DİL VE KONUŞMA PROBLEMİ YAŞAYAN ÇOCUKLARDA EĞİTİM HİZMETLERİ

Transkript

1 DİL VE KONUŞMA PROBLEMİ YAŞAYAN ÇOCUKLARDA EĞİTİM HİZMETLERİ Dil ve konuşma bozukluklarının çeşitli nedenleri vardır. Konuşmayı sağlayan kas ve kemik yapılarındaki değişiklikler, yarık damak, diş problemleri, beyin ya da sinirlerde meydana gelen problemler, işitme kaybı, serebral palsi, parkinson, als gibi nörolojik bozukluklar, beyin hasarı ve mental retardasyon (zeka geriliği), otizm, asperger, down sendromu, apert sendromu, velokardiyofasiyal sendrom gibi genetik sendromlar, dil ve konuşma problemlerinin nedenleri arasında sayılabilir. Reflü, polipler, nodüller, ses tellerindeki rahatsızlıklar ve gırtlak kanseri gibi hastalıklar da ses kaynaklı konuşma bozukluklarının nedenleri arasındadır. Bireydeki dil bozukluğunun dilin hangi bileşeni veya bileşenleriyle ilgili olduğunu saptamak için dil değerlendirmesinin geniş bir yelpazede, dili oluşturan tüm bileşenlerin, dil ve konuşma terapisti tarafından teker teker değerlendirilerek yapılması gerekir. Konuşma bozukluğunda ise kişi hangi sesleri çıkartabiliyor, hangilerini çıkartamıyor ya da hangi sesleri kelimenin belirli yerlerinde kullanabiliyorken hangilerini kullanamıyor gibi faktörleri (örneğin k sesini hece başı pozisyonda kullanabiliyorken,hece sonu veya ortasında kullanamıyor..gibi) belirleyen testleri yaparak ya da konuşmanın akıcılığını ve hızını ölçerek bir konuşma değerlendirmesi sağlanabiliyor. Böylece bireyin dil ve konuşma problemi daha ayrıntılı analiz edilebiliyor ve dilin hangi bileşeninde ya da konuşmanın hangi bölümünde ne kadar bozukluk olduğunun saptanmasıyla bireye uygun terapi planı hazırlanabiliyor. Gerekli görüldüğü durumlarda terapist; işitme testi, kulakburun-boğaz ya da nörolojik muayene de isteyebilir.

2 DİL BOZUKLUKLARI ÇEŞİTLERİ 1-GECİKMİŞ DİL:Çocukların beklenen zamanda dil gelişimlerini geliştiremezlerse ve anlatmada güçlükleri varsa; bu durum gecikmiş dil olarak tanımlanır. 2-SÖZ YİTİMİ(APHIASİA):Dilleri gelişmiş olan çocuklar beyin sarsıntısı geçirirlerse ;düşüncelerini düzenleme,anlama ve anlatma yeteneklerini yitirebilirler. Her tür sembol kullanmada (okuma, yazma hecelemeye konuşmada sorunları olabilir. 3-BELİRLİ DİL YETERSİZLİKLERİ :Beyin sarsıntısı geçirmemiş fakat dil gelişimleri bilişsel ve sosyal gelişimlerinin gerisindedir. Dili etkin olarak kullanamazlar. Böyle çocukların problemleri konjenital söz yitimleri vaya gelişimsel söz yitimi olarak adlandırılır. Buda beyin fonksiyonlarının eksikliğinden ileri gelmektedir.

3 4- EKLEMLEME (ARTİKÜLASYON BOZUKLUĞU):Çocuk ana dilinin bağımsız vaya bileşik sesleri doğru ve anlaşılır şekilde çıkaramıyorsa ve çıkardığı sesler aynı yaş grubundaki çocukların çıkarması gereken seslerden farklılık gösteriyorsa o çocukta artikülasyon problemi var demektir. Eğer Artikülasyon bozukluğu çocuğun konuşmasını anlaşılmaz hale sokuyorsa ve etrafın dikkatini konuşma yoğun olarak çekiyorsa,bozukluk oldukça yoğun demektir.tipik olarak dört yaşlarında belirginleşir.bozukluğa,sıklıkla işitme bozukluğu,başta ağız olmak üzere konuşma düzeneklerindeki yapısal bozukluklar (Yarık Damak,yarık dudak..)nörolojik durumlar (serebral Palsi gibi) yada psikolojik durumlar eşlik edebilir. Bu çocuklar çıkartmaları beklenen konuşma seslerini çıkartamazlar,sesin uyumsuz çıkması ve kullanımı, yanlış kullanımı ve düzenlemelerdeki bozukluklar ile belirlidir. Artikilasyon Bozukluğu Türleri:Dört değişik türde görülür. 1-Atlamalar :Sözcük içindeki sesin düşürüldüğü veya atlandığı yani sözcüklerin bir sadece kısmının söylendiği bozukluktur.örneğin gördüm yerine gödüm saat yerine sat hayvan yerine ayvan gibi kullanması. 2-Sesin değiştirilmesi(yerine Koyma):Sözcüğün başında,ortasında veya sonundaki bir sesin yerine başka bir ses kullanılmasıdır. Küçük çocuklarda çok sık görülen bir bozukluktur. Çocuk sözcük içinde zor kullandığı sesin yerine kolay çıkarabildiği bir sesi kullanarak konuşur. Bu değiştirmede çocuklar belli bir kurala bağlanmazlar. Sıkça değiştirilen sesler "r,s,ş,k, t, ı"dır.örneğin "sarı" yerine "sayı", "kara" yerine "kaya", "arı", yerine "ayı", " köprü" yerine "körpü", kitap-kipat, gibi 3-Sesin bozulması : Bazen atlama ve değiştirme yoktur. Sözcük içindeki ses öğlesine çıkarılır ki bu ses dilimizde yoktur. Tanımak güç olur. Böyle durumlarda sessin bozulması denir. Pek sık rastlanmaz. Sesler tam doğru olmamakla birlikte gerçeğine yakındır.ses konuşma dilinde olmayan yeni bir ses olarak çıkartılır.örneğin: Ekmek yerine emme gibi. 4-Olmayan bir sesin eklenmesi :Sözcük içinde olmayan bir sesi o sözcük içine katarak söylemektir. Bazı çocuklar birbiri ardına iki ünsüz sessin arasına, bir ünlü ekleyerek söylerler. Bazıları belli bir kurala uymaksızın ekleme yapar. Yani sözcüklerdeki fazla seslerdir. Örneğinin "tren" yerine "tiren" "avlu" yerine "havlu", saat yerine sahat, Aşağı-aşşağı, atmış-altmış, pencere -penicere denilmesi Konuşma özürlü çocukların çoğunluğunda artikulasyon bozukluğu görülmektedir. Artikülasyon bozuklukları bir veya iki sesi içerebildiği gibi belirli ses gruplarını da içerebilir. Artikulasyon bozukluğunun derecesi arttıkça, kişinin konuşmalarının anlaşılabilir olma oranı azalmakta çevre ile iletişim kurmakta büyük ölçüde zorlandıkları için saldırganlık kendine güvensizlik, içe dönüklük, kendine yetmeme gibi kişilik problemleri ortaya çıkmaktadır. Bu durum çocuğun grup aktivitelerinde yer alışını, çevreye uyumun,okul başarısını ve giderek kişiliğini olumsuz yönde etkilemektedir

4 Artikülasyon bozukluğu olan çocuklara uygun eğitim programının seçilebilmesi için ilk önce çocuğun konuşmaları değerlendirilerek, artikülasyon bozukluğunun derecesi ortaya çıkarılabilir. Konuşmanın değerlendirilmesi, hata yapılan sesin belirlenmesi, hatanın kelime başı ortada ve sonunda oluşuna göre yerinin bulunması ve hatanın cinsinin (konuşma sesleri yokluğu,seslerin yer değiştirmesi, sesin bozuk çıkarılması ve değişik seslerin eklenmesi )saptanması ile yapılmaktadır (Aktaş,1982) Artikülasyon bozuklukları sesin kelime içindeki yeriyle de ilgilidir. Okul öncesi dönemde bulunan çocuklar genellikle baştaki sesleri doğru çıkarırlar. Daha sonra ortadaki ve sondaki sesleri düzgün çıkarırlar. Sesin düşürülmesi ve değiştirilmesi en az baştaki seslerde görülür (Sucuoğlu,1979) Çocuğun problemlerinin giderilmesi için doğru bir tanılama gerektirir. Tanılama ile birlikte nedenlerin ortaya çıkartılması da önemlidir. Eğer çocukta artikülasyon bozukluğunun nedeni yapısal bir bozukluksa bozuklukların çoğu tıbbi tedavi ile düzeltilebilir. Aile önce çocukta yapısal bir bozukluk olup olmadığına tıbbi bir kuruluştan yararlanarak öğrenebilir.bu gibi yapısal bozukluklar öncelikle tedavi ettirilmesi gerekir. (Yarık damak,yarık dudak ) Diğer Durumlara bağlı konuşma ve dil bozukları 1-Beyin felciyle ilgili, 2-İşitme Engeliyle ilgili 3-Yarık damak veya yarık dudak 4-Zeka geriliği duygusal problemlere bağlı olanlar.

5 Gecikmiş konuşmanın nedenleri: Çocuğun konuşmasında beklenenden çok geri yada konuşma gelişimi açısından daha yavaş bir gelişme gösteriyorsa o çocuğun konuşması gecikmiş konuşma olarak adlandırılır. Uzun süre gecikmiş konuşma özrünün başlıca nedeni bir zihinsel öğrenme yetersizliğidir. Yarık damak, tavşan dudak gibi konuşma organlarında oluşan bir problem doğrudan dil ve konuşma geciktirebilir. İşitme kaybı ve görme özrü gibi bazı duygusal kayıplar,erken dil ve bilişsel gelişim için önemli olan deneyimleri engelleyebilir. Bu durumda da çocuk çevrenin ve duyguların zengin kaynağından ve sonuç alabilir. Uzun süreli hastalıklar ve çocuğun sık sık hastalanması da çocuğun dil gelişimini etkileyebilir. Eğer çocuğun çevresinde ilgisini çeken ve dil ve konuşma gelişimini destekleyici konuşmaya mecbur burakıcı bir ortam yoksa gelişimi daha yavaş olabilir. İki dil konuşulan ev ortamı, baskıcı aile ortamı,aşırı şımartılan ortamlarda çocuğun dil gelişiminde gecikme olabilir. Bazen Çocuğun yukarıdaki hiçbir ortama ve nedene bağlı kalmadan da konuşmasında gecikme söz konusu olabilir. Gecikmişi konuşma problemi olan çocuklar ya hiç konuşmazlar yada çok kısıtlı kelime hazineleri vardır. Yutma çiğneme salya akıtma problemleri olabilir. Düşünce ve isteklerini anlatmada çok zorluk çekebilirler. Düşüncelerini jest,mimik ve işaretlerle anlatmaya yönelebilirler. Karşıdaki kişinin onu anlamadığını fark edince hırçın, içe kapanık,saldırgan tavır takınabilirler. Dikkat süreleri kısa ve çabuk dağılabilir. Kavramları geç ve uzun zamanda öğrenebilirler. Öğrendikleri bilgileri transferde sorun yaşadıkları için bilginin kalıcılığı ve sürekliliğinde sorun yaşayabilirler.

6 Aile çocukta konuşma bozukluğu olduğunu düşünürse ;aile önce Bağlı bulunduğu Rehberlik Araştırma Merkezi ne başvuruda bulunmaları gerekmektedir. Rehberlik Araştırma Merkezlerinde gerekli Eğitsel Değerlendirme Ve Tanılama işlemleri yapılan çocukların uygun olan özel eğitim programı seçilip özel eğitim merkezlerine yönlendirilir.