ERİŞKİN KÖK HÜCRE TİPLERİ. Doç.Dr.ŞERİFE TÜTÜNCÜ

Transkript

1 ERİŞKİN KÖK HÜCRE TİPLERİ Doç.Dr.ŞERİFE TÜTÜNCÜ

2 Sinir Sistemindeki Erişkin Tip Kök Hücre Kemik İliğindeki Kök Hücreler 1) Kemik iliği hemotopoetik kök hücreleri 2) Kemik iliği stromal kök hücreleri Endotelial Progenitör Hücreler Çizgili Kas Kök Hücreleri Deride ve Sindirim Sisteminde Epitelial Hücre Prekürsörleri Pankreas ve Karaciğerindeki Kök Hücreler

3 Sinir Sistemindeki Erişkin Tip Kök Hücre: Bilim adamları fetus ve erişkin beyninde bulunan kök hücrelerin bölünerek yeni kök hücreler oluşturduğunu veya Precursor(öncü) hücrelere dönüştüğünü tahmin etmektedir. Nöronal prekürsorlar (nöroblast da denir) bölünerek sinir hücrelerine dönüşür.

4 Kemik İliğindeki Kök Hücreler: Kemik iliğinde iki tür kök hücre vardır. 1. Kemik iliği hemotopoetik kök hücreleri: Hemotopoetik kök hücreler vücuttaki tüm kan hücrelerini oluşturmakla görevlidirler. 2. Kemik iliği stromal kök hücreleri: Stromal hücreler ise kemik, kıkırdak, yağ, fibröz doku meydana getirirler.

5 Endotelial Progenitor Hücreler: Endotelial hücreler tüm vücuttaki damar duvarlarının iç kısmını döşeyen hücrelerdir. Embriyonik ve erişkinlerde spesifik endotelial kök hücrelerini tespit etmek zordur. Ancak embriyonun gastrula safhasından sonra mezodermden elde edilen hemanjioblast denilen hücrelerin hemotopoetik ve endotelial hücrelerin prekürsörü olduğu tahmin edilmektedir.

6 Çizgili Kas Kök Hücreleri: Çizgili kas kök hücrelerine satellit hücreler (uydu hücreler) denir. Satellit hücreler muscle growth hormon salgılarlar Normalde bölünmeyen hücreler olmalarına rağmen yaralanma ve ağırlıkla yapılan egzersizlerden sonra prolifere olabilirler.

7 Deride ve Sindirim Sisteminde Epitelial Hücre Prekürsörleri: Vücuttaki diferansiye olmuş hücrelerin %60 ını oluşturan epitelial hücreler vücudun iç ve dış yüzeyini kaplarlar. Bu hücreler sürekli yenilenirler. Örneğin; ince bağırsağın epitelini yenileyen hücreler intestinal kriptlerde bulunur ve bağırsak epitel hücrelerini yenilerler. Bu kript hücreleri kök hücre olarak sınıflandırılabilirler.

8 Memelilerin derisinde üç çeşit epitel hücresi bulunur; * epidermal hücreler, * saç follikül hücreleri, * salgı bezi hücreleri. Deride ayrıca, epidermisin bazal tabakasında kök hücreler vardır. Bu kök hücreler bazal tabakada çoğalırlar ve yüzeye doğru çıktıkça farklılaşırlar.

9 Pankreas ve Karaciğerdeki Kök Hücreler: Erişkin memelilerde pankreas ve karaciğer, kök hücreler tarafından yenilenebilen değişik tipte diferansiye hücreler içerir. Pankreasta endokrin hücreler (hormon salgılayan) Langerhans adacıklarında bulunurlar. Burada insulin salgılayan beta hücreleri, glukagon salgılayan alfa hücreleri, ve somatostatin ve pankreatik polipeptid salgılayan hücreler bulunur.

10 Erişkin pankreasında kök hücrelerin pankreatik kanalda veya adacığın kendisinde bulunduğu düşünülmektedir. Son dönemde yapılan bazı çalışmalarda, nöral hücre belirteci (marker)ı olduğu bilinen nestin exprese eden kök hücrelerin tüm adacık hücrelerine dönüşebildiği gösterilmiştir.

11 Kemirgenlerde yapılan çalışmalarda hemotopoetik kök hücrelerin karaciğer hasarından sonra bu organa yerleşerek plastisite gösterdiği ve hepatositlere dönüştüğü gösterilmiştir. Fakat yinede kemik iliği hücrelerinin invivo olarak hepatosit üretip üretmediği sorusu belirsizliğini korumaktadır, yani ağır karaciğer hasarı olmadan da plastisite olup olmadığı bilinmemektedir.

12 Karaciğerde bulunan oval hücrelerin hepatosite dönüşüp dönüşmediği de bilinmeyen noktalardan birisidir. Oval hücreler portal kanaldan köken alıp hepatositlere veya safra kanalı epiteline dönüşebilir. Karaciğerin rejeneratif kapasitesinden hepatositlerin kendisi de sorumlu olabilir.

13 HEMATOPOETIK KÖK HÜCRELER Embriyonal gelişim esnasında hematopoetik kök hücreler (HKH) önce yolk sac dan (vitellus kesisi) fetal karaciğere sonra da dalak ve kemik iliğine göç ederler. HKH ler, toplam kan hücreleri içerisinde sıklıkla bulunurlar. Bazı yüzey belirteçlerinin tanımlanmasıyla belirlenebildikleri halde, pratikte heterojen bir grup olarak tanımlanırlar.

14 Doğum sonrası, HKH ler kemik iliği, kordon kanı ve mobilize edilmiş periferik kan gibi hematopoetik dokularda bulunurlar. HKH lerin en önemli belirteçlerinden birisi CD34 dür. Erken progenitorlarda bulunurken daha olgun hücrelerde bulunmaz.

15 HEMATOPOETIK KÖK HÜCRELER Bilim adamları 50 yıllık bir çalışmadan sonra kan elemanlarını meydana getiren hematopoetik kök hücreleri hakkında yeterli bilgiye ulaşmışlar. Tedavide kullanmaya başlamışlardır. Bugün kan, immun sistemi ve kanser hastalıklarının tedavisinde rutin olarak kullanılmaktadır.

16 Son dönemlerde hayvanlarda yapılan çalışmalar, hematopoetik kök hücrelerin aynı zamanda * kas, * kemik, ve * kan damarı gibi diğer hücre türlerine de dönüşebildiğini göstermektedir. Eğer insan hemotopoetik kök hücreleri için de aynı şey söz konusu olur ise bu hücreler diğer doku türlerinin tamiratı için de kullanılabilecek.

17 Karaciğerde bulunan oval hücrelerin hepatosite dönüşüp dönüşmediği de bilinmeyen noktalardan birisidir. Oval hücreler portal kanaldan köken alıp hepatositlere veya safra kanalı epiteline dönüşebilir. Karaciğerin rejeneratif kapasitesinden hepatositlerin kendisi de sorumlu olabilir.

18 Malign (kötü huylu) hematolojik hastalıkların ve solid tümörlerin tedavisinde hematopoietik kök hücre nakli yaygın olarak kullanılmaktadır.

19 Günümüzde sağlıklı hücrelerin elde edildiği üç hematopoietik kök hücre kaynağı bulunmaktadır. Kemik İliği; Hücre kaynağı olarak kemik iliği tercih edilmiş ise, hücre toplama işi ameliyathanede genel veya epidural anestezi altında gerçekleştirilir. Kordon Kanı; Doğum sırasında toplanıp uygun koşullarda saklandığı için hazırdır. Kordon kanının içindeki hücre sayısı sınırlı olup, alıcının (hastanın) vücut ağırlığına bağlı olarak yetersiz kalabilir. Bu nedenle çocuk hastalarda kullanımı daha yaygındır.

20 Periferik Kan (Damarlarda Dolaşan Kan); Periferik kanda dolaşan kök hücrelerin miktarı kemik iliğine göre azdır. Bu nedenle kök hücre kaynağı olarak periferik kök hücre tercih edilebilir.