MaddiOlmayanDuran Varlıklar ve İlgili Hesaplar ISL 108 GENEL MUHASEBE II. Maddi Olmayan Duran Varlıklar. Maddi Olmayan Duran Varlıklar

Transkript

1 3. HAFTA ISL 108 GENEL MUHASEBE II MaddiOlmayanDuran Varlıklar ve İlgili Hesaplar Yrd.Doç. Dr. Murat Yıldırım Maddi Olmayan Duran Varlıklar Maddi olmayan duran varlıklar, herhangi bir fiziksel varlığı olmayan ve işletmenin belli bir şekilde yararlandığı veya yararlanmayı düşündüğü aktifleştirilen giderler ile belli koşullar altında hukuken himaye gören haklar ve şerefiyelerin izlendiği hesapgrubudur. Başka bir ifadeyle, maddi olmayan duran varlıklar; Kullanımları sonucunda işletmenin gelirlerinde artış yaratan bir kısım haklar ile işletmeye ticari bir fayda sağlayan ayrıcalıklar veya üstünlükler 26 MADDİOLMAYANDURANVARLIKLAR grubunuoluşur. Bilgisayar yazılımları, patentler, telif hakları, sinema filmleri, müşterilisteleri,isimhakkıvb. maddiolmayanvarlıkörnekleridir. Maddi Olmayan Duran Varlıklar Maddi olmayan duran varlıklar işletme tarafından oluşturulması durumunda takdirde bilançoda gösterilmez. Bunun nedeni: Bu türlüoluşturulandeğerlerindeğerlendirilmesininolanaksızlığıdır. Muhasebe kayıtlarında yalnızca işletme tarafından bir bedel karşılığında elde edilen haklar, ayrıcalıklar ve üstünlükler alınıp izlenir. Bir kalemin maddi olmayan duran varlık olarak kabul edilebilmesiiçin; Tanımlanabilirolması, Üzerinde işletmenin kontrolünün bulunması, Gelecekte elde edilmesi gereken ekonomik bir faydanın bulunması gerekir. 3 4 Maddi Olmayan Duran Varlıklar Maddi olmayan duran varlıklar için yapılan harcamalar, gerçekleştiği dönemde gider olarak yazılabilir yada aktifleştirilebilir. Bu varlıklar edinildiklerinde kayıtlara maliyet değeri üzerinden alınacaktır. Finansal tabloların tam açıklama ilkesine uygun olarak düzenlenmesi için maddi olmayan duran varlıkların maliyet değerleri ve birikmiş amortismanlarının birlikte gösterilmesi yararlıbiryololacaktır. Maddi Olmayan Duran Varlıklar ve İlgili Hesaplar Tekdüzen Hesap Planında Maddi Olmayan Duran Varlıklar: 260Haklar 261Şerefiye 262KuruluşveÖrgütlenmeGiderleri 263Araştırmave GeliştirmeGiderleri 264ÖzelMaliyetler 267DiğerMaddiOlmayanDuranVarlıklar 268BirikmişAmortismanlar (-) 269VerilenAvanslar

2 260 Haklar Hak, hukukdüzenitarafındankişileretanınmışolanyetkilerdir. Bu hesap, taşınır ve taşınmaz mallar üzerinde işletme lehine tesis edilen bazı hukuki tasarruflar ile kamu otoritelerinin işletmeye belirli alanlarda tanıdığı kullanma, faydalanma vb. yetkilerin elde edilmesikarşılığındayapılanharcamalarınizlendiğihesaptır. İmtiyaz, patent, lisans hakları ile ticari markalar ve irtifak hakları vb. buhesaptaizlenecekvarlıklardır. 260 Haklar Franchising ile sporculara ödenen transfer ücretleri de 260 Haklar ndaizlenebilir. Franchisingbaşarılıbirmarkanınisimhakkınıkullanılmasıdır. Franchising birbirinden bağımsız iki tarafın arasında gerçekleştirilen sözleşme sonucu doğmaktadır. Franchise işleminintarafları franchisor(veren)vefranchisee(alan)adıverilir. Bugün Türkiye de franchising hizmeti veren gıda markalarlarına McDonald s, Burger King, Sultanahmet Köftecisi, giyim markalarına Mavi Jeans, YKM Mağazaları, Hatemoğlu örnek verilebilir Haklar 260 Haklar Haklar için yalpan harcamalar, yararlanma süresi içinde amorti edilir. Bu sürenin belli olmaması durumunda, genellikle amortisman süresinin5yılolduğukabuledilir. Haklarmaliyetdeğeriiledeğerlenecektir. Vergi Usul Kanununda gayri maddi hakların maliyet değerleri ile değerleneceğihükümaltınaalmıştır. Örnek: Serdemir işletmesi bir yeni profil üretiminde kullanacağı patent hakkını lisans anlaşmasıyla 5 yıl süre ile K işletmesinden %18KDVdahil11.800TL yeyarısıpeşindiğeryarısıiçinmüşteri çekiverereksatınalmıştır. 260 Haklar Hs. -Patentler 100 Kasa Hs. 101 Alınan Çekler Hs. Patent Satın Alınması Şerefiye 261 Şerefiye Ticari hayatta ün kazanan bir kuruluşun işletme tarafından devralınması halinde bu üne temel olan manevi değerine veya kuruluşunun bulunduğu yerin şeref ve önemine ödenen bedelin izlendiği hesaptır. Şerefiye halk dilinde hava parası olarak adlandırılır. Vergi Usul Kanunda ise; peştamallık olarak geçer. Şerefiye bir nevi isim hakkı(itibar) karşılığıdır. Bir iş yerinin devralınmasında şerefiye miktarı; Devralınan işletmenin devir alım bedeli ile devir tarihi itibariyle rayiç bedele göre hesaplanacak işletme değeri arasındaki farktır. n Kapsamı: bir işletme devralınırken katlanılan maliyet(ödenen bedeller) ile söz konusu işletmenin rayiç bedelle hesaplanan net varlıklarının değeri arasındaki olumlu farklar 261 ŞEREFİYE HESABINDA izlenir. Şerefiye hesaplanırken rayiç bedelin tespit edilememesi halinde net defter değeri esas alınacaktır. Bir işyeri boş olarak devralınırsa; ödenen paranın tamamı şerefiye olur. İşleyişi: Ödenen şerefiye bedellerinin tamamı bu hesabın borcuna kaydedilir. 5 yıl içinde eşit taksitlerle amorti edilir

3 Örnek: İşletme bir diğer işletmeyi mevcut müşteri potansiyeli ve işletmenin bulunduğu yerin piyasaya yakınlığı göz önünde tutularak net defter değerinin üzerinde bir değer olan TL ye aşağıdaki varlık ve borçları ile birlikte devralıyor. 261 Şerefiye Şerefiye nin Hesaplanması Ticari Mallar Gelecek Aylara ait giderler Personel Avansları Verilen Depozito ve Teminatlar Binalar Tesis, makine ve cihazlar Taşıtlar Demirbaşlar Toplam Varlıklar Satıcılara Borçlar Net varlıklar Şerefiye = TL TL = TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL TL 153 Ticari Mallar Hs. 180 Gelecek Aylara Ait Giderler Hs. 196 Personel Avansları Hs. 226 Verilen Depozito ve Teminatlar Hs. 252 Binalar Hs. 253 Tesis, Makine ve Cihazlar Hs. 254 Taşıtlar Hs. 255 Demirbaşlar Hs. 261 Şerefiye Hs. 102 Banka Hs. 320 Satıcılar Hs. İşletme ve şerefiyenin peşin ödenmesi Kuruluş ve örgütlenme giderleri, işletme faaliyete geçinceye kadar yada gelişme için yaptığı ve karşılığında maddi kıymet edinilmeyen giderlerdir(vuk md. 282). Bir giderin kuruluş ve örgütlenme gideri olarak sayılabilmesi için iki temel özelliği taşıması gerekir. Bunlardan birincisi, giderin işletmenin kuruluşu, yeni şube açılmasıyadagenişletilmesiiçinyapılması, ikincisi ise bu giderin karşılığında bir varlık edinilmiş olunmamasıdır. Etüd giderleri, sözleşmenin hazırlanması için yapılan giderler, kuruluşla ilgili seyahat giderleri, kuruluş sırasında ödenen reklam ve tanıtım giderleri, hisse senedi basım ve çıkarma giderleri, kuruluş sırasında ödenen işçi ve personel eğitim giderleri, deneme imalat giderleri vb. giderler kuruluş örgütlenme giderleri için en belirgin örneklerdir İşletmenin kurulması, yeni bir şubenin açılması ya da işlerin sürekli olarak genişletilmesi için yapılan ve karşılığında maddi bir değer elde edilmeyen giderlerin, aktifleştirilmeleri durumunda, izleneceği hesaptır. Aktifleştirilmiş kuruluş ve örgütlenme giderleri 5 yılda itfa edilir. Örneğin; bir işletmenin kurulması için şirket sözleşmesi hazırlatılacak bu gider 262 KURULUŞ VE ÖRGÜTLENME GİDERİ HESABINDA aktifleştirilir. İşleyişi: Maliyet değerleri ile bu hesaba borç olarak kaydedilir. 5 yıl içinde amorti edilerek tamamenyok edilir. Örnek: Serdemir işletmesi yeni bir şubenin açılması işlemlerini tamamlamış ve bu nedenle TL kuruluş gideri yapmıştır. Kuruluşgiderive% 18KDVpeşinödenmiştir. İşletme yeni şubenin açılması ile ilgili giderleri aktifleştirmeye kararveriyor. Hs Kasa Hs Kuruluş Giderinin Aktifleştirilmesi

4 Örnek: Serdemir işletmesi yeni bir şubenin açılması işlemlerini tamamlamış ve bu nedenle TL kuruluş gideri yapmıştır. Kuruluş gideri ve % 18 KDV peşin ödenmiştir. İşletme yeni şubenin açılması ile ilgili giderleri dönem gideri olarak yazmaya karar veriyor. 770 Genel Yönetim Giderleri Hs Kasa Hs Kuruluş ve örgütlenme giderlerinin dönem gideri olarak kaydedilmesi Araştırma: yeni bilimsel veya teknik bilgi ve anlayış kazanmak umuduyla gelişen özgün ve planlı inceleme ve arayış çabasıdır. Araştırma safhasında yapılan harcamaların gelecekte ekonomik bir fayda sağlayıp sağlamayacağının belirlenmesi mümkün değildir. Bu nedenle yapılan araştırmaya ilişkin harcamalar aktifleştirilemez. Gerçekleştiği anda gider yazılacaktır ve bu hesapta araştırma gideri yer almayacaktır Geliştirme: Araştırma bulgularının veya diğer bilgilerin; yeni veya önemli derecede geliştirilmiş malzemeler, araçlar, ürünler veya hizmetler üretmek için hazırlanmış bir plana; ilgili mal veya hizmetin ticari olarak üretimine başlanmadan önce uygulanmasıdır. Geliştirme giderinin aktifleştirilerek bu hesaba alınabilmesi için; Buçalışmadangelecekteyararsağlanabilirolmalı, Geliştirme çalışmalarının gelecekte sağlayacağı ekonomik faydabelirlenebilirolmalıdır. İşletmede yeni ürün ve teknolojiler oluşturulması, mevcutlarının geliştirilmesi ve benzeri amaçlarla yapılan harcamaların izlendiği hesaptır. İşleyişi: Maliyet değerleri ile bu hesaba borç kaydedilir. 5 yıl içinde eşit taksitlerle itfa edilerek yok edilir. Bu sürenin 20 yıldan fazla olmaması gerekir Örnek: Bir mühendislik firmasına bir ürün geliştirme çalışması yaptırılıyor. Firmaya düzenlenen teknik rapor karşılığında %18 KDV hariç TL banka üzerine verilen bir çekle ödeniyor. Giderinaktifleştirilmesinekararveriliyor. Hs Verilen Çek Ödeme Emirleri Hs.(-) Araştırmave geliştirme giderinin aktifleştirilmesi 264 Özel Maliyetler Kiralanan gayrimenkullerin geliştirilmesi veya ekonomik değerinin sürekli artırılması amacıyla yapılan giderler ile bu gayrimenkullerin kullanılması için yapılıp, kira süresinin sonunda mal sahibine bırakılacak olan varlıkların bedellerini kapsar. Normal tamir bakım giderleri, tutarı ne olursa olsun özel maliyet kapsamında değerlendirilmez

5 264 Özel Maliyetler Bu tür harcamalara örnek olarak: Kiralanan bir binaya yaptırılan ve kira süresi sonunda mülk sahibine bırakılacak olan kalorifer tesisatı. Kiralanan bir duran varlığın yararlanma süresini artıran harcamalar(otomobilin motorunu yenilemek) Kiralanan bir varlıkta işletme faaliyetinin yürütülmesi için geliştirmeler yapılmasına yönelik harcamalar (aydınlatma sistemi oluşturmak) Kira süresinin sonunda kiralayana bırakılacak varlık bedelleri (elektrik kesintisinde devreye girecek jeneratör edinmek) 264 Özel Maliyetler İşleyişi: Yapılan harcamalar hesaba borç kaydedilir. Bu harcamalar kira süresi içerisinde amorti edilir. Eğer sözleşmede süre yoksa 5 yıl içinde eşit taksitler halinde amorti edilir. Yinekirasüresi5yıldandahauzunise5yıliçindeeşit taksitler halinde amorti edilir Özel Maliyetler Örnek: İşletme tarihinde 5 yıllık olarak kiraladığı bir dükkan için % 18 KDV hariç TL tutarında dekorasyon harcaması yapıyor ve karşılığında bir çek düzenleniyor. 264 Özel Maliyetler Hs Verilen Çek ve Ödeme Emirleri Hs.(-) Dekorasyon için yapılan maliyet kaydı 267 Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar Yukarıda sayılanlar dışında maddi olmayan duran varlıkların izlendiği hesaptır. Diğer maddi olmayan duran varlıklar, elde edilmeleri için yapılan harcamalar üzerinden değerlenir. Örnek: Bilgisayar programları Birikmiş Amortismanlar (-) Maddi olmayan duran varlık bedellerinin, kullanılabilecekleri süre içerisinde yok edilebilmesini sağlamak amacıyla kullanılan hesaptır. İşleyişi: Ayrılan amortismanlar ilgili gider hesapları karşılığında bu hesaba alacak, kullanım hakkı sona erenler hesaba borç, ilgili varlık hesabına alacak olarak kaydedilir. 268 Birikmiş Amortismanlar (-) Haklar yararlanma süresi içersinde, yararlanma süresinin belli olmaması halinde 5 yıllık sürede eşit tutarlarla amorti edilerek yok edilir. Şerefiye 5 yılda eşit tutarlarla yok edilirler(vuk md.282, 326). Aktifleştirilen kuruluş ve örgütlenme giderleri 5 yılda eşit tutarlarda yok edilirler. Özel maliyetler kira süresi içerisinde, kira süresinin belli olmaması halinde 5 yılda eşit tutarlarda yok edilirler(vuk Md. 327)

6 268 Birikmiş Amortismanlar (-) Örnek: İşletme 4 yıllığına kiraladığı mağaza için TL lik bir klima sistemi yaptırmış ayrıca %18 KDV ödemiştir. Özel maliyet giderini aktifleştirerek ilk yılki amortisman kaydını gerçekleştiriniz. 264 Özel Maliyetler Hs Kasa Hs Kiralanan mağaza için yapılan özel maliyet gideri 268 Birikmiş Amortismanlar (-) Örnek: İşletme 4 yıllığına kiraladığı mağaza için TL lik bir klima sistemi yaptırmış ayrıca%18 KDV ödemiştir. Özel maliyet giderini aktifleştirerek ilk yılki amortisman kaydını gerçekleştiriniz. 760 Pazarlama Satış ve Dağıtım Gideri Hs. -Amortisman ve tükenme payları 268 Birikmiş Amortisman Hs. -Özel maliyet amortismanı Birinci yıl sonunda ayrılan amortisman gideri Verilen Avanslar 269 Verilen Avanslar Maddi olmayan duran varlıklarla ilgili olarak verilen avansların izlendiği hesaptır. İşleyişi: Ödeme yapıldığında hesaba borç, varlıklar elde edildiğinde ilgili hesabın borcu karşılığında bu hesaba alacak kaydedilir. Örnek: Bir işletme tarihinde yeni kiraladığı bir işyerine dekorasyon yaptırmak için TL ye anlaşıyor ve TL yi avans olarak ödüyor tarihinde dekorasyon tamamlanıyor ve avans mahsup edilerek kalanı peşin olarak ödeniyor.(kdv% 18hariç.) 269 Verilen Avanslar Hs Kasa Hs Dekorasyon için avans ödemesi Verilen Avanslar Kaynakça Örnek: Bir işletme tarihinde yeni kiraladığı bir işyerine dekorasyon yaptırmak için TL ye anlaşıyor ve TL yi avans olarak ödüyor tarihinde dekorasyon tamamlanıyor ve avans mahsup edilerek kalanı peşin olarak ödeniyor.(kdv% 18hariç.) 264 Özel Maliyetler Hs. 269 Verilen Avanslar Hs. 100 Kasa Hs. Dekorasyonun tamamlanarak kalan paranın ödenmesi Nalan AKDOĞAN, Orhan SEVİLENGÜL, Tek Düzen Muhasebe Sistemi Uygulaması, Gazi Kitapevi, Ankara. Orhan Sevilengül, Genel Muhasebe, Gazi Kitapevi, Ankara, Orhan Sevilengül, Çözümlü Muhasebe Problemleri, Gazi Kitapevi, Ankara, Yusuf Sürmen, "Muhasebe I", Celepler Matbacılık, Trabzon, 2010 Abdullah Karakaya, Genel Muhasebe Ders Notları, Safranbolu, Ahmet Vecdi CAN/ Sakarya Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü Ders Notları Aydın Karapınar vd." Gayri Menkul Değerleme Uzmanlığı Hazırlık Kitabı, Gazi kitapevi, Nalan AKDOĞAN, Nejat TENKER, Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, Gazi Kitapevi. CEMALCILAR, Ö., "Muhasebenin amaçlarına Ulaşmada Muhasebenin Kuramsal Yapısına Bağlılığın Gereği ve Önemi", Muhasebe ve Denetime Bakış, Ocak No lu TMS-Maddi, Maddi Olmayan Duran Varlıklar ile Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar IASC, International Accounting Standards Committee, International Accounting Standards 1999, London,

7 Teşekkür Ederim Sağlıklı ve mutlu bir hafta geçirmeniz temennisiyle, iyi çalışmalar dilerim 37 7