ISO ve OHSAS in UYGULANIŞI

Transkript

1 ISO ve OHSAS in UYGULANIŞI APPLICATION OF ISO and OHSAS Danışman : Prof. Dr. Mehmet Borat Hazırlayan : Aydanur Doğan Fatih Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü, IV. Sınıf Öğrencisi Büyükçekmece, Đstanbul aydanurdogan@gmail.com ÖZET Değişen dünyada, ürün ve faaliyetlerin çevre etkilerinin yerel kalmayıp, global olduğu artık tüm dünyada kabul edilmiştir.bu nedenle,iso in asıl amacı çevreyi korumaktır.bunun yanında, şirketler için önemli bir yere sahip olan diğer standart, OHSAS Đş Sağlığı ve Güvenliği Yönetimi işletmelerde işgörenlere daha sağlıklı, daha emniyetli ve daha huzurlu bir çalışma ortamı sağlamayı amaçlar.đki yönetim sistemi de sürekli geliştirilen ve iyileştirilen ve dünyada önemi giderek artan standardlardır. Bu çalışmada, ISO in dünyada ortaya çıkışı, gelişimi, yaygınlaşması, ISO sistemin kurulması, belgelendirme ve belgelendirme sonrası sistemin sürekli gelişim esasları, sistemin kuruluşlara ve çevreye olan katkısı sonucu elde edilen sürdürülebilir kalkınma konularına yer verilmiştir. Đş sağlığı ve güvenliği kavramının ortaya çıkışı, gelişimi şu anki Türkiye de ve Dünya daki mevcut durumu teknik, teknolojik ve yasal yönden irdelenmesi yapılmıştır. Bu çalışmanın amacı, ISO ve OHSAS standartlarının şirketlerde uygulanışını incelemektedir.ayrıca bu standartların uygulanışlarını eleştirisel bir yaklaşımla karşılaştırmıştır. Anahtar Kelimeler: ISO 14001, OHSAS 18001, Đş Sağlığı ve Güvenliği ABSTRACT As the world has changed, environment effect of product and actions are global, not regional. So,the main purpose of ISO is protection of environment. On the other hand, having a special importance to company, OHSAS Occupational Health and Safety Management System aims to provide safer, more tranquil and more healthy working environment to the labors. Both of these management systems are continuously improved and increase their importance in the world. The topics covered in this study are the first appearance of ISO in the world, their development, their spreading, the implementation of the ISO system, certification and the principles of continous development after certification, sustainable development achieved as a result of the positive effects of the system on the organizations and the environment. The appearance of the occupational health and safety concept in today's Turkey and the world have been analyzed by technical, technological and legal means. The aim of this study that application of ISO and OHSAS in company is examined. Otherwise, ISO and OHSAS in a comparative and criticizing scope is examined. Keywords: ISO 14001, OHSAS 18001, Occupational Health and Safety

2 1.GĐRĐŞ Günümüzde çevreye olan duyarlılık artmıştır ve buna bağlı olarakta kuruluşlarda da çevreye olan duyarlılık artmıştır.kuruluşların hizmetlerinin çevre üzerindeki etkilerini kontrol altına almayı ve çevreye verdikleri zararı minimuma indirmek amacı her geçen gün arttmaktadır. Kuruluşlar bu tür uygulamaları, çevre korumayı teşvik eden daha sıkı bir mevzuat, çevre korumayı teşvik eden ekonomi politikaları ve diğer tedbirler ve ilgili tarafların sürdürülebilir kalkınma ve genel çevre meselelerine karşı gösterdikleri gittikçe artan ilgileri çerçevesinde gerçekleştirmektedir. Çevre yönetim sistemleri kuruluşların ilgisini çektiği gibi tüketicilerinde ilgisini çekmektedir.tüketici alacağı ürünlerin sadece fiyat ve kalitesine değil çevreye duyarlılığı da tercih sebebi olmaktadır.çevre politikalarının geliştirlimesi,uygulanması, gözden geçirilmesi, planlama sistemleri, sorumluluklar, yöntem, süreç ve kaynakları içeren ve genel genel sistemin bir parçası olan yapıyı ifade etmektedir.çevre yönetim sistemi ile ilgili olan ISO standardı kuruluşlara,ekonomik ve çevreye yönelik amaçlarına ulaşabilmeleri konusunda yardıncı olmak için; diğer yöntem gerekleriyle bütünleştirilmiş olan çevreyle ilgili olan etkin bir standartdır.çevre risk ve fırsatlarının daha sistematik ve verimli bir biçimde yönetilmesi ve çevresel gözden geçirme faaliyeti ile tespit edilen çevre boyutlarının kontrol edilmesi, oluşturulacak dökümantasyonun uygulanıp kayıtlarının tutulması, belirlenmiş periyotlarda kontrol edilerek gerekli düzeltici veya önleyici faaliyetlerin yerine getirilmesi Çevre Yönetim Sistemi aracılığıyla olur. [Çakan 1999] Đş sağlığı ve güvenliği ise çevre yönetimi gibi günümüzde önemi artan bir sistemdir.đş sağlığı ve güvenliği insanlara ve çevresine olan zararı azaltmayı amaçlar ve bu doğrultuda hareket eden standarlar ve mevzuatlar dizisidir.bu standartlardan biride OHSAS dir. Đş yerlerinde güvenli bir çalışma ortamı sağlanması işletmelerin başarısında önemli bir faktör olarak benimsenmektedir.đş kazaları insan sağlığı yanında ekonomik boyutuda önem kazanmaktadır.bu nedenle birçok önleyici tedbirler alınır ve bu alınan tedbirlerle insan sağlığına olabilecek zararları ve ekonomik kayıplar azaltılmaya çalışılır. Đş sağlığı ve güvenliği denildiğinde genel anlamda yalnızca çalışanların değil tüm işletmenin ve üretimin güvenliğinin düşünülmesi gerekir. Bu üç ayrı alandaki çalışmaların birlikte mevcut olması halinde çalışanların güvenliğini tam olarak sağlamak mümkün olacaktır. 2.1 ISO : 2. ÇEVRE YÖNETĐM SĐSTEMĐ (ISO 14001) ISO Çevre Yönetim Sistemi (ÇYS) Standartları, işletmelerin uygulamakta olduğu faaliyetlerin potansiyel çevre etkilerini kontrol altına alabilmeleri için gerekli yapıyı sağlayan bir standartlar serisidir. Bu standartlar serisi, kirliliği azaltarak, atık ürünleri kontrollü bir şekilde geri kazanarak, enerji ve kaynak tüketiminin azaltılmasını sağlayarak üretim maliyetlerinin düşürülmesine neden olmakta ve çevreye duyarlı ürünler pazarına girebilme fırsatı yaratmaktadırlar.iso standardı ISO standartlar serisindendir.hem işletmeler hem de ürünler için çevre faaliyetlerinin analiz edilmesi, etiketlenme, denetleme ve yönetme sistem ve araçlarını kapsamaktadır.bu standartların amacı; çevreyi ve kaynakları tahrip etmeyen gelişmiş teknolojilerin kullanımını teşvik ederek, sürdürülebilir kalkınma amaçlarına ulaşmak, tüketiciyi bu yönde bilinçli ve duyarlı yapmak, çevreye zararlı ürünlerin ve hammaddelerin yerine ürünün ömrü boyunca çevre etkilerini değerlendirerek zararlı ürünlerin elenmesini sağlamaktadır. 2.2 ISO ĐN YARARLARI: Çevre etkilerinin kontrol altına alınması, Rekabet üstünlüğü sağlaması, Mevzuata uyum sağlaması, Firma itibar ve pazar payının arttırılması, Maliyet kontrolünün geliştirilmesi, Kamu ve sosyal çevre ilişkilerini geliştirmesi. Enerji tasarrufu Çevresel performansın arttırılması Çevre yasalarına uyumun sağlanması Kredi,vergi avantajları Atıkların azaltılması Resmi ihalelerde ön şart yeterliliğini sağlaması

3 Çalışanlarda çevre bilincinin yerleşmesi Uluslararası pazarlarda iş imkanı Gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi Kayıp zamanda azalma gibi faydaları vardır. 2.3 ISO ÇEVRE YÖNETĐM SĐSTEMĐNĐN YAPISI Çevre Yönetim Sistemi, ISO 9000 Kalite Güvence Sistemi nin Deming modeli ile parelellik gösterir. Bu model kuruluşların faaliyetlerini 4 sürece ayırır: 1. Planlama Süreci: Çevre boyutları tespit edilir, önemli olanlar değerlendirilir, amaç ve hedefler oluşturulup, uygulamalar planlanır. 2. Uygulama Süreci: Plan uygulanır ve üzerinde anlaşılan önlemler kuruluşun hedefleri doğrultusunda alınır. 3. Kontrol Et (değerlendirme süreci) : Plan dahilindeki faaliyetler etklinlik ve yeterlilik açısından kontrol edilip, sonuçlar planlananlar ile karşılaştırılır. Zayıf noktaların çıkması için veri oluşturulur. 4. Đyileştirme (düzeltici önleyici faaliyet süreci) : Potansiyel/fiili uygunsuzluklar oluşmaması veya tekrarlanmaması için planlı faaliyetler ile giderilir. Sistem, düzeltici önleyici faaliyetlere uygun olarak yeniden yapılandırılır. Şekil 1- Şekil yönetim yapısı (TSE) 2.4 TÜRKĐYE DE ISO UYGULAMALARI Günümüzde çevreye olan duyarlılığın artmasıyla birlikte sanayi kuruluşlarıda çevreye olan duyarlılıklarını göstermek amacıyla ISO sertifikası almak amacıyla bu standartlarını uygulamaya başlamış ve uygulamada başarılı olan kuruluşlara ISO sertifikası verilmiştir.yapılan bir araştırmada 21 kuruluşta ISO belgesi almanın üç nedeni ni önemlerine göre sıralamaları istenmiştir. Belirli başlıklar altında toplanamayacak denli çeşitlilik gösteren, cevaplar kuruluşların etkinlik konularına göre sınıflandırılarak aşağıda verilmiştir. (DPT, Ekonomik ve Sosyal Sektördeki Gelişmeler, Ankara, 1988). Gıda Sanayii Hammadde, enerji ve doğal kaynaklarımızı verimli kullanmak Uluslararası standartları uygulayarak alanında önder olmak Artan sanayileşmenin oluşturduğu firmamızdan kaynaklanan kirliliği sistemli bir şekilde en aza indirmek Kaynak kullanımını azaltmak, atık miktarını azaltarak Atıklarımızı kontrol altına alarak çevre kirliliğini önlemek Çevre konusunda gerekli yatırımları yaparak çalışanları eğiterek örnek bir kuruluş olmak Çevrenin ve doğal kaynaklarının korunması... in (Topluluğun) genel politikalarına uymak Çevre konusunda tüm çalışanlarımızı ve müteahhitlerimizi bilinçlendirmek ve bireysel sorumluluk kazandırmak Çevreye verilen önem Kanun ve yönetmeliklere uymanın gerekliliği Kaynak kullanımının minimize edilmesi

4 Toplumsal kabulü sağlama Çevresel koruma konusunda etkinliğimizi artırma Müşteri memnuniyeti sağlama Elektrik-Elektronik Müşteri tarafından istenmesi (ihale zorunluluğu) Çevreye verilen atıkların azaltılması- çevre kirliliğinin önlenmesi Geri dönüşümün sağlanması Yapılan çevre yönetimi faaliyetlerinin belgelendirilmesi Müşterilerin talepleri Çevre faaliyetlerinin standardize edilmesi Pazar payının artması Faaliyetlerden kaynaklanan çevreye etkileri önleme Atık/fire miktarını azaltma, çevreye duyarlılık Müşteri talebi Kalite politikamız ve çevre duyarlılığımız Çevre mevzuatı Yapı Malzemesi Sanayii: Çevreye verilen önem Toplum tarafından algılanma Tüketici bilincinin artması ve müşteri beklentisini gerçekleştirme Çevreye ve topluma saygılı olmamız Çevre ile ilgili politika ve amaçları tespit ederek bir usul geliştirmek Oluşturulan bu usul ile çevrenin korunması ve kirlenmesinin önlenmesine yönelik çalışmalarımızın yetkili bir kuruluş tarafından denetlenmesi SONUÇ 1 ISO işletmeler için hareket tarzlarını değiştirecek, stratejik planlamalarında etkinlik artışı yaratacak, verimliliklerini ve rekabet güçlerini arttıracak bir yönetim sistemidir. Organizasyonun diğer faaliyetleri ile entegre edildiği takdirde hem uluslararası ticarette kalite ve çevreye duyarlılık konularında güvence sağlayarak ticaret işlemlerini kolaylaştırmakta, hem de olumlu bir imaj yaratarak firma ürün veya hizmetlerinin satış miktarlarını arttırmaktadır. Ayrıca, işletmenin çevre ile ilgili uyması gereken yasal yükümlülüklerine doğal olarak uyum göstermesini ve işletmelerin toplum hayatına olumlu etkileri olmasına sağlamaktadır. Yeşilcilik ve çevrecilik anlamına gelmeyen ISO 14001, çevresel performansı dikkate aldığı kadar etkin işletme yönetimini de gözetmektedir, bu yüzden işletmelerin verimliliğini olumlu etkileyen bir sistemdir li yıllarda, yoğunlaşan küresel ticarette kuvvetli bir pozisyon yakalamak isteyen işletmelerin, zaman geçirmeden ISO çevre yönetim sistemi uygulamalarına geçmek için çalışmalarını başlatmaları gerekmektedir 3. OHSAS OHSAS standardı Đş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili bir uygulamadır. Đşçilerin iş kazalarına uğramalarını ve meslek hastalıklarına tutulmalarını önlemek, sağlıklı ve güvenli çalışma ortamını oluşturmak için alınması gereken önlemler dizisine iş sağlığı ve güvenliği diyebiliriz. Bu standardın amacı iş kazalarını sıfıra indirmek, çalışan ve iş veren için daha sağlıklı bir ortam yaratmak ve çalışanları bilinçlendirmektir.đş kazaları bu standardın içinde önemli bir yer almaktadır.đş kazasının bir çok tanımı bulunmaktadır. Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) iş kazasını önceden planlanmamış, çoğu zaman yaralanmalara, makina ve techizatın zarara uğramasına veya üretimin bir süre durmasına yol açan olay olarak tanımlamaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ise iş kazasını "belirli bir zarar veya yaralanmaya yol açan, önceden planlanmamış beklenmedik bir olay" şeklinde tanımlamıştır. Đş kazasını çalışanların işyerinde çalışırken, işe giderken veya eğitim esnasında çalışana zarar veren, malda hasar oluşturan, proseste yavaşlamaya neden olan ve ürün kaybına sebeb olan istenmeyen olaylar olarak tanımlayabiliriz.đş kazaları ve meslek hastalıkları bir tek o kişiyi etkilememektedir.ayrıca iş yerinide etkilemektedir.bu da ekonomik acıdan kayıplar olarak görülebilir.para ve zaman kaybına yol açar.

5 Đş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminin Uygulaması OHSAS standartı, kuruluşlara ekonomik ve iş sağlığı ve güvenliğine yönelik amaçlarına ulaşabilmeleri konusunda yardımcı olmak için, diğer yönetim gerekleriyle bütünleştirilmiş olan etkin bir ĐSG yönetim sisteminin başlıca unsurlarını sağlama niyetiyle düzenlenmektedir. Bu yaklaşımın temeli PUKÖ döngüsüdür. PUKÖ döngüsü değişkenliğin sebeplerini tespit etmek ve kaliteyi iyileştirmek için kullanılan sistematik bir yöntem olarak tanımlanabilir. Bu döngü organizasyonların üretim sistemlerini iyileştirmenin bir yolu olarak Walter Shewhart (1939) tarafından geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Şekil 2 : Deming tarafından uyarlanmış PUKÖ döngüsü (iş sağlığı ve güvenliği, yönetim sistemleri ve risk değerlendirme metodolijisi, s: 31, Özlem Özkılıç) Pukö döngüsünün aşamaları ; PLANLA Đş Sağlığı ve Güvenliği açısından amacın belirlenmesi ( neyi başarmak istiyoruz, nerede, ne zaman ) Mevcut durumu analiz etme Hedeflerin belirlenmesi Kayıtların analizi Tehlikelerin Belirlenmesi Risk değerlendirme metodlarının belirlenmesi Detaylı plan hazırlaması ( uygulama planı ) Đç talimatlar hazırlama UYGULA Riskleri Değerlendirme Risklerin kabul edilebilir olup olmadığına karar verme Kontrol Önlemlerinin seçimi ve uygulaması Her bölümdeki Đlgili kişileri bilgilendirme, eğitme ve katılımını sağlama Faaliyet planını izleme ve gerçekleştirme Uygulama sonuçlarını yakın takip etme KONTROL ET Hedef veya hedeflere ulaşıldı mı? Đç talimatlar ve yönergeleri gözden geçirme Olası sapmaları tespit etme ve kaydetme Đlgili kişileri bilgilendirme ÖNLEM AL Kalıcı bir denetleme sistemi kurma Etkili önlemleri standartlaştırma Gerekli eğitim ve yönlendirmeleri sağlama 3.2 OHSAS Đş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetim Sisteminin Yararları:

6 Tehlikelerin önceden tespiti ve gerekli önlemlerin alınmasını Çalışanlar işyerinin olumsuz etkilerinden korunur, rahat ve güvenli bir ortamda çalışmalarını Đş kazaları ve meslek hastalıkları sebebiyle oluşabilecek iş gücü ve iş günü kayıplarının en aza indirgenmesini Çalışanların memnuyeti, müşteri memnuyeti ve üretim maliyetlerinde azalmasınıçalışma ortamlarında alınan tedbirlerle, işletmeyi tehlikeye sokabilecek yangın, patlama, makine arızaları ve devre dışı kalmaların ortadan kaldırılmasını Bu yönetim sistemi ayrıca işletmede çalışanların sağlığını dolayısı ile verimliliği ve Üretiminde artmasını sağlar. 3.4 ÜLKEMĐZDEKĐ ĐŞ KAZALARI ve MESLEK HASTALIKLARI ĐSTATĐSTĐKLERĐ "Neden işyerlerinde Đş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi uygulayacağız?" ya da "neden risk değerlendirmesi yapmamız gerekli?" gibi soruların yanıtını en iyi şekilde ülkemizdeki iş kazaları istatistiklerine bakarak verebiliriz. Ülkemizde Đş kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili en önemli kaynak SSK istatistikleridir. SSK istatistiklerinin ülkenin genel durumunu yansıtacak düzeyde olmadığı düşünülse bile istatistikler incelenirse bir çok şey söylenebilir. SSK istatistik yıllığına göre yıllar itibariyle iş kazası ve meslek hastalıklarının dağılımı Şekil 4 de verilmiştir. Şekil 3 Yıllara Göre Đş Kazası ve Meslek Hastalıkları Dağılımı Yıllara göre iş kazası ve meslek hastalığına uğrayan işçi sayılarında azalma olduğu görülmekte ise de, kaza sayısı mutlak bir değer olduğundan kıyaslama yapmak mümkün değildir.çalışılan saatlerin farklı olmasından dolayı salt kaza sayısının bilinmesi fazla bişey ifade etmez.kıyaslama açısından iş kazası sıklık hızı ve iş kazası ağırlık oranlarına ihtiyaç vardır. SONUÇ 2 Đş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu işçi ve ailesi geri dönülemez kayıplara uğrayabilmekte, işveren ise manevi kayıp yanında büyük bir maddi kayba uğramaktadır, bununla birlikte ülkemiz ekonomisi de meydana gelen bu iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucunda ödenen sürekli ve geçici iş göremezlik ödeneği, maluliyet ödeneği vb. ödemeler nedeniyle büyük kayıplara uğramaktadır.đş sağlığı ve güvenliği yönetim standartları iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili sistematik bir yaklaşım sağlar. OHSAS e göre Đş Sağlığı ve Đş Güvenliği Yönetim Sistemi, organizasyonun yönetim sisteminin faaliyet alanı ile ilgili ĐSG risklerini yönetmek için kullanılan parçasıdır.risk yönetimi, bir çok teknik değerlendirmeyi ve danışmanlık isteyen yöntemleri sürecin içine katarak, desteklenmiş, tutarlı ve savunmaya dayalı karar verebilme gücü sağlar.böylece daha sağlıklı bir çalışma ortamı sağlar ve ekonomik açıdanda işverene de katkıda bulunur.