Hakemli Yazýlar / Refereed Papers

Transkript

1 Türk Kütüphaneciliði 21, 4 (2007), Hakemli Yazýlar / Refereed Papers Türkiye'de Halk Kütüphanesi Hizmetlerinin Yerel Yönetimlere Devri Konusunda Kütüphane Yöneticilerinin ve Kütüphanecilerin Yaklaþýmlarý* Opinions of Library Directors and Librarians on the Handover of Public Library Services to the Local Governments in Turkey Özden Demircioðlu Faydalýgül** ve Bülent Yýlmaz*** Öz Yerel yönetimler, kamu hizmetlerinin halka götürülmesinde önemli iþlevler üstlenmiþ, bu iþlevlerini halkýn beklentilerine göre gerçekleþtiren, dolayýsýyla halkýn dilek ve isteklerini duyurabilecekleri halka en yakýn ve en etkili yönetim birimleridir. Halk kütüphaneleri, bulunduðu yörenin kalkýnmasýna katkýda bulunmak için hizmet verdiði toplumun her türlü bilgi gereksinimlerini karþýlayan yerel niteliklere sahip olan toplumsal kuruluþlardýr. Yerel yönetimler ve halk kütüphaneleri hizmet verdiði toplumla yakýndan ilgilidir ve hizmetlerini bu halkýn gereksinimlerine göre biçimlendirmektedirler. Bu çalýþma halk kütüphanesinde çalýþan yöneticilerin ve halk kütüphanecilerinin, halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devri konusundaki düþüncelerini ortaya koymak amacýyla yapýlmýþtýr. Betimleme yöntemiyle yapýlan çalýþma, Türkiye'de halk kütüphanelerinde çalýþan yöneticilerin ve kütüphanecilerin üzerinde gerçekleþtirilmiþtir. Bu çerçevede 207 yönetici ve kütüphaneciye anket uygulanmýþtýr. Araþtýrmanýn hipotezi; "Halk kütüphanelerinde çalýþan yönetici ve kütüphaneciler yasal yapý, finansman, personel, bina, derme gibi konularda gerekli koþullarýn saðlanmasý durumunda Türkiye'de halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere baðlý olmasýnýn doðru olacaðýný, bu koþullar saðlanmadan gerçek- * Bu makale Özden Demircioðlu Faydalýgül'ün yüksek lisans tezine (Demircioðlu, 2007) dayanmaktadýr. ** Kütüphaneci. Gazi Üniversitesi Merkez Kütüphanesi. e-posta: ozdend@gazi.edu.tr *** Prof. Dr.. Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. e-posta: byilmaz@hacettepe.edu.tr

2 415 Hakemli Yazýlar / Refereed Articles Özden Demircioðlu Faydalýgül ve Bülent Yýlmaz leþtirilecek deðiþimin halk kütüphanelerine zarar vereceðini düþünmektedirler" biçiminde oluþturulmuþtur. Araþtýrma sonucunda, halk kütüphanecilerinin, halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devredilmesini ilke olarak kabul etmekte ve istemekte olduklarý ancak bunun uygun koþullar saðlanarak yapýlamasýnýn doðru olacaðýný düþündükleri anlaþýlmýþtýr. Ayrýca, kütüphaneciler Türkiye'de içinde bulunduðumuz dönemde halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devri konusunda baþlatýlan yasal süreçteki yaklaþýmlarý güven verici bulmamaktadýrlar. Anahtar Sözcükler: Halk kütüphaneleri, yerel yönetimler, yerel yönetimlere dayalý halk kütüphanesi sistemi. Abstract Local governments which have overtaken important functions for providing public services to the public, and which fulfill these functions according to the needs of the public, are hence the nearest and most effective administrative units to the public. Public Libraries are the social institutions, which have local characteristics and provide all the information needs of the public that they serve, for providing assistance for the development of their regions. Local governments and public libraries are closely related to the societies they serve and shape their services according to the needs of the society. This study was made in order to present the views of the library directors and librarians that work in public libraries about the handover of public libraries to the local governments. The study was performed on the library directors and librarians that work in public libraries in Turkey. In this study which was made by survey method 207 questionnaire forms were applied to the library directors and librarians. The hypothesis of the survey was formed as; "the library directors and librarians working in public libraries think that it would be appropriate to handover public libraries tothe local governments in Turkey only when legal structure, financing, staff, structure, collection conditions are provided, and without the satisfaction of these conditions, any changes would harm public libraries. At the end of the survey, it was understood that public librarians accept and want the transferring of public libraries to the local governments in principle, however, they think that it would be appropriate to realize this by providing the proper conditions. Besides, librarians do not consider the approaches in the legal process that was initiated about the handover of public libraries to the local governments as trustworthy in this period.

3 Türkiye'de Halk Kütüphanesi Hizmetlerinin Yerel Yönetimlere Devri Konusunda Kütüphane Yöneticilerinin ve Kütüphanecilerin Yaklaþýmlarý/Opinions of Library Directors and Librarians on the Handover of Public Library Services to the Local Governments in Turkey 416 Keywords: Public Libraries, Local Governments, Public Library System Based on Local Governments Giriþ Yerel yönetim, bir ülkede merkezi nitelikli kamu yönetim yapýsýndan farklý olarak yerinden yönetim yaklaþýmý/anlayýþý çerçevesinde oluþturulan ve çaðdaþ sayýlabilecek kamu yönetim sistemidir. Merkezi hükümetin varlýðýný yok saymayan bu sistemde halka yönelik hizmetler aðýrlýkla yerel yönetim birimleri tarafýndan gerçekleþtirilmektedir. Kamuya iliþkin sorunlara yerinde, hýzlý ve ekonomik biçimde çözümler üretme olanaðý saðlamasý bu sistemlerin güçlü yanlarý olarak vurgulanmaktadýr. Halk kütüphaneleri, yerel bilgi merkezleridir ve hizmet verdikleri toplumun temel bilgi gereksinimlerini karþýlamayý amaçlamaktadýrlar. Onlar, verdikleri hizmetlerin biçimlenmesinde bulunduklarý yörenin özelliklerini göz önünde tutmaktadýrlar. Çünkü, Belli bir yörede yaþayan insanlar diðer bölgelerde yaþayanlardan, iþleri, çalýþma alanlarý, sosyal ve kültürel düzeyleri, ilgi alanlarý, yetenek ve deneyim yönlerinden farklýdýr. Ayrýca yörenin coðrafyasý, ilklimi sosyal yapýsý, geçim kaynaklarý, kültür ve gelenekleri, yaþam düzeyleri de diðerlerine göre deðiþiktir (TODAÝE, 1991, s.10). Bu nedenle halk kütüphanelerinin en belirgin niteliklerinin "yerellikleri" olduðu söylenebilir. Türkiye'de, merkezi halk kütüphanesi sistemi bulunmaktadýr. Yerel nitelikli kurum olmalarýna karþýn merkezden yönetilmeleri, idari ve teknik hizmetlerde merkeze karþý sorumluluk taþýmalarý ve bu hizmetlerin merkezden belirlenmesi, gelir kaynaklarýnýn yerel yönetimler aracýlýðýyla dolaylý vergilendirme olmasý gerektiði halde merkezi hükümetten gelmesi ve yetersiz olmasý gibi nedenler "Türkiye'de saðlýklý bir halk kütüphanesi hizmet politikasýnýn bulunmayýþýna" (Yýlmaz, 1996, s. 3) yol açmaktadýr. Kuþkusuz, bugün Türkiye'de merkezi hükümet dýþýnda yerel yönetimler ile bazý gerçek ve tüzel kiþilerin iþlettiði halk ve çocuk kütüphaneleri bulunmaktadýr. Ancak, bunlarýn varlýðýna karþýn Türkiye'deki halk kütüphanesi sisteminin yapýsýnýn aðýrlýkla "merkezi" nitelikte olduðu açýktýr. Türkiye'de son dört beþ yýldýr gündemi meþgul eden, kamu yönetiminde gerçekleþtirilmeye çalýþýlan ve "Kamuda Yeniden Yapýlanma" olarak adlandýrýlan deðiþim süreci hizmet verdiði ülkede gerçekleþen siyasal geliþmelerden etkilenen kamu kurumu olarak halk kütüphanelerini de doðal olarak içermektedir. Bir baþka deyiþle, Türk kamu yönetiminde gerçekleþecek deðiþim süreci halk kütüphanelerinde de köklü deðiþikliklere neden olabilecektir. Yeni yapýlanma ile halk kütüphanelerinin merkezi yönetimden yerel yönetimlere devredilmesi ve halk kütüphanesi hizmetinin yerel yönetimler tarafýndan verilmesi planlanmaktadýr

4 417 Özden Demircioðlu Faydalýgül ve Bülent Yýlmaz Türkiye'de halk kütüphaneleri ve yerel yönetimler konusunda literatürde yer alan çalýþma sayýsýnýn yeterli olduðu söylenemez. Az sayýdaki baþlýca çalýþmalardan birisi, "Yerel Yönetimlerin Kütüphane Hizmeti Bir deneme: Bursa Ýli Ýncelemesi" (Demir, 1996) adlý lisans tezidir. Bu çalýþmada Bursa Büyükþehir Belediyesi'nin verdiði kütüphane hizmetleri ele alýnmýþtýr. Bu konudaki bir diðer çalýþma ise Kültür Bakanlýðý'nýn halk kütüphanelerinin geliþtirilmesi ve yaygýnlaþtýrýlmasý amacýyla Orta Doðu Amme Ýdaresi Enstitüsü'ne yaptýrdýðý bir araþtýrma projesidir. Adý "Mahalli Ýdarelerin Kültürel Fonksiyonlarý: Halk Kütüphaneleri ve Mahalli Ýdareler" (TODAÝE, 1991) olan çalýþmada mahalli idarelerin halk kütüphanesi hizmetinin geliþtirilmesindeki rolünün ve katkýlarýnýn neler olabileceði ele alýnmýþtýr. Makale düzeyinde de konuyu çeþitli boyutlarýyla irdeleyen Yýlmaz'ýn (1997; 2005) ve Duman'ýn (2004) çalýþmalarý bulunmaktadýr. Ele alýnan konuda gerek sorunun belirlenmesi gerekse çözüm yollarýnýn bulunmasýnda bu hizmeti bizzat veren, uygulamanýn doðrudan içinde yer alan halk kütüphanesi yöneticileri ve kütüphanecilerinin görüþ ve yaklaþýmlarý büyük önem taþýmaktadýr. Bu nedenle bu çalýþmada, Türkiye'deki halk kütüphanesi gerçeðini en iyi bu gerçekliðin içinde yaþayan kütüphanecilerin ve halk kütüphanesi yöneticilerinin bileceði göz önünde tutularak, onlarýn yerel yönetimlere devir konusu hakkýndaki düþünce ve tutumlarý deðerlendirilmektedir. Onlarýn görüþleri hem bu deðiþim sürecine katkýda bulunacak hem de bu konuda geliþtirilecek politikalara yön verebilecektir. Araþtýrmanýn Amaç, Kapsam ve Yöntemi Betimleme yöntemiyle gerçekleþtirilen araþtýrmanýn temel amacý; "Halk kütüphanelerinde çalýþmakta olan yönetici ve kütüphanecilerin Türkiye'de yerel yönetimlere dayalý halk kütüphanesi sistem ve hizmetleri hakkýndaki yaklaþýmlarýný deðerlendirmek" olarak belirlenmiþtir. Konunun birinci derecede uygulayýcýsý, etkileneni ve dolayýsýyla ilgilisi olan halk kütüphanesi yöneticisi ve kütüphanecilerinin bugünkü yasal ve diðer alt yapý koþullarýnda devredilmesi durumunda halk kütüphanelerini çeþitli açýlardan nasýl bir durumun beklediðine iliþkin düþüncelerini irdelemek de çalýþmanýn alt amacý olarak düþünülmüþtür. Bu amaç doðrultusunda çalýþmanýn problemi; "Türkiye'de halk kütüphanelerinde çalýþan yönetici ve kütüphanecilerin halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere dayalý bir sistemle hizmet vermeleri konusundaki temel yaklaþýmlarý nedir?" biçiminde oluþturulmuþtur. Belirlenen amaç çerçevesinde araþtýrmanýn hipotezi; "halk kütüphanelerinde çalýþan yönetici ve kütüphaneciler yasal yapý, finansman, personel, bina, derme gibi gerekli koþullarýn saðlanmasý durumunda Türkiye'de halk kütüphanelerinin

5 Türkiye'de Halk Kütüphanesi Hizmetlerinin Yerel Yönetimlere Devri Konusunda Kütüphane Yöneticilerinin ve Kütüphanecilerin Yaklaþýmlarý/Opinions of Library Directors and Librarians on the Handover of Public Library Services to the Local Governments in Turkey 418 yerel yönetimlere baðlý olmasýnýn doðru olacaðýný, bu koþullar saðlanmadan gerçekleþtirilecek deðiþimin halk kütüphanelerine zarar vereceðini düþünmektedirler" biçiminde oluþturulmuþtur. Araþtýrmanýn evreni; Türkiye'de halen Kültür ve Turizm Bakanlýðý'na baðlý halk kütüphanelerinde çalýþmakta olan halk kütüphanesi yöneticileri (Kütüphanecilik Bölümü mezunu müdürler) ve halk kütüphanecileridir (üniversitelerin dört yýllýk Kütüphanecilik Bölümünden mezun ve kütüphaneci görevinde hizmet veren personel). Araþtýrma evreninin kapsadýðý personel sayýsý 469'dur. 1 Çýngý'ya göre (1990, s.261) %99 güven düzeyi, ± 0.03 hoþgörü miktarýnda evreni temsil etmesi gereken örneklem sayýsý 207'dir. Çalýþmada, evren 207 denek ile örneklendiðinden örneklem evreni temsil etmektedir. Evren, örneklem ve ön test uygulanan personel sayýlarýna iliþkin tablo aþaðýdadýr. Birisi açýk uçlu olmak üzere 38 sorudan oluþturulan anketler tarihleri arasýnda halen Türkiye'de halk kütüphanelerinde çalýþan ve Tablo 1'de belirtilen statü ve sayýda rastgele örneklem yoluyla seçilmiþ halk kütüphanecilerine posta yoluyla uygulanmýþtýr. (Tablo 1): Çalýþmanýn Evren-Örneklem ve Ön-test Sayýlarý 2 Yerel Yönetim ve Halk Kütüphanesi Bir tanýma göre, yerel yönetim "yerel nitelikteki hizmet gereksinimlerini 1 KYGM'den tarihinde alýnan bilgi 2 Örneklemin % 10'u

6 419 Özden Demircioðlu Faydalýgül ve Bülent Yýlmaz karþýlayan ve karar organlarý seçimle oluþturulan kuruluþ ya da birim"dir (Yerel yönetim, 1990, s. 383). Kamu yönetimi sözlüðünde (Bozkurt ve Ergun, 1998, s.258) yerel yönetimler "merkezi yönetiminin dýþýnda, yerel bir topluluðun ortak bir gereksinmesini karþýlamak amacý ile oluþturulan, karar organlarýný doðrudan halkýn seçtiði, demokratik ve özerk bir yönetim kademesi, bir kamusal örgütlenme modeli" biçiminde tanýmlanmýþtýr. Yerel yönetim kavramýnýn eksiksiz bir tanýmýný yapmak kolay olmamakla birlikte, bir yerel yönetimin sahip olmasý gereken temel niteliklerini de içeren aþaðýdaki þu taným oldukça kapsamlýdýr: Belirli bir coðrafi alanda (kent, köy, il vb.) yaþayan yerel topluluðun bireylerine, bir arada yaþamak nedeniyle kendilerini en çok ilgilendiren konularda hizmet üretmek amacýyla kurulan, karar organlarý (kimi durumlarda yürütme organlarý) yerel toplulukça seçilerek göreve getirilen, yasalarla belirlenmiþ görevlere ve yetkilere, özel gelirlere, bütçeye ve personele sahip, üstlendiði hizmetler için örgütsel yapýsýný kurabilen merkez yönetimi ile iliþkilerinde yönetsel özerklikten yararlanan kamu tüzel kiþilerdir (Yalçýndað, 1995, s.15). Ulusal savunma, ulusal eðitim, dýþ politika vb. dýþýnda kalan ulusal egemenlik ilkesiyle çeliþmeyen, yerleþim alanýna özgü çözümler gerektiren iþlerin yerel ya da yerinden yönetimlerce görülmesi gerekmektedir. Çünkü merkezi yönetim tarafýndan alýnacak her karar, onun tarafýndan yapýlacak her iþlem ve eylem, hem ekonominin hem de belli yerleþim alanlarýndaki topluluklarýn tercihlerine uygun olmasý mümkün deðildir. Bu nedenle toplumdaki kamusal hizmetlerin tümünün merkezi yönetimce üretilmesi akýlcý deðildir. Yerinden yönetim daha çabuk, daha kolay ve daha düþük maliyetle bir kýsým hizmetleri yerine getirebilmektedir (Varol, 2000, s. 206). Bu hizmetler, geleneksel olarak þu alanlarda verilmektedir: Toplumsal konularda. Saðlýk hizmetleri alanýnda. Kültürel alanlarda. Spor ve dinlenme tesisleri yapýlmasýnda. Yangýn söndürme ve önleme alanlarýnda. Zabýta alanýnda. Ýmar planlarýnýn hazýrlanmasý ve uygulanmasý alanýnda Eðitim alanýnda (Tortop, 1986, s. 27). Verdiði geleneksel hizmetlerin yaný sýra yerel yönetimlerin diðer önemli iþlevi Bilgiç'e göre (1998, s. 27), ülke açýsýndan demokratik alýþkanlýklarýn kazanýlmasý ve uygulamaya geçirilmesi konusunda bir okul görevi görmeleridir. Onlar demokrasinin alt yapýsýný oluþturmaktadýrlar ve hemen hemen bütün ülkelerde, yerel yönetimlere demokratik kurumlarýn önde gelenlerinden biri gözüyle bakýlýr (Keleþ ve Yavuz, 1983, s. 25). IFLA'nýn yaptýðý tanýma göre halk kütüphanesi;

7 Türkiye'de Halk Kütüphanesi Hizmetlerinin Yerel Yönetimlere Devri Konusunda Kütüphane Yöneticilerinin ve Kütüphanecilerin Yaklaþýmlarý/Opinions of Library Directors and Librarians on the Handover of Public Library Services to the Local Governments in Turkey 420 Ya yerel, bölgesel, ulusal hükümet ya da baþka tür bazý toplum kuruluþlarý tarafýndan kurulan, desteklenen ve finanse edilen bir kurumdur. O, bilgi ve hayalgücü ürünü bir çok çalýþmaya çeþitli kaynaklar ve hizmetler aracýlýðýyla eriþimi saðlar ve ýrk, ulus, yaþ, cinsiyet, din, dil, yetersizlik, ekonomik ve iþ durumu ve eðitim farký gözetmeksizin toplumun bütün üyelerine <eþit olarak hizmet verir (IFLA, 2004, s. 22). Kütüphaneler Komitesi Raporu (1961) ve Keseroðlu'nun (1989) halk kütüphanelerine iliþkin olarak vurguladýðý yerellik özelliði Yýlmaz'ýn (2005, s.57) tanýmýnda da yer almakta ve halk kütüphaneleri; bireylerin eðitim, kültür ve boþ zamanlar ile ilgili bilgi gereksinimlerini hiçbir ayrým gözetmeksizin ve ücretsiz biçimde karþýlayarak, bulunduklarý yörenin kalkýnmasýna katkýda bulunan toplumsal kuruluþlardýr biçiminde tanýmlanmaktadýr. UNESCO Halk Kütüphanesi Bildirgesi temel alýnarak hazýrlanan hizmet kýlavuzunda halk kütüphanesi amacý, "bireylere ve gruplara yönelik olan hizmet ve iþlevlerini yerine getirebilmesi için çeþitli ortamlarda kaynak ve hizmet saðlamaktýr" (IFLA, 2004, s. 22) biçiminde ifade edilir. Halk kütüphanesi sistemleri, bulunduðu ülkenin toplumsal, ekonomik, kültürel, yönetsel, siyasal vb koþullarýna baðlý olarak þekillenmektedir. Örneðin, bir devletin yönetim þekli o ülkedeki kütüphane sistemini etkilemektedir (Ersoy, 1972, s. 14). Buna göre bulunduðu ülkenin yönetim yapýsýna baðlý olarak halk kütüphaneleri için üç farklý sistemden söz edilebilir. Merkeziyetçi Halk Kütüphanesi Sistemi adý verilen sistemde halk kütüphaneleri, bazý ara birimler aracýlýðýyla ülkenin ulusal kültür ya da eðitim bakanlýðýna doðrudan baðlý olarak hizmet verirler ve idari, teknik hizmetlerde merkezi hükümete baðlýdýrlar. Yasa, yönetmelik vb. yasal düzenlemeler merkezi hükümet tarafýndan çýkarýlmakta ve bu düzenlemeler ülkedeki bütün halk kütüphaneleri için geçerli olmaktadýr (Yýlmaz, 2005, s. 57). Bütün halk kütüphanesi hizmetleri merkezi yönetim tarafýndan planlanmakta ve denetlenmektedir. Ayrýca, finansal kaynak da ayný yönetimden gelmektedir. Eski sosyalist ülkeler ve Türkiye'deki halk kütüphanesi sistemi bu türün örnekleridir. Bir baþka sistem olan Bölgesel Halk Kütüphanesi Sistemi eyalet yönetim yapýsýna sahip ülkelerde görülür. Bir bölgesel halk kütüphanesi sistemi iki veya daha fazla belediyenin veya diðer yerel birimin anlaþmasý ile kurulur, vergilerle desteklenir ve sözü geçen bölgesel kütüphane yöresinde yer alan belediyelerin ve okul birimlerinin temsilcilerinden oluþan bir komite veya yönetim kurulu tarafýndan yönetilir (Campbell, 1988, s. 76). Ulusal yasa çýkarma ve hukuksal-mali denetim büyük ölçüde merkezi yönetime aittir fakat halk kütüphanesi hizmet ve örgütlenmesi eyalet düzeyinde gerçekleþir. (Yýlmaz, 2005, s. 58). Eyalet sisteminde halk kütüphaneleri belediye ya da diðer yerel yönetimlere baðlý olarak hizmet vermektedirler. ABD, Almanya ve Ýskan-

8 421 Özden Demircioðlu Faydalýgül ve Bülent Yýlmaz dinav ülkeleri bu türden halk kütüphanesi sistemine sahiptirler. 1 Doðrudan Yerel Yönetimlere Dayalý Halk Kütüphanesi Sistemi'nde yasa çýkarma, standartlar oluþturma ve denetim merkezi hükümette olup, hizmetler doðrudan belediye ya da diðer yerel yönetim birimleri tarafýndan gerçekleþtirilmektedir. Halk kütüphanesi hizmetleri de yerel yönetimlerin sorumluluðundadýr. (Yýlmaz, 2005, s. 58). Campbell (1988, s. 75) bunu "belediye kütüphane sistemi" olarak da ifade etmiþtir ve yerel yönetim örgütünün temel birimidir. Bu halk kütüphanesi sistemi, milli veya eyalet kütüphane mevzuatý ile uyum içerisinde bulunan ve yerel yönetim meclislerince kabul edilen kararnameyi izleyen bir kanunla kurulur. Ýngiltere bu halk kütüphanesi sistemine sahiptir. Halk kütüphanesi hizmetlerinin yerel yönetimler tarafýndan verileceði ülkelerde, yerel yönetim yapýlarýnýn özellikle ekonomik, siyasal, yönetsel açýlardan ve özerklik bakýmýndan güçlü olmasý gerekmektedir. Bu tür ülkelerde, halk kütüphanesi sistemi, o ülkelerin genel ve yerel yönetim yapýlarýnýn birer parçasý ve doðal sonucu olarak oluþur ve iþlevlerini gerçekleþtirir. (Yýlmaz, 1997, s. 114). Doðrudan yerel yönetimlere dayalý halk kütüphanesi sistemlerinde halk kütüphaneleri, belediye veya ilçe yönetiminde bir bölüm olarak iþlev görürler (Lakner, 1995, s. 1). Hizmetlerinde özerk bir yapýya sahip olduklarý düþünülebilir. Genelde, her belediye kendi kütüphane sisteminden sorumludur; ancak bütün belediyelerin kütüphane hizmetlerinde uymakla yükümlü olduðu (temel hizmet standartlarýný gösteren) çerçeve bir kütüphane yasasý bulunmaktadýr (Yýlmaz 1997, s. 124). Sözü edilen çerçeve kütüphane yasalarýný merkezi hükümet oluþturmakta ve bu yasa ile hukuka uygunluk denetimini de gerçekleþtirilmektedir. Ayný zamanda böyle bir yasa halk kütüphanelerinin, yerel planlamada güçlü bir konuma sahip olmasýný saðlamaktadýr. Bu yasa ile halk kütüphanesi binalarýnýn, mali olanaklarýnýn ve personelinin baþka amaçlar için kullanýlmamalarý saðlanmakta ve yasa yerel yönetimler için kütüphane hizmetlerinin gerçekleþtirilmesi konusunda bir "rehber" görevi görmektedir. Merkezi hükümet bu anlamda varlýðýný hissettirmeli, rolünü sürekli yeni stratejiler oluþturarak devam ettirmeli ve özellikle yasa, yönetmelik, yönerge gibi yasal düzenlemeler ile halk kütüphanelerini hukuksal güvence altýna almalýdýr. Çünkü, halk kütüphaneleri günlük politikadan ve siyasetten kolay etkilenebilecek bir yapýya daha çok müsaittirler. Bu, dermeye kazandýrýlacak kaynaðýn seçiminde sansüre açýk hale gelmesinden, personelinin niteliðine ve hatta personelinin, demirbaþ eþyalarýnýn ve binanýn farklý amaçlar için kullanýlmasýna kadar etkili olabilir. Bu nedenle denetimi saðlayacak bir merkezi gücün (yönetim biriminin) olmasý gerekmektedir. Bu gücü temsil eden merkezi hükümet, ayný zamanda, deðiþik yerel yönetimler tarafýndan yönetilen halk kütüphaneleri 1 Bu konuda ayr. bkz. Saðlamtunç, 1994.

9 Türkiye'de Halk Kütüphanesi Hizmetlerinin Yerel Yönetimlere Devri Konusunda Kütüphane Yöneticilerinin ve Kütüphanecilerin Yaklaþýmlarý/Opinions of Library Directors and Librarians on the Handover of Public Library Services to the Local Governments in Turkey 422 arasýnda geliþme farklýlýklarýnýn (sahip olduklarý mali olanaklar, hizmet niteliði, personel sayýsý ve niteliði, derme büyüklüðü ve niteliði vb. gibi) oluþmasýný engellemek, kütüphanelerarasý eþgüdüm ve iþbirliðini saðlamak amacýyla yerel yönetimlerle iþbirliði yapar. Bu sayede, kütüphanelerarasý iliþkilerin zayýflamasý engellenir. Ayrýca, kütüphanelerin iþlem ve hizmetlerinde teknik yardým konusunda danýþabilecekleri bir örgüte daima ihtiyaç duyarlar. Olmasý gereken merkezi idarenin görevleri iþbirliði, standartlaþma ve eþgüdüm ile sýnýrlý kalmamalý; teknik ve bilimsel yönden illerdeki tüm kütüphanelere yardýmcý olmalýdýr (Duman, 2004, s. 424). Ayrýca, doðrudan yerel yönetimlere dayalý halk kütüphanesi sistemlerinde özellikle mesleki sivil toplum kuruluþlarýna önemli roller düþmektedir. Çünkü bu sistemde kütüphanecilerin özlük haklarý, çalýþma koþullarý daha riskli olabilir. Sivil toplum kuruluþlarý daha etkili olmalý ve kütüphanecilerin eðitim ve verimliliklerini deðerlendirerek meslek içi eðitim olanaklarý sunabilmeli, kütüphanecilerin mesleki geliþmelerden hýzlý ve kolay biçimde haberdar olmalarýný saðlamalýdýr. Yerel sistemlerde kamu hizmetleri komiteler (komisyonlar) aracýlýðýyla yürütülmektedir. Komiteler genelde eðitim, kültür ve iletiþim adlarýný alabilmektedir. Kütüphane hizmetleri genelde "Boþ zamanlarý deðerlendirme hizmetleri", "Enformasyon hizmetleri", "Kütüphane ve enformasyon hizmetleri" adýný alan komitelerin yetki ve sorumluluðu altýnda olmaktadýr. Komiteler, var olan belediye meclisleri ve onlara baðlý meclis üyeleri arasýndan ve/veya dýþarýdaki bazý uzmanlardan oluþturulmaktadýr. Kütüphane müdürü de komisyonun üyesidir ve plan, raporlarýný bu komisyona sunmaktadýr. Komisyon gerekli konuyu tartýþarak, deðerlendirme ve tekliflerini belediye meclisine gönderir. Belediye meclisi komisyondan gelen teklifleri sonuçlandýrýr ve uygulanmasý için karara baðlar (Yýlmaz, 1997, s. 124). Halk kütüphanesi hizmetlerinin yerel yönetimler sorumluluðunda olmasýnýn avantaj ve dezavantajlarýnýn olduðu söylenebilir. Kýsaca sýralayacak olursak; Avantajlar: Halk kütüphanelerinin sorunlarý yerinde yapýlacak saptamalarla daha kolay çözülecektir. Isýnma, aydýnlatma, temizlik, kýrtasiye ihtiyaçlarý gibi sorunlar azalabilir. Yönetim ve hizmetlerde bürokrasi azalabilir. Halk kütüphanelerinin yerel nitelikleri daha da güçlenebilir. Kütüphane yöneticisinin karar alma gücü artabilir. Dermede yer alan kaynaklar yerel halka daha çok hitap edebilecek ve derme yerel halkýn gereksinimlerine göre oluþturulabilir.

10 423 Hakemli Yazýlar / Refereed Articles Özden Demircioðlu Faydalýgül ve Bülent Yýlmaz Verilen hizmetin biçimlenmesinde yörenin özellik ve gereksinimleri daha çok dikkate alýnabilir. Hizmet verdiði halk, kendi kontrolü altýnda bulunan, kendi çabalarý ve istekleri ile kurulan bu kütüphanelere daha yakýn ilgi duyabilir, onlara daha çok destek verebilir ve sahip çýkabilir. Dezavantajlarý: Üzerinde ýsrarla durduðumuz yasal bir dayanak olmazsa; Halk kütüphaneleri günlük politikadan daha çok etkilenebilir, Kütüphanelerin yönetimi ve geliþimi yerel yöneticilerin kiþisel duyarlýlýðýna baðlý kalabilir, Kütüphane dermesi ya da dermeye kaynak seçimi sansüre açýk hale gelebilir, Kütüphanelerin bina, personel ve finansmaný baþka amaçlar için kullanýlabilir, Yasal dayanaklarý olduðu halde sivil toplum kuruluþlarý (meslek örgütü vb.) duyarsýz kalýrsa; Personelin meslek içi eðitim olanaklarý azalabilir, Personelin çalýþma koþullarý, özlük haklarý daha kötü ve riskli olabilir, Ayrýca, kütüphaneciler mesleki geliþmelerden daha geç haberdar olabilir, Hizmetlerde standardizasyon saðlanamazsa; kütüphaneler arasýnda geliþme farklýlýklarý, eþgüdüm sorunu olabilir ve iliþkiler zayýflayabilir. Merkezi bir güç (yönetim birimi) olmazsa; Ulusal düzeyde politika, strateji, standartlar geliþtirme ve denetim sorunu yaþanabilir, Personelin iþlem ve hizmetlerde teknik yardým konusunda danýþma olanaklarý olmayabilir. Her ülke ve toplum yukarýda sýralanan avantaj ve dezavantajlarý deðerlendirerek ve kendi özelliklerine bakarak uygun halk kütüphanesi sistemini seçmesi gerekmektedir. Türkiye'de Yerel Yönetim Yapýsý ve Halk Kütüphaneleri Türkiye'de "idarenin kuruluþ ve görevleri" T.C. Anayasa'sýnýn 123. maddesinde belirtildiði üzere "merkezden yönetim ve yerinden yönetim" esaslarýna dayanýr. Türkiye'de yerel yönetimler anayasal kuruluþlardýr, T.C. Anayasa'sýnýn 127. maddesinde mahalli idarelerin il, belediye veya köy halkýnýn mahalli,

11 Türkiye'de Halk Kütüphanesi Hizmetlerinin Yerel Yönetimlere Devri Konusunda Kütüphane Yöneticilerinin ve Kütüphanecilerin Yaklaþýmlarý/Opinions of Library Directors and Librarians on the Handover of Public Library Services to the Local Governments in Turkey 424 müþterek ihtiyaçlarýný karþýlamak üzere kuruluþ esaslarý kanunla belirtilen ve karar organlarý gene kanunda gösterilen seçmenler tarafýndan seçilerek oluþturulan kamu tüzel kiþileri olduðu hükümleri yer almaktadýr. Bu maddeden de anlaþýlabileceði üzere, Türkiye'de, belediyeler, köyler ve il özel idareleri olmak üzere üç türde yerel yönetim kuruluþu vardýr. Bunlara iliþkin sayýsal veriler þöyledir. (Tablo 2): Türkiye'de Yerel Yönetimlerin Sayýsý Türkiye nüfusunun % 78.76'sý ( ) belediye sýnýrlarý içinde yaþamaktadýr. Belediye sýnýrlarý dýþýndaki nüfus oraný ise % 21.24'dur ( ) (DÝE, 2007). Genel olarak Türkiye'de yerel yönetimlerin þu özellikleri taþýdýðý söylenebilir: Türkiye'de genelde merkeziyetçi bir kamu yönetim yapýsý egemendir. Böyle bir yapý ise, demokratik, güçlü yerel yönetimi, dolayýsýyla yerel demokrasiyi dýþlamaktadýr. Üç yerel yönetim türü içinde hýzlý nüfus artýþý olmasý belediyeleri ön plana çýkartmýþ, köyler pasif hale, il özel idareleri ise merkezi yönetimin bir uzantýsý haline gelmiþlerdir. Bu üç tür arasýnda tüzel olarak herhangi bir hiyerarþik iliþki bulunmadýðý gibi eþgüdüm amaçlý iliþki de bulunmamaktadýr. Dolayýsýyla yerel yönetim birimleri birbirleriyle baðlantý kuramamakta ve yerel ihtiyaç ve sorunlarýn planlanmasýna katýlamamaktadýrlar. Türkiye'de yerel yönetimler, organlarýný kýsmen belirleyebilmektedir ve yerel topluluklar kendilerini serbestçe yönetme olanaðýndan yoksundurlar. Yerel yönetimlerin organlarý, seçimle belirlense bile organlarýn verdiði kararlarýn bir bölümü dolaylý olarak merkezi yönetimin onayýna tabii tutulmakta (atananlar aracýlýðýyla) ya da doðrudan merkezi yönetimin temsilcisi konumunda olmaktadýrlar. Yerel yönetimler, kýrsal ve kentsel yörelerde yerel hizmetleri yürütme yetki ve sorumluluðuna sahip temel kuruluþlar deðildir. Yerel yönetimlerin mali bakýmdan merkeze baðýmlýlýklarýnýn olmasý

12 425 Hakemli Yazýlar / Refereed Articles Özden Demircioðlu Faydalýgül ve Bülent Yýlmaz yeterli mali kaynaklara sahip olmamasý yani mali açýdan güçsüz olmalarýna neden olmaktadýr. Yetersiz mali kaynak yerel yönetimlerin yerel topluluklara karþý yerine getirmesi gereken görevlerinin aksamasýna ve yeterli sayýda nitelikli elemana sahip olmamalarýna neden olmaktadýr. Bu þekilde merkeze baðýmlý bir yerel yönetim sisteminin olmasý yerel yönetimlerin güçlü ve özerk kuruluþlar olmasýný engellemektedir. Küçük yerleþmelerin belediye birimlerinden oluþmasý Türk belediye sisteminin önemli ölçüde ölçek sorunu yaþamasýna neden olmaktadýr. Ayrýca, Türkiye'de yerel yönetimler kiþiselleþtirilen ve güncel politikalara çok yakýn duran yapýya sahiptirler. Bu yüzden onlar çok çabuk, yanlý olarak ve çýkarlar doðrultusunda siyasallaþtýrýlabilmektedir (DPT, 2001; Polatoðlu, 2000; Aydemir, 2001; TUSÝAD, 1995; Bülbül 2006). Türkiye'de "Kamu Yönetimi'nde Yeniden Yapýlanma" adýyla gerçekleþtirilmeye çalýþýlan kamu yönetim deðiþikliði çerçevesinde halk kütüphanelerini etkileyen ilgili yasal çalýþmalar þunlardýr: Kamu Yönetiminin Temel Ýlkeleri ve Yeniden Yapýlanmasý Hakkýnda Kanun (Kamu Yönetiminin,2004). Belediye Kanunu (Belediye Kanunu, 2005). Ýl Özel Ýdaresi Kanunu (Ýl Özel Ýdaresi, 2005). Büyükþehir Belediyesi Kanunu (Büyükþehir Belediyesi Kanunu, 2004). Kültür ve Turizm Bakanlýðýnýn Bazý Taþra Kuruluþlarýnýn Ýl Özel Ýdareleri ve Belediyelere Devredilmesi ile Bazý Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Deðiþiklik Yapýlmasýna Dair Kanun Tasarýsý (Kültür ve Turizm Bakanlýðý'nýn, 2006). Türkiye'de merkezi yapýdaki halk kütüphanesi hizmetlerinin yerel yönetimlere devri ve bu hizmetlerin yerel yönetimlerce verilmesi gerekliliðini anlatan ilgili ifadeler belirtilen yasalarda çeþitli biçimlerde geçmektedir. Bu yasal belgelerle halk kütüphaneleri yerel yönetimlere (belediye ve il özel idarelerine) devredilmekte, halk kütüphanesi hizmeti bu birimlerin dolaylý görevleri arasýnda sayýlmakta ve merkezi hükümete de görevler yüklenmektedir. Ancak, ilgili belgeler çerçevesinde bu konuda genel bir yetersizliðin ve hazýrlýksýzlýðýn göze çarptýðý söylenebilir. 4 Buraya kadar kuramsal olarak ortaya konmaya çalýþýlan yerel yönetim-halk kütüphanesi iliþkisinin Türkiye'de ulaþtýðý aþamaya, yani halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devrine iliþkin olarak saðlýklý deðerlendirmeler yapmak için bu kütüphanelerde çalýþan yönetici ve kütüphanecilerin yaklaþýmlarýný belirlemek 4 Bu konuda ayrýntýlý deðerlendirmeler için bkz. Yýlmaz 2005

13 Türkiye'de Halk Kütüphanesi Hizmetlerinin Yerel Yönetimlere Devri Konusunda Kütüphane Yöneticilerinin ve Kütüphanecilerin Yaklaþýmlarý/Opinions of Library Directors and Librarians on the Handover of Public Library Services to the Local Governments in Turkey 426 zorunlu görünmektedir. Türkiye'de Halk Kütüphanesi Hizmetlerinin Yerel Yönetimlere Devri Konusunda Kütüphane Yöneticileri ve Kütüphanecilerin Görüþleri: Bulgular ve Deðerlendirme Bu bölümde Türkiye'de halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devri konusunda halk kütüphanecilerine ve yöneticilerine uygulanan anket ile elde edilen veriler yorumlanacaktýr. Halk Kütüphanecilerinin Halk Kütüphanelerinin Bugünkü Durumlarý Hakkýndaki Görüþleri Halk kütüphanelerinin bugünkü durumlarýna iliþkin kütüphaneci ve yönetici görüþleri bu alanda bir deðiþiklik isteðinin varlýðýna iþaret edebilecektir. (Tablo 3): Halk Kütüphanecilerinin Halk Kütüphanelerinin Bugünkü Durumlarý Hakkýndaki Görüþleri Halk kütüphanecilerinin %63,2'si halk kütüphanelerinin bugünkü durumlarýnýn kötü-çok kötü olduðu görüþündedir. Durumlarýnýn vasat olduðunu düþünenlerin oraný %32,4 iken, iyi olduðu görüþünde olanlarýn oraný yalnýzca %4,3'tür. Deneklerin halk kütüphanelerinin durumu hakkýnda karamsar olduklarý söylenebilir. Halk Kütüphanecilerinin Türkiye'de Hangi Halk Kütüphanesi Sisteminin Olmasý Gerektiðine ve Yerel Yönetimlere Devre Ýliþkin Genel Görüþleri 2 Daha ayrýntýlý ve kapsamlý deðerlendirme ve sonuçlar için bkz. Aksaçlýoðlu, 2005.

14 427 Hakemli Yazýlar / Refereed Articles Özden Demircioðlu Faydalýgül ve Bülent Yýlmaz Halk kütüphanecilerinin ilke olarak Türkiye'de hangi halk kütüphanesi sisteminin olmasý gerektiðine iliþkin görüþleri daha sonra yapýlacak deðerlendirmeler açýsýndan da büyük önem taþýmaktadýr. (Tablo 4): Halk Kütüphanecilerinin Türkiye'de Hangi Halk Kütüphanesi Sisteminin Olmasý Gerektiðine Ýliþkin Görüþleri Halk kütüphanecilerinin büyük çoðunluðu Türkiye'de doðrudan yerel yönetimlere dayalý halk kütüphanesi sistemini istemektedir. Bir baþka deyiþle, halk kütüphanecilerinin yarýdan fazlasý (%53,6) yerel sistemi tercih ederken, üçte birden küçük bir oraný halen var olan sistemi istemektedir. Elbette kütüphanecilerin bu tercihleri ilgili sistemleri tam olarak bilerek mi, yoksa bugün yaþadýklarý ciddi sorunlarýn yansýmasýyla mý yaptýklarý ayrý bir inceleme konusudur. Ancak halk kütüphanecileri aðýrlýkla bugünkü sistemi istememektedir. Bir önceki tabloya iliþkin verileri ve yaptýðýmýz deðerlendirmeyi biraz daha somutlaþtýracak ve bir anlamda sýnayacak bir baþka veri grubu aþaðýdaki tabloda (Tablo 5) yer almaktadýr.(tablo 5) yer almaktadýr. (Tablo 5): Halk Kütüphanelerinin Yerel Yönetimlere Devredilip Devredilmemesi Konusunda Halk Kütüphanecilerinin Genel Görüþleri

15 Türkiye'de Halk Kütüphanesi Hizmetlerinin Yerel Yönetimlere Devri Konusunda Kütüphane Yöneticilerinin ve Kütüphanecilerin Yaklaþýmlarý/Opinions of Library Directors and Librarians on the Handover of Public Library Services to the Local Governments in Turkey 428 Tablo 5 verilerine göre halk kütüphanecilerinin büyük çoðunluðu (%72,5) halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devredilmesini istemektedir. Ancak %69,6'sýnýn gerekli yasal düzenlemeler saðlandýktan ve alt yapý düzenlemeleri olarak deðerlendirebileceðimiz bina, bütçe, personel, koleksiyon gibi sorunlarýn giderildikten sonra devredilmesi gerektiði görüþündedirler. Devredilmesini isteyenlerin %2,9'u ise herhangi bir yasal düzenleme ve alt yapý koþullarýnýn saðlanmasýna gerek kalmadan var olan haliyle devredilebileceðini savunmaktadýr. Halk kütüphanecilerinin küçük bir bölümü ise (%18,8) halk kütüphanelerinin hiçbir þekilde yerel yönetimlere devredilmemesi ve var olan haliyle kalmasý gerektiði görüþündedir. Yani merkeziyetçi halk kütüphanesi sisteminin devam etmesini istemektedirler. Bir önceki tabloya göre (Tablo 4), halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devrini isteyen kütüphanecilerin oranýnýn daha da yükseldiði göze çarpmaktadýr. Bunun, seçeneklerdeki açýlýmlardan kaynaklandýðý düþünülebilir. Yani seçeneðe göre, halk kütüphaneleri yerel yönetimlere sorunsuz ve olmasý gerektiði biçimde devredileceði anlaþýlmaktadýr. Ýki tabloya dayanarak (Tablo 4-5) halk kütüphanecilerinin büyük bir bölümünün halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devri konusuna olumlu yaklaþtýklarý anlaþýlmýþtýr. Ancak planlanan devrin gerçekleþmesi durumunda yine de endiþe duyup duymadýklarý Tablo 6'da incelenmiþtir. (Tablo 6): Yerel Yönetimlere Devri Konusunda Halk Kütüphanecilerinin Endiþe Duyup Duymadýklarý Tablo 6'ya göre %72,5'u halk kütüphanelerinin planlanmakta olan yerel yönetimlere devrinden dolayý endiþe duymaktadýr. Hiçbir endiþe duymayanlarýn oraný ise %27,5'dir. Halk kütüphanecilerinin bir yandan halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devrine büyük ölçüde olumlu bakarlarken, diðer yandan bundan endiþe duymalarý bir çeliþki gibi görünmektedir. Bu durum, "halk kütüphanelerine iliþkin olarak içinde yaþadýklarý durum ve sorunlarýn büyüklüðü ve süreklil-

16 429 Hakemli Yazýlar / Refereed Articles Özden Demircioðlu Faydalýgül ve Bülent Yýlmaz iði nedeniyle halk kütüphanecileri endiþe duymalarýna karþýn yine de devrin yapýlmasýnýn uygun olacaðýný düþünmektedirler" biçiminde yorumlanabilir. Bu endiþelerinin bir baþka kaynaðý da, halk kütüphanelerinin gerekli koþullar saðlanmadan devredileceði ve böylece varolan sorunlarýn da yeni yapýya geçeceðini düþünmeleridir. Ancak, her þeye karþýn varolan yapýda çözüm göremediklerinden, endiþeli de olsalar yeni bir yapýya geçmeyi ilke olarak desteklemektedirler. Bu kütüphanelerinin gerek il gerek ilçe bazýnda hangi yerel yönetim birimine devredilmesinin daha uygun olacaðýna iliþkin kütüphaneci görüþleri bu konuda geliþtirilecek politika açýsýndan son derece önemlidir. (Tablo 7): Halk Kütüphanelerinin Hangi Yerel Yönetim Birimine Devredilmesi Gerektiði Konusunda Halk Kütüphanecilerinin Görüþleri Halk kütüphanecileri planlanmakta olan devir gerçekleþecekse hem il halk kütüphanelerinin hem de ilçe halk kütüphanelerinin yerel yönetim birimleri içinden büyük çoðunlukla (%81,6 ve %68,6) özel idarelere devredilmesini istemektedirler. Halk kütüphanelerinin belediyeye devredilmesini isteyenlerin özel idareyi tercih edenlere göre oraný oldukça düþüktür. Halk Kütüphanelerinin Yerel Yönetimlere Devri ile Ýlgili Olarak Halk Kütüphanecilerinin Çeþitli Açýlardan Genel Görüþleri Araþtýrma kapsamýnda anket uygulanan kütüphanecilerin halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devredilmesine iliþkin olarak dile getirdikleri görüþleri genel bir tablo altýnda toplamanýn makale sýnýrlýlýðý açýsýndan ve genel bir yorumlama için uygun olacaðý düþünülmüþtür. 5 5 Ayrýntýlý veriler ve deðerlendirmeler için bkz. Demircioðlu 2007.

17 Türkiye'de Halk Kütüphanesi Hizmetlerinin Yerel Yönetimlere Devri Konusunda Kütüphane Yöneticilerinin ve Kütüphanecilerin Yaklaþýmlarý/Opinions of Library Directors and Librarians on the Handover of Public Library Services to the Local Governments in Turkey 430 (Tablo 8): Halk Kütüphanecilerinin Planlanan Devir Ýle Ýlgili Olarak Çeþitli Açýlardan Genel Görüþleri

18 431 Hakemli Yazýlar / Refereed Articles Özden Demircioðlu Faydalýgül ve Bülent Yýlmaz Tablo 8 verileri kütüphanecilerin halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devrine iliþkin yaklaþýmlarýný net bir biçimde ortaya koymaktadýr. Buna göre, kütüphaneciler bugünkü koþullarda devredildiðinde konunun çeþitli boyutlarý olarak sýralanan 23 unsur içinde deðiþimin sadece 3 açýdan olumlu olacaðýný söylerken, 17 açýdan olumsuz sonuçlara yol açacaðýný belirtmiþ ve 2 konuda da kararsýz kalmýþlardýr. Kütüphaneciler halk kütüphanelerinin bugünkü koþullarda yerel yönetimlere devredilmesinin sadece "yönetim ve hizmetlerde bürokrasinin azalmasý", "halk kütüphanelerinin yerel niteliklerinin güçlenmesi" ve "derme geliþtirme" açýlarýndan olumlu olacaðýný, ele alýnan diðer unsurlar açýsýndan ise deðiþimin olumsuz yansýmalarýnýn olacaðýný düþünmektedirler. Kütüphaneciler sözü edilen deðiþimin halk kütüphaneleri için yerinden yönetim olanaklarýný arttýrýp arttýrmayacaðý ve mali kaynaklarýn durumu konularýnda ise kararsýzdýrlar. Kütüphaneciler en çok olumsuzluðun yaþanacaðý ilk üç konuyu "kütüphaneler arasý geliþim farklýlýðý", "halk kütüphanelerinin geliþiminin yerel yöneticinin kiþisel duyarlýlýðýna baðlý olmasý" ve "kütüphaneler arasý eþgüdüm ve iliþkilerin zayýflamasý" olarak görmektedirler. Kýsaca, kütüphaneciler bugünkü koþullarda halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devredilmesinin olumsuz sonuçlara yol açacaðýný düþünmektedirler. Genel bir deðerlendirme yaptýðýmýzda; araþtýrmada elde edilen bulgulara dayanarak her tablo için ayrý ayrý yaptýðýmýz deðerlendirmelerde ortaya çeliþkili bir durum çýkmýþ gibi görünmektedir. Anket uygulanan halk kütüphanelerinin

19 Türkiye'de Halk Kütüphanesi Hizmetlerinin Yerel Yönetimlere Devri Konusunda Kütüphane Yöneticilerinin ve Kütüphanecilerin Yaklaþýmlarý/Opinions of Library Directors and Librarians on the Handover of Public Library Services to the Local Governments in Turkey 432 müdür, müdür yardýmcýsý ve kütüphanecileri bir yandan halk kütüphanelerini yerel yönetimlere dayalý olarak hizmet vermesi gereken kurumlar olarak düþünür ve öyle olmasýný isterlerken, diðer yandan, Türkiye'de halk kütüphanelerine ve yerel yönetimlere iliþkin olarak içinde yaþadýklarý gerçeklik ve koþullarý düþündüklerinde yerel yönetime dayalý bir halk kütüphanesi sistemine geçiþten endiþe duymakta ve bunun çeþitli açýlardan olumsuz sonuçlara yol açabileceðini dile getirmektedirler. Kuþkusuz, yerel yönetimlere dayalý halk kütüphanesi sistemine geçiþi istemelerinin altýnda, þu an halk kütüphanelerinin durumunu kötü-çok kötü olarak görmelerinin etkisi yadsýnamaz. Geçiþten endiþelerinin ise özellikle yerel yönetimlere iliþkin olarak varolan ve içinde yaþadýklarý koþullarýn (yerel yönetimlerde birinci derecede siyasal ve kiþisel uygulamalarýn söz konusu olmasý, "devlet memurluðu" kavramýnýn dýþýna çýkýlamamasý vb. gibi) olumsuzluðundan kaynaklandýðý söylenebilir. Ancak, daha açýk bir biçimde söyledikleri, gerekli koþullarýn saðlanmasý durumunda halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devredilmesi gerektiðidir. Bir baþka deyiþle, halk kütüphanecileri halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devredilmesini ilke ve düþünce olarak kabul etmekte ve istemekte ancak bunun uygun koþullar saðlanarak yapýlmasýnýn doðru olacaðýný bugün için Türkiye'de bu koþullarýn bulunmadýðýný düþünmektedirler. Devir konusunda halk kütüphanecilerinin belirsizlik ve kararsýzlýk yaþadýklarýný söylemek yanlýþ olmayacaktýr. Kýsaca, halk kütüphanecileri halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devrini istemekte ancak bugünkü yerel yönetim yapýsý ve halk kütüphanelerine iliþkin koþullar ile bu geçiþten önemli ölçüde endiþe duymaktadýrlar. Sonuç ve Öneriler Çalýþmada elde edilen sonuçlarý þöyle sýralayabiliriz: Çalýþmada elde edilen sonuçlarý þöyle sýralayabiliriz: 1. Halk kütüphanecilerine göre halk kütüphanelerinin bugünkü durumu kötü-çok kötüdür ve verdikleri hizmetler yetersizdir. 2. Halk kütüphanecileri Türkiye'de yerel yönetimlerin sorumluluðuna verilmiþ bir halk kütüphanesi sisteminin olmasý gerektiðini düþünmektedirler. Ancak, bu istemin bir "ideal" ya da "kuramsal düzeyde" kaldýðý söylenebilir. Diðer bir deyiþle, halk kütüphanecileri yerel yönetime dayalý halk kütüphanesi sisteminin olmasý gereken bir sistem olduðunu düþünmektedirler. Ancak, özellikle Türkiye'de bugün var olan yerel yönetim yapýsý ve koþullarýný dikkate aldýklarýnda "ideal" olarak gördükleri bu sistemin halk kütüphanelerine çok fazla olumsuz yansýmasý olacaðýný düþünmekte ve bundan da endiþe duymaktadýrlar. Bu baðlamda halk kütüphanecileri ancak gerekli koþullarýn

20 433 Hakemli Yazýlar / Refereed Articles Özden Demircioðlu Faydalýgül ve Bülent Yýlmaz saðlanmasý koþuluyla halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devredilmesinin uygun olacaðýný düþünmektedirler. Var olan koþullarda devri isteyen kütüphaneciler azýnlýktadýr. Halk kütüphanecilerinin dikkati çeken bir baþka önemli yaklaþýmý da halk kütüphanelerinin var olan haliyle kalmasýný istemedikleridir. 3. Halk kütüphanecileri gerek il, gerekse ilçe halk kütüphanelerinin belediyelerden çok bir baþka yerel yönetim yapýsý olan il-ilçe özel idarelerine baðlanmasýný istemektedirler. Bunun, özel idare birimlerinin günlük siyasetten biraz daha uzak ve gelir kaynaklarýnýn görece fazla oluþundan kaynaklandýðý söylenebilir. 4. Halk kütüphanecileri halk kütüphanelerinin gerekli yasal düzenlemeler yapýlmadan yerel yönetimlere devredilmesi durumunda bunun kesinlikle olumsuz sonuçlara yol açacaðýný düþünmektedirler. 5. Halk kütüphanecilerine göre doðrudan yerel yönetime dayalý halk kütüphanesi sistemine geçildiðinde kütüphanelerin sorunlarý yönetim yapýsý nedeniyle daha kolay çözümlenebilecektir. 6. Halk kütüphanecileri bugünkü koþullarda Türkiye'deki yerel yönetimlerin halk kütüphanelerine yeterli desteði verebilecek yapýda ve güçte olmadýðýný düþünmektedirler. 7. Halk kütüphanecileri halk kütüphaneleri yerel yönetimlere devredilir ve merkezi yönetimin etkisinden kurtulursa yönetim ve hizmetlerdeki bürokrasinin azalacaðýna inanmaktadýrlar. 8. Halk kütüphanecileri yerel yönetimlere devredilmesi durumunda halk kütüphanelerinin günlük politikadan daha çok etkileneceðini düþünmektedirler. 9. Halk kütüphanecilerine göre bugünkü koþullarda devredildiðinde halk kütüphaneleri, yerel yönetimler için öncelikli ve önem verilmesi gereken kurumlar olmayacaktýr. Buna karþýn halk kütüphanelerinin yerel nitelikleri güçlenecektir. 10. Halk kütüphanecileri halk kütüphanelerinin yerel yönetimlere devredilmesiyle birlikte yönetimleri ve geliþimlerinin büyük ölçüde yerel yöneticinin kiþisel duyarlýlýðýna baðlý olacaðýný ve kurumsallaþma olanaklarýnýn zayýflayacaðýna inanmaktadýrlar. 11. Halk kütüphanecilerine göre, bugünkü yerel yönetim yapýsý içinde yerel yönetimlere baðlý bir halk kütüphanesi yöneticisinin karar alma ve uygulama gücünde (inisiyatifinde) herhangi bir deðiþiklik olmayacaktýr. 12. Bugünkü yerel yönetim yapýsýna dayalý bir halk kütüphanesi sisteminde kütüphaneciler kendilerini yönetsel açýdan daha fazla baský altýnda hissedeceklerini düþünmektedirler. Ayrýca, onlar yeni yapýda kendilerine bugünkü merkezi yönetimden daha fazla sahip çýkýlacaðýna da inanmamaktadýrlar. 13. Halk kütüphanecileri bugünkü haliyle yerel yönetime dayalý bir halk