KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi Ağ Oluşturma ve Bölgesel İşbirliği için KOBİ lerin Güçlendirilmesine Yönelik Teknik Yardım - TR 07R2.

Transkript

1 KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi Ağ Oluşturma ve Bölgesel İşbirliği için KOBİ lerin Güçlendirilmesine Yönelik Teknik Yardım - TR 07R İşbu rapor, Kısa Dönemli Uzman, Mehmet Tanyaş tarafından, Ağ Oluşturma ve Bölgesel İşbirliği İçin KOBİ lerin Güçlendirilmesine Yönelik Teknik Yardım Projesi (KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi) kapsamında hazırlanmıştır. Bu proje, Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmektedir. Bu yayının içeriğinin tüm sorumluluğu ECORYS NEDERLAND B.V liderliğindeki konsorsiyuma aittir ve hiçbir şekilde Avrupa Birliği nin görüşlerini yansıttığı düşünülemez. Bu projenin son yararlanıcısı Ekonomi Bakanlığı dır. Bu raporun tüm hakları Ekonomi Bakanlığı na aittir. 1

2 İçindekiler Giriş Taşımacılık Depolama Lojistik Müşteri Hizmet Düzeyi Lojistik Maliyetler Lojistik Yönetimi Temel Lojistik Faaliyetler Türk Lojistik Sektörü Dış Kaynak Kullanımı Lojistik Performans Yönetimi Lojistik Verimliliğini Artırma Tedarik Zinciri Kamçı Etkisi Tedarik Zinciri Yönetimi Lojistik Yönetimi ve Tedarik Zinciri Yönetimi Farkı İçsel ve Dışsal Tedarik Zinciri Tedarik Zinciri Yönetiminin Evrimi Tedarik Zinciri Yönetiminde Karmaşıklık Tedarik Zinciri Yönetiminde İlkeler A Tedarik Zinciri Tedarik Zinciri Paradigmaları Yeşil ve Tersine Tedarik Zinciri Tedarik Zinciri Yönetiminin Süreçleri Tedarik Zinciri Çözümleri Tedarik Zinciri Yönetimi Yararları Sonuç... 38

3 Tablo ve Şekiller Listesi Tablo 1: Geleneksel Yönetim-Tedarik Zinciri Yönetimi Karşılaştırması Şekil 1 Temel Lojistik Faaliyetler... 8 Error! Hyperlink reference not valid. Şekil 3 Müşteri Hizmet Düzeyi ve Lojistik Maliyet İlişkisi Error! Hyperlink reference not valid. Şekil 5 İşletme Lojistiği (Business Logistics) Error! Hyperlink reference not valid. Şekil 7 Üçüncü Parti Lojistik (3PL) Şirketlerin Rolü Şekil 8 Tedarik Zinciri Error! Hyperlink reference not valid. Şekil 10 Kamçı Etkisi Error! Hyperlink reference not valid. Şekil 12 İçsel ve Dışsal Tedarik Zinciri Error! Hyperlink reference not valid. Şekil 14 Tedarik Zincirinde Karmaşıklık Error! Hyperlink reference not valid. Şekil 16 Çekme Sistemi Şekil 17 Sipariş Eşleştirme (Stok Ayrıştırma) Noktası Error! Hyperlink reference not valid. Şekil 19 Yalın ve Çevik Üretim Sistemi

4 GİRİŞ Lojistik; taşımacılık, depolama, paketleme ve katma değerli işlemler, gümrük, sigorta, sipariş yönetimi, stok yönetimi ve muayene/gözetim faaliyetlerinin bütünleşik bir anlayış ile gerçekleştirilmesidir. Söz konusu faaliyetleri müşterileri için gerçekleştiren lojistik şirketler, diğer bir deyişle 3.Parti Lojistik (3PL) şirketler Lojistik Sektörünü oluşturur. Dünya Bankası tarafından, altı farklı lojistik kriter dikkate alınarak geliştirilen Lojistik Performans Endeksi ülkelerin lojistik açıdan gelişmişlik düzeyinin belirlemektedir. LPI olarak kısaltılan endeks temel olarak; gümrük ve sınır kapısı işlemleri, lojistik altyapı, uluslararası taşıma olanakları, lojistik operasyonların kalitesi, ürünlerin izlenebilirliği ve zamanında teslimat performans kriterlerini dikkate almaktadır. Yaklaşık 150 ülke arasında 2007 yılında 3,15 puan ile 34. ve 2010 yılında 3,22 puan ile 39.sırada bulunan Ülkemiz, 2012 yılında 3,51 puanla 27.sıraya yükselmiştir. Bu durum ülkemizin lojistik alanında hızla ilerlediğini göstermektedir. Bir ülkenin lojistik sektörünün gelişimi üç temel konuya dayanır. Bunlar; Coğrafya, Fiziksel Alt Yapı ve Kurumsal Alt Yapıdır. Ülkemizin coğrafya açısından mükemmel konuma sahip olması maalesef tek başına yeterli olmamaktadır. Fiziksel ve kurumsal alt yapılar en az coğrafya kadar önemlidir. Türkiye nin lojistik fiziksel ve kurumsal altyapısını istenen düzeye getirmediği sürece bölgesinin lojistik üssü olma hedefi bir hayal olmaktan ileriye gitmeyecektir. Öncelikle ülkemizin bir ana ticaret hattı (ana ulaştırma hattı) yakalaması ve buna yönelik karma taşımacılık koridorunu oluşturması gerekmektedir. Bunun yolu, demiryolu ve denizyolu taşımacılık sistemlerini çağdaş düzeye getirmek, koridora göre lojistik köy/merkezlerini kurmak, gümrükleri modernize etmek, kayıt dışı ekonomi ve haksız rekabeti önlemektir. Türkiye; biran önce temel tedarik zinciri ve lojistik stratejilere dayalı Lojistik Master Planını diğer sektör master planları ile uyumlu bir şekilde hazırlamak ve uygulamak durumundadır. Lojistik Master Planı ülkemizin sanayi ve ticaret envanteri ve projeksiyonlarının yapılmasını gerektirir. Lojistik bölge yer, fonksiyon ve büyüklükleri başka bir şekilde belirlenemez. Tedarik zinciri yaklaşımı ile lojistik yol haritamız çizilmek durumundadır. Söz konusu yol haritası oluşturulurken doğru bilgi ve deneyim temel ölçütlerimiz olmalıdır. Bu kitap kümelenme çalışmalarında çağdaş lojistik ve tedarik zinciri yönetimi kavramları ve ilkelerinden yararlanılması amacıyla hazırlanmıştır. 4

5 1. Taşımacılık Taşımacılık (Nakliye); ürünlerin/yüklerin belirli bir sevk noktalarından alınıp belirli bir teslim noktalarına belgeli olarak götürülmesi/taşınmasıdır. Ulaştırma ve Ulaşım terimleri ile taşımacılık terimi ile benzer anlama sahip olmasına rağmen Ulaştırma daha ziyade alt yapı yatırımlarına, Ulaşım ise yük ve yolcu talebine yönelik terimlerdir. Taşımacılık aynı zamanda insanların taşınması için de kullanılmasına karşılık bu kitapta yük taşımacılığı kapsamında ele alınmaktadır. Yük taşımacılığı, lojistiğin temel ve en çok maliyet oluşturan kısmıdır. Temel taşımacılık sistemleri (modları) aşağıda belirtilmiştir: 1) Karayolu Taşımacılığı (Road Transportation) 2) Denizyolu Taşımacılığı (Ocean Transportation) 3) Demiryolu Taşımacılığı (Railway Transportation) 4) Havayolu Taşımacılığı (Air Transportation) 5) Boru Hattı Taşımacılığı (Pipeline Transportation) 6) Karma Taşımacılık (Mixed Mode Transportation) Karma taşımacılık(mixed Mode Transportation); Aynı ürün/yükün iki veya daha fazla taşıma modu kullanılarak yapılan taşımacılık şeklidir ve üç farklı uygulama şekli vardır: 1) Çok Modlu Taşımacılık (Multi-Modal Transportation): İki veya daha fazla taşımacılık modu kullanılarak yapılan, mod değişimlerinde araç veya kap içindeki yüklerin elleçlendiği taşımacılık sistemidir. 2) Intermodal Taşımacılık (Intermodal Transportation): Aynı taşıma aracı veya kabı ile iki veya daha fazla taşımacılık modu kullanılarak yapılan, mod değişimlerinde araç veya kap içindeki yüklerin herhangi bir elleçlemeye tâbi tutulmadığı taşımacılık sistemidir. 3) Kombine Taşımacılık (Combined Transportation): Taşımanın başlangıç ve bitiş aşamalarında karayolunun kullanıldığı ve aradaki uzun mesafeli taşımanın demir, nehir, kanal veya deniz yolu ile yapıldığı taşımacılık sistemidir. Karma taşımacılık, taşıma modlarının avantajlarını kendi içinde entegre edip, dezavantajlarını mümkün olduğunca saf dışı bırakan devamlı kendini yenileyen gelişime açık bir taşımacılık sistemidir. Amaç; Maliyet, Hız, Güvenilirlik ve Hizmet Kalitesi parametrelerinin optimum bileşimini yakalamaktır. Karma taşımacılıkta en çok rastlanan kombinasyonlar aşağıdadır: 1) Karayolu-Demiryolu Taşımacılığı (Piggybacking): Aynı sevkiyat kapsamında karayolu ve demiryolu taşımacılık modlarının birlikte kullanılmasıyla gerçekleştirilen karma taşımacılık olup kombine taşımacılık haline RO-LA (Rollende Landstrasse) denilmektedir. 2) Karayolu-Denizyolu Taşımacılığı (Fishybacking): Aynı sevkiyat kapsamında karayolu ve denizyolu taşımacılık modlarının birlikte kullanılmasıyla gerçekleştirilen karma taşımacılık olup kombine taşımacılık haline RO-RO (Roll On-Roll Off) denilmektedir. 5

6 3) Karayolu-Havayolu Taşımacılığı (Birdybacking): Aynı sevkiyat kapsamında karayolu ve havayolu taşımacılık modlarının birlikte kullanılmasıyla gerçekleştirilen karma taşımacılık sistemidir. Ürünlerin/yüklerin belirli bir sevk noktalarından alınıp belirli bir teslim noktalarına götürülmesi/taşınması sadece Taşımacılıktır ve Lojistik olarak adlandırılamaz. Lojistik, sistem yaklaşımı ile müşteri beklentilerine en uygun taşımacılık modunu/modlarını seçer. 2. Depolama Depolama; belirli nokta/noktalardan gelen ürünlerin/yüklerin teslim alınıp, belirli bir süre korunup, belirli nokta/noktalara gönderilmek üzere hazırlanmasıdır. Depo, ürünlerin zamana bağlı taleplerine uygun bir şekilde boşaltma ve yükleme işlemleri arasındaki zamanda bekletildikleri yere verilen isimdir. Depolar tedarik zincirinin çeşitli aşamalarında üretim, dış ticaret, distribütör, toptancı, nakliye, lojistik ve perakende şirketleri tarafından kullanılabilen ve çok farklı özelliklerde olabilen tesislerdir. Depo müşteri taleplerinin zamanında karşılanmasında önemli bir aşamadır ve yükleme/boşaltma, muhafaza etme, aktarma, büro yer ve ekipmanlarına sahiptir. Depolama, ürünler için zaman ve yer faydası sağlayarak firmalara dinamik ve katma değerli müşteri hizmetleri sunmalarını sağlayan bir fonksiyondur. Depo yönetiminin amaçları aşağıdaki şekilde özetlenebilir: En Az Alan/Hacım Kullanımı En Fazla Depolama Talepleri Hızla Karşılamak En Az Fire Etkin Ürün Güvenliği Etkin Veri Güvenilirliği En Az Hatalı Sevkiyat Depolar kullanım amaçlarına bağlı olarak aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir: 6 Klasik Depo (Warehouse): Üretim veya satış noktası içinde ya da yanında bulunan, ürünlerin genelde uzun süre kaldığı depolardır. Dağıtım Merkezi (Distribution Center): Müşterilere daha yakın noktalarda müşterilere karma, az miktarda ve hızlı ürün teslimatını, göndericiden ise büyük hacimli sevkiyatı sağlamaya yönelik depolardır. Toplama Merkezi (Consolidation Center): Tedarikçilere daha yakın noktalarda, üretim yerlerine, hammadde çeşidi bazında az ama karma ve büyük hacimli sevkiyatı sağlamaya yönelik depolardır. Aktarma Merkezi (Transshipment Center): Genelde farklı taşıma modları veya aynı taşıma modunda farklı taşıma araçları arasında ürünlerin aktarıldığı, ürünlerin çok kısa süreli kaldığı depolardır. Sipariş İşleme Merkezi (Order Fulfillment Center): Genelde internet üzerinden adet bazında satış yapılan sistemlerde siparişlerin alındığı ve sevk edilmek üzere hazırlandığı depolardır.

7 Verimli bir depo yönetimi etkin bir depo tasarımına bağlıdır. Depo tasarımında; kapı sayısının, elleçleme ekipmanlarının, stok yeri (raf vd.) sayısının, depo hacmi ve düzeninin, bilişim sisteminin ve süreçlerinin amaca uygun bir şekilde belirlenmesi gerekir. Depolar manuel, yarı otomatik veya tam otomatik olarak tasarımlanabilir. Gümrüklü ürünlerin konduğu depolar antrepo (bonded warehouse) olarak adlandırılır. Depo yönetimindeki temel süreçler aşağıda belirtilmiştir: Mal Kabul (Receiving) Yerleştirme (Putaway) Rezervasyon (Allocation) Toplama (Picking) İkmal/Tamamlama(Replenishment) Katma Değerli İşler (Value Added Activities) Çapraz Sevkiyat (Cross-docking) Sevk (Shipping) İade İşleme ve İmha (Return Processing) Faturalama (Billing) Alan Yönetimi (Dock Management) Güvenlik Yönetimi (Security Management) Açık Saha Yönetimi (Yard Management) Sayım (Cycle Count) Raporlama (Reporting) Belirli nokta/noktalardan gelen ürünlerin/yüklerin teslim alınıp, belirli bir süre korunup, belirli nokta/noktalara gönderilmek üzere hazırlanması sadece Depolamadır ve Lojistik olarak adlandırılamaz. Lojistik, sistem yaklaşımı çerçevesinde en uygun depolama sistemlerini seçer. 3. Lojistik Lojistik, taşımacılık ve depolama ana faaliyetleri ile paketleme, katma değerli hizmetler, gümrük, sipariş yönetimi, stok yönetimi, sigorta, muayene ve gözetim tamamlayıcı faaliyetlerinden oluşan bir fonksiyondur. Lojistik, ürün/yükün çıkış ve varış noktaları arasındaki tüm malzeme hareketlerinin eşgüdümüdür. Lojistiğin ürün akışı ile ilgili faaliyetleri; Taşıma (Transportation), Depolama (Warehousing), Paketleme (Packing) ve Katma Değerli Hizmetler (Value Added Services), hizmet akışı ile ilgili faaliyetleri; Gümrükleme (Customs Clearance), Sigorta (Insurance), Muayene/Gözetim (Inspection), Stok Yönetimi (Inventory Management) ve Sipariş Yönetimi/Müşteri Hizmetleridir (Order Management/Customer Services) (Şekil 1). Lojistik ürünleri ihtiyaç duyulduğu yerde bulundurma işidir. Lojistiği algılamak için küresel bir otomobil şirketinin Lojistik Müdürü olduğumuzu düşünelim. Bir otomobilin montaj üretimi için yaklaşık ila parçanın yurtdışı ve içi firmalardan montaj yerine gelmesi gerekir. Her bir parça için yukarıda bahsedilen çoğu fonksiyonun entegre edilmesi, ayrıca bu parçaların istenen zaman, miktar, koşul ve maliyette gelmesi gerekir. Bu bize lojistiğin kapsamını göstermektedir. Peter Drucker; Lojistiğin ekonominin karanlık anakarası ve en çok göz ardı edilen ama geleceği en parlak iş sahası olduğunu söylemiştir (Yıl:1962). Lojistik ülkemizde en iyi geleceği olan üç meslekten biri olarak 7

8 gösterilmektedir. Lojistik, üretim noktası ile tüketim noktası arasında fark olduğu sürece daima söz konusu olabilecek bir kavramdır. Lojistik, Yunanca Logistikos kelimesinden gelmekte olup, eski Yunan, Roma ve Bizans İmparatorluklarında askerlere malzeme dağıtan görevlilere Logistikas denirdi. Ansiklopedilerde hesap kitap yapma bilimi, hesapta becerikli anlamına geldiği yazılan Lojistik, bir başka görüşe göre Logic ve Statistics kelimelerinin birleşmesinden meydana gelmiştir(istatistiksel Mantık). Depolama Taşımacılık Müşteri Hizmetleri Sigorta LOJİSTİK Stok Yönetimi Gümrük Katma Değerli Hizmetler ve Muayene ve Gözetim Paketleme Şekil 1 Temel Lojistik Faaliyetler Lojistik bu ismi ile ilk defa askeri sahalardaki problemlerde kullanılmıştır. 1905'de, ABD'li binbaşı Chauney B. Baker bir yazısında, lojistiği "Savaş sanatının orduların hareketi ve gereksinimlerinin tedariki ile ilgili dalına lojistik denir" şeklinde ifade etmiştir. İkinci Dünya savaşı sırasında silahlı kuvvetlerin ihtiyacı olan malzemelerin zamanında ve doğru yerde bulunabilmesi için sistem analizi yaklaşımı ve lojistik modelleri kullanılmıştır. Lojistik, askeri alanda, çok büyük bir önem taşımaktadır. Lojistik kelimesi ilk olarak kullanıldığı askeri alanda Muharip unsurlara strateji ve taktiğine uygun ve gerekli olan ikmal maddeleri ile hizmet desteğini sağlamak için yapılan faaliyetlerdir şeklinde tanımlanmaktadır. Yani askeri lojistikte malzemenin(silah) yanı sıra asker(insan) hareketi, barınma, yiyecek-içecek, bakım-onarım, vd. hizmetler de entegre bir şekilde verilmeğe çalışılır. Sivil alanda lojistik ise, sevkiyat noktası/noktaları ile teslim nokta/noktaları arasındaki malzeme, bilgi ve hizmetlerin iki yönlü akışı şeklinde tanımlanabilir (Şekil 2). 8

9 BİLGİ AKIŞI SİPARİŞ/BİLGİ HİZMET AKIŞI TEDARİKÇİ MÜŞTERİ ÜRÜN/İADE MALZEME AKIŞI Depolama L Nakliye O J Gümrük İ S Nakliye T Depolama İ K Şekil 2 Lojistikte Malzeme, Hizmet ve Bilgi Akışı 4. Müşteri Hizmet Düzeyi Şirketler yoğun rekabet koşullarında varlıklarını sürdürebilmek için hem satış noktalarında ürün bulunurluğu sağlamalı, hem de lojistik maliyetlerini en küçüklemelidirler (Şekil 3). Dolayısıyla etkin ve verimli bir lojistik hizmetini en düşük lojistik maliyeti ile sağlamak en önemli öncelik olmaktadır. Lojistiğin 7 Doğrusu (Seven Rights) aşağıda belirtilmiştir. Müşteri hizmetlerinde; Doğru Ürünü Doğru Müşterinin Doğru Yerine Doğru Zamanda Doğru Miktarda Doğru Şekilde Doğru Maliyette teslim etmek önemlidir. Müşteri memnuniyetinde uzun dönemde Tutarlılık (her zaman aynı hizmet düzeyi), Esneklik (farklı durumlara çabuk uyum), Sürekli iyileştirme (sürekli yükselen kalite) ile Sürekli, yeterli ve doğru bilgi de gerekmektedir. 9

10 Basit olarak müşteri hizmet düzeyi aşağıdaki şekilde hesaplanabilir: Ürün: ABC Aylık Sipariş Toplamı : TL Ay İçinde Gerçekleştirilen Sevkiyat Toplamı: TL Sipariş Karşılama Oranı = / = % 83 Ay İçinde İstenen Zamanda Gerçekleştirilen Sevkiyat: TL Sipariş Tam Karşılama Oranı = / = % 67 Geç ve Eksik Gitme Oranı = / = % 33 Müşteri Hizmet Düzeyi Düşüklüğü Nedenleri: Stok Yok, Planlama Hatası, Sipariş Hatası, Araç yok. Müşteri Yüksek Hizmet Düzeyi Pazar Sınırı Düşük Düşük Lojistik Maliyetler Yüksek Şekil 3 Müşteri Hizmet Düzeyi ve Lojistik Maliyet İlişkisi Şekil 3 den görüldüğü gibi önemli olan, gülen eğri üzerinden gitmemizi sağlayacak lojistik çözümler üretebilmektir. 5. Lojistik Maliyetler Avrupa Birliği ülkelerinde lojistik giderlerin (taşımacılık, depolama-stoklama, yönetim) ürün satış fiyatı içindeki payı; perakende sektöründe % 8,9, ilaç sektöründe % 8,8, kağıt sektöründe % 14,4, makine sektöründe, % 9,3, 10

11 gıda sektöründe elektrikli aletler sektöründe bilişim sektöründe kimya sektöründe otomotiv sektöründe % 10,4, % 12,6, % 10,3, % 10,2 ve % 8,9 dur. Bu oranların ülkemizdeki ulaştırma alt yapısı yetersizlikleri vd. nedenlerden dolayı daha fazla olduğu söylenebilir. Genel olarak ülkemizde lojistik maliyetlerin ürün satış fiyatı içindeki oranı % 4-25 arasında değişmektedir. Ülke Ekonomisi Açısından bakıldığında lojistik maliyetler aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir: 1. İçsel Maliyetler: Lojistik faaliyetler sırasında oluşan yatırım ve işletme maliyetleridir. 2. Taşımacılık İçsel Maliyetleri Depolama İçsel Maliyetleri Paketleme ve Katma Değeli İşler İçsel Maliyetleri Hizmet(Gümrük, Sigorta, Muayene, Stok ve Sipariş Yönetimi) İçsel Maliyetleri Dışsal Maliyetler: Taşıma ve elleçlemeler sırasında çevreye ve topluma olan etkilerden oluşan maliyetlerdir. Kaza Maliyeti Hava Kirliliği Maliyeti(CO, CO2, NO) Gürültü Maliyeti Sıkışıklık Kaynaklı Maliyet Katı Atık Maliyetleri (Atık Motor Yağı, Ömrü Tükenmiş Lastik, vd.) İçsel lojistik maliyetler ise aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir: Her bir taşımacılık moduna göre maliyetler Depolama maliyetleri Bozulma, Hasar ve Kayıp Maliyetleri Geç Teslimat, Ceza, Hata, Plansızlık, Atıl Kapasite Maliyetleri Taşıma hizmetinin yarattığı katma değeri de içerecek şekilde stok bulundurma maliyeti Taşıma ve depolama amaçlı paketleme maliyetleri Bilişim ve iletişim maliyetleri Elleçleme/İstifleme vd. ürün aktarım maliyetleri Birleştirme, ayrıştırma, etiketleme, vd. katma değerli işlem maliyetleri Elde bulundurmama (unavailability) maliyetleri Lojistik yönetim maliyetleri Örnek olarak Karayolu Taşıma İçsel Maliyetinin başlıca kalemleri ve yüzdeleri aşağıda verilmektedir (UBAK, 2009): Motorin % 38,87 Sürücü Ücreti % 21,30 Lastik % 17,21 Amortisman+Faiz % 10,78 Bakım(Yedek Parça) % 6,83 Bakım(İşçilik) % 3,57 Motor Yağı % 1,09 Diğer % 0,45 11

12 Yukarıdaki maliyet dağılımı 2009 rakamları ile 5 akslı ve 40 tonluk konteyner treylerinin ortalama % 5 yol eğimindeki içsel maliyetidir. Boş dönüş maliyeti dolu gidişin yaklaşık %65 idir. Yük sahipleri için geçerli olan maliyetler içsel maliyetler olup dağılımı Şekil 4 de verilmiştir. Yönetim % 4-6 Müşteri Hizmetleri ve Sipariş Yönetimi % 5-8 Taşımacılık Depolama % %15-25 Stok Tutma % Şekil 4 Lojistik İçsel Maliyetlerin Dağılımı 6. Lojistik Yönetimi Tedarik Zinciri Yönetimi Profesyonelleri Konseyi (Council of Supply Chain Management Professionals CSCMP), Lojistik Yönetimini şu şekilde tanımlamaktadır: Müşteri gereksinmelerini karşılamak üzere, üretim noktası ve tüketim noktaları arasındaki mal, hizmet ve ilgili bilgilerin ileri ve geri yöndeki akışları ile depolanmalarının etkin ve verimli bir şekilde planlanması, uygulanması ve kontrolünü kapsayan tedarik zinciri süreci aşamasıdır. Bu tanım lojistiğin tedarik zincirinde bir aşama olduğunu ve lojistik yönetiminin bu aşamalardaki mal, hizmet ve bilgi akışının yönetimi olduğunu belirtmektedir. Üretim şirketlerini ele aldığınızda bir gelen malzeme (genelde hammadde) yani Tedarik Lojistiği (Inbound Logistics), üretim aşamasındaki malzeme (yarı mamul) yani Üretim Lojistiği (Manufacturing Logistics, Intra Logistics) ve giden malzeme (ürün) yani Sevkiyat Lojistiği (Outbound Logistics) vardır. Bu üç lojistik aşamanın bütününe İşletme Lojistiği (Business Logistics) adı verilmektedir (Şekil 5). Yönetimin planlama, yürütme ve kontrol ana fonksiyonları açısından bakıldığında Lojistik Yönetiminin, Taşımacılık ve Depo Yönetiminde farkı daha uzun vadeli planlama yapması, koordinasyonun çok daha yoğun olması ve kontrolün çok daha geniş kapsamlı olmasıdır. 12

13 Şirketlerin lojistik faaliyetlerinin bütünü İşletme Lojistiği (Business Logistics) kavramını oluştururken, bunu dışarından hizmet olarak veren ve öz yetkinliği (core competency) lojistik olan şirketler Lojistik İşletmesi (Logistics Business) kavramını oluşturmaktadır. Lojistik Girdileri TESİS VE DONANIMLAR İNSAN KAYNAKLARI BİLGİ KAYNAKLARI FİNANSAL KAYNAKLAR Lojistik Çıktıları LOJİSTİK YÖNETİMİ Planlam Uygulama Kontrol a Tedarikçiler DOĞRU ÜRÜNÜN, DOĞRU YERE, DOĞRU MİKTARDA, DOĞRU ZAMANDA, EN DÜŞÜK MALİYETLE, EN YÜKSEK ESNEKLİKLE, HASARSIZ TESLİMİ Müşteriler Tedarik (Inbound) Üretim (Intra) Sevkiyat (Outbound) Lojistiği Lojistiği Lojistiği Tersine Lojistik Tersine Lojistik Şekil 5 İşletme Lojistiği (Business Logistics) 13

14 7. Temel Lojistik Faaliyetler Lojistik üretim ve satış fonksiyonları için bir destek fonksiyon olup temel faaliyetleri aşağıdaki gibi belirtilebilir: Taşımacılık (Kara, Hava, Deniz, İç Suyolu, Demir, Boru, Karma) Uluslararası Taşımacılık Kalite Kontrol-Gözetim-Teslimat Öncesi Kontrol Dış Ticaret, Gümrük, Antrepo, Sigorta Depolama, Katma Değerli İşlemler Stok ve Envanter Yönetimi Sevkiyat Sipariş Yönetimi Tedarik Sipariş Yönetimi Dağıtım Filo ve Trafik Yönetimi İade ve İmha İşlemleri, Tersine Lojistik Üretim(Tesis içi) Lojistiği Yeşil Lojistik Paketleme Proje, Mühendislik ve Danışmanlık 8. Türk Lojistik Sektörü Türkiye 'deki lojistik sektöründeki firmalarının sayısı kesin olarak bilinmemekle birlikte (yetki belgesi almamış olanlar nedeniyle), yaklaşık civarında uluslararası karayolu taşımacılık şirketi, adet kamyon, adet çekici olduğu bilinmektedir. Bunun dışında lojistik sektörünü hangi şirketlerin oluşturduğu konusunda da belirsizlik vardır. Örneğin distribütör şirketler, boru hattı işletmecileri (BOTAŞ, İSKİ gibi) ve gümrükleme şirketlerinin sektöre dahil edilip edilmeyeceği net değildir. Genel olarak lojistik sektörünün temel üyeleri havayolu, demiryolu, denizyolu, karayolu taşımacılık şirketleri, lojistik hizmet sağlayıcıları, depolama şirketleri ve taşıma işleri organizatörleridir (freight forwarders), liman işletmecileri, lojistik ve taşımacılık merkezi işletmecileridir. Fonksiyon bazında genel bir sınıflandırma aşağıda verilmiştir: Taşımacılık (Kara, Hava, Deniz, İç Suyolu, Demir, Boru, Karma) Liman ve Lojistik Merkezler Depolama- Elleçleme Kalite Kontrol, Gözetim İşleri Dış Ticaret, Gümrük İşlemleri 14

15 Finansman-Sigortalama İşlemleri Dağıtım Bilgi Teknolojileri Eğitim-Danışmanlık Basım, Yayım ve Tanıtım Araç, Ekipman ve Malzeme Tedarikçiler (TIR, Raf, Forklift, Lastik, Yakıt, vd.) Sektörden sektöre değişse de ortalama olarak bir ürünün satış fiyatının yüzde 4 ile 25 inin lojistik giderleri oluşturur. Lojistik giderleri; Kuzey Amerika da Gayri Safi Milli Hasılanın (GSMH) % 10 unu; Avrupa da % 11 ini, Türkiye de ise fiziksel ve kurumsal alt yapı eksiklikleri ve bazı düzenlemelerden kaynaklanan verimsizlikler nedeniyle % 13 ünü oluşturmaktadır. Türkiye nin GSMH den hareketle potansiyel lojistik pazarının milyar dolar olduğu söylenebilir. Ancak lojistikte dış kaynak kullanımının ağırlıklı olarak uluslararası taşımacılık ve gümrükleme hizmetlerine dayalı olarak %50 civarında olduğu öngörülerek, taşımacılık ve lojistik şirketlerin pazarının 2012 yılı sonu itibarıyla milyar dolar olduğu söylenebilmektedir. 9. Dış Kaynak Kullanımı Dış Kaynak Kullanımı (Outsourcing), şirketlerin kendi çekirdek (core) faaliyetlerine daha fazla odaklanmak, maliyet avantajı sağlamak, sabit maliyetleri değişken maliyetler haline dönüştürmek, ilgili tedarikçinin ölçeğinden, uzmanlığından yatırım ve yaratıcılık gücünden yararlanmak, pazara erişim hızını yükseltmek amaçlarından bir veya birkaçından yararlanmak için, mevcut bir şirket faaliyetinin genellikle ilgili varlıkları ile birlikte bir üçüncü parti bir şirkete devredilmesi veya bu hizmetin alınması sürecidir. Üçüncü Parti Lojistik (Third Party Logistics-3PL) terimi lojistik faaliyetlerde dış kaynak kullanımına geçilmesinin bir sonucudur. Birinci parti satıcı şirketi, ikinci parti müşteriyi, üçüncü parti ise satıcı veya alıcını bazı faaliyetlerini onun adına üstlenen şirkettir. Satıcı veya alıcı taşımacılık faaliyetini, gümrükleme faaliyetini veya depolama faaliyetini tek başına başka bir şirkete devrederse devralan şirket 3PL değildir. Ancak lojistik faaliyet diğer bir deyişle asgari olarak taşımacılık ve depolama faaliyetleri birlikte ve entegre olarak yürütülmek üzere devredilirse devralan şirket 3PL şirkettir (Şekil 6). 15

16 3PL ÖNCESİ Nakliyeci Gümrükçü 3PL SONRASI Forwarder Nakliyeci ŞİRKET Gümrükçü 3PL Forwarder LOJİSTİK BİLGİ ÇÖZÜM TEKNOLOJİSİ ORTAKLIĞI ŞİRKET Şekil 6 Üçüncü Parti Lojistik (3PL) Öncesi ve Sonrası 3PL şirketler Şekil 7 de görüldüğü gibi müşterisinin lojistik faaliyet taleplerini yeterli ölçekte ise doğrudan sevkiyat, yeterli ölçekte değilse belirli bir noktada yeterli ölçeğe getirebilmek amacıyla başka müşterilerinin yükleri ile konsolide edebilen, farklı taşımacılık ve depolama sistemleri kullanabilen, bilgi odaklı şirketlerdir. Tedarikçi Şirketler KOMPLE YÜKLER Müşteri Şirketler KONSOLİDE YÜKLER PARSİYEL YÜKLER Lojistik Şirket Şekil 7 Üçüncü Parti Lojistik (3PL) Şirketlerin Rolü Lojistikte dış kaynak kullanımında diğer bir düzey Lider Lojistik Hizmet Sağlayıcısı kullanımıdır (Lead Logistics Provider-LLP). LLP şirketlerin 3PL şirketlerden farkı, İşletme Lojistiğine odaklanması ve taktik (orta vadeli) planlamalar yapabilmesidir. Diğer bir deyişle sadece siparişlere dayalı değil talep tahminlere göre planlama yaparak faaliyetlerin gerçekleştirebilmesidir. Konu ile ilgili diğer bir terim Dördüncü Parti Hizmet Sağlayıcı (Fourthy Party Logictics-4PL) olup, bu tür şirketler tek bir müşteri şirketin lojistiğine değil 16

17 bu şirketin içinde bulunduğu tedarik zincirinin tüm lojistik faaliyetlerine odaklanarak zincir boyu ürün, hizmet ve finans akışını yönetmeğe çalışan firmalardır. Dolayısıyla zincirdeki tüm üretim ve ticaret şirketleri ile 3PL şirketlerden veri toplayarak tedarik zinciri çözümleri sunarlar. Bu konu tedarik zinciri yönetimi bölümünde daha detaylı incelenmektedir. 10. Lojistik Performans Yönetimi Lojistik faaliyetlerin yönetiminde kullanılabilecek kritik performans göstergeleri (Key Performance Indicators-KPI) aşağıda belirtilmiştir: Maliyetlerin (Navlun, Depolama, Stokta Taşıma, vb.) Düşürülmesi Müşteri Hizmet Düzeyinin Artırılması Zamanında Teslim Oranının Artırılması Temin(Yanıt) Süresinin (Lead Time, Response Time) Azaltılması Toplam Stokların Düşük Seviyeye Getirilmesi Bozulma/Hasar/Kayıp Oranının En Aza İndirilmesi Esnekliğin Artırılması, Seçenek Çözüm Sayılarının Artırılması Veri Güvenilirliğinin ve Hızlı Erişim Oranının Yükseltilmesi(miktar, zaman, yer, vb.), Bilgi/Evrak Eksikliğinin En Aza Düşürülmesi Temel Yetkinliğe (core competency) Odaklanmanın Sağlanması Lojistik Faaliyetlerin Etkinlik (planlara uyma) ve Verimlilik (çıktı/girdi) Oranlarının Artırılması Müşteri İlişkilerinin Geliştirilmesi, Müşteri Odaklılığın Artırılması Riskin ve Kazancın Adil Paylaşımı Sabit Maliyetlerin Değişken Maliyet Haline Dönüştürülmesi Lojistik Yönetim Giderlerinin Azaltılması 11. Lojistik Verimliliğini Artırma Lojistikte verimliliği artırma çalışmaları taşımacılık, depolama ve diğer ilgili faaliyetleri birlikte düşünerek yapılabilir. Temel bazı yaklaşımlar aşağıda belirtilmiştir: Lojistik Ağ Tasarımı (Logistics Network Design): Etkin ve verimli bir lojistik sistemi için çalışma kapsamı içindeki ilgili tedârikçi, üretici, depo ve dağıtım merkezi, satış noktaları ile müşteriler gibi çeşitli şirketlerin ve tesislerin üretim, depolama ve taşımacılık sistemlerinin bir ağ yapısı bütünlüğü içinde yüksek yanıt hızı, yüksek kalite, düşük maliyet vd. amaçlarla analizi ve yeniden tasarlanmasıdır. Yeni depo açama, mevcut depoları kapama, taşımacılık sistemini değiştirme, bu kapsamda alınan kararlardır. 17

18 Lojistik Bilişim Sistemleri (Logistics Information Systems): Lojistik yönetiminde etkinliği ve verimliliği artırmak üzere kullanılan Kurumsal Kaynakların Planlanması (Enterprise Resources PlanningERP), Taşımacılık Yönetim Sistemi (Transportation Management System-TMS), Depo Yönetim Sistemi (Warehouse Management System-WMS), Yönetim Bilişim Sistemi (Management Information System-MIS), İleri Planlama Sistemleri (Advanced Planning System-APS, özellikler rota ve yükleme optimizasyonu konularında), Küresel Konumlandırma Sistemi (Global Positioning System), Genel Paket Radyo Sistemi (General Packet Radio System-GPRS), Elektronik Veri Değişimi (Electronic Data Intercahange-EDI), Elektronik Ticaret (E-Trade), Çubuk Kod (Barcode), Radyo Frekanslı Tanıma (Radio Frequency Identification-RFID) gibi bilgisayar donanım ve yazılım sistemleridir. Tedarik Zinciri Lojistik Yönetimi (Supply Chain Logistics Management): Tedarik zincirinin ve bu zincir içinde yer alan şirketlerin uzun dönemli performanslarını artırmak amacıyla, söz konusu şirketlere ilişkin üretim ve lojistik fonksiyonlarının birlikte yönetimidir. Çağdaş Depo Tasarımı ve Yönetimi: Gereksinmeler doğrultusunda müşteri hizmet düzeyini artırırken lojistik maliyetleri düşürmeye yönelik maliyet etkin depo çözümleri oluşturmaktır. 18 Sürekli Gelişim ve İnovasyon: Şirkette tüm çalışanların katılımı ve toplam kalite anlayışı ile sürekli gelişim ve inovasyon ortamının yaratılmasıdır. Tam Zamanında Üretim/Teslimat (Just In Time Manufacturing and Delivery): Çekme (sipariş) esaslı bir yaklaşım ile gerekli malzemenin, gereken zaman ve miktarda, gereken yerden alınıp, gereken yere, gereken zamanda ve istenilen koşullara uygun olarak üretimi ve teslimatına yönelik sistemdir. Hızlı Yanıt Sistemleri (Quick Response Systems): Çağdaş bilgi teknolojilerinin kullanılarak çekme esaslı bir anlayışla siparişten teslimata olan sürenin en aza indirilmesidir. Amaç talebin en hızlı şekilde karşılanmasıdır. Yükleme Optimizasyonu (Loading Optimization): Yükleme ve boşaltma zamanından tasarruf etmek, işçilik maliyetlerini düşürmek ve/veya kabın/aracın kapasitesini en verimli biçimde kullanmak suretiyle taşıma maliyetlerini düşürmek üzere yüklerin kaba/araca en etkin biçimde yerleştirilmesidir. Çapraz Sevkiyat (Cross-Dock): Depo alanına gelen ve giden ürünler için depolama faaliyeti oluşturmadan gruplama ve aktarmayı gerçekleştirerek depolama hacminden tasarruf sağlama ve ürün akış hızını artırma çabasıdır. Ürünler çapraz sevkiyat alanında belirli bir süreden (12 veya 24 saat) daha az zaman kalmak durumundadır. Rota Optimizasyonu(Route Optimization): Çok duraklı dağıtım ve/veya toplama hizmetinde müşteri taleplerini dikkate alarak toplam maliyet, toplam süre veya toplam mesafeyi en aza indirmek üzere en uygun rotanın belirlenmesidir. Döngüsel Sefer (Milk Run): Bir araç tarafından bir program çerçevesinde çeşitli noktalardan aynı veya farklı yüklerin alınarak bir veya birden fazla noktaya teslim edilmesi ve teslimatlar sırasında boş kapların toplanması veya tüm teslimatlar tamamlandıktan sonra ters güzergâh izlenerek boş kapların toplanarak geri getirilmesi sistemidir. Etkin Tüketici Yanıtı (Efficient Consumer Response-ECR): Müşteri isteklerinin daha iyi, daha hızlı, daha düşük maliyetli ve tam zamanında yerine getirilmesi ve bilginin bir bütün olarak paylaşılması için lojistik kanal içerisinde tüm tarafların birlikte çalıştığı basit, hızlı ve müşteri odaklı sistemdir. Müşteri İlişkileri Yönetimi (Customer Relationship Management-CRM): Müşteri özellikleri ile satış ve pazarlama faaliyetlerinin veri tabanına kaydedilerek, bu veri tabanının çok yönlü ve çapraz

19 analizleri yoluyla müşterilere daha etkin ve verimli hizmetler sunularak müşteri sadakatini artırmayı amaçlayan bilgi sistemidir. Tedarikçi İlişkileri Yönetimi (Supplier Relationship Management-SRM): Her türlü harcama kategorisinde ve sürekli olarak tedarikçileri sınıflandırıp önceliklendirerek kuracağı ilişki yapısını belirleyen, her bir tedarikçi ile ilişki kurallarının tanımlandığı bir ürün ve hizmet anlaşmasının yapıldığı, tüm tedarikçilerle olan ilişkilerde toplam değeri en üst düzeye çıkartan bilgi sistemi çözümüdür. Faaliyet Bazlı Maliyetlendirme (Activity Based Costing-ABC): Hatasız ürün ve süreç maliyetlendirmesi için masrafları faaliyetlerle, nesnelerle ve süreçlerle ilişkilendiren bir maliyet hesaplama sistemidir. 12. Tedarik Zinciri Tedarik gereksinim duyulan bir ürünün doğru zaman, doğru şekil ve doğru miktarda uygun maliyet ile temin edilmesidir. Temin edilen ürünün tedarikçi tarafından üretilebilmesi için kendi hammaddelerinin tedarikini de aynı şekilde sağlanması gerekir. Bu şekilde ilk maddeye kadar giden bir tedarik zinciri oluşur. Tedarik zinciri, bir ürünün ilk maddesinden başlayarak, tüketiciye ulaşması ve geri dönüşümünü de içeren tüm süreçlerde yer alan tedarikçi, üretici, distribütör, perakendeci ve lojistikçilerden oluşan bir bütündür (Şekil 8). Tedarikçiler Distribütörler Tüketiciler Tüketiciler Üreticiler Perakendeciler MALZEME, BİLGİ VE PARANIN AKIŞI SATICI MALZEME ALICI BİLGİ PARA Şekil 8 Tedarik Zinciri 19

20 Tedarik zinciri boyunca ürün/malzeme, bilgi ve para akışı gerçekleşir. Bu akışların her biri zincir içindeki şirketlerin tümünün performansını etkiler. Söz konusu akışlar yavaşladıkça maliyetler artmaya başlar. Malzeme akışı yavaşladıkça, hatta durunca stok maliyetleri veya kayıp satış maliyetleri, bilgi akışı yavaşladıkça değişkenlik ve belirsizlikten kaynaklanan maliyetler ve para akışı yavaşladıkça finansman maliyetleri artar. Zincir içindeki gecikme ve beklemeler tüm akışları olumsuz yönde etkiler. Bu çerçevede zincirin çevikliği ve esnekliği ile zincir üyesi şirketler arası işbirliği kavramı son derece önem arz etmektedir. Bir şişe süt üretiminin tedarik zincirine bakıldığında ilk maddeye doğru ilerlerken besi çitliklerine, yem, şişe, etiket ve alüminyum üreticileri ile karşılaşılacaktır (Şekil 9). Amaç bu şirketler arasında malzeme, bilgi ve paranın akış hızını artırmaktır. Etiket Yem Besi Üreticileri Çiftlikleri Üreticileri Süt Perakendeciler Üreticileri Kum, Soda, Şişe Kireç üreticileri Üreticileri Kapak Üreticileri Alüminyum Alüminyum Üreticileri Folyo Tüketiciler Üreticileri Şekil 9 Şişe Sütün Tedarik Zinciri 13. Kamçı Etkisi Tedarik zincirinde yer alan şirketlerin kendi tedarikçilerine sipariş vermesi genelde tekrarlayan bir yapıya sahiptir. Herkes satış siparişlerini ve tahminlerini dikkate alarak gereksinim duyduğu hammadde ve malzemeler için tedarikçilerine sipariş verir. Ancak tedarik siparişlerinin değişkenliği satış siparişlerine göre daha fazladır. Örneğin perakendecinin müşteri talebi fazla değişken olmadığı halde, perakendecilerin distribütörlere olan siparişlerinde çok daha fazla dalgalanma olmaktadır. Distribütörlerin fabrikaya verdiği siparişlerdeki dalgalanma ise daha da fazladır. Tedarik zinciri boyunca siparişlerin gittikçe artan değişkenliği ve bilgi bozulması zincirde Kamçı Etkisine neden olur (Şekil 10). Bunun nedeni tedarik ve üretim süreçlerinde oluşabilecek fire, miktar, gecikme, bilgi eksikliği vb. sorunlara karşı önlem almaktır. Ayrıca tedarik zinciri boyunca bilginin aktarımı esnasında ortaya çıkan hatalar, varyansı artırmakta ve dolayıyla her bir zincir üyesi şirket için olumsuz sonuçlar oluşturmaktadır. 20

21 Gereksiz dalgalanmalar, tedarik zinciri planlama ve uygulama sürecini karmaşıklaştırırken, aşağıdaki istenmeyen durumlara neden olur: Programlama/çizelgeleme belirsizliği ve değişkenliği artar Kapasite limitleri aşılabilir veya kapasitenin altında kalınabilir Ürün çevrim süreleri uzar Güvenlik stoku miktarları artar Genel işletme maliyetleri artar Müşteri hizmet seviyeleri düşer Satış ve karlılık azalır Tedarik zincirindeki değişkenliği, yani kamçı etkisini kontrol altına alabilmek için kullanılabilecek araç ve yöntemleri belirlemek önemlidir. Bu amaçla, öncelikle tedarik zincirinde dalgalanmaya yol açan ana etkenleri anlamak gerekir. Bunlar: talep tahmini tutarsızlıkları, planlama yetersizliği, uzun ve çevik olmayan tedarik süreleri, yüksek, şişirilmiş ve düzensiz sipariş miktarları, fiyat dalgalanmaları, ölçek ekonomisi düşüncesi, bilgi teknolojisi ve insan kaynakları yetersizlikleri, kampanya ve iskontolar, işbirliği ve iletişim eksiklikleridir. Zaman Şekil 10 Kamçı Etkisi 14. Tedarik Zinciri Yönetimi Tedarik Zinciri Yönetimi Profesyonelleri Konseyine (Council of Supply Chain Management Professionals CSCMP) göre, Tedarik Zinciri Yönetimi (TZY); tedarik zincirinin ve bu zincir içinde yer alan tüm şirketlerin uzun vadeli performanslarını arttırmak amacıyla, söz konusu şirketlere ait işletme fonksiyonları ve planlarının, zincirdeki tüm şirketleri kapsayacak şekilde, sistematik ve stratejik koordinasyonudur. TZY nin geleneksel yönetim yaklaşımı ile karşılaştırılması Tablo 1 de verilmiştir. 21

22 GELENEKSEL YÖNETİM YAKLAŞIMI TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ YAKLAŞIMI Şirket odaklı düşünme Tedarik zinciri odaklı düşünme Kararlarda şirket bazlı optimizasyon Kararlarda zincir bazlı optimizasyon Süreç iyileştirme Envanter Yönetimi Dağıtım kanallarının planlanması Fiyatlandırma Sözleşmeler vd. Süreç iyileştirme Envanter Yönetimi Dağıtım kanallarının planlanması Fiyatlandırma Sözleşmeler vd. Mallarının geldiği şirketler tedarikçileriniz, Malların gittiği şirketler ise müşterilerinizdir. Mallarının geldiği ortaklarınızdır. Bilgi bir çeşit varlıktır. paylaşılmamalıdır. İş ortaklarınızla bilgi paylaşımı zincirdeki tüm tarafların performansını geliştirebilir. Diğer şirketlerle ve gittiği şirketler sizin iş Tablo 1: Geleneksel Yönetim-Tedarik Zinciri Yönetimi Karşılaştırması TZY; hedeflenen müşteri hizmet düzeyini(sipariş karşılama oranı) en düşük maliyette karşılamak, doğru zamanda doğru miktarda ve doğru yerde mal üretimi ve dağıtımını sağlamak üzere tedarikçiler, üreticiler, distribütörler ve perakendecileri en verimli şekilde entegre eden bir yaklaşımdır (Simchi-Levi, D., vd., 2003). TZY son (nihai) müşteri (tüketici) hizmetine ve maliyetine etki eden zincirdeki her faaliyeti dikkate alır. TZY nin amacı tüm sistem boyunca maliyet etkin çözümleri uygulamaktır (Toplam maliyetler: taşıma (tedarikçiden üreticiye, üreticiden dağıtıcıya, dağıtıcıdan perakendeciye), depo ve stok (hammadde, yarımamul, ürün) ile üretim ve yönetim maliyetleridir). TZY de yerel optimizasyondan (tek lokasyondaki envanter maliyeti, bir noktadan diğerine dağıtım maliyeti vd.) ziyade zincir boyunca optimizasyon yapılmaya çalışılır. 15.Yönetimi Lojistik Yönetimi ve Tedarik Zinciri Farkı Lojistik Yönetimi; tedarik zincirinin bir aşaması olarak, müşteri gereksinimlerini karşılamak amacıyla, tedarik noktalarından teslimat noktalarına kadar, ürün, hizmet ve ilgili bilgilerin akış ve depolanmasının etkin ve verimli bir şekilde planlanma, uygulama ve kontrol edilmesi sürecidir (CSCMP, 2009). Tedarik Zinciri Yönetimi ise; müşteriler ve diğer paydaşlar için değer yaratan ürün, hizmet ve bilgi sağlamak amacıyla ilk tedarikçiden son kullanıcıya kadar olan kilit iş süreçlerinin entegrasyonudur (Global Supply Chain Forum, 1998). Lojistik ürünleri olması gereken yere ulaştırmak için taşıma, depolama, gümrükleme vd. faaliyetleri entegre bir şekilde gerçekleştirir. TZY bu süreci, tüm şirket faaliyetlerini ve zincirin diğer şirketleriyle olan ilişkilerini kapsayacak şekilde organize ederek daha ileri aşamalara götürür. Kendi müşterilerinize 22

23 ürünleri göndermek istediğiniz zaman lojistik yapıyorsunuz demektir. Ancak tedarik zincirindeki tüm üretim ve lojistik fonksiyonların sürekliliği için tedarik zincirini organize ediyorsanız, TZY dünyasındasınız demektir. Şekil 11 tedarik zincirinde çok sayıda üretim ve lojistik aşama olduğunu göstermektedir. Tedarikçi Müşteri/Tedarikçi Üretim Üretim Lojistik Lojistik Tüketici Distribütör Lojistik Perakende Lojistik Lojistik Lojistik Bilgi Ürün Nakit Şekil 11 Lojistik ve Tedarik Zinciri Farklılığı 23

24 16. İçsel ve Dışsal Tedarik Zinciri Birbirinden bağımsız firmaları kapsayan tedarik zinciri ile şirket içi tedarik zinciri arasında kesin bir ayırım vardır. İçsel tedarik zinciri bir firmanın tedarik, üretim ve sevkiyat süreçlerini kapsayan akışı, dışsal tedarik zinciri ise şirketler arasındaki akışları kapsar. Dışsal tedarik zinciri, zincirin halkalarının birbirinden bağımsız firmalar olmasından kaynaklanan bir yapıdır (Şekil 12). Zincir bir firma içerisinde olduğunda iş süreçlerinin yönetimi tamamen firmanın kontrolündedir. Şirketler arası tedarik zinciri ise bundan çok farklıdır, zincir şirketler arası ilişkilerin bir sistemi olduğundan, bu zincirdeki her firma kendi davranışlarını TZY yaklaşımı çerçevesinde kontrol etmekle yükümlüdür. DIŞSAL TEDARİK ZİNCİRİ TEDARİK TEDARİK TEDARİK ÜRETİM ÜRETİM ÜRETİM SEVKİYAT SEVKİYAT SEVKİYAT TEDARİKÇİ İÇSEL TEDARİK ÜRETİCİ İÇSEL TEDARİK MÜŞTERİ İÇSEL TEDARİK ZİNCİRİ ZİNCİRİ ZİNCİRİ Şekil 13 İçsel ve Dışsal Tedarik Zinciri 24

25 17. Tedarik Zinciri Yönetiminin Evrimi TZY, evrimi boyunca gerçekleşen çeşitli entegrasyonlar ile bugünkü konumuna gelmiştir (Şekil 13). Üretim planlama, malzeme ihtiyaç planlama, tedarik, malzeme depolama ve stok kontrol faaliyetlerinin tümü malzeme yönetimi olarak görülürken, taşımacılık faaliyetlerinin entegrasyonu ile tedarik (gelen malzeme-inbound) lojistiği, üretim çizelgeleme, iç taşımalar ve yarı mamul depolama faaliyetleri ayrı ayrı kullanılırken artık entegre olarak operasyon (üretim-intra) lojistiği, ürün sipariş yönetimi, sevkiyat planlaması, ürün depolama, ürün stok kontrolü ve taşımacılık faaliyetlerinin tümü fiziksel dağıtım olarak adlandırılırken paketleme/ambalajlama faaliyeti ile entegre olarak sevkiyat (giden malzemeoutbound) lojistiği şeklinde adlandırılmağa başlanmıştır. Tedarik, Operasyon ve Sevkiyat Lojistiği entegrasyonuna; İşletme Lojistiği (Entegre Lojistik-Business Logistics) denilmekte, işletme lojistiğine ağ tasarımı, talep ve arz planlama ile stratejik işbirliklerinin entegrasyonu ile İçsel (bir şirkete ait) TZY, içsel TZY lerin entegrasyonu ile Dışsal TZY oluşmaktadır. Kavramlar değişmektedir ama değişmeyen yaklaşım entegrasyondur. Ağ Tasarımı Talep /Arz Plan. Üretim Planlama Malzeme İhtiyaç Plan. Stok Kontrol Malzeme Yönetimi Stratejik İşbirliği Tedarik Tedarik Lojistiği Malzeme Depolama Taşımacılık Operasyon Üretim Çizelgeleme İç Taşıma Yarı Mamul Depolama Lojistiği Paketleme/Ambalajlama Stok Kontrol Sevkiyat Planlaması Fiziksel Dağıtım Ürün Depolama Sevkiyat Lojistiği Taşımacılık Sipariş Yönetimi Tanyaş&Bamyacı, 2009 LOJİSTİK LOJİSTİK ve TZY Şekil 15 Tedarik Zinciri Yönetiminin Evrimi 25

26 18. Tedarik Zinciri Yönetiminde Karmaşıklık Global optimizasyon, yerel optimizasyondan daha zordur. Çünkü, müşteri hizmet düzeyini arttırırken maliyetleri en küçüklemek tek bir şirket için bile zorken TZY, bunu zincir boyunca gerçekleştirmeye çalışır. TZY nin doğasında değişkenlik ve belirsizlik vardır. Çünkü, müşteri talebi hiçbir zaman kesin olarak tahmin edilemez. Taşıma süreleri hiçbir zaman belirli değildir. Makine ve araçların arıza yapmayacağını hiç kimse garanti edemez. TZY de en önemli sorun karmaşıklıktır. Karmaşıklık zincirdeki nokta(şirket, kurum) sayısına, noktalar arası ilişki sayısına ve şirketlerdeki karar verme yapısına bağlı olarak farklılıklar gösterir. Karmaşıklığın zincire yansıması zincirdeki işletmeler arası malzeme ve bilgi akışlarındaki sapmalar şeklinde olur. Bu da belirsizlik ve değişkenliği artırır. Tedarik zinciri içinde bir şirket için önem taşıyan konu, zincirin diğer bir parçası için o düzeyde önemli olmayabilir. Bu nedenle her biri kendi alanında uzman olan bağımsız firmaları birlikte çalışır duruma getirebilmek kolay değildir. Ayrıca firmalar müşteri ya da tedarikçileri ile işbirliği içinde çalışmayı kolaylıkla gerçekleştirirken, tedarikçilerinin tedarikçilerine ulaştıklarında ve zincirde geriye doğru ilerlediklerinde işler daha karmaşık hale gelmektedir (Şekil 14). Karmaşıklığın azaltılması ile Tedarik Zincirinde; Maliyetlerin düşürülmesi (Cheaper) Performansın yükseltilmesi (Better) Yanıt hızının artırılması (Faster) mümkün hale gelir. 2. K ademe T edarikçiler 1. K ademe T edarikçiler Üretic iler 1. K ademe Müs teriler 2. K ademe Müs teriler i A 1 a ii I 2 iii b B iv 3 z n 26 n Z n Şekil 16 Tedarik Zincirinde Karmaşıklık

27 19. Tedarik Zinciri Yönetiminde İlkeler TZY nde başarıya ulaşabilmek için belirli ilkelerin uygulanması gerekmektedir. Bu ilkeler aşağıda belirtilmiştir: Entegrasyon: farklı coğrafi lokasyonlardaki tedarikçi, tesis ve müşterilerin bütünleştirilerek tedarik, üretim ve teslimat süreçlerinin eşgüdümünün sağlanması, zincir boyunca hiyerarşik planlama yapısı kurularak farklı planlama düzeylerinde tedarik zinciri kararlarının tutarlılık ve uygunluğunun teminidir. Zincir boyu entegre planlama merkezi bir yönete değil yönlendirme bazındadır. Talep Odaklılık: Zincirin nihai tüketici taleplerine göre bütünsel tasarımı ve yönetilmesidir. Standardizasyon: Zincir üyeleri arasında kavram birliği ve modüler sistemler oluşturmak amacıyla süreç ve performans göstergeleri bazında ortak bir yapının oluşturulmasıdır. İşbirliği: Tedarik zinciri üyelerinin TZY amacı doğrultusunda işbirliği içinde olmasıdır. Senkronizasyon: Tedarik zinciri üyelerinin birlikte hareket etme yeteneğidir. Optimizasyon: İyileştirme çalışmalarının tedarik zinciri boyunca gerçekleştirilmesidir. Koordinasyon: Tedarik zinciri üyelerinin fonksiyonları ve planlamalarının birbirleriyle uyumlu biçimde çalışmasıdır. Yalınlık: Tedarik zinciri boyunca katma değer yaratmayan faaliyetlerin ortadan kaldırılmasıdır. Çeviklik: Ani değişimlere hızlı ve etkin yanıtlar verebilmektir. Adaptasyon: Kapsamlı değişimlere karşı uyum sağlayabilmek ve zincir tasarımlarını yeniden ve hızla yapılandırabilmektir. İzlenebilirlik: Tedarik zinciri boyunca ilgili bilgilerin zincir üyelerine en hızlı biçimde sunulmasıdır. Otomasyon: Tedarik zinciri faaliyetlerinde otomasyon düzeyini artırmaktır. 27

28 20. 3A Tedarik Zinciri TZY nde çağdaş bir yaklaşım 3A TZY olup aşağıdaki ilkelere dayanmaktadır: Çeviklik (Agility) : Talep ve tedarikteki ani değişimlere hızla yanıt verebilmek; beklenmeyen dış kaynaklı olumsuz ani gelişmelerle rahatlıkla başa çıkabilmektir. Bunun için aşağıdaki kurallar uygulanır: Tedarikçi ve müşterilerle olan bilgi akışını hızlandırarak herkesin hızlı karar almasını sağla. Müşteri gereksinmelerine göre ürün, parça ve süreçleri yeniden tasarlamak için tedarikçi ve müşterilerle işbirliğine dayalı ilişkiler geliştir. Tedarik zincirinde erteleme (postponement) ilkesini kullan, genel parçaları/yarımamülleri modüler tasarla. Stok maliyetlerini düşür ama kilit parçalardan kaynaklanacak geç teslimat riskini de artırma Güvenilir lojistik sistemler veya iş ortakları oluştur. Kriz/Risk planları oluştur ve kriz/risk yönetimi takımlarını geliştir. Uyumluluk (Adaptability): Pazarı yeniden şekillendiren sosyo-ekonomik, demografik, politik, teknolojik, vd. yapısal değişimlere uyum sağlayabilmek üzere tedarik zinciri tasarımını değiştirebilmek; strateji, ürün ve teknolojilere göre tedarik ağını yenileyebilmektir. Bu çerçevede tek tedarik zincirinden daha fazlasına gereksiniminiz olabilir. Örneğin çok özel ve düşük hacimli ürünler için ana pazara yakın tedarikçiler kullanırken, standart ve yüksek hacimli ürünler için düşük maliyetli ülkelerdeki tedarikçileri kullanabilirsiniz. Bu çerçevede aşağıdaki kuralların uygulanması önerilir: Özellikle gelişmekte olan ülkeler olmak üzere, yeni pazar ve tedarik noktaları belirlemek üzere dünyadaki tüm ekonomileri izle. Yeni tedarikçiler ve lojistik alt yapılar oluşturmak üzere güvenilir aracılar kullan. Sadece mevcut, alışılmış ve yakın değil, uç ve uzak müşterilerin gereksinmelerini de değerlendir Esnek ürün tasarım platformları oluştur. Aynı parça ve süreçleri kullanan farklı ürünler geliştir. Ürünlerin teknolojik ve hayat çevrimleri içindeki konumlarını belirle. İşbirliği (Alignment): Tedarik zincirindeki tüm tarafları, daha iyi zincir performansı için teşvik edebilmek, cesaretlendirmek ve özendirmektir. Bunun için aşağıdaki kurallar uygulanır: Zincirdeki tüm taraflara tahmin, fiili satış ve üretim bilgilerine eşit erişim olanağı sağla. Uyuşmazlıklara fırsat vermemek için tüm tarafların rol, görev ve sorumluluklarını açıkça belirle. Zincir performansını iyileştirme girişimlerinin risk, maliyet ve kazancını eşit olarak paylaş. Örnek: Seven Eleven Japan (SEJ) insanların acil gereksinmeleri için 24 saat hizmet veren bir market zinciridir. 28

29 Çeviklik: SEJ (convenience-store chain) her marketindeki satış ve müşteri tercihlerindeki değişimleri anında belirleyerek, dağıtım merkezlerine, lojistik hizmet sağlayıcılara ve tedarikçilere gerçek zamanlı olarak ileten bir sistem kullanarak Çeviklik sağlamıştır. SEJ farklı saatlerde farklı müşteri gruplarının gereksinmelerini karşılamak üzere marketlere göre stok tahsislerini yeniden oluşturmakta ve market raf stoklarını günde üç kez yeniden düzenlemektedir. Uyumluluk: SEJ in uyumluluk göstergesi efsanevidir. SEJ, 1995 Kobe depreminden sonraki 6 saat içinde, hasar gören şehirdeki marketlerine 64,000 Japon pirinç köftesini (onigiri) otoyollardaki trafiğin kilitlenmesine rağmen helikopter ve motosikletler kullanarak teslim edebilmiştir. İşbirliği: SEJ işbirliği kavramını ödül ve cezaları açıkça belirleyerek netleştirmiştir. Örneğin, taşıyıcılar zamanında teslimatı sağlayamadıklarında ceza ödemektedir. Ancak SEJ, bunun yanı sıra depo yöneticilerinin her teslimat aracının tüm malzemelerini kontrolü gibi tipik beklemelere yol açan bazı faaliyetlerinden vazgeçerek veya hızlandırarak onlara tasarruflar sağlamıştır. 29

30 21. Tedarik Zinciri Paradigmaları İtme (Push) Sistemi: Üretim kararları tahminlere dayalıdır (Şekil 15). Satınalma siparişleri stok ve tahminlere göre verilir. İtme stratejileri ile ilgili başlıca problemler aşağıdadır: Fazla ürün stoku Düşük müşteri hizmet düzeyleri İtme sisteminin en büyük avantajı üretim verimliliğini artırması, üretim düzey değişikliği maliyetlerini düşürmesidir. FORECAST TAHMİN BUY SATINALMA ÜRETİM COMPONENTS AND DEPOLAMA SEVKİYAT SATIŞ Şekil 17 İtme Sistemi MATERIALS Çekme (Pull) Sistemi: Üretim sipariş/talep odaklıdır (Şekil 16). İş emirleri ve satın alma siparişleri satış siparişlerine göre verilir. Çekme stratejileri ile ilgili başlıca avantajlar aşağıdadır: Hızlı bilgi akışı sistematiği kullanılır. Stok seviyeleri düşüktür. Dağıtım tesisleri stoklamayla birlikte daha ziyade akış koordinatörü rolündedir. Çekme sistemlerinde en büyük dezavantajı siparişlere yanıt süresinin uzun olma olasılığı ve üretim düzey değişikliği maliyetlerinin yüksekliğidir. SATIŞ SATINALMA ÜRETİM SEVKİYAT Şekil 19 Çekme Sistemi Sipariş Eşleştirme(Stok Ayrıştırma) Noktası (Material Decoupling Point): İtme ve çekme sistemlerinin kesiştiği noktadır (Şekil 17). 30