BİRİNCİ BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR ve İLİŞKİLER

Transkript

1 BİRİNCİ BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR ve İLİŞKİLER 1. MAKRO İKTİSAT; KONUSU-İLGİ ALANI 1.1. Makro İktisadın İlgi Alanına Giren Temel Konular 1.2. Temel Makro Ekonomik Amaçlar 2. TEMEL KAVRAMLAR 2.1. Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla GSYİH Hesaplamalarında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar; GSYİH Neleri Ölçmez/Ölçemez? 2.2. Gayrı Safi Milli Hasıla 2.3. Safi Milli Hasıla 2.4. Milli Gelir 2.5. Şahsi Gelir 2.6. Harcanabilir Gelir 3. GSMH DAN HAREKETLE HARCANABİLİR GELİRİN ELDE EDİLMESİ 4. SADECE YURTİÇİ DEĞERLERİN DİKKATE ALINARAK HARCANABİLİR GELİRE ULAŞILMASI 5. GEÇMİŞ DÖNEMLERDE SORULAN SORULAR 6. ÇALIŞMA SORULARI 1

2 TEMEL KAVRAMLAR ve İLİŞKİLER 1. MAKRO İKTİSAT; KONUSU-İLGİ ALANI İktisat, incelemeye konu alanların özelliğine göre birçok alt bölüme ayrılabilmektedir. Bilinen en temel ayırım ise mikro iktisat ve makro iktisat olmak üzere yapılan ikili ayırımdır. Mikro İktisat; Birey ve firma gibi tekil birimlerin fayda ve kar maksimizasyonuna dayalı olan iktisadi faaliyetlerini analiz eder. Arz, talep, piyasalar ve aksaklıklar, fayda teorisi, üretici ve tüketici teorisi, maliyet teorisi, genel denge ve refah teorisi gibi konuları analiz eder ve bunlar arasındaki ilişkileri ortaya koymaya çalışır. Analiz edilen konular ve aralarındaki ilişkiler hususunda mikro iktisatçılar arasında fazlaca bir görüş ayrılığı yoktur. Bu durum mikro iktisadın önemli bir özelliğidir. Makro İktisat; Bir ülkedeki bütün bireyler, bütün firmalar ve devletin toplulaştırılmış faaliyetlerini analiz eder. Tekil değil, toplam büyüklükleri dikkate alır Makro İktisadın İlgi Alanına Giren Temel Konular Toplam arz-toplam talep, enflasyon, istihdam-işsizlik, para arzı-para talebi, faiz oranı, üretim artışı, toplam ihracat-toplam ithalat, döviz kuru, ödemeler bilançosu gibi makro büyüklükler ve bunların birbirleriyle ilişkilerinden ortaya çıkan ekonomik sonuçlar ve bunlara eklenebilecek diğer benzer konular makro iktisadın ilgi alanına giren temel konulardır. Neden bazı ülkeler sürekli yüksek enflasyona maruz kalırken bazıları fiyat istikrarını sağlayabilmişlerdir? Neden bazı ülkeler yüksek hızlarda büyüme sağlayıp halkın refah düzeyini artırırken bazı ülkeler yoksullukla mücadelede bir türlü başarılı olamamaktadır? İşsizlik neden kronik bir vaka haline dönüşmüştür? Makro iktisat, ekonomiyi bir bütün halinde ele alıp inceleyerek, burada sıralanan sorulara eklenebilecek daha birçok bağlantılı soruya cevap bulmaya çalışır. Mikro iktisadın ilgi alanındaki konular sadece muhatabını yani bireyi yada firmayı ilgilendirir. Buna karşılık makro konular ve sorunlar, herkesi ilgilendirir ve ulusal politikaların oluşturulmasında merkezi bir rol oynarlar. Örn.; işsizlik yada enflasyonu önleme adına siyasi partilerin ortaya koyduğu çözüm önerileri seçmenlerin tercihlerini önemli ölçüde etkiler. Makro iktisadi konular aynı zamanda evrensel özellik te taşırlar. Zira hiçbir konuda sınır tanımayan liberalleşmenin yaşandığı günümüz dünyasında herhangi bir ülkede ortaya çıkan ekonomik bir olaya diğer ülkelerin kayıtsız kalabilmesi mümkün değildir. Örn.; Hiçbir ülkedeki hükümet yada ekonomi politikacısı, ABD de ortaya çıkan durgunluk beni etkilemez diyemez, tam aksine gerekli önlemleri alma ihtiyacı hisseder. Yukarıda da bahsedildiği üzere mikro iktisatçılar arasında fazlaca bir görüş ayrılığı yoktur. Ancak aynı şey makro iktisatçılar için söylenemez. Bunun en önemli nedeni makro iktisat alanında çok sayıda okul yada öğretinin olmasıdır. Örn., işsizlik sorunun çözümünde Klasik ve Keynesyen okulun önerdiği politikalar birbirinden tamamen farklıdır. Benzer şekilde makro iktisatçılar arasında hemen hemen her konuda görüş ayrılığı mevcuttur. Makro iktisat, henüz genç ancak sürekli olgunlaşan bir alan özelliğine sahiptir. Makro iktisatçıların mevcut sorunlara çözüm üretme yanında geleceği öngörme gibi bir misyonları da vardır. Bu anlamda makro iktisatçılar ile politikacılar sürekli işbirliği yapmak durumundadırlar. Zira iktisat politikaları, iktisadın ve siyasetin ortak bir ürünüdür. 2

3 Makro iktisadın analiz ettiği konular içinde bazıları ön plana çıkar. Bunlar bir ülkenin istikrar unsuru olarak ta kabul edilen ve çeşitli makro iktisat politikaları uygulamak suretiyle iktisadi anlamda ulaşılmak istenen amaçlardır. Bu amaçlar arasında tercih bakımından kesin bir öncelik sırası yoktur, konjonktüre göre yer değiştirmeler söz konusu olabilmektedir. Bu konudaki en bariz örnek hükümetlerin işsizlik ile enflasyon arasında yaptığı öncelik tercihidir Temel Makro Ekonomik Amaçlar 1. Fiyat İstikrarının Sağlanması; enflasyon ve deflasyona maruz kalmadan fiyatlar genel seviyesinin istikrarlı olması 2. Tam İstihdam; iş arayan herkese iş bulunabilmesi yada doğal işsizlik dışında işsizliğin olmaması 3. Ekonomik Büyüme; mal ve hizmet üretiminin yıllar itibariyle artması 4. Ödemeler Bilançosu Denkliği; dış ülkelerle olan ticari ve finansal ilişkilerde açık veya fazlanın olmaması 5. Gelir Dağılımında Adalet; gerek kişisel gelir dağılımında gerekse fonksiyonel (gelirin üretim faktörleri arasındaki dağılımı) gelir dağılımında sosyal gruplar arasında uçurumun olmaması. Sıralanan bu amaçlardan ilk üçü olan fiyat istikrarı, işsizlik ve büyüme aynı zamanda bir ülkenin ekonomik performansının da (yani ekonomik olarak başarılı olup olmadığının) temel ölçütü olarak kabul edilir. Temel makro ekonomik amaçların yanı sıra ikincil yada yan amaçlar olarak bilinen bazı amaçları da bu listeye koymak mümkündür. Bunlar, ülkeden ülkeye farklı olabilmekte yada zaman dilimleri itibariyle değişme gösterebilmektedirler. Literatürde sıralanan ikincil nitelikteki amaçlardan bazıları; - piyasalarda istikrarın sağlanması - kamusal ihtiyaçların karşılanması - faktör dağılımının düzenlenmesi - temel mallar arzının güvence altına alınması - bazı bölgelere veya sektörlere öncelik verilmesi - çalışma saatlerinin azaltılması - nüfus büyüklüğünün ve yapısının düzenlenmesi şeklinde sıralanabilir. Bu amaçlara zamana ve mekana göre istenildiği kadar ekleme yada çıkartma yapılabilir. 2. TEMEL KAVRAMLAR 2.1. Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) Belirli bir zaman diliminde (genellikle 1 yılda) bir ülkenin coğrafi sınırları içerisinde üretilmiş olan bütün nihai mal ve hizmetlerin piyasa fiyatlarıyla (cari fiyatlarla) değerlendirilmiş hali GSYİH olarak adlandırılır. Teorik açıdan bu tanım yeterlidir. Ancak pratikte GSYİH hesaplamaları yapılırken bazı noktalara dikkat edilmesi gerekir GSYİH Hesaplamalarında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar; 1. Belirli Bir Zaman Dilimi; 3

4 GSYİH hesaplamaları belli bir zaman dilimi ile tanımlanmaktadır/ sınırlandırılmaktadır. Örneğin; 2011 yılı GSYİH sı denildiğinde 2011 yılı içerisindeki üretim değeri kastedilmektedir, daha önceki yıllarda yapılan üretimi içermez. 2. Ulusal Coğrafi Sınır; Üretimin, o ülkenin coğrafi sınırları içinde yapılmış olması gerekir. Türkiye nin 2011 GSYİH sı denildiğinde, bu ülke sınırları içinde yapılan üretim kast edilmiş olunur. 3. Üretim Faktörlerinin Yerli yada Yabancı Olabilmesi Ülke içindeki üretimin yada hizmetin hangi ülkenin vatandaşı, firması yada devleti tarafından yapıldığı önemli değildir. Yani üretim faktörlerinin yerli mi yoksa yabancı mı olduğuna bakılmaz. Örn; Yabancı bir otomobil şirketinin Türkiye deki fabrikasında üretilen otomobilin değeri yada yabancı bir bankanın Türkiye deki şubelerinde verilen hizmetin değeri Türkiye nin GSYİH sı içinde yer alır. Aynı şekilde bir Türk firmasının yada bankasının örn; Azerbaycan da gerçekleştirdiği üretim yada hizmet değeri Türkiye nin değil Azerbaycan ın GSYİH sı içinde yer alır. 4. Üretimin/Hizmetin Nihai Olması; Üretimin veya hizmetin nihai olması gerekir. Ara mallarının değeri hesaplamalara katılmaz. Örn; bir ayakkabı üreticisinin imalatta kullanmak üzere satın aldığı derinin değeri GSYİH hesaplarında yer almaz. 5. Piyasa Fiyatlarıyla Değerlendirilme; GSYİH hesabında nihai mal ve hizmetler piyasa fiyatlarıyla (cari fiyatlarla) değerlendirilirler. N tane farklı mal ve hizmetim üretim miktarı qi, birim fiyatı pi ise GSYİH= şeklinde hesaplanır. 6. Piyasada Alım-Satıma Konu Olma; Üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasada alınıp-satılması yani pazarlanması gerekir. Piyasada fiyatlandırılmayan mal ve hizmetler GSYİH hesaplarında yer almaz. Örn; Bir üretici ürettiği 500 kg. ürünün 400 kg.ını piyasada satsın, 100 kg.ını da kendisi tüketmek amacıyla evde saklasın. GSYİH hesaplamasında sadece piyasada satılan 400kg.lık kısım girer, evde öztüketim amacıyla saklanan kısım girmez. 7. Üretimin/Hizmetin Yeni (İlk) Olması; Üretilen mal yada hizmetin yeni (ilk defa üretiliyor) olması gerekir. Piyasada alımsatıma konu olan ikinci el malların değeri GSYİH da yer almaz. 8. Üretimin/Hizmetin Kayıt Altında Olması; Üretilen nihai mal ve hizmetlerin kayıt altında olması gerekir. GSYİH hesaplamalarında kayıt dışı ekonomi dikkate alınmaz GSYİH Neleri Ölçmez/Ölçemez? 1. GSYİH, piyasada alım-satıma mal ve hizmetlerin değerini ölçemez. Literatürde bazı kitaplarda, bu türdeki mal ve hizmetlerin maliyet fiyatlarıyla GSYİH ya dahil edildiği/edilmesi gerektiği şeklinde yaklaşımlar varsa da ortak kabul görmüş değildir. 2. GSYİH, kayıt dışı, yasa dışı, kanun dışı ekonomik faaliyetleri ölçemez. 3. GSYİH, üretime ayrılan zamanı (gün-saat) yada boş zaman ve tatili ölçemez. 4. GSYİH, zamanla mal ve hizmetlerin kalitesinde meydana gelen iyileşmeleri ölçemez. 5. GSYİH, teknolojik gelişmeleri ölçemez. 6. GSYİH, sosyal ve beşeri anlamda yaşam kalitesini/refahı ölçemez. 4

5 7. GSYİH, üretim sürecinde ortaya çıkan negatif dışsallıkları (çevre kirliliği, küresel ısınma, sera gazları, asit yağmurları ve diğer olumsuzluklar) ve bunları ortadan kaldırmak için yapılan harcamaları ölçemez. 8. GSYİH, gelir dağılımı hakkında bilgi vermez. 9. GSYİH, finansal işlemleri ölçemez. Not; Hisse senetleri ilk ihraç durumunda firma sermaye artırımında ve kapasite artırımında bulunduğu için ilk ihraçlar GSYİH içinde yer alır. Ancak bundan sonra bu menkul kıymetlerin el değiştirmesi GSYİH içinde yer almaz. Ancak, biz eğer bu kağıtları bizim adımıza alıp satması için yetkilendirmişsek ve bu şirkete danışmanlık hizmeti olarak bir bedel ödüyorsak, ödediğimiz bu para GSYİH içinde yer alır Gayrı Safi Milli Hasıla (GSMH) Belirli bir dönemde (genellikle bir yılda), üretimin nerede (hangi ülkenin sınırları içinde) yapıldığına bakılmaksızın, bir ülkenin üretim faktörleri tarafından üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasa fiyatlarıyla değerlendirilmiş hali GSMH olarak adlandırılır. GSMH hesaplamalarındaki anahtar unsur, üretimin o ülkenin üretim faktörleri tarafından gerçekleştirilmiş olmasıdır. Örn; Almanya da evi olan bir Türk ün bu evden elde ettiği kira geliri Almanya nın GSYİH sı içinde yer alırken GSMH sı içinde yer almaz. Çünkü kira gelirini elde eden Türk olduğu için, söz konusu kira Türkiye nin GSYİH sı içinde yer almazken GSMH sı içinde yer alır. Bu örneği bütün üretim faktörleri açısından genelleştirecek olursak GSMH şu şekilde hesaplanır. GSYİH ( + ) Dış Alemden Sağlanan Faktör Geliri ( ) Dış Aleme Yapılan Faktör Ödemeleri = GSMH Dış Alemden Sağlanan Faktör Gelirleri; Yerli üretim faktörlerinin yabancı ülkelerde elde ettiği faktör gelirlerinin (ücret+faiz+rant+kar) kendi ülkelerine gönderilmesidir. Dış Aleme Yapılan Faktör Ödemeleri; Yabancı üretim faktörlerinin bizim ülkemizde elde ettiği faktör gelirlerinin (ücret+faiz+rant+kar) kendi ülkelerine transfer edilmesidir. Faktör gelirleri ve faktör ödemeleri arasındaki fark Net Faktör Geliri olarak adlandırılır. GSYİH ile GSMH arasında net faktör geliri kadar fark vardır. Bununla birlikte dış aleme yapılan faktör ödemeleri ile dış alemden sağlanan faktör gelirleri genellikle birbirine yakındır. Net Faktör Geliri= Dış Alemden sağlanan Faktör Geliri Dış aleme Yapılan Faktör Ödemesi Ülkenin üretim gücünün yada çıktısının ölçümünde GSYİH mı yoksa GSMH mı kullanılmalıdır? Diğer bir deyişle çıktıyı hangisi daha iyi temsil eder? Son yıllarda üretimin temsilcisi olarak GSYİH nın daha çok kullanıldığı görülmektedir. GSYİH ve GSMH büyüklükleri hesaplandıktan sonra Milli Gelir ve Harcanabilir Gelir hesaplamaları yapılır. Bu hesaplamalar; GSYİH bazlı ve GSMH bazlı olmak üzere iki farklı şekilde yapılabilir. Hangi yoldan hesaplanırsa hesaplansın bulunan değerler birbirine eşittir. Burada GSMH dan hareketle Harcanabilir Gelire ulaşım açıklanacak, GSYİH dan Harcanabilir Gelire ulaşma ise tablo şeklinde verilecektir Safi Milli Hasıla (SMH) Üretim sürecinde sermaye mallarında aşınma ve eskime meydana gelir. Bu aşınma ve eskimeyi onarmak için yapılan harcamalara yenileme yatırımı yada muhasebe dilinde amortisman denir. GSMH dan amortismanlar çıkartıldığında Safi (Net) milli Hasılaya ulaşılır. 5

6 Safi Milli Hasıla = GSMH Amortismanlar 2.4. Milli Gelir (MG) En genel haliyle Milli Gelir, üretim faktörlerinin üretime katılmaları karşılığında elde ettikleri faktör gelirlerinin (ücret+faiz+rant+kar) toplamıdır. Milli gelir, faktörlerin kazanımları cinsinden hesaplandığından faktör fiyatlarıyla ifade edilir. Yani piyasa fiyatlarının içinde ve dolayısıyla GSYİH değeri içinde var olan dolaylı vergileri (kdv gibi) barındırmaz. Devlet topladığı bu vergilerden desteklemek istediği sektörlere yada birimlere sübvansiyon adı altında ödeme yapar. Milli gelire ulaşmak için ya faktör gelirleri toplanır, yada Safi Milli Hasıladan (Dolaylı vergi Sübvansiyon) farkı olan ve net dolaylı vergi olarak ta adlandırılan kısım çıkartılır. Milli Gelir = Safi Milli Hasıla (Dolaylı Vergiler Sübvansiyonlar) 2.5. Şahsi Gelir (ŞG) Milli gelirden kişisel gelire ulaşmak için şu yöntem izlenir; Milli gelir içinde olduğu halde kişinin cebine girmeyen bazı gelir türleri vardır. Bunlar milli gelir değerinden çıkartılır. Daha sonra ise, milli gelir içinde olmadığı halde kişinin cebine giren gelir türleri ise eklenmek suretiyle şahsi gelire (kişisel gelire) ulaşılır. Milli Gelir ( ) milli gelir içinde olduğu halde kişinin cebine girmeyen gelirler ( +) milli gelir içinde olmadığı halde kişinin cebine giren gelirler = Şahsi Gelir (Kişisel Gelir) Milli gelir içinde olduğu halde kişinin cebine girmeyen gelirler; Kurumlar Vergisi, Dağıtılmayan Şirket Karları, Sosyal Güvenlik Kesintileri (Emekli-SSK) Milli gelir içinde olmadığı halde kişinin cebine giren gelirler; Transfer Ödemeleri, Öğrenci Bursları, Devlet Tahvil ve Faiz Gelirleri 2.6. Harcanabilir Gelir (Y d ) Harcanabilir gelir (Kullanılabilir gelir), kişisel gelirden dolaysız vergiler (gelir vergisi) ödendikten sonra kalan kısımdır. Kişi, harcanabilir gelirini istediği gibi tüketme ve tasarruf etme hakkına sahiptir. Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir Dolaysız Vergiler Harcanabilir Gelir = Tüketim + Tasarruf GSYİH dan başlayıp Harcanabilir Gelire ulaşma sürecinin kavranabilmesi için aşağıdaki şekilde toplulaştırılarak birlikte gösterilmesi oldukça kolaylık sağlar. 3. GSMH DAN HAREKETLE HARCANABİLİR GELİRİN ELDE EDİLMESİ GSYİH dan başlayarak harcanabilir gelire ulaşmanın iki yolu vardır. Bunlardan ilki, önce GSMH nın elde edilmesi oradan da harcanabilir gelire ulaşılması şeklimdedir. Önceki konuda geniş olarak anlatılan bu yolun özet gösterimi tabloda verilmiştir. Tablo; GSMH dan Hareketle Harcanabilir Gelirin Elde Edilmesi Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla (Piyasa Fiyatlarıyla) + Dış Alemden Sağlanan Faktör Gelirleri Dış Aleme Yapılan Faktör Ödemeleri = Gayrı Safi Milli Hasıla 6

7 Aşınma (Yenileme Yatırımı yada Amortisman) = Safi (Net) Milli Hasıla (Piyasa Fiyatlarıyla) (Dolaylı Vergiler Sübvansiyonlar) = Milli Gelir ( Y) = (ücret + faiz + rant + kar) (Faktör Fiyatlarıyla Net Milli Hasıla) Kurumlar Vergisi Dağıtılmayan Şirket Karları Sosyal Güvenlik Kesintileri (Emekli ve SSK) + Transfer Ödemeleri + Öğrenci Bursları + Devlet Tahvil ve Faiz Gelirleri = Kişisel Gelir Dolaysız Vergiler = Harcanabilir Gelir (Y d ) Y d = Tüketim+ Tasarruf 4. SADECE YURTİÇİ DEĞERLERİN DİKKATE ALINARAK HARCANABİLİR GELİRİN ELDE EDİLMESİ GSYİH dan başlayıp harcanabilir gelire ulaşmanın ikinci bir yolu daha vardır. Bu yöntemde GSMH kavramı işin içine katılmaz, devre dışı bırakılır. Sadece yurtiçi değerlerden hareket edilir. Milli gelir değerine ulaşana kadar farklılık arz eden bu yöntem, milli gelire ulaştıktan sonra harcanabilir gelire ulaşana kadar ilk anlatılan yöntemle örtüşür. Bu yöntemde GSYİH dan üretim sürecindeki aşınma ve eskimeler (amortismanlar) çıkartılınca Safi (Net) Yurtiçi Hasılaya ulaşılır. Safi (Net) Yurtiçi Hasıla =GSYİH - Amortismanlar *Burada dikkat edilmesi gereken bir husus vardır. İlk yöntemdeki Safi (Net) Milli Hasıla değeri ile bu yöntemdeki Safi (Net) Yurtiçi Hasıla değeri genelde birbirine karıştırılır ve ikisinin aynı şey olduğu varsayılır. Oysa iki kavram birbirinden farklıdır. Safi Yurtiçi Hasıladan, (Dolaylı vergiler Sübvansiyon) farkı çıkartılırsa Safi (Net) Yurtiçi Gelire ulaşılır. Safi (Net) Yurtiçi Gelir = Safi (Net) Yurtiçi Hasıla (Dolaylı Vergiler Sübvansiyonlar) Safi (Net) Yurtiçi Gelire net faktör Geliri eklendiğinde de Milli Gelire Ulaşılır. Mill Gelir = Safi (Net) Yurtiçi Gelir + Net Faktör Geliri Bundan sonra Harcanabilir Gelire ulaşma sürecinde bir farklılık yoktur. Şu şekilde tablolaştırılabilir. Tablo; Sadece Yurtiçi Değerlerden Hareketle Harcanabilir Gelire Ulaşılması Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla (Piyasa Fiyatlarıyla) Aşınma (Yenileme Yatırımı yada Amortisman) = Safi (Net) Yurtiçi Hasıla 7

8 (Dolaylı Vergiler Sübvansiyonlar) = Safi (Net) Yurtiçi Gelir + Dış Alemden Sağlanan Faktör Gelirleri Dış Aleme Yapılan Faktör Ödemeleri = Milli Gelir ( Y) Kurumlar Vergisi Dağıtılmayan Karlar Sosyal Güvenlik Kesintileri (Emekli-SSK) + Transfer Ödemeleri + Öğrenci Bursları + Devlet Tahvil ve Faiz Gelirleri = Kişisel Gelir Dolaysız Vergiler = Harcanabilir Gelir (Y d ) Y d = Tüketim+ Tasarruf 5. GEÇMİŞ DÖNEMLERDE SORULAN SORULAR Aşağıdakilerden hangisi gayri safi milli hasıla (GSMH) ile gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYİH) arasındaki ilişkiyi gösterir? (KPSS 2001) A) GSMH = GSYİH + Net Dış Sermaye Girişi B) GSMH = GSYİH + Net Dış Faktör Geliri C) GSMH = GSYİH + Net Dış Resmi Rezerv Değişmesi D) GSMH = GSYİH + Net Dış Turizm Geliri E) GSMH = GSYİH + Net Dış Yatırım Tutarı ; GSYİH değerine, dış alem faktör geliri ile dış alem faktör gideri arasındaki fark olan net faktör geliri eklenmek suretiyle GSMH değerine ulaşılır. Doğru cevap B şıkkıdır. Aşağıdakilerden hangisi harcanabilir geliri ifade etmektedir? A) Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir - Dolaylı Vergiler - Dolaysız Vergiler +Transferler B) Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir - Dolaylı vergiler - Dolaysız vergiler C) Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir + Transferler D) Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir - Dolaylı Vergiler E) Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir Dolaysız Vergiler Harcanabilir gelir; kişisel gelirden dolaysız vergilerin çıkartılmasıyla bulunur. Doğru cevap E şıkkıdır. 8

9 Aşağıdakilerden hangisi GSMH nin tanımını vermektedir? (İdari Yargı Hakimliği 2005) A) Bir ekonomide belli bir dönemde üretilen nihai malların piyasa değeridir. B) Bir ekonomide belli bir dönemde üretilen ara mal ve hizmetlerin piyasa değeridir. C) Bir ekonomide belli bir dönemde üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasa değeridir. D) Bir ekonomide belli bir dönemde üretilen ara ve nihai mal ve hizmetlerin piyasa değeridir. E) Bir ekonomide belli bir dönemde üretilen tüm mal ve hizmetlerin piyasa değeridir. GSMH, belli bir dönemde üretilen nihai mal ve hizmetlerin piyasa değeridir. Doğru cevap C şıkkıdır. Makroekonomik değişkenler arasındaki ilişki ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi her zaman doğrudur? (KPSS 2004) A) Gayri safi milli hasıla, gayri safi yurtiçi hasıladan büyüktür. B) Gayri safi milli hasıla, gayri safi yurtiçi hasıladan küçüktür. C) Milli gelir, gayri safi milli hasıla değerine eşittir. D) Milli gelir, tüketim ile yatırımın toplamına eşittir. E) Harcanabilir gelir, tüketim ile tasarrufun toplamına eşittir.... a ve b şıklarını birlikte yorumlayalım; Dış alemden sağlanan faktör geliri, faktör giderinden büyükse, yani net faktör geliri pozitif olursa GSMH>GSYİH olur. Tersine, Dış alemden sağlanan faktör geliri, faktör giderinden küçükse, yani net faktör geliri negatif olursa GSMH< GSYİH olur. c şıkkındaki ifade yanlıştır. d şıkkındaki eşitlik ise sadece basit bir ekonomi varsayımı için (ekonominin dışa kapalı olması ve devletin olmaması hali) geçerlidir. Her zaman doğru değildir. e şıkında; Harcanabilir Gelir = Tüketim + Tasarruf eşitliği verilmektedir. Bu her zaman geçerli olan bir durumdur. Doğru cevap E şıkkıdır. Aşağıdakilerden hangisi, Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) tanımı içinde yer alırken Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSİYH) tanımı içinde yer almaz? (KPSS 2003) A) Konut içinde yapılan yatırım harcamaları B) Ülke vatandaşı müteahhitlerin yurt dışından gönderdiği gelirler C) Yabancıların ülkede yaptığı yatırım harcamaları D) Askeri amaçla yapılan kamu harcamaları E) Kamu kesiminin yaptığı sağlık harcamaları GSYİH ve GSMH değerleri içinde yer alıp almayan değerler üretim faktörlerinin getirileri ile sınırlıdır. Bu bakış açısı ile soru yorumlanacak olursa; a. Konut için yapılan yatırım harcamaları GSYİH içinde yer alır. b. Ülke dışında faaliyette bulunan müteahhitlerin gönderdiği gelirler, faktör geliri olan kar dan başka bir şey değildir. Bu değer GSYİH içinde yar almazken GSMH içinde yer alır. 9

10 c. Yabancıların ülkede yaptığı yatırım harcamaları GSYİH içinde yer alırken GSMH içinde yer almaz. da sorulan ise bunun tersidir. d. Askeri amaçlı kamu harcamaları GSYİH içinde yar alır. e. Kamunun yaptığı eğitim harcamaları da GSYİH içinde yar alır. Doğru cevap B şıkkıdır. Gayrı Safi Yurtiçi hasıla (GSYİH) aşağıdakilerden hangisini ölçer? ( Sayıştay 2003) A) ülke vatandaşları tarafından meydana getirilen katma değerlerin hesaplanması B) vatandaşların yaşam standartlarının diğer ülkelerin vatandaşlarınınki ile karşılaştırılması C) belli bir dönemde ülke sınırları içinde üretilmiş tüm nihai mal ve hizmetlerin toplam değeri D) sermaye stokundaki artış E) işgücü stokundaki artış GSYİH, belli bir dönemde ülke sınırları içinde üretilmiş tüm nihai mal ve hizmetlerin toplam değerini ölçer. Doğru cevap C şıkkıdır. GSMH hesaplanırken bir ekonominin belli bir dönemde ürettiği mal ve hizmetler neye göre değerlendirilir. ( Sayıştay 2008) A) piyasa fiyatlarına B) faktör maliyetlerine C) sağladıkları karlara D) yatırım maliyetlerine C) tüketim miktarlarına GSYİH hesaplandıktan sonra, net faktör geliri ilave edilmek suretiyle GSMH ya ulaşılır. GSYİH hesabında mal ve hizmetler piyasa fiyatlarına göre değerlendirilir Dolayısıyla GSMH da da piyasa fiyatlarına göre değerlendirilmiş olur. Doğru cevap A şıkkıdır. Aşağıdakilerden hangisi makro iktisadi hedefleri tam olarak ifade etmektedir? ( Sayıştay 2003) A) Tam istihdam, fiyat istikrarı, ekonomik büyüme B) Üretim miktarı ve üretim faktörlerinin seçimi C) Belirli malların fiyatlanması D) Tüketicilerin ve firmaların refahı E) Arazi, işgücü ve sermaye kullanımının azalması Temel makro iktisadi hedefler; fiyat istikrarı, tam istihdam ve üretimin artırılması olarak sıralanabilir. Bunlar da cevapların a şıkkında verilmiştir. B,C,D şıklarındaki ifadeler mikro ekonominin ilgi alanındadır. E şıkkındaki ifade makro anlama sahip olmakla birlikte temel hedeflerden değildir. 10

11 Doğru cevap A şıkkıdır. Harcanabilir gelir aşağıdakilerden hangisine eşittir? (Sayıştay 2007) A) Kişisel gelir ile kişisel net vergiler arasındaki farka B) Kişisel gelir ile dolaylı net vergiler arasındaki farka C) Kişisel gelir ile kişisel net dolaysız vergiler arasındaki farka D) Kişi başına gayrı safi milli hasıla ile kişi başına gayrı safi yurtiçi hasıla arasındaki farka E) Kişi başına net milli hasıla ile kişi başına net yurtiçi hasıla arasındaki farka Harcanabilir gelir; kişisel gelirden dolaysız vergilerin (gelir vergisi, veraset ve intikal vergisi gibi)çıkartılmasıyla bulunur. Doğru cevap C şıkkıdır. Bir ekonomideki toplam sermaye stoku aşağıdaki durumların hangisinde azalır? (KPSS 2008) A) Tüketim yatırımı aştığında B) Amortismanlar, gayrı safi yatırımlardan büyük olduğunda C) Net yatırım sıfır olduğunda D) Amortismanlar net yatırımlardan büyük olduğunda E) Hükümetin mal ve hizmet harcamaları, topladığı vergilerden büyük olduğunda Gayrı safi yatırım= net yatırım + amortisman Net yatırım= Gayrı safi yatırım - amortisman şeklinde hesaplanır. Net yatırım sermaye stokuna yapılan ilaveleri temsil eder.. Eğer net yatırım pozitif değerli ise sermaye stoku artar, aksine net yatırım negatif olduğunda sermaye stoku azalır. Net yatırımın negatif olabilmesi yani sermaye stokunun azalması için, amortismanların gayrı safi yatırımlardan büyük olması gerekir. Doğru cevap B şıkkıdır. Bir ekonomideki toplam sermaye stoku aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi durumunda azalır?(sayıştay 2007) A) Reel faiz oranlarının nominal faiz oranlarından büyük olması durumunda B) Reel faiz oranlarının nominal faiz oranlarından küçük olması durumunda C) Enflasyon oranının nominal faiz oranlarından küçük olması durumunda D) Amortismanların, gayrı safi yatırımlardan büyük olması durumunda E) Net yatırımlar sıfır olduğunda Doğru cevap D şıkkıdır 6. ÇALIŞMA SORULARI 1. Aşağıdakilerden hangisi GSYİH ölçülürken karşılaşılan güçlüklerden değildir? A) Pozitif ve negatif dışsallıkların var olması B) Çevre kirliliğinin hesaplara yansıtılamaması C) Vergi mükelleflerinin çok sayıda olması 11

12 D) Malların kalitelerindeki değişikliklerin fiyatlara yansıtılamaması E) Kayıt dışı ekonomik faaliyetlerin ölçülememesi ( C) 2. GSYİH ile amortismanlar arasındaki fark ne olarak adlandırılır? A) Net Milli Hasıla B) Milli Gelir C) Net Yurtiçi Hasıla D) Kişisel Gelir E) Harcanabilir Gelir C Şıkkı 3. Cari Fiyatlarla GSYİH nın bir ekonominin performansını yansıtamamasının temel sebebi aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) sosyal gelişmeleri içermeyişi B) fiyatlardaki ve üretim miktarındaki değişiklikleri birlikte içermesi C) kayıt dışı ekonomiyi dikkate almaması D) pozitif ve negatif dışsallıkları içermemesi E) atıl kapasiteyi dikkate almaması Doğru B Şıkkıdır 4. GSMH ve SMH değerlerine ilişkin olarak aşağıda yapılan değerlendirmelerden hangisi yanlıştır? A) Net iktisadi başarıya amortismanlar eklendiğinde GSMH ya ulaşılır. B) SMH, ülkenin net iktisadi başarısını gösterir. C) SMH, toplumun refahının bir göstergesidir. D) Üretim faktörlerinin elde ettiği gelirlerin toplamı, gelir yaklaşımı ile GSMH hesabını verir. E) GSMH ile yenileme yatırımları arasındaki fark SMH ya eşittir. Doğru cevap C şıkkıdır. 5. Bir ülkede amortismanlar gayrı safi yatırımlardan küçükse aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Ülkenin sermaye stoku artış gösterir. B) Net yatırım negatif olur. C) SMH, GSMH dan büyük olur. D) GSMH hesaplamalarında hem nihai hem de ara malları dikkate alınmış demektir. E) Faktör giderleri, faktör gelirlerinden fazladır. Doğru cevap A şıkkıdır. 12