EKONOMİK GELİŞMELER. DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI Şubat 2009 İÇİNDEKİLER

Transkript

1 EKONOMİK GELİŞMELER DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI Şubat 2009 İÇİNDEKİLER I. GSMH, Sanayi Üretimi ve Talep Unsurlarındaki Gelişmeler... 1 II. Ödemeler Dengesi... 7 III.Merkezi Yönetim Bütçesi IV. Parasal Büyüklükler ve Mali Piyasalardaki Gelişmeler V. Fiyat Gelişmeleri VI. Dünya Ekonomisindeki Gelişmeler TABLOLAR Tablo 1: Sektörel Büyüme Hızları... 2 Tablo 2: Talep Unsurundaki Gelişmeler Tablo 3: İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler 4 Tablo 4: Aylık Sanayi Üretim Endeksi. 5 Tablo 5: Aylık Kapasite Kullanım Oranı(%).. 6 Tablo 6: Mevsimsel Düzeltilmiş İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranları... 6 Tablo 7: Yurt İçi Talebe İlişkin Göstergeler... 7 Tablo 8: Dış Ticaret Dengesindeki Gelişmeler... 7 Tablo 9: Sektörel İhracat... 8 Tablo 10: Ülke Gruplarına Göre İhracat... 9 Tablo 11: İhracatçı Birlik Kayıtlarına Göre İhracat. 9 Tablo 12: Geniş Ekonomik Gruplara Göre İthalat. 10 Tablo 13: Seçilmiş Fasıllara Göre İthalat Tablo 14: Cari İşlemler Dengesi Tablo 15: Sermaye Hareketleri Tablo 16: Merkezi Yönetim Bütçesi Büyüklükleri Tablo 17: Merkezi Yönetim Bütçesi Gelirleri Tablo 18: Merkezi Yönetim Bütçesi Harcamaları.. 15 Tablo 19: Merkezi Yönetim Bütçesi Borç Stoku Tablo 20: Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu Tablo 21: Merkez Bankası Analitik Bilançosu Tablo 22: Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler Tablo 23: Ocak Ayı İtibarıyla Fiyat Endekslerinde Gelişmeler Tablo 24: 2009 yılı Ocak Ayı İtibarıyla Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri ŞEKİLLER Şekil 1: Mevsimsel Düzeltilmiş Üretim Endeksleri... 5 Şekil 2: Merkez Bankası Uluslararası Rezervleri Şekil 3: İç Borçlanma Faiz Oranları Şekil 4: Reel Kur Endeksi Şekil 5: İMKB Bileşik Endeksi Şekil 6: 2009 Yılı Hedefiyle Tutarlı Enflasyon Politikası EKLER Başlıca Ekonomik Göstergeler: Temel Ekonomik Göstergeler: i

2 I. GSMH, Sanayi Üretimi ve Talep Unsurlarındaki Gelişmeler 1.GSMH ve Sektörel Büyüme Hızları 2008 yılı ikinci çeyreğinde ekonomideki büyüme beklentilerin altında gerçekleşmiş ve Gayri Safi 2008 yılının üçüncü çeyreğinde GSYH piyasa beklentilerinin üstünde yüzde 0,5 oranında artış kaydetmiştir. Bu büyüme hızı son 26 çeyrekte kaydedilen en düşük orandır. DPT tarafından yapılan son tahminlerde üçüncü çeyrekte GSYH nın yüzde 0,1 oranında azalacağı öngörülmüştü yılının ikinci çeyrek GSYH büyümesi ise yüzde 1,9 dan yüzde 2,3 e yükseltilmiştir yılının üçüncü çeyreğinde tarımda katma değer beklentilerin oldukça altında yüzde 2,2 oranında artmıştır. Özellikle G.Doğu Anadolu da yaşanan kuraklık bu gelişmede etkili olmuştur. Üçüncü çeyrekte tarım sektörünün GSYH içindeki payı yüzde 12,7 dir. Üçüncü çeyrekte sanayi katma değeri yüzde -0,5 oranında azalmıştır. Üçüncü çeyrekte sanayi sektörünün GSYH içindeki payı yüzde 18,9 dur. Sanayi üretim endeksi ise aynı dönemde ortalama yüzde 2 oranında azalmıştır. Sanayi üretiminde geçen yılın aynı dönemine göre nispi gerileme sözkonusudur. Özellikle tekstil-giyim, kimya, ana metal, metal eşya, makine-teçhizat ve radyo-tv haberleşme alt sektörlerinde üretim gerilemesi kaydedilmiştir. Yılın ikinci çeyreğinde sanayi katma değer artış hızı yüzde 2,8 den yüzde 3,7 ye revize edilmiştir. Hizmetler sektörü genelinde katma değerde kaydedilen nisbi gerileme yurtiçi talepteki gerilemeyi göstermektedir. Yurtdışı finans piyasalarındaki dalgalanma, yurt içindeki siyasi belirsizlik tüketim ve yatırım kararlarını olumsuz yönde etkilemiştir. Merkez Bankası nın Mayıs ayından itibaren kısa vadeli faiz oranlarını yükseltmeye başlaması bu yöndeki eğilimi etkilemiştir. Toptan ve parakende ticaret sektöründe katma değer ilk çeyrekte yüzde 9,3, ikinci çeyrekte yüzde 3,9 artmış, üçüncü çeyrekte ise yüzde 1,8 oranında azalmıştır. Oteller ve lokantalarda katma değer ilk çeyrekte yüzde 1,3, ikinci çeyrekte yüzde 0,6 artmış, üçüncü çeyrekte ise yüzde 2,3 oranında azalmıştır. Ulaştırma ve haberleşmede katma değer ilk çeyrekteki yüzde 7,8 oranındaki artışın ardından ikinci çeyrekte yüzde 4, üçüncü çeyrekte ise yüzde 1,5 oranında artış kaydetmiştir. Konut sahipliğinde katma değer üçüncü çeyrekte yüzde 2,5 artmıştır. İnşaat sektöründe gerileme devam etmektedir. Bu sektörde katma değer yılın ilk çeyreğinde yüzde 1,5 artmış, ikinci çeyrekte yüzde -0,2 (revize edilen yüzde 0,9), üçüncü çeyrekte ise yüzde 4,3 oranında azalmıştır. Üretim maliyetlerindeki (özellikle demir-çelik, çimento, petrol türevleri v.b.) hızlı artış, mali piyasalarda gözlenen dalgalanma ile birlikte ortaya çıkan belirsizlik ortamında konut satışlarındaki durgunluk sektörde kaydedilen nispi gerilemeyi beraberinde getirmiştir. Vergiler (eksi sübvansiyonlar) 2001 krizinden sonra ilk kez yılın ikinci çeyreğinde yüzde 3,6 oranında azalmış (revize edilen yüzde -6,9), üçüncü çeyreğinde ise yüzde 2,2 oranında artmıştır yılının üçüncü çeyreğinde yüzde 0,5 oranındaki GSYH büyümesine sektörel katkılar tarımda 0,3 puan, sanayide -0,1 puan, hizmetler sektöründe ise 0,3 puan olarak hesaplanmıştır. Yılın ilk dokuz ayında ise büyüme yüzde 3,0 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyümeye tarımın katkısı 0,1 puan, sanayinin 0,9 puan ve hizmetler sektörünün katkısı ise 2 puandır. 1

3 Tablo 1: Sektörel Büyüme Hızları (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişme) I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. Yıllık I.Ç. II.Ç. III.Ç. 9 Ay 9 Ay Tarım -4,4-1,0-8,2-10,2-6,9 2,7-3,1 2,2-5,9 0,9 Sanayi 10,1 4,6 5,0 4,1 5,8 7,4 3,7-0,5 6,4 3,4 İmalat 10,4 4,1 4,6 4,0 5,6 7,3 3,4-1,1 6,2 3,2 Hizmetler 8,2 4,6 5,8 5,5 6,0 6,7 2,4 0,5 6,1 3,1 İnşaat 12,7 7,3 3,9 0,3 5,7 1,5-0,2-4,3 7,7-1,1 Ticaret 7,0 2,4 5,6 6,2 5,3 9,3 3,9-1,8 5,4 3,6 Ulaştırma 8,4 5,3 6,7 7,2 6,9 7,8 4,0 1,5 6,8 4,3 Mali Aracı Kur. 12,7 7,8 10,6 8,3 9,8 8,8 9,3 7,2 10,4 8,4 Konut 2,6 2,4 2,6 1,0 2,1 1,5 1,6 2,5 2,5 1,9 Vergi- Sübvansiyon 10,2 3,5 5,3 5,2 5,9 9,3-3,6 2,2 6,1 2,4 GSYH 8,1 4,1 3,3 3,6 4,6 6,7 2,3 0,5 5,0 3,0 Kaynak: TÜİK Cari fiyatlarla GSYH içerisindeki payı yüzde 14 ler civarında olan ulaştırma sektörü, 2008 yılın ikinci döneminde yüzde 3,2 oranında artmış ve sektörün büyümeye katkısı yüzde 0,5 puan olarak gerçekleşmiştir. Yeni milli gelir serisinde GSYH ın önemli bir alt bileşeni olan ve sabit fiyatlarla payı yüzde 10 lar civarında olan mali aracı kuruluşlar sektörünün katma değeri yılın ikinci döneminde yüzde 9,4 oranında yükselmiştir. Bu gelişmeler çerçevesinde sektörün büyümeye katkısı yüzde 0,9 puan olmuştur. GSYH nın bir diğer önemli alt bileşeni olan vergi-(eksi) sübvansiyon katma değeri, 2008 yılının ilk çeyreğinde yüzde 6,9 oranında azalmış ve büyümeye -0,6 puan katkıda bulunmuştur yılının birinci döneminde gerçekleşen yüzde 1,9 oranındaki GSYH büyümesine, tarım sektörünün katkısı negatif 0,2 puan olurken, sanayi ve hizmetler sektörlerinin katkıları sırasıyla 0,8 ve 1,3 puan olarak gerçekleşmiştir. Yılın ilk altı ayında tarım sektörü katma değeri yüzde 1,1 oranında azalırken, sanayi ve hizmetler sektörü katma değeri sırasıyla yüzde 4,9 ve yüzde 4,4 oranlarında artmıştır. Böylece 2008 yılının ilk altı ayında GSYH artışı yüzde 4,2 oranında gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde tarım sektörünün büyümeye katkısı negatif 0,1 puan olurken sanayi ve hizmetler sektörlerinin büyümeye katkıları sırasıyla 1,4 ve 2,9 puan olarak gerçekleşmiştir. 2. Talep Unsurlarındaki Gelişmeler GSYH; 2008 yılının üçüncü çeyreğinde yüzde 0,5 oranında, dokuz aylık döneminde de yüzde 3 oranında artış göstermiştir. GSYH büyümesi, 1999 yılı depremi ve 2001 yılı krizinden sonra ilk defa yüzde 1 in altında gerçekleşmiştir. Bu gelişmede; uluslararası piyasalarda başlayan finansal krizin ülkemize yansımalarının etkili olduğu düşünülmektedir yılının ilk dokuz aylık döneminde yüzde 5 olarak gerçekleşen GSYH büyümesi, 2007 yılının tümünde yüzde 4,6 olarak gerçekleşmişti. 2

4 Tablo 2: Talep Unsurlarında Gelişmeler (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişme) I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. I.Ç. II.Ç. III.Ç. 9 ay 9 ay Toplam Tüketim 4,4 3,8 3,2 6,2 4,3 6,4 2,5 1,2 4,4 3,3 Kamu 6,5 7,0 13,5 4,2 2,7 5,6-3,7 7,7 8,2 3,0 Özel 4,1 3,4 1,8 6,5 4,6 6,5 3,4 0,3 3,9 3,3 Sabit Sermaye Yat. 5,5 4,5 3,9 4,7 8,7 10,1-0,8-5,4 4,4 0,9 Kamu 7,3 3,7 8,2 16,1 1,5-9,2-16,5 22,2 10,2 1,2 Özel 5,2 4,6 3,4 3,0 10,1 12,1 1,4-10,0 3,6 0,8 Stok Değişimi (1) 1,0 3,0-0,3 0,1 1,4-0,2 0,2-0,7 0,8-0,2 Toplam Nihai Y.İçi Talep 4,7 4,0 3,3 5,8 5,4 7,3 1,7-0,4 4,4 2,7 Toplam Yurt İçi Talep 5,6 7,0 3,1 5,6 6,9 7,2 1,9-1,0 5,2 2,4 Net Mal ve Hizm. İhr. (1) -1,2 0,7 0,8-2,4-3,5-0,8 0,3 1,5-0,4 0,4 Mal ve Hizmet İhracatı 7,3 13,3 9,8 4,6 3,3 12,2 2,5 1,5 8,8 5,0 Mal ve Hizmet İthalatı 10,7 8,2 5,1 14,0 15,5 13,0 0,9-4,2 9,1 2,8 GSYH 4,6 8,1 4,1 3,3 3,6 6,7 2,3 0,5 5,0 3,0 (1) GSYH Büyümesine Katkı yılının üçüncü üç aylık döneminde yerleşik hane halklarının tüketimi yüzde 0,3 oranında artarken, özel kesim sabit sermaye yatırımları yüzde 10 oranında azalmıştır. Bu dönemde; kamu tüketimi yüzde 7,7 oranında, kamu sabit sermaye yatırımları da yüzde 22 oranında artmıştır yılının üçüncü üç aylık döneminde; dört beyaz ana ürünün iç satışlarının yüzde 7,9 oranında otomobil satışlarının yüzde 6,7 oranında azalması, tüketim malları ithalatının yüzde 16,6 oranında artması (reel olarak yüzde 3,4 oranında artması), yerleşik hane halklarının tüketim harcamalarının yüzde 0,3 oranında artmasında etkili olmuştur. Yerleşik ve yerleşik olmayan hanehalklarının yurtiçi tüketiminin alt bileşenleri incelendiğinde; bu dönemde en yüksek artışların, yüzde 8,5 lik artışla sağlık harcamaları, yüzde 3,9 luk artışla çeşitli mal ve hizmetler harcamaları ile yüzde 2,7 lik artışla eğitim harcamalarında gerçekleştiği görülmüştür. Bu dönemde; mobilya, ev aletleri ve ev bakım hizmetlerine yapılan harcamalarda yüzde 4,9 oranında, giyim ve ayakkabı harcamalarında yüzde 5, eğlence ve kültür harcamalarında yüzde 7, lokanta ve oteller harcamalarında da yüzde 7,1 oranında azalışlar gözlenmiştir. Özel kesim sabit sermaye yatırımlarının bileşenleri incelendiğinde; 2008 yılının üçüncü üç aylık döneminde, makine teçhizat yatırımlarının yüzde 8,4 oranında, inşaat yatırımlarının da yüzde 12,8 oranında azaldığı gözlenmiştir. Sözü edilen dönemde; makine teçhizat yatırımlarının önemli bir fonksiyonu olan yatırım malları ithalatının, cari fiyatlarla yüzde 6,6 oranında, sabit fiyatlarla da yalnızca yüzde 1,1 oranında arttığı görülmüştür. Bu dönemde; sanayi üretim endeksi alt kalemlerinden B.y.s. makine teçhizat imalatının yüzde 5,2 oranında azalması, makine teçhizat yatırımlarının azalmasında etkili olmuştur. İncelenilen dönemde; kamu maaş ve ücret ödemelerinin yüzde 2,1 oranında azalmasına rağmen, diğer cari harcamaların yüzde 18,4 oranında artması, kamu tüketiminin yüzde 7,7 oranında artmasında belirleyici olmuştur yılının üçüncü üç aylık döneminde; kamu makine-teçhizat yatırımlarının yüzde 23,1 oranında inşaat yatırımlarının da yüzde 22 oranında artması, kamu sabit sermaye yatırımlarının yüzde 22,2 oranında artmasını sağlamıştır yılının üçüncü üç aylık döneminde; mal ve hizmet ihracatı yüzde 1,5 oranında artarken, mal ve hizmet ithalatının yüzde 4,2 oranında azalmasının etkisiyle, net mal ve hizmet ihracatının GSYH büyümesine katkısı yüzde 1,5 puan olarak gerçekleşmiştir. Stok değişmelerinin GSYH büyümesine katkısı; 2008 yılının üçüncü üç aylık döneminde eksi yüzde 0,7 puan olarak gerçekleşmiştir yılının üçüncü üç aylık döneminde; yüzde 0,3 oranında artan yerleşik hane halklarının tüketim harcamalarının GSYH büyümesine katkısı yüzde 0,2 puan olurken, yüzde 10 oranında azalan özel kesim sabit sermaye yatırımlarının büyümeye katkısı eksi yüzde 2,1 puan olmuştur. 3

5 Sözü edilen dönemde, yüzde 7,7 oranında artan kamu tüketiminin büyümeye katkısı yüzde 0,7 puan olarak gerçekleşirken; yüzde 22 oranında artan kamu sabit sermaye yatırımlarının büyümeye katkısı yüzde 0,8 puan olarak gerçekleşmiştir. Diğer bir deyişle, bu dönemde GSYH artışına temel katkılar kamu harcamaları ile pozitif net ihracattan gelmiştir. 3. İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler 2008 yılının Aralık ayında işgücündeki artış 2007 yılının aynı dönemine göre bin kişi olurken, aynı dönemde istihdam edilenlerin sayısı 2007 yılının Aralık ayına göre 293 bin kişi artarak 20 milyon 736 bin kişiye ulaşmıştır. Buna göre işsiz sayısı 838 bin kişi artmıştır yılının Aralık ayında, bir önceki yılın aynı dönemine göre, tarım ve hizmetler sektöründe (inşaat sektörü dahil) sırasıyla, 202 bin kişi ve 296 bin kişi istihdam artışı gözlenmiştir. Sanayi sektörü istihdamı ise 205 bin kişi azalmıştır. Tarım dışı istihdam ise söz konusu dönemde önceki yıla göre 91 bin kişi artmıştır. Türkiye genelindeki işsizlik oranı 2008 yılının Aralık ayında, 2007 yılının aynı dönemine göre 3 puan artarak yüzde 13,6 olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde, Türkiye'de tarım dışı işsizlik oranı geçen yıla göre 4,3 puan artarak yüzde 17,3; genç nüfusta işsizlik oranı ise geçen yıla göre 5,1 puan artarak yüzde 25,7 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 3: İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler (*) I II III IV Aralık I II III IV Aralık Çalışma Çağındaki Nüfus İşgücüne Katılma Oranı (Yüzde) 47,8 46,3 48,8 49,3 46,9 46,2 45,9 49,0 49,8 48,4 47,7 Kadın 24,8 23,4 26,3 26,1 23,4 22,6 22,8 26,6 27,1 25,4 24,6 Erkek 71,3 69,6 71,8 72,9 70,9 70,2 69,6 71,9 73,0 71,8 71,3 İşgücü İstihdam İşsiz İşsizlik Oranı (Yüzde) 9,9 11,4 8,9 9,2 10,1 10,6 11,6 8,9 9,8 12,3 13,6 Tarım Dışı İşsizlik Oranı 12,6 14,2 11,5 11,9 12,6 13,0 14,2 11,5 12,7 15,4 17,3 Genç Nüfusta İşsizlik Oranı 19,6 21,7 17,5 19,2 20,0 20,6 21,2 16,3 19,1 23,9 25,7 İstihdamın Sektörel Dağılımı Tarım Sanayi Hizmetler(**) İnşaat Kaynak: TÜİK (*)Hanehalkı işgücü anketi sonuçları Kasım 2006 döneminden itibaren ADNKS den elde edilen toplam nüfusa dayalı olarak yayımlanacaktır. Önceki yıllarla karşılaştırmalı olarak oluşan yüksek farklar bundan kaynaklanmaktadır. (**) İnşaat dahildir. 4. Üretim ve Talebe İlişkin Son Gelişmeler a. Aylık Sanayi Üretimi ve Kapasite Kullanım Oranları Aylık verilere göre, sanayi üretimi, 2009 yılı Ocak ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 21,3 oranında azalmıştır. Mevsimsel düzeltilmiş sanayi üretim endeksinde ise Ocak ayında Aralık ayına göre yüzde 0,2 oranında azalış gerçekleşmiştir yılı Ocak ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre, imalat sanayi, enerji ve madencilik sektörleri üretimleri sırasıyla, yüzde 24,2, yüzde 6 ve yüzde 3,8 oranlarında azalmıştır. 4

6 Şekil 1: Mevsimsel Düzeltilmiş Üretim Endeksleri (2005=100) Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım Mart Mayıs Temmuz Eylül Kasım Ocak Toplam Sanayi İmalat Sanayi 2009 yılı Ocak ayı imalat sanayi üretimindeki azalışta; endeks içindeki payları yüksek olan, tekstil ürünleri, kimya, taş-toprak, ana metal ve taşıt alt sektörlerinde kaydedilen üretim azalışları etkili olmuştur. Tablo 4: Aylık Sanayi Üretim Endeksi Sanayi Madencilik İmalat Gıda-İçecek Tekstil Giyim Petrol Ürünleri Kimya Toprak Ürünleri Ana Metal Metal Eşya Makine-Teçhizat Taşıt Araçları Enerji Kaynak: TÜİK (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre, Yüzde Değişme) Yıllık Ocak Ekim Kasım Aralık Ocak 6,9-0,9 11,6-6,8-13,3-17,8-21,3 8,3 7,5 15,2 8,9-0,4-1,8-3,8 6,6-1,8 11,4-8,1-14,8-20,1-24,2 3,0 4,1 6,9 0,9 6,5 14,3 1,0 0,6-10,6 0,4-10,1-16,4-23,7-26,3 6,6-12,1 5,6-12,8-13,6-19,0-13,9 0,3-2,4 5,4-1,2-19,7-38,0-29,4 8,7-0,3 16,9-7,0-15,0-19,4-20,2 2,1-1,9 7,3-2,8-6,4-21,0-20,6 10,7-2,0 12,2-19,5-25,2-26,6-24,1 8,6-6,8 10,0-17,3-25,2-32,3-30,6 6,2-4,8-1,8-10,9-11,1-14,9-22,5 9,3 5,9 41,4-17,8-42,4-52,2-60,3 8,7 3,8 12,7-0,4-3,7-5,3-6, yılı Şubat ayı toplam imalat sanayi kapasite kullanım oranı 2009 yılının Şubat ayına göre 15,5 puan azalarak yüzde 63,8 oranında gerçekleşmiştir. Şubat ayında özel sektör imalat sanayi kapasite kullanım oranı geçen yılın aynı ayına göre 15,1 puan azalarak yüzde 63,6 olurken, kamu sektörü kapasite kullanım oranı 2,1 puan artarak yüzde 86,2 olmuştur. 5

7 Tablo 5: Aylık Kapasite Kullanım Oranı (%) Yıllık Şubat Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat İmalat Sanayi 81,8 78,1 79,3 76,7 72,9 64,7 63,8 63,8 Kamu 88,4 86,7 84,1 83,5 75,3 61,6 68,8 86,2 Petrol Ürünleri 89,7 88,1 81,6 94,6 77,6 58,7 63,6 0,0 Gıda 79,0 82,5 71,0 74,5 91,1 76,6 81,5 89,4 Kimya 90,3 88,8 96,0 84,9 69,6 76,0 66,1 92,4 Ana Metal 91,4 85,2 92,5 53,4 65,4 59,6 84,9 55,1 Özel 80,7 77,0 78,7 75,8 72,5 65,2 63,0 63,6 Gıda-İçecek 72,4 71,1 70,3 73,0 70,8 67,7 66,4 65,8 Tekstil 81,5 75,7 76,9 75,5 73,0 71,4 67,5 66,5 Giyim 83,6 80,2 83,5 77,4 76,9 76,4 74,9 74,2 Petrol Ürünleri 67,7 59,6 46,1 57,4 53,6 48,0 40,9 48,7 Kimya 74,7 73,5 74,9 73,6 68,9 66,1 64,9 68,3 Toprak Ürünleri 82,3 78,4 73,3 75,3 76,8 68,3 63,1 61,7 Ana Metal 84,7 81,6 81,3 78,0 72,3 66,4 63,4 71,7 Makine-Teçhizat 77,4 73,5 74,0 72,4 70,2 66,1 61,5 67,2 Taşıt araçları 88,2 77,8 89,9 75,3 68,3 44,7 41,6 47,5 Kaynak: TÜİK 2009 yılı Şubat ayında mevsimsel düzeltilmiş serilere göre toplam imalat sanayi kapasite kullanım oranı yüzde 63,4 seviyesinde gerçekleşmiştir. Tablo 6: Mevsimsel Düzeltilmiş İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranları Aylar Toplam Kamu Özel 2007 Ocak 81,2 86,9 81,1 Şubat 83,3 96,3 81,0 Mart 82,2 88,7 80,8 Nisan 81,7 87,3 80,4 Mayıs 81,8 86,9 80,8 Haziran 81,7 89,5 80,6 Temmuz 81,3 85,7 81,0 Ağustos 81,5 83,8 81,8 Eylül 81,4 88,7 80,3 Ekim 81,9 88,5 81,0 Kasım 81,8 89,6 80,6 Aralık 81,4 89,8 80, Ocak 83,2 93,7 82,8 Şubat 82,3 90,8 80,9 Mart 81,5 90,5 79,8 Nisan 81,6 94,6 79,5 Mayıs 81,0 92,8 79,2 Haziran 81,1 93,2 79,1 Temmuz 79,2 92,1 77,1 Ağustos 75,3 92,2 72,8 Eylül 78,3 93,1 76,7 Ekim 75,4 81,5 74,8 Kasım 72,6 76,1 72,1 Aralık 65,3 61,8 65, Ocak 64,2 69,2 63,3 Şubat 63,4 69,6 63,1 İşyerlerinin üretim ve yurtiçi satışlar konusunda 2009 yılı Şubat ayı beklentilerine ilişkin değerlendirmeye göre; üretimde artış beklediğini belirten işyerlerinin oranı yüzde 27,4 olurken, işyerlerinin yüzde 21,5 i üretimde azalış beklemektedir. İşyerlerinin yüzde 30,8 i yurt içi satışlarda artış beklerken, yüzde 23,5 i ise yurt içi satışların düşeceği beklentisinde olduklarını ifade etmişlerdir. 6

8 b. Yurtiçi Talebe İlişkin Göstergelerdeki Gelişmeler 2008 yılının Ocak ayında; dört beyaz ana ürünün üretimi, ihracatı, ithalatı ve yurtiçi satışları, bir önceki yılın aynı ayına göre sırasıyla, yüzde 23,2, yüzde 24,1, yüzde 34,9 ve yüzde 27,9 oranında azalmıştır. Otomobil üretimi; 2009 yılının Şubat ayında yüzde 50,4 oranında, Ocak-Şubat döneminde de yüzde 55,8 oranında azalmıştır yılının Şubat ayında otomobil ihracatı, 2008 yılının aynı ayına göre, yüzde 52,1 oranında, Ocak-Şubat döneminde de yüzde 56,4 oranında azalmıştır yılının Ocak-Şubat döneminde yüzde 82,5 olarak gerçekleşen otomobil ihracat-üretim oranı, 2009 yılının aynı döneminde yüzde 81,5 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 7: Yurtiçi Talebe İlişkin Göstergeler (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişme) Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Beyaz Eşya Yurtiçi Satışları* -1,8-3,5 5,8-1,1-4,8-30,8-27,9 Toplam Otomobil Üretimi 16,3-2,1-9,6-1,3-24,2-53,8-63,4-61,2-50,4 Toplam Otomobil Satışları -4,2-14,4-8,3-2,2-39,2-56,6-58,1-29,1-31,6 İthal Otomobil Satışları -7,3-12,6-6,8 0,7-35,4-55,1-54,7-37,1-33,5 Trafiğe Kaydedilen Araç Sayısı -25,0-3,8 7,1-12,6-12,0-42,9-47,6 * Dört ana beyaz eşya ürününü (çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, fırın ve buzdolabı) kapsamaktadır yılının Haziran ayından itibaren sürekli azalan otomobil satışları, 2009 yılında da azalmaya devam ederek, Ocak-Şubat döneminde yüzde 30,5 oranında azalmıştır yılının Şubat ayında yüzde 33,5 oranında azalan ithal otomobil satışları, Ocak-Şubat döneminde de yüzde 35,2 oranında azalmıştır yılının Ocak-Şubat döneminde, yüzde 69,7 olarak gerçekleşen ithal otomobil-toplam otomobil satış oranı, 2009 yılının aynı döneminde yüzde 65 olarak gerçekleşmiştir. II. Ödemeler Dengesi 1. Cari işlemler Dengesi 2009 yılı Ocak ayında, geçen yılın aynı ayına göre, ihracat yüzde 25,7 oranında azalarak 7.9 milyar dolar, ithalat yüzde 43,3 oranında azalarak 9.3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir yılı Ocak ayında yüzde 65 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı 2009 yılının aynı ayında yüzde 85,1 olarak gerçekleşmiştir yılı Ocak ayında 4.6 milyar dolar olan dış ticaret açığı (ödemeler dengesinde gösterildiği şekliyle, bavul ticareti, navlun hariç) 2008 yılında yüzde 98,3 oranında azalarak 78 milyon dolar olmuştur. Tablo 8: Dış Ticaret Dengesindeki Gelişmeler (Milyon Dolar) İhracat Yüz. Değ. İthalat Yüz. Değ. Dış Tic. Deng. Yüz. Değ /07 09/ /07 09/ /07 09/08 Ocak ,9-25, ,3-43, ,8-75,9 Şubat , , ,9 Mart , , ,0 7

9 Nisan , , ,7 Mayıs , , ,1 Haziran , , ,8 Temmuz , , ,9 Ağustos , , ,0 Eylül , , ,0 Ekim , , ,9 Kasım , , ,4 Aralık , , ,3 Toplam , , ,5 Kaynak: TÜİK 2009 yılı Ocak ayında imalat sanayi ürünleri ihracatı yüzde 26,8 oranında azalmıştır yılının Ocak ayında 1.6 milyar dolar olan kara taşıtları ihracatı 2009 yılının ilk ayında önemli oranda azalarak 649 milyon dolar olmuştur. Aynı dönemde geçen yılın aynı dönemine göre elektrikli makina ve cihazlar ihracatı yüzde 24,6, Dokumaya elverişli maddeden hazır eşya ihracatı yüzde 25,5 oranında azalış göstermiştir. Tablo 9: Sektörel İhracat (Milyon Dolar) Yıllık % Ocak % / /08 Toplam , ,7 Tarım ve Ormancılık , ,6 Madencilik , ,4 İmalat , ,8 Seçilmiş Fasıllara Göre İhracat Kara taşıtları , ,3 Örme giyim eşyası , ,7 Elektrikli makina, cihazlar , ,6 Kazan-makine-mek.cihaz , ,8 Demir ve çelik , ,7 Örülmemiş giyim eşyası , ,0 Demir veya çelikten eşya , ,6 Mineral yakıt, mineral yağlar , ,3 Yenilen meyveler , ,0 Dokumaya elv. madd. hazır eşya , ,5 Plastik ve mamulleri , ,5 İnci kıymetli taş ve mamülleri , ,2 Kaynak: TÜİK Avrupa Birliği ülkelerinin ekonomik büyümesinin yavaşlamasının ihracata etkileri 2008 yılının son aylarında görülmeye başlamış ve 2007 yılının Aralık ayında yüzde 54,6 olan Avrupa Birliği nin ihracattaki payı 2008 yılının Aralık ayında yüzde 41,8 e gerilemiştir yılının Ocak ayında ise yüzde 43,1 olarak gerçekleşmiştir yılının Ocak ayında en fazla ihracat yapılan ülke İsviçre olmuştur. İsviçre yi Almanya İtalya ve Irak takip etmiştir. 8

10 Tablo 10: Ülke Gruplarına Göre İhracat Yıllık % Ocak % / /08 AB Ülkeleri , ,7 Diğer Ülkeler EFTA Ülkeleri , ,6 Bağımsız Devletler Topluluğu , ,0 OECD Ülkeleri , ,4 Karadeniz Ekonomik İşbirliği , ,3 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı , ,4 Türk Cumhuriyetleri , ,86-3,2 İslam Konferansı Teşkilatı , ,5 Toplam , ,7 Kaynak: TÜİK İhracatçı Birliklerinin (TİM) kayıtlarına göre 2009 yılının ilk ayında görülen ihracatta azalma eğilimi devam etmiş ve Şubat ayı ihracatı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 35,2 oranında azalarak 6.9 milyar dolar olmuştur. Bu gelişmede gelişmiş ülkelerin ekonomilerinde yaşanan resesyon neticesinde oluşan talep yetersizliğinin etkisi olduğu düşünülmektedir. İhracat miktarı, geçen yılın aynı ayına göre taşıt araçları ve yan sanayiinde yüzde 55,4, kimyevi madde ve mamüllerinde yüzde 39,6, hazır giyim ve konfeksiyon ihracatında yüzde 34,3, elektrik-elektronik sanayiinde yüzde 27, demir ve demir dışı metallerde ise yüzde 40,2 oranında azalmıştır. Tablo 11: İhracatçı Birlikleri Kayıtlarına Göre İhracat Şubat Ocak-Şubat (Milyon Dolar) % 08/ % 08/07 TOPLAM , ,7 Taşıt Araçları ve Yan Sanayii , ,4 Hazır giyim ve Konfeksiyon , ,1 Kimyevi Maddeler ve Mamulleri , ,4 Demir Çelik Ürünleri , ,9 Elektrik-Elektronik , ,5 Tekstil ve Hammaddeleri , ,8 Makine ve Aksamları , ,2 Demir ve Demir Dışı Metaller , ,6 Çimento ve Toprak Ürünleri , ,7 Hububat,Bakliyat,Yağlı Tohumlar ve Mamulleri , ,9 Fındık ve Mamulleri , ,4 Madencilik Ürünleri , ,1 Ağaç Mamülleri ve Orman Ürünleri , ,7 Değerli Maden ve Mücevherat , ,0 Kaynak: TÜİK 9

11 Ekonomik büyümenin yavaşlaması ile beraber iç talebin daralması ithalatın 2008 yılının son üç ayında azalmasına neden olmuş ve 2007 yılında bir önceki yıla göre yüzde 21,8 oranında artan ithalat 2008 yılında yüzde 18,8 oranında artarak 202 milyar dolara ulaşmıştır yılı Ocak ayında bu durum devam etmiş ve ithalat yüzde 43,3 oranında azalarak 9.3 milyar dolar olmuştur yılının Ocak ayında en çok ithalat yapılan ülke Rusya Federasyonu olmuştur. Bu ülkeyi sırasıyla Almanya, Çin ve ABD izlemiştir. Tablo 12: Geniş Ekonomik Gruplara Göre İthalat (Milyon Dolar) Yıllık % Ocak % / /08 Toplam İthalat , ,3 Sermaye , ,1 Ara malları , ,5 Tüketim , ,1 Enerji İthalatı , ,8 Enerji Dışı İthalat Kaynak: TÜİK , , yılında ithalatta en büyük kalem mineral yakıtlar, mineral yağlar olmuştur yılı Ocak ayında da bu durum devam etmektedir. Bu fasılı Kazan. makine. mek.cihaz izlemiştir yılı Ocak ayında inci kıymetli taş ve mamulleri ithalatı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 93,5 oranında azalmıştır. Tablo 13: Seçilmiş Fasıllara Göre İthalat (Milyon Dolar) Toplam İthalat -Mineral yakıt. Yağlar -Kazan. makine. mek.cihaz -Kara taşıtları -Elek. makine ve cihazlar -Demir ve çelik -Plastik ve mamulleri -İnci, kıymetli taş ve metal mamulleri -Organik kimyasal ürünler -Eczacılık ürünleri -Optik alet ve cihazlar -Pamuk.pamuk ipliği Yıllık % Ocak / / , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,7 Kaynak: TÜİK a. Hizmetler Dengesi Turizm gelirleri 2008 yılı Ocak ayında bir önceki yılın aynı ayın göre yüzde 1,9 oranında azalarak 868 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, hizmetler başlığının diğer önemli bir kalemi olan taşımacılık kaleminde 40 milyon dolar tutarında net giriş gerçekleşmiştir. İnşaat hizmetlerinden kaynaklanan net döviz girişi 2009 yılında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 4,2 10

12 oranında artarak 74 milyon dolar olmuştur. Bu gelişmeler sonucunda, 2008 yılının Ocak ayında toplam 465 milyon dolar fazla veren hizmetler dengesi kalemi, 2009 yılının ilk ayında yüzde 20,9 oranında azalarak 368 milyon dolar fazla vermiştir. b. Gelir Dengesi 2009 yılı Ocak ayında gelir dengesi kaleminde 261 milyon dolar net çıkış kaydedilmiştir. Bu dönemde yatırım geliri kaleminin altında yer alan doğrudan yatırımlar ve diğer yatırımlarda (faizler) gerçekleşen net çıkışlar, sırasıyla 26 milyon dolar ve 377 milyon dolar olurken; portföy yatırımlarından kaynaklanan net girişler 149 milyon dolara ulaşmıştır. c. Cari Transferler 2009 yılının Ocak ayında cari transferler bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 72,4 oranında büyüyerek 262 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Tablo 14: Cari İşlemler Dengesi Yıllık (Milyon Dolar) Ocak I. Dış Ticaret Dengesi İhracat f.o.b İthalat c.i.f Diğer II. Hizmetler Dengesi (Net) Taşımacılık Turizm İnşaat Hizmetleri Finansal Hizmetler Diğer Ticari Hizmetler Resmi Hizmetler Diğer Hizmetler III. Gelir Dengesi Ücret Ödemeleri Yatırım Geliri Doğrudan Yatırımlar Portföy Yatırımları Diğer Yatırımlar Faiz Gideri Uzun Vade Merkez Bankası Genel Hükümet Bankalar Diğer Sektörler Kısa Vade IV. Cari Transferler İşçi Gelirleri Cari İşlemler Dengesi Kaynak: TCMB 11

13 2. Sermaye Hareketleri Dengesi ve Uluslararası Rezervler 2009 yılının Ocak ayında 2 milyar dolar tutarında net sermaye çıkışı gerçekleşmiştir. Aynı dönemde yurt dışında yerleşik kişilerin yurt içinde yaptıkları net yatırımlar bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 3,3 oranında oranında azalarak 1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde yurt dışında yerleşik kişilerin net gayrimenkul alımları 220 milyon dolar olarak kaydedilmiştir yılı Ocak ayında Türkiye deki yabancı sermayeli şirketlerin yurt dışındaki ortaklarından kullandıkları kredilerle ilgili olarak 86 milyon dolar net kullanım gerçekleştirdikleri görülmektedir. Aynı dönemde, yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışında yaptıkları net yatırımlar 478 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler sonucunda doğrudan yatırımlarda gerçekleşen net sermaye girişi 2009 yılının Ocak ayında 614 milyon dolar olmuştur yılının Ocak ayında 242 milyon dolar net sermaye girişi olan portföy yatırımlarında 2009 yılının ilk ayında 841 milyon dolar net çıkış gerçekleşmiştir yılı Ocak ayında yurtiçinde yerleşik kişilerin yurt dışında 712 milyon dolar tutarında net menkul değer alımı gerçekleştirdiği görülmektedir. Söz konusu dönemde, yurtdışında yerleşik kişiler hisse senedi piyasasında 104 milyon dolar, devlet iç borçlanma senetleri piyasasında 1 milyar dolar tutarında net satım gerçekleştirmişlerdir. Tablo 15: Sermaye Hareketleri Yıllık (Milyon Dolar) Ocak Sermaye ve Finans Hesapları Doğrudan Yatırımlar (net) Yurtdışında Yurtiçinde Portföy Yatırımları (net) Hisse Senetleri Borç Senetleri Diğer Yatırımlar (net) Ticari Krediler (Yükümlülükler) Krediler (Yükümlülükler) Merkez Bankası Genel Hükümet Bankalar Diğer Sektörler Rezerv Varlıklar Net Hata Noksan Kaynak: TCMB Diğer yatırımlar kaleminde 2008 yılının Ocak ayında 5.6 milyar dolar net giriş gerçekleşmişken bu yılın aynı döneminde 2 milyar dolar net çıkış gerçekleşmiştir yılının Ocak ayında resmi rezervler 607 milyon dolar artış göstermişken, 2009 yılının aynı döneminde 258 milyon dolar düşüş olmuştur yılı sonunda 71 milyar dolar seviyesinde bulunan Merkez Bankası brüt rezervleri, geçici verilere göre 2009 yılı Ocak ayında 68 milyar dolara gerilemiştir. Şekil 2: Merkez Bankası Uluslararası Rezervleri 12

14 Merkez Bankası Uluslararası Rezervleri (Milyar Dolar) , , ,1 Kaynak: TCMB III. Merkezi Yönetim Bütçesi 2009 yılının ilk iki ayında, merkezi yönetim bütçe gelirleri, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 2,5 oranında artarak 34.2 milyar TL, harcamaları ise yüzde 35,5 oranında artarak 44.6 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler sonucunda, merkezi yönetim bütçesi 10.4 milyar TL açık verirken, bütçe faiz dışı fazlası geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 65,4 oranında azalarak 3.3 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Dünyada bir çok ülkeyi ağır ekonomik şartlarla karşı karşıya getiren küresel mali kriz sebebiyle beklentilerdeki kötüleşme, daralan yurtdışı ve yurtiçi talep ve azalan ekonomik faaliyetlerin tabii bir sonucu olarak kamu gelirlerindeki artış tahminlerin altında gerçekleşmiş ve bütçe dengesinde kısmi bir bozulmaya yol açmıştır. ABD ve gelişmiş ülkelerden kaynaklanan küresel ekonomik mali krizin büyüme ve istihdam üzerindeki olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi ve genel makroekonomik istikrarın sağlanması hedefine bağlı olarak; beklentilerin iyileştirilmesi, ekonomik faaliyetlerin kesintiye uğramaması ve yurtiçi talebin canlandırılması amacıyla vergi başta olmak üzere maliye politikası araçları etkili bir şekilde kullanılmaktadır. Tablo 16: Merkezi Yönetim Bütçesi Büyüklükleri Ocak-Şubat Artış (%) 2009 Bütçe Tah./Baş. Ödeneği Gerç. Oranı (%) Gelirler 33,410 34, , Genel Bütçe Gelirleri 32,329 32, , Vergi Gelirleri 29,336 27, , Vergi Dışı Gelirler 2,792 3, , Sermaye Gelirleri 24 1,320-13, Alınan Bağış ve Yardımlar Alacaklardan Tahsilat , Özel Bütçe Gelirleri , Düzenleyici ve Denet. Kurulların Gelirleri , Harcamalar 32,913 44, , Faiz Dışı Harcamalar 23,916 30, , Personel Giderleri 8,697 10, , Sosyal Güv. Kur. Devlet Primi 1,105 1, , Mal ve Hizmet Alımları 2,252 2, , Cari Transferler 10,780 15, , Sermaye Giderleri , Sermaye Transferleri ,

15 Borç Verme , Yedek Ödenek , Faiz Harcamaları 8,998 13, , Bütçe Dengesi , , Faiz Dışı Denge 9,494 3, , Kaynak: Maliye Bakanlığı (Kamu Hesapları Bülteni) 2009 yılının Ocak-Şubat döneminde, genel bütçe gelirleri bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 1,9 oranında artarak 32.9 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, geçen yılın aynı dönemine göre, gelir vergisi tahsilatındaki artış oranı yüzde 7,8 olmuştur. Aynı dönemde, kurumlar vergisi tahsilatı yüzde 4,9 oranında azalırken motorlu taşıtlar vergisi tahsilatı yüzde 3,6 oranında artış göstermiştir. Bu yılın ilk iki ayında, dahilde alınan mal ve hizmet vergileri tahsilatı bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde 4,7 oranında azalmıştır. Dahilde alınan mal ve hizmet vergileri içinde; tüketici talebindeki daralmanın sonucunda, dahilde alınan KDV tahsilatı 3,8 oranında, ÖTV tahsilatı ise yüzde 8,7 oranında azalmıştır. Bu dönemde, alkollü içkiler ve tütün mamulleri üzerinden alınan ÖTV geliri yüzde 12,4 oranında artarken doğalgaz ve petrol ürünleri üzerinden alınan ÖTV geliri yüzde 13,7 oranında, motorlu taşıtlar üzerinden alınan ÖTV geliri yüzde 37,3 oranında, dayanıklı tüketim malları ve diğer mallar üzerinden alınan ÖTV geliri ise yüzde 35,2 oranında azalmıştır. Aynı dönemde, damga vergisi tahsilatındaki artış oranı yüzde 8,3 oranında artmış, harç gelirleri ise yüzde 9,2 oranında azalmıştır. Banka ve sigorta muameleleri vergisi tahsilatında yüzde 26,8 oranında artış olduğu görülürken, özel iletişim vergisi tahsilatı yüzde 1,3 oranında gerilemiştir yılının ilk iki ayında, uluslararası ticaret ve muamelelerden alınan vergi tahsilatı 2008 yılının aynı dönemine göre ithalattaki keskin düşüşe bağlı olarak yüzde 31,2 oranında düşüş kaydedilmiştir. Bu dönemde, 2008 yılında 4.4 milyar TL olan ithalde alınan KDV geliri yüzde 32,3 oranındaki azalışla 3 milyar TL ye gerilemiştir. Tablo 17: Merkezi Yönetim Bütçesi Gelirleri Ocak-Şubat Artış (%) 2009 Bütçe Tahmini Gerç. Oranı (%) Toplam 33,410 34, , Genel Bütçe Gelirleri 32,329 32, , Vergi Gelirleri 29,336 27, , Gelir, Kar ve Ser. Kaz. Üz. Al. Ver. 10,107 10, , Gelir Vergisi 6,175 6, , Kurumlar Vergisi 3,932 3, , Mülkiyet Üzerinden Al. Ver. 1,486 1, , Motorlu Taşıtlar Vergisi 1,476 1, , Diğer Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Ver. 11,335 10, , Dahilde Alınan KDV 3,360 3, , ÖTV 6,491 5, , Banka ve Sig. Muam. Vergisi , Özel İletişim Vergisi , Diğer Uluslararası Tic. ve Mua. Alınan Ver. 4,838 3, , İthalde Alınan KDV 4,395 2, , Diğer , Diğer Vergiler , İd. Harçlar ve Üc. San. Dışı Arizi S ,

16 Vergi Dışı Gelirler 2,792 3, , Sermaye Gelirleri 24 1,320-13, Alınan Bağış ve Yardımlar Alacaklardan Tahsilat Özel Bütçe Gelirleri , Düzenleyici ve Denet. Kurumların Gelirleri , Kaynak: Maliye Bakanlığı (Kamu Hesapları Bülteni) Bu yılın Ocak-Şubat aylarında, 2008 yılının aynı dönemine göre, genel bütçe; vergi dışı gelirleri yüzde 33,1 oranında artarak 3.7 milyar TL, sermaye gelirleri 1.3 milyar TL, alınan bağış ve yardımlar ile özel gelirleri ise 248 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde, özel bütçeli kuruluşlar 504 milyon TL, düzenleyici ve denetleyici kurumlar ise 804 milyon TL öz gelir elde etmişlerdir. Tablo 18: Merkezi Yönetim Bütçesi Harcamaları Ocak-Şubat Artış (%) 2009 Bütçe Başlangıç Ödeneği Gerç. Oranı (%) Toplam Harcamalar 32,913 44, , Faiz Dışı Harcamalar 23,916 30, , Personel Giderleri 8,697 10, , Sos. Güv. Kur. Devlet Primi 1,105 1, , Mal ve Hizmet Alımları 2,252 2, , Sağlık Harcamaları 1,221 1, , Diğer 1,030 1, , Cari Transferler 10,780 15, , KİT Görev Zararları , Sos. Güv. Kuruluşları 6,153 9, , Gelirden Ayrılan Paylar 2,711 3, , Tarımsal Destekleme 881 1, , Diğer 895 1, , Sermaye Giderleri , Sermaye Transferleri , Borç Verme , Yurtiçi , Yurtdışı Yedek Ödenek ,468 - Faiz Harcamaları 8,998 13, , İç Borç Faizi 7,451 11, , Dış Borç Faizi 1,546 1, , Kaynak: Maliye Bakanlığı (Kamu Hesapları Bülteni) 2009 yılının ilk iki ayında, merkezi yönetim bütçesi personel giderleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 15,9, sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri ise yüzde 11,6 oranında artmıştır. Aynı dönemde, sağlık için 1.1 milyar TL, savunma, güvenlik ve diğer mal ve hizmet alımları için ise 1.5 milyar TL harcama yapılmıştır. Bu dönemde, tarımsal destekleme için 1.9 milyar TL, sosyal güvenlik kurumlarına 9.1 milyar TL, mahalli idarelere, fonlara ve diğer kurum ve kuruluşlara ise gelir üzerinden ayrılan pay şeklinde 3.1 milyar TL transfer harcaması yapılmıştır. Bu dönemde, sermaye giderleri 323 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. sermaye transferleri ise yüzde 50,9 oranında azalarak 152 milyon TL olmuştur yılının ilk iki ayında, merkezi yönetim faiz giderleri geçen yılın aynı ayına göre yüzde 51,6 oranınında artmış ve bütçe ödeneğinin yüzde 23,7 si kullanılmıştır. Bu dönemde, iç borç faiz 15

17 giderlerindeki artış yüzde 60,2, dış borç faiz giderlerindeki artış ise yüzde 10,4 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 19: Merkezi Yönetim Bütçesi Borç Stoku (Şubat Ayı Sonu) Değişme (%) İç Borç Stoku 262, , Döviz-Faiz Yapısı Nakit 227, , Sabit Getirili 123, , Değişken Faizli 79, , Döviz Cinsinden 24,007 24, Dövize Endeksli - - Nakit Dışı 34,678 26, Sabit Getirili Değişken Faizli 33,317 24, Döviz Cinsinden - - Dövize Endeksli 1, Alıcılara Göre Dağılım Kamu 68,499 67, Piyasa 193, , Dış Borç Stoku (Milyon $) 67,765 67, Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Merkezi yönetim borç stoku verileri incelendiğinde ise; 2009 yılı Şubat ayı itibarıyla, 2008 yılının aynı ayına göre nakit iç borç stokunun yüzde 15,7 oranında arttığı, nakit dışı iç borç stokunun ise yüzde 25 oranında azaldığı ve sonuçta toplam iç borç stokunun yüzde 10,3 oranında artış gösterdiği görülmektedir. Aynı dönemde, toplam iç borç stoku içerisinde kamu payının ağırlığı yüzde 1,8 oranında azalırken piyasa payının ağırlığı yüzde 14,6 oranında artmıştır. Şekil 3 : İç Borçlanma Faiz Oranı İç Borçlanma Faiz Oranı (Yıllık Bileşik) Ocak Nisan Temmuz Ekim 2004 Ocak Nisan Temmuz Ekim 2005 Ocak Nisan Temmuz Ekim 2006 Ocak Nisan Temmuz Ekim 2007 Ocak Nisan Temmuz Ekim 2008 Ocak Nisan Temmuz Ekim Ocak 16

18 IV. Parasal Büyüklükler ve Mali Piyasalardaki Gelişmeler 2009 yılı Ocak ayında, Net Dış Varlıklar 0,8 milyar dolar, İç Döviz Yükümlülükleri 2,1 milyar dolar azalmıştır. Varlık ve yükümlülük kalemlerinde görülen bu gelişme neticesinde Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu 1,2 milyar dolar artarak 37,5 milyar dolara yükselmiştir. Bu dönemde piyasadan düzenli ihaleler yoluyla döviz alım satımı gerçekleştirilmezken, Merkez Bankası Net Rezervleri 2 milyar dolar artarak 67,5 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. Tablo 20: Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu* (Milyon Dolar) Aralık Aralık Kasım Aralık Ocak Net Döviz Pozisyonu (NDP) , , ,8 36, , Net Dış Varlıklar , , ,0 60, ,693.8 Net Rezervler , , ,4 69, ,496.4 KMDTH ve SDMH(-) , , ,2 13, ,646.3 Diğer 3.630, , ,8 4, , İç Döv. Yük , , ,2 24, ,157.4 Döv. Olarak T.Mev , , ,9 10, ,971.4 Hazine Mevduatı , , ,1 7, ,663.1 Bankaların Döviz Mev , , ,3 13, ,186.0 Kaynak: TCMB günlük vaziyet *Ayın son Cuma günü itibarıyla. Ocak ayında Merkez Bankası Net İç Varlıkları 2,7 milyar TL azalış göstermiştir. Bu dönemde, Net İç Varlıkları oluşturan kalemlerden Toplam İç Krediler 2,9 milyar TL azalırken, Diğer İç Varlıklar 0,2 milyar TL artmıştır. Toplam İç Krediler kaleminin alt detayına bakıldığında ise, negatif değere sahip olan Değerleme Hesabı negatif yönde 2,6 milyar TL artarken, Hazinenin Borçları 0,3 milyar TL azalmıştır. Tablo 21: Merkez Bankası Analitik Bilançosu* (Milyon TL) Aralık Aralık Kasım Aralıık Ocak Net Döviz Pozisyonu+Net İç Varlıklar = MBP , , ,3 54, ,084.5 Net Döviz Pozisyonu(NDP) , , ,1 54, , Net Dış Varlıklar , , ,9 91, , İç Döviz Yükümlülükleri , , ,8 36, ,689.0 Net İç Varlıklar (I+II) , , , ,375.3 I- Top. İç Kred. ( ) , , ,1 7, , Hazinenin Borçları , , ,0 13, ,397.6 a. DİBS , , ,4 13, ,437.4 b. Dövize Endeksli DİBS 0,0 0,0 0, c. Diğer -37,0-29,9-50, Değerleme Hesabı 645, , ,3-6, , IMF Acil Yardımı 0,0 0,0 0, Bankalara Açılan Krd. 0,8 0,4 0, TMSF'na Kullan. Krd. 0,0 0,0 0, II- Diğer , , ,8-8, ,030.2 REZERV PARA , , ,7 55, ,264.4 Emisyon , , ,0 32, ,267.5 Bankalar Zor. Karş. 0,0 0,0 0, Bankalar Serbest Mevduat , , ,2 22, ,724.0 Diğer 163,4 158,7 97, PARASAL TABAN , , ,1 52, ,184.4 APİ den Borçlar , , ,6-2, MERKEZ BANKASI PARASI , , ,3 54, ,084.5 Kamu Mevduatı 1.615, , ,2 1, ,900.1 Kaynak: TCMB günlük vaziyet * Rakamlar ayın son cuma günü itibarıyladır. Toplamlar yuvarlama sonucu tutmayabilir. 17

19 Bilançonun pasif kalemleri incelendiğinde, Ocak ayında Merkez Bankası Parasının 3,1 milyar TL artarak 57,1 milyar TL ye yükseldiği görülmektedir. Emisyonun 0,5 milyar TL, Bankalar Serbest Mevduatının 5,2 milyar TL azalmasıyla, Rezerv Para bu dönemde 5,5 milyar TL azalarak 50,3 milyar TL olmuştur. Ocak ayında, APİ den Borçlar 3,8 milyar TL artarak 0,9 milyar TL olurken, Kamu Mevduatı 4,9 milyar TL artarak 5,9 milyar TL ye yükselmiştir. Tablo 22: Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler (% Değişme) 2009 Şubat / 2009 Ocak 2009 Şubat / 2008 Aralık 2009 Şubat / 2008 Şubat Emisyon 2,9 1,5 24,6 Rezerv Para 10,6-0,4 33,6 M1* 6,1 3,7 17,6 M2* 2,0 2,3 6,3 Toplam Mevduat (TL+YP) 2,2 2,1 26,8 Mevduat Banka. Kredileri (Yurtiçi) -0,6-2,0 15,5 TÜFE -0,3-0,1 7,7 Kaynak: TCMB *Avrupa Merkez Bankası istatistik tanım ve standartlarına uyum çalışmaları çerçevesinde Merkez Bankası tarafından para arzı tanımlarında değişiklik yapılmıştır. Bu tabloda verilen M1 ve M2 ye ilişkin değişim oranları, yeni para arzı tanımlarına göre hesaplanan oranlardır. Avrupa Merkez Bankası istatistik tanım ve standartlarına uyum çalışmaları çerçevesinde değiştirilen yeni para arzı tanımlarına göre, M1 para arzı, Şubat ayında bir önceki aya göre yüzde 6,1, 2008 yılı sonuna göre ise yüzde 3,7 oranında artış göstermiştir. Aynı dönemlerde M2 para arzı ise sırasıyla yüzde 2 ve yüzde 2,3 oranlarında yükselmiştir yılı Şubat ayı itibarıyla bir önceki yılın aynı dönemine göre M1 para arzı reel olarak artarken, M2 para arzında reel olarak gerileme olmuştur yılı Şubat ayında bankalar arası hariç toplam mevduat hacmi, bir önceki aya göre yüzde 2,2, 2008 yılı sonuna göre ise yüzde 2,1 oranında artarak 414,2 milyar YTL ye yükselmiştir. Yurtiçi yerleşiklerin YP mevduatları 2009 yılının ilk iki ayında gerileme göstermiş ve 2009 yılı Şubat sonu itibarıyla bir önceki aya göre yüzde 2,4, 2008 yılı sonuna göre ise yüzde 7,7 oranında gerilmiştir. Aynı dönemlerde, döviz kurunda görelen yükseliş nedeniyle, YP mevdutların TL cinsinden değeri ise sırasıyla yüzde 1,9 ve yüzde 3 oranlarında artmıştır. Yurtiçi yerleşiklerin TL mevduatında ise bir önceki aya göre yüzde 2,5, 2008 yılı sonuna göre yüzde 1,7 oranında artış olmuştur. Mevduat bankalarının yurtiçi kredilerinde 2008 yılı Kasım ayından itibaren görülen gerileme eğilimi 2009 yılının ilk iki ayında da devam etmiştir. Yurtiçi krediler 2009 yılı Şubat sonu itibarıyla bir önceki aya göre yüzde 0,6, 2008 yılı sonuna göre ise yüzde 2 oranında gerilemiştir yılı sonunda yüzde 70 seviyesinde olan mevduat bankaları yurtiçi kredilerinin yurtiçi mevduatlara oranı ise 2009 yılı Ocak ayında yüzde 66,6 ya, Şubat ayı sonunda yüzde 64,7 seviyesine gerilemiştir. Merkez Bankası, Şubat ve Mart aylarında faiz indirimlerine devam ederek kısa vadeli faiz oranlarını Şubat ayında 1,5, Mart ayında ise 1 puan olmak indirmiştir. Böylece, gecelik borçlanma faiz oranı yüzde 10,5 e, gecelik borç verme faiz oranını ise yüzde 13 e gerilemiştir. Merkez Bankası, ayrıca, döviz likiditesi akışkanlığının artırılması amacıyla 20 Şubat 2009 tarihinde, döviz depolarının vadesinin 1 aydan 3 aya çıkarılmasına ve Merkez Bankası taraflı işlemlerde borç verme faiz oranının ABD doları için yüzde 7 den yüzde 5,5 a, euro için yüzde 9 dan yüzde 6,5 a düşürülmesine karar vermiştir. 10 Mart 2009 tarihinden itibaren ise TCMB, döviz piyasasında görülen sağlıksız fiyat oluşumlarını önlemek ve döviz likiditesini desteklemek amacıyla döviz satım ihaleleri düzenlemeye başlamıştır. İhalelerde satımı yapılacak döviz tutarı günlük 50 milyon ABD doları olarak belirlenmiş ve gerekli görülen günlerde bu tutarın artırılabileceği belirtilmiştir. Ayrıca, ihalelere rağmen döviz piyasasında spekülatif davranışlar sonucunda aşırı dalgalanma olması halinde TCMB nin doğrudan döviz satım müdahalesinde bulunabileceği belirtilmiştir. 18

20 Şekil 4: Reel Kur Endeksi Reel Kur Endeksi (1$ + 1,5 Euro) (1987 = 100) 240,0 220,0 200,0 180,0 160,0 140,0 120,0 100, Kaynak: DPT Müsteşarlığı 2008 yılı sonunda 177,9 seviyesinde olan reel kur endeksi, 2009 yılı Ocak ayında 184,9 seviyesine yükselmiş, ancak Şubat ayında tekrar gerileme göstererek 180,6 seviyesine inmiştir. Şekil 5: İMKB Bileşik Endeksi TL Bazında Dolar Bazında Kaynak: İMKB 2008 yılı Ağustos ayından itibaren İMKB-100 Endeksinde görülen düşüş eğilimi 2009 yılının ilk iki ayında da devam etmiştir yılı sonunda seviyesinde olan Endeks, 2009 yılı Ocak ayı sonunda bir önceki aya göre yüzde 3,5 oranında gerileyerek seviyesine, Şubat ayı sonunda ise bir önceki aya göre yüzde 7,4 oranında gerileyerek seviyesine inmiştir. V. Fiyat Gelişmeleri 2009 yılı Şubat ayında TÜFE piyasa beklentilerinin altında kalarak yüzde -0,34 oranında azalmıştır. TÜFE deki 12 aylık artış Ocak ayındaki 9,50 seviyesinden yüzde 7,73 e gerilemiştir (Ekim 19