birlikte yaşama iadesi fikrine dayanan sübjektif kriterlere dayalıdır. Ernst Renan a göre ulus, her gün tekrarlanan bir plebisit ile varlığını sürdürür. Batı ulusçuluğu (gelişmiş)-doğu ulusçuluğu (az gelişmiş) olarak sınıflandırmalar da mevcuttur. 23