Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 36, Aralık 2016, s. 1-13

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 36, Aralık 2016, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Prof. Dr. Meral GÜVEN Anadolu Üniversitesi mguven@anadolu.edu.tr Öğrt. Funda ÇIRAY ÖZKARA Şehit Mutlu Yıldırım Ortaokulu, Eskişehir fcry1085@hotmail.com Öğrt. Gürhan ÖZKARA Eskişehir Anadolu Lisesi, Eskişehir, gurhanozkara@hotmail.com TÜRKİYE DE FEN EĞİTİMİNDE ARGÜMANTASYON TEMELLİ ÖĞRENMEYLE İLGİLİ ÇALIŞMALARIN İNCELENMESİ 1 Öz Eğitim kurumlarında bireylere sunulan fen eğitiminin öğrenme-öğretme sürecinde öğretmenler tarafından birden fazla öğrenme yaklaşımı, yöntemi, teknik ve uygulamalarından yararlanılmaktadır. Bu uygulamalardan biri olan argümantasyon, öğrencilerin öğrenmesini sağlamak için günlük zorluklara karşı bilimsel uygulamalara başvurmak ve bir sonucun gerçeğine diğer bireyleri ikna etmek için savunulabilir yollar geliştirmek gibi eylemleri yapabilmek için karmaşık bir akıl yürütme süreci olarak tanımlanmaktadır (Bulgren, Ellis ve Marquis,, s.82). Bu araştırmada fen eğitiminde argümantasyon temelli öğrenme ile ilgili Türkiye deki akademik dergilerde yayınlanan araştırmaların betimsel içerik analizi yapılarak, belli bir zaman süreci içerisinde fen eğitiminde argümantasyon temelli öğrenme ile ilgili ger- 1 *Bu çalışma Ekim 2015 tarihinde Adana da düzenlenen Üçüncü Uluslararası Eğitim Programları ve Öğretim Kongresinde sunulan sözlü bildirinin yeniden düzenlenmiş ve genişletilmiş biçimidir.

2 çekleştirilen araştırmalardaki eğilimleri ortaya koymak ve bir durum değerlendirmesi yapmak amaçlanmıştır. Anahtar kelimeler: Fen eğitimi, argümantasyon temelli öğrenme, betimsel içerik analizi DEVELOPMENT OF ARGUMENTATION BASED LEARNING IN SCIENCE EDUCATION IN TURKEY Abstract Multiple learning approaches, methods, techniques and practices are utilized by teachers in the teaching-learning process of science education offered to individuals in educational institutions. Among these applications, argumentation, is defined as a complex reasoning process to perform actions such as improving defensible ways to convince others of the truth of a conclusion and to apply the scientific practice against everyday challenges to ensure student learning (Bulgren, Ellis & Marquis,, p.82). The purpose of the present study is to conduct descriptive content analysis of research about argumentation based learning in science education published in academic journals in Turkey, to reveal the trend in a certain time period related to the researches about argumentation based learning in science education and to carry out an assessment of the situation. In this respect, it s aimed to assist researchers and practitioners in the identification of priority areas regarding argumentation-based learning in science education. 2 Keywords: Science education, argumentation based learning, descriptive content analysis. 1. GİRİŞ Eğitim kurumlarında bireylere sunulan fen eğitiminin öğrenme-öğretme sürecinde öğretmenler tarafından birden fazla öğrenme yaklaşımı, yöntemi, teknik ve uygulamalarından yararlanılmaktadır. Bu uygulamalardan biri olan argümantasyon, öğrencilerin öğrenmesini sağlamak için günlük zorluklara karşı bilimsel uygulamalara başvurmak ve bir sonucun gerçeğine diğer bireyleri ikna etmek için savunulabilir yollar geliştirmek gibi eylemleri yapabilmek için karmaşık bir akıl yürütme süreci olarak tanımlanmaktadır (Bulgren, Ellis ve Marquis,, s.82). Argümantasyon, bilgi edinmek ve karmaşık bir soruna daha ayrıntılı bir anlam geliştirmek için anahtar bir strateji olarak da düşünülmektedir. Argümantasyon becerileri, öğrencileri bilgili vatandaşlar olarak hareket etmeleri için hazırlamada ve fen eğitiminde önemli bir rol oynamaktadır (Hefter, Berthold, Renkl, Riess, Schmid vw Fries,, s ). Fen eğitiminde öğrencilerin yeni bilgilerini yapılandırma sorununu belirten argümantasyonun rolü, uluslararası alanyazında artan bir biçimde vurgulanmaktadır (Sampson and Clark 2008; Schwarz and De Groot 2007; Driver et al. 2000; Duschl et al. 1999; Jimenez-Aleizandre et al. 2000; Kelly and Takao 2002; Erduran and Jimenez-Aleixandre 2007; Castells et al den akt. Macagno ve Konstantinidou, 2013, s.226; Duschl and Osborne 2002; Mason and Scirica 2006; Erduran and Jime nez-aleixandre 2008; Kuhn 2010; Quinn et al den akt. Hefter, Berthold, Renkl, Riess, Schmid ve Fries,, s.930). Son yıllarda Türkiye de fen eğitiminde

3 ön plana çıkan argümantasyon temelli öğrenme ise, kısaca bilimsel tartışma süreci olarak nitelendirilebilir. Argümantasyon temelli öğrenme (ATÖ) ile ilgili çalışmaların Türkiye de ilkokullar ve ortaokullar için güncellenen Fen Bilimleri dersi öğretim programı (MEB, 2013) ile ayrı bir önem kazandığı düşünülmektedir yılında güncellenen Fen Bilimleri dersi öğretim programında argümantasyon kavramına araştırma-sorgulama stratejisi kapsamında yer verilmiş ve Benimsenin Stratejiler ve Yöntemler başlığı altında kısaca değinilmiştir. Belirtilen öğretim programında ise ATÖ ayrıntılı bir biçimde açıklanmamıştır. Türkiye de son yıllarda araştırmacılar tarafından ATÖ yü temel alan birçok kitap, tez, makale ve bildiri çalışması yapılmaktadır. ATÖ ile ilgili özellikle fen eğitimi kapsamında gerçekleştirilen çalışmaların belirlenmesi ve bir durum değerlendirmesi yapılmasının faydalı olacağı düşünülmektedir. Türkiye de fen eğitimi alanında gerçekleştirilen bu çalışmaları irdeleyen ve sonuçlarını tanımlayıcı boyutta değerlendiren herhangi bir çalışma yer almamaktadır. Bu nedenle araştırmacıların ve ATÖ yü sınıflarında kullanacak olan öğretmenlerin de var olan çalışmalardan haberdar olmaları ve mevcut durumu değerlendirebilmeleri adına fen eğitiminde ATÖ ile ilgili araştırmaların incelenmesine gereksinim duyulmuştur. Bu araştırmada fen eğitiminde ATÖ ile ilgili Türkiye deki akademik dergilerde yayınlanan araştırmaların betimsel içerik analizi yapılarak, belli bir zaman süreci içerisinde fen eğitiminde ATÖ ile ilgili gerçekleştirilen araştırmalardaki eğilimleri ortaya koymak ve bir durum değerlendirmesi yapmak amaçlanmıştır. Bu doğrultuda fen eğitiminde ATÖ ile ilgili olarak öncelikli alanların belirlenmesi konusunda araştırmacılara ve uygulayıcılara yardımcı olunması hedeflenmektedir. Bu genel amaç doğrultusunda araştırmada şu sorulara yanıt aranacaktır: 3 Türkiye de Fen eğitiminde argümantasyon temelli öğrenme ile ilgili yapılmış olan çalışmalar dikkate alındığında; 1. Çalışmaların yıllara göre dağılımı nasıldır? 2. Çalışmaların amaçları nelerdir? 3. Çalışmaların çalışma gruplarına göre dağılımı nasıldır? 4. Çalışmalarda kullanılan araştırma yöntem ve desenlerinin dağılımı nasıldır? 5. Çalışmalarda kullanılan veri toplama araçlarının türlerine göre dağılımı nasıldır? 6. Çalışmalarda kullanılan veri analizi yöntemlerinin dağılımı nasıldır? 7. Çalışmalarda ne tür sonuçlar elde edilmiştir? 2. YÖNTEM Araştırmanın amacı doğrultusunda nitel veri toplama yöntemlerinden doküman incelemesi aracılığıyla veriler toplanmıştır. Bu araştırma içerik analizi çalışmaları içerisinde yer alan bir betimsel içerik analizi çalışmasıdır. Betimsel içerik analizi; belirli bir konu üzerinde nitel ve nicel olarak yapılan çalışmaların ele alınıp eğilimlerinin ve araştırma sonuçlarının tanımlayıcı bir boyutta değerlendirilmesini içeren sistematik çalışmalar olarak tanımlanmaktadır (Çalık ve Sözbilir,, s.34). Bu araştırmada da Türkiye de fen eğitiminde ATÖ ile ilgili olarak son 10 yılda gerçekleştirilen araştırmaların incelenmesi ve araştırmalarda nasıl bir eğilim olduğunun tespit edilmesi amaçlandığından betimsel içerik analizi kullanılmıştır. Bu araştırma fen eğitiminde ATÖ konusuna yönelik olarak Türkiye de yılları arasında yayımlanmış araştırmaların analizinden oluşmaktadır. Bu süreçte yapılmış olan ve hakemli dergilerde yayımlanan 15 makale çalışma kapsamına alınarak incelenmiştir. Çalışmaların seçi-

4 minde Google Akademik arama motoru, TÜBİTAK ULAKBİM DergiPark ve ASOS veri tabanlarında indekslenen ilgili dergiler taranmış, researchgate, newwsa (E-Journal of New World Sciences Academy) gibi veri tabanlarından da faydalanılmıştır. Çok sayıda tez, kitap, makale ve bildiri çalışmasına ulaşılmış, bu çalışma kapsamında makale çalışmaları ele alınmıştır. Doküman incelemesi ile elde edilen 15 makale çalışmasının incelenmesi sürecinde elde edilen veriler betimsel içerik analizi tekniği kullanılarak analiz edilmiştir. Çalışmaların her biri betimsel içerik analizine tabi tutularak çalışmanın amacı, konu alanı, yöntemi, veri toplama araçları, kullanılan veri analizi yöntemleri ve elde edilen sonuçlar bağlamında incelenmiştir. Elde edilen veriler frekansa dayalı olarak yorumlanmış, yer yer tablo ve grafikler kullanılarak gösterilmiştir. Bununla birlikte, araştırmacılardan ikisi elde ettikleri verileri karşılaştırmış, görüş birliği ve görüş ayrılığı olan maddeler belirlenmiştir. Araştırmanın güvenirlik hesaplaması için Miles ve Huberman ın (1994, s. 64) önerdiği güvenirlik formülü kullanılmıştır. Bu araştırmada yapılan hesaplamalar sonucunda araştırmanın güvenirliği %94 çıkmış ve araştırma güvenilir kabul edilmiştir. 3. BULGULAR VE YORUM Bu bölümde araştırma sonucunda elde edilen bulgulara yer verilmiştir. Elde edilen bulgulara dayalı olarak açıklama ve yorumlar yapılmış; bulgular alt amaçlara uygun olarak değerlendirilmiştir Çalışmaların Yıllara Göre Dağılımı İle İlgili Bulgular 4 Türkiye de Fen eğitiminde ATÖ ile ilgili yapılmış olan çalışmaların eğilimleri dikkate alındığında Çalışmaların yıllara göre dağılımı nasıldır? sorusuna ilişkin doküman analizi sonucunda elde edilen bulgular Tablo 1 de gösterilmiştir. Tablo 1. Makalelerin yıllara göre dağılımları Yıl Makale Sayısı TOPLAM 15 Tablo 1 de görüldüğü üzere fen eğitiminde ATÖ ile ilgili olarak hazırlanan makale çalışmalarının 2011 yılından sonra gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır. Özellikle yılında ATÖ ile ilgili gerçekleştirilen makale sayısının artış gösterdiği görülmektedir. ATÖ ile ilgili çalışmaların Türkiye de ilkokullar ve ortaokullar için güncellenen Fen Bilimleri dersi öğretim programı (MEB, 2013) ile ayrı bir önem kazandığı düşünülmektedir. Bu güncellemenin yılında yayımlanan makale sayısının artışına da bir etkisi olabilir. (2010 yılından önce de nadir sayıda örneğin, 2009

5 yılında bir makaleye rastlanmıştır yılından günümüze kadar yapılan 37 tezin yanında araştırma sayısının da oldukça arttığı gözlemlenmiştir. Özellikle yılları arasında tezlerin yoğunluklu olarak tamamlandığı ve bu tezlerin makale çalışmasına dönüştürülmesi, ATÖnin öğrenme yaklaşımları ile ilgili konuları temel alan kitaplar içerisinde yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanması gibi nedenlerin de yılındaki artışta önemli bir etken olduğu söylenebilir Çalışmaların Amaçları İle İlgili Bulgular Türkiye de Fen eğitiminde ATÖ ile ilgili yapılmış olan çalışmaların eğilimleri dikkate alındığında Çalışmaların amaçları nelerdir? sorusuna ilişkin doküman analizi sonucunda elde edilen bulgular Tablo 2 de gösterilmiştir. Tablo 2. Makalelerin Amaçlara Göre Dağılımları Yazar, Yıl Amaç 1 Tümay ve Köseoğlu, 2011 Kimya öğretimi dersi sonucunda öğretmen adaylarının argümantasyonla öğretim hakkında hangi anlayışları geliştirdiklerini incelemek. 2 Kıngır, Geban ve Günel, 2011 Kimya derslerinde kimyasal değişim ve karışımlar konularının öğretilmesinde uygulanan ATBÖ yaklaşımını öğrencilerin görüşlerine dayalı olarak değerlendirmek. 3 Zengin, Keçeci ve Kırılmazkaya, 2012 İlköğretim öğrencilerinin bir sosyo-bilimsel konu olan nükleer enerji kullanımı, nükleer santrallerin riskleri ve faydaları hakkındaki farkındalıklarını ölçmek, arttırmak ve çevreye duyarlılıklarını geliştirmek. 4 Türköğuz ve Cin, 2013 Argümantasyon yönteminin kavram karikatürleriyle birlikte fen ve teknoloji öğretiminde kullanılmasının ilköğretim öğrencilerinin kavramsal anlamaları üzerindeki etkilerinin araştırılması. 5 Yeşildağ Hasançebi ve Günel, 2013 ATBÖ yaklaşımının ilköğretim düzeyindeki öğrencilerin kimya konularındaki başarıları üzerine etkisini araştırmak. 6 Köse, 2013 ATBÖ nün öğrencilerin taşıma ve dolaşım sistemi ile ilgili akademik başarıları ve Biyoloji dersine yönelik tutumlarına etkisini ve Ortaöğretim öğretmenlerinin ATBÖ ile ilgili bilgi ve tutumlarını araştırmak. 7 Kabataş Memiş, ATBÖ yaklaşımının ve öz değerlendirmenin uygulandığı ilköğretim öğrencilerinin bakış açısıyla fen derslerini değerlendirmek. 8 Çetin, Kutluca ve Kaya, 9. sınıf lise öğrencilerinin gazlar konusunda argümantasyon sürecine dâhil edilerek argümantasyon kalitelerindeki değişimi incelemek. 9 Aydın ve Kaptan, Hizmet öncesi öğretmen eğitiminde argümantasyonun farklı şekillerde işleniş modelinin fen-teknoloji öğretmen adaylarının biliş üstü ve mantıksal düşünme becerilerine 5

6 etkisini inceleyerek, argümantasyonla ilgili görüşlerin belirlenmesi. 10 Demirbağ ve Günel, Modsal betimleme eğitiminin öğrencilerin fen başarılarına, argüman kurma ve yazma becerilerine etkisini araştırmak. 11 Kutluca, Çetin ve Doğan, Alan bilgi seviyesiyle, bilimsel argümantasyon kalitesi arasındaki ilişki araştırılarak, fen ve teknoloji öğretmen adaylarına bilimsel argümantasyon becerisi kazandırmaya çalışmak. 12 Yıldırır ve Nakiboğlu, Kimya öğretmenleri ve öğretmen adaylarının, kimya derslerinde kullandıkları argümantasyon süreçlerinin belirlenmesi. 13 Kariper, Akarsu, Slisko, Corona, ve Radovanovic, 14 Öğreten ve Uluçınar Sağır, Fen bilgisi bölümünde yüksek lisans yapan öğrencilerin fen ve teknoloji dersinde kazanılması istenen argümantasyon ve bilimsel düşünme becerilerinden problem çözme becerilerini ortaya çıkarmak. Argümantasyona dayalı etkinliklerin öğrencilerin akademik başarısına ve tartışma becerilerinin gelişmesine etkisini araştırmak. 15 Ulu ve Bayram, 2015 Fen ve Teknoloji dersinde laboratuvar uygulamalarında ATBÖ yaklaşımının öğrencilerin kavram öğrenme düzeylerine etkisini araştırmak. 6 Tablo 2 de görüldüğü gibi, Türkiye de Fen eğitiminde ATÖ ile ilgili yapılmış olan çalışmaların amaçlarının daha çok Kimya öğretimi ve Fen ve Teknoloji Öğretimi konuları kapsamında ve yine ATÖ nün genellikle öğrencilerin akademik başarı, tutum, kavram öğrenme, biliş üstü, mantıksal düşünme, tartışma ve yazma gibi çeşitli becerilerine etkisini belirlemek olduğu görülmektedir. ATÖ nün ve uygulandığı fen derslerinin öğrencilerin görüşlerine dayalı olarak değerlendirilmesinin amaçlandığı çalışmaların da sayıca fazla olduğu anlaşılmaktadır. Öğretmen adaylarının alan bilgisi seviyesi ile bilimsel argümantasyon kalitesi arasındaki ilişki gibi ilişkileri amaçlayan çalışmaların yanı sıra öğrencilere bilimsel argümantasyon becerisi kazandırma, öğrencilerin çevreye duyarlılıklarını geliştirme gibi amaçlara sahip olan çalışmalar da yer almaktadır. Ortaokul ve ortaöğretim öğrencilerinin ve öğretmen adaylarının dışında yüksek lisans yapan öğrencilerin de fen ve teknoloji dersinde kazanılması istenen argümantasyon ve bilimsel düşünme becerilerinden problem çözme becerilerini ortaya çıkarmak gibi becerilerinin tespit edilmesinin amaçlandığı çalışmalar da bulunmaktadır. Ayrıca bazı çalışmalarda öğretmenlerin ATÖ ile ilgili tutumlarının ve kullandıkları argümantasyon süreçlerinin belirlenmesinin amaçlandığı anlaşılmaktadır. Tümay ve Köseoğlu, 2011; Kıngır, Geban ve Günel, 2011; Zengin, Keçeci ve Kırılmazkaya, 2012; Türköğuz ve Cin, 2013; Yeşildağ Hasançebi ve Günel, 2013; Köse, 2013; Kabataş Memiş, ; Çetin, Kutluca ve Kaya, ; Aydın ve Kaptan, ; Demirbağ ve Günel, ; Kutluca, Çetin ve Doğan, ; Yıldırır ve Nakiboğlu, ; Kariper, Akarsu, Slisko, Corona, ve Radovanovic, ; Öğreten ve Uluçınar Sağır, ; Ulu ve Bayram, 2015

7 3.3. Çalışmaların Yöntem Bölümleri İle İlgili Bulgular Türkiye de Fen eğitiminde ATÖ ile ilgili yapılmış olan çalışmaların eğilimleri dikkate alındığında Çalışmaların çalışma gruplarına göre dağılımı nasıldır?; Çalışmalarda kullanılan araştırma yöntem ve desenlerinin dağılımı nasıldır?; Çalışmalarda kullanılan veri toplama araçlarının türlerine göre dağılımı nasıldır?; Çalışmalarda kullanılan veri analizi yöntemlerinin dağılımı nasıldır? sorularına ilişkin doküman analizi sonucunda elde edilen bulgular yöntem bölümü olarak adlandırılarak tek bir tablo ile gösterilmiştir. Çalışmaların yöntem boyutu ile ilgili bulgular Tablo 3 te yer almaktadır. Tablo 3. Makalelerin Yöntem Bölümü Boyutuna Göre Dağılımları Yazar, Yıl 1 Tümay ve Köseoğlu, Yeşildağ Hasançebi ve Günel, 2013 YÖNTEM Verilerin Çözümlenmesi Kuram (grounded theory) veri çözümleme Çalışma Grubu Kimya öğretmen adayı 9.sınıf öğrencileri 2 Kıngır, Geban ve Günel, Zengin, Keçeci ve Kırılmazkaya, Türköğuz ve Cin, sınıf öğrencileri 7.sınıf öğrencileri 8.sınıf öğrencileri 6 Köse, sınıf öğrencileri ve Fizik, Kimya ve Biyoloji öğretmenleri N Veri Toplama Araçları 23 Açık uçlu soru formu. Çalışma kâğıtları, derslerin video kayıtları, araştırmacıların gözlem ve günlükleri 32 Yarı yapılandırılmış görüşme formu 21 Nükleer Santral Başarı Testi 54 Kavramsal Anlama Testi 53 Ünite Tabanlı Fen Başarı Testi ve ATBÖ rapor formu 60 Başarı testi, öğrenci görüşme formu, Biyoloji Tutum Ölçeği, Öğretmenlerin ATBÖ ile ilgili Ça- Araştırma Deseni Nitel (Durum lışması) Nitel Tümevarım / içerik analizi Nicel Yöntem (öntest-sontest tek deney gruplu desen) Nicel (Ön testson test kontrol gruplu yarı deneysel desen) Nicel (Yarı deneysel desen) Karma Yöntem (yarıdeneysel karma araştırma deseni, görüşme var) Bağımlı örnekleme t testi Gruplar t testi Tek yönlü ANOVA, korelasyon, regresyon ve metin çözümlemesi T testi, görüşme yanıtları örnek cevaplar ve frekanslar biçiminde sunulmuş. 7

8 Tutum Testi 7 Kabataş Memiş, 8 Çetin, Kutluca ve Kaya, 9 Aydın ve Kaptan, 10 Demirbağ ve Günel, 6.sınıf öğrencileri 9.sınıf öğrencileri Fen Bilgisi öğretmen adayları Fen Bilgisi öğretmen adayları 63 Yarı yapılandırılmış görüşme formu 32 Hayaletli Ev senaryosu ile argümanlar oluşturulmuş 135 Üst Bilişe Yönelimli Sınıf Çevresi Ölçeği-Fen, Mantıksal düşünme becerileri ölçeği, Görüşme soruları, dokümanlar, etkinlik örnekleri ve sunumlar, ödevler, ünite planları, posterler, öğrenci günlükleri 119 Konu Tabanlı başarı sınavları (ara ve yılsonu sınavları) ile öğrencilerin dönem boyunca yazma aktiviteleri olarak kullandıkları ATBÖ rapor şablonu Nitel (görüşme) Ça- Nitel (Durum lışması) Karma (Öntest-sontest kontrol gruplu desen ve görüşme) Karma (Yarı-deneysel desen) Tümevarım / içerik analizi Toulmin Argüman Modeli ne dayalı olarak geliştirilen bir araç Nicel veriler için bağımlı ve bağımsız örneklemler t testi, nitel veriler için betimsel ve içerik analizi Tek yönlü varyans analizi (F testi); 1. Alt problem için etki büyüklüğü değeri için eta kare değerleri; 2. Alt problem için yine tek yönlü varyans analizi (One way ANO- VA); 3. ve 4. Alt problemler için çok yönlü Varyans Analizi (MAVO- VA); 5. Alt problem için de korelasyon 8

9 11 Kutluca, Çetin ve Doğan, 12 Yıldırır ve Nakiboğlu, 13 Kariper, Akarsu, Slisko, Corona, ve Radovanovic, 14 Öğreten ve Uluçınar Sağır, Fen Bilgisi öğretmen adayları Kimya öğretmeni ve kimya öğretmen adayları Yüksek lisans öğrencisi ve fen ve teknoloji öğretmenleri 4.sınıf öğrencileri 54 Klonlama Kavramsal Anlama Testi 8 Argümantasyon Süreçlerinin Kodlanması isimli gözlem formu 10 Bir açık uçlu soru ve görüşme soruları 29 Başarı testi, çalışma yaprakları Karma (Uygulamalar + yarı yapılandırılmış görüşme) Nitel (Durum Çalışması) Nitel (Görüşme) Nicel (Yarı-deneysel desen) analizi yapılmış. Öğrencilerden toplanan sınav sonuçları gibi nicel verilerin yanı sıra dönem boyunca hazırladıkları laboratuvar raporları da nitel veri olarak metin analizi yoluyla çözümlenmiş ve puanlanmıştır Nitel veriler tümevarımcı içerik analizi ile argümanlar; nicel veriler Erduran, Simon ve Osborne (2004) tarafından geliştirilen analitik değerlendirme Videolar transkripsiyon yöntemiyle yazılı hale getirilmiş ve betimsel analiz Bence betimsel analiz Mann Whitney U testi ve Wilcoxon işaretli sıralar testi 9

10 15 Ulu ve Bayram, Kavram Testi Nicel Yöntem (ön ve son test kontrol gruplu yarı deneysel desen) öğ- 7.sınıf rencileri Kolmogorov- Smirnov testi, bağımlı ve bağımsız grup t testi Tablo 3 te görüldüğü gibi makalelerin çalışma grubunu genellikle ortaöğretim 9.sınıf öğrencileri ve öğretmen adayları oluşturmaktadır. Ortaokul eğitim basamağındaki öğrencileri dikkate alan 5 çalışma yer alırken, ilkokul basamağındaki öğrencilerle 1, yüksek lisans öğrencileriyle 1 ve öğretmenlerle 2 çalışma gerçekleştirilmiştir. Çalışmalarda veri toplama aracı olarak başarı testlerinin ve yarı yapılandırılmış görüşme formlarının ön plana çıktığı söylenebilir. Çalışma yaprakları, derslerin video kayıtları, gözlem formları gibi verilerle desteklenen çalışmaların yanı sıra oluşturulan senaryoların veri kaynağı olarak kullanıldığı ve tutum ölçeği gibi farklı ölçeklerle verilerin toplandığı çalışmalar da yer almaktadır. Tablo 3 e göre araştırma yöntemi olarak 6 nitel, 5 nicel ve 4 karma yöntemden yararlanılan makalelerin olduğu ve görüşme yönteminin kullanıldığı nitel araştırmaların ön plana çıktığı söylenebilir. Nitel verilerin daha çok tümevarım/içerik ile betimsel analizin kullanıldığı gözlemlenirken, kuram veri çözümlemesi ile Toulmin Argüman Modeli ne dayalı olarak geliştirilen bir aracın kullanıldığı farklı makaleler de yer almaktadır. Nicel veriler için ise bağımlı ve bağımsız örneklemler t testinin ağırlıklı olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca nicel veriler için Erduran, Simon ve Osborne (2004) tarafından geliştirilen analitik değerlendirme, Tek yönlü ANO- VA, korelasyon, regresyon ve metin çözümlemesi gibi veri analiz yöntemlerinin de kullanıldığı çalışmaların olduğu görülmektedir Çalışmaların Sonuçları İle İlgili Bulgular Türkiye de Fen eğitiminde ATÖ ile ilgili yapılmış olan çalışmaların eğilimleri dikkate alındığında Çalışmalarda ne tür sonuçlar elde edilmiştir? sorusuna ilişkin doküman analizi sonucunda elde edilen bulgular Tablo 4 te gösterilmiştir. Tablo 4. Makalelerin Çalışma Sonuçlarının Yıllara Göre Dağılımları Yıl Olumlu etki Bazı becerilerde olumlu etki Anlamlı bir ilişki yok TOPLAM Tablo 4 de görüldüğü gibi, makalelerin büyük çoğunluğunda ATÖ nün olumlu etki gösterdiği yönünde bulgular elde edilmiştir. Çalışmaların çok az bir bölümünde sadece bazı becerilerde olumlu etki sağladığı yönünde bulgular elde edilirken kimi değişkenler ile arasında bir ilişki bulunmadığı yönünde de yine az sayıda araştırma olduğu belirlenmiştir.

11 4. Sonuç ve Tartışma Türkiye de fen eğitiminde ATÖ yü temel alan ve farklı eğitim kademelerindeki etkisini inceleyen tez, bildiri ve makale gibi çok sayıda çalışma yapılmıştır. Bu araştırmada fen eğitiminde ATÖ ile ilgili Türkiye deki akademik dergilerde yayınlanan araştırmalardaki eğilimleri ortaya koymak ve bir durum değerlendirmesi yapmak amaçlanmıştır. Fen eğitiminde ATÖ ile ilgili olarak hazırlanan makale çalışmalarının 2010 yılından sonra gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır. Özellikle yılında ATÖ ile ilgili gerçekleştirilen makale sayısının artış gösterdiği görülmektedir. ATÖ ile ilgili çalışmaların Türkiye de ilkokullar ve ortaokullar için güncellenen Fen Bilimleri dersi öğretim programı (MEB, 2013) ile ayrı bir önem kazandığı düşünülmektedir. Bu güncellemenin yılında yayımlanan makale sayısının artışına da bir etkisi olabilir. Yeşildağ-Hasançebi ve Günel (2013), argümantasyonun Türkiye de uygulanmaya başlandığı ancak sınırlı sayıda çalışmanın olduğu ifadeleri ile Öğreten ve Uluçınar (, s.78) son beş yılda Türkiye de fen eğitiminde argümantasyon ile ilgili yapılan çalışmaların yoğunlaştığı ve yıllara göre giderek arttığı görüşü ile bu sonuçları desteklemektedir. Türkiye de Fen eğitiminde ATÖ ile ilgili yapılmış olan çalışmaların amaçlarının daha çok Kimya öğretimi ve Fen ve Teknoloji Öğretimi konuları kapsamında ATÖ nün genellikle öğrencilerin akademik başarı, tutum, kavram öğrenme, biliş üstü, mantıksal düşünme, tartışma ve yazma gibi çeşitli becerilerine etkisini belirlemek olduğu anlaşılmıştır. Bu durumun bir nedeni olarak argümantasyonun bireylerin bilimsel olarak düşünmesini, bilgiyi sorgulamasını, bilgiyi üretmesini, kendini ifade edebilmesini, bilgisini savunabilmesini ve işbirliği halinde bilgiyi paylaşmasını sağlayabilmesi (Yıldırır ve Nakiboğlu, ) olarak ifade edilebilir. 11 Makalelerin çalışma grubunu genellikle ortaöğretim 9.sınıf öğrencileri ve öğretmen adayları oluşturmaktadır. Yeşildağ-Hasançebi ve Günel (2013), ATÖ uygulamalarının üniversite düzeyinde fizik ve biyoloji, lise düzeyinde kimya ve ilköğretim düzeyinde fizik konularında yapıldığını belirtmişlerdir. Çalışmalarda veri toplama aracı olarak başarı testlerinin ve yarı yapılandırılmış görüşme formlarının ön plana çıktığı söylenebilir. 6 nitel, 5 nicel ve 4 karma yöntemden yararlanılan makalelerin olduğu görüşme yönteminin kullanıldığı nitel araştırmaların ön plana çıktığı söylenebilir. Nitel verilerin analizinde daha çok tümevarım/içerik ile betimsel analizin kullanıldığı gözlemlenirken; Nicel veriler için bağımlı ve bağımsız örneklemler t testinin ağırlıklı olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. İncelenen 15 makale çalışmasından on ikisinin katılımcılar üzerinde olumlu bir etki gösterdiği sonucu Yeşildağ-Hasançebi ve Günel in (2013) çalışmalarında da ATÖ yaklaşımının yapılan çalışmalarda öğrenme-öğretme sürecinde olumlu sonuçlar gösterdiği açıklaması ile örtüşmektedir. Çetin, Kutluca ve Kaya (, s.58) ise argümantasyonun fen sınıflarındaki işlevine yönelik yapılan çalışmaların miktar olarak az olduğunu belirtmişlerdir. Çetin, Kutluca ve Kaya nın () bu görüşü de çalışmanın bulguları ile örtüşmektedir. Bu çalışmada karma yöntemden yararlanılan bazı çalışmalarda bazı becerileri katılımcıların kazanamadığı veya olumlu sonuçlara ulaşılamadığı görülmüştür. Bireylerin fen ile ilgili kavramları anlaması ve öğrenebilmesi, çevreyi yorumlaması küçük yaşlarda başlamaktadır. Öğrencilerin feni günlük yaşamlarında yorumlayıp, kullanabilmeleri ve fen okuryazarı bireyler olarak yetiştirilebilmeleri için öğretmenlerin özellikle ilkokul düzeyinde, öğretim sürecinde ATÖ sürecinden yararlanmalarının faydalı olacağı düşünülmektedir. Bu ça-

12 lışmada ise çalışma gruplarının daha çok ortaokul ve üzerindeki eğitim basamaklarını kapsadığı görülmüştür. Bundan sonraki ATÖ ile ilgili çalışmaların ilkokul düzeyinde ve yükseköğretim düzeyinde gerçekleştirilmesi araştırma sonuçlarına göre önerilebilir. Özellikle ATÖ uygulamalarının daha etkili olabilmesi açısından öğretmen eğitimi programlarına yansıtılması ve belirtilen programlara uygulama çalışmalarına yönelik örneklerin yerleştirilmesi sürecin etkililiğini arttıracaktır. KAYNAKLAR Aydın, Ö. ve Kaptan, F. (), Fen teknoloji öğretmen adaylarının eğitiminde argümantasyonun biliş üstü ve mantıksal düşünme becerilerine etkisi ve argümantasyona ilişkin görüşler, Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi Journal of Educational Sciences Research, 4 (2), s argu- Edu- Bulgren, J. A., Ellis, J. D. ve Marquis, J. G. (), The use and effectiveness of an mentation and evaluation intervention in science classes, Journal of Science cation and Technology, 23 (1), s Çalık, M. ve Sözbilir, M. (), İçerik analizinin parametreleri, Eğitim ve Bilim. 39 (174), s Çetin, P. S., Kutluca, A. Y. ve Kaya, E. (), Öğrencilerin argümantasyon kalitelerinin incelenmesi, Fen Eğitimi ve Araştırmaları Derneği Fen Bilimleri Öğretimi Dergisi, 2 (1), s Demirbağ, M. ve Günel, M. (), Argümantasyon tabanlı fen eğitimi sürecine modsal betimleme entegrasyonunun akademik başarı, argüman kurma ve yazma becerilerine etkisi, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri/Educational Sciences: Theory & Practice, 14(1), s Hefter, M. H., Berthold, K., Renkl, A., Riess, W., Schmid, S. & Fries, S. (), Effects of a training intervention to foster argumentation skills while processing conflicting scientific positions, Instructional Science, 42 (6), p Kabataş Memiş, E. (), İlköğretim öğrencilerinin argümantasyon tabanlı bilim öğrenme yaklaşımı uygulamalarına ilişkin görüşleri, Kastamonu Eğitim Dergisi, 22 (2), s Kariper, İ. A., Akarsu, B., Slisko, J., Corona, A. ve Radovanovic, J. (), Fen ve teknoloji öğretmenlerinin argümantasyon tabanlı bilim öğrenme becerileri, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 30(3), s Kıngır, S., Geban, Ö. ve Günel, M. (2011), Öğrencilerin Kimya derslerinde argümantasyon tabanlı bilim öğrenme yaklaşımının uygulanmasına ilişkin görüşleri, Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 32, s Kırbağ Zengin, F., Keçeci, G. ve Kırılmazkaya, G. (2012), İlköğretim öğrencilerinin nükleer enerji sosyo-bilimsel konusunu online argümantasyon yöntemi ile öğrenmesi, e- Journal of New World Sciences Academy, 7(2), s

13 Köse, E. Ö. (2013), Taşıma ve Dolaşım ünitesinin öğretiminde argümentasyon tabanlı bilim öğrenme yaklaşımının etkisi, Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3 (3), s Kutluca, A. Y., Çetin, P. S. ve Doğan, N. (), Bilimsel argümantasyon kalitesine alan bilgisinin etkisi: Klonlama bağlamı, Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi (EFMED), 8 (1), s Macagno, F. ve Konstantinidou, A. (2013), What students arguments can tell us: Using argumentation schemes in Science Education, Argumentation, 27, s MEB. (2013), İlköğretim Kurumları (İlkokullar ve Ortaokullar) Fen Bilimleri Dersi (3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı, Ankara. Miles, M.B. ve Huberman, A.M, (1994), Qualitative Data Analysis (2 nd Ed.), Thousand Oaks, CA: Sage Publications. Öğreten, B. ve Uluçınar Sağır, Ş. (), Argümantasyona dayalı fen öğretiminin etkililiğinin incelenmesi, Türk Fen Eğitimi Dergisi, 11 (1), s Tümay, H. ve Köseoğlu, F. (2011), Kimya öğretmen adaylarının argümantasyon odaklı öğretim konusunda anlayışlarının geliştirilmesi, Türk Fen Eğitimi Dergisi, 8 (3), s Türkoğuz, S. ve Cin, M. (2013), Argümantasyona dayalı kavram karikatürü etkinliklerinin öğrencilerin kavramsal anlama düzeylerine etkisi, Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 35, s Ulu, C. ve Bayram, H. (2015), Argümantasyon tabanlı bilim öğrenme yaklaşımına dayalı laboratuvar etkinliklerinin 7. sınıf öğrencilerinin kavram öğrenmelerine etkisi: Yaşamımızdaki elektrik ünitesi, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37 (Ocak 2015/I), s Yeşildağ Hasançebi, F. ve Günel, M. (2013), Argümantasyon tabanlı bilim öğrenme yaklaşımının dezavantajlı öğrencilerin fen bilgisi başarılarına etkisi, İlköğretim Online, 12 (4), s Yıldırır, H. E. ve Nakiboğlu, C. (), Kimya öğretmen ve öğretmen adaylarının derslerinde kullandıkları argümantasyon süreçlerinin incelenmesi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14 (2), s