belirlenmesine ve çözülmesine yönlendirmek, kolaylaştırmak ve sistematik bir yaklaşımla bu bilgi ve verileri değerlendirmek

Transkript

1 7 KALİTE ARACI

2 7 KALİTE ARACI Kalite araçları olarak adlandırılan araçlar özellikle uygulama sürecinde ortaya çıkan ve/veya çıkabilecek problemlerin; belirlenmesine ve çözülmesine yönelik bilgi ve veri üretimini yönlendirmek, kolaylaştırmak ve sistematik bir yaklaşımla bu bilgi ve verileri değerlendirmek amacına yönelik olarak tasarlanmışlardır. Kalite araçları planlama ve üretim faaliyetlerine değişik kullanım amaçları çerçevesinde kullanılabilir özelliktedirler. Bütün bu kalite araçlarında beyin fırtınası yönteminden yararlanılır.

3 İÇERİK Akış Diyagramları Histogramlar Pareto Analizi Sebep Sonuç Diyagramı Kontrol Kartları Veri Toplama Dağılım Diyagramları

4 AKIŞ DİYAGRAMLARI Akış diyagramı, bir faaliyetin, ürünün ve/veya prosesin gerçekleştirilmesinde takip edilen adımların ucuca eklenmesiyle faaliyetin, ürünün ve/veya prosesin oluşum evrelerini sıralı olarak görüntüye getirmeye yarayan bir kalite aracıdır. Bir faaliyetin, ürünün ve/veya prosesin akışı, bu işin gerçekleşmesi için gerekli olan adımların basit, anlaşılır ve doğru bir şekilde birbirine eklenmesi ile şeffaf ve herkes tarafından anlaşılır hale gelir. Sistemin anlaşırlığını sağlayan akış diyagramları, problemlerin çözümüne yönelik çalışmalarda ilk başvurulan araçlardandır.

5 AKIŞ DİYAGRAMLARI Akış diyagramları, gerçekleştirilen faaliyetin tanımlanması ile faaliyetin kontrolüne olanak sağlar. Yapılan işin anlaşılabilmesi için, akış diyagra- mında sistemi tanımlayan ifadeler açık ve seçik olmalı ve bütün detayları içermelidir. Bütün bunlar da akış diyagramlarının hazırlanması işlemi ile doğru kişilerin ilgilenmesi gereğini ortaya çıkarır.

6 Akış diyagramlarının hazırlanmasında aşağıdaki gerekler yerine getirilmelidir: Aktiviteler, kararlar, dökümanlar ve iletişimle ilgili işlemlerin türü belirlenmelidir. Girdi ve çıktı dökümanlar ile iletişimle ilgili işlemlerin türü belirlenmelidir. Sorumluluklar, yerleşim düzeni ve müşteri tedarikçi ilişkileri ortaya konmalıdır. Geçiş ve proses süresi ile ilgili gerçek değerler ve tahminler yapılmalıdır. Maliyetler ve katma değerler belirlenmelidir. Potansiyel veriler oluşturulmalıdır. Potansiyel veri gereksinimleri ve kalite geliştirme olanakları tanımlanmalıdır.

7 Akış diyagramlarının hazırlanmasında ortak bir dil oluşturmaya yönelik olarak çeşitli semboller kullanılmaktadır. Akış diyagramları değişik amaçlar ve kapsamları çerçevesinde beş ayrı türde uygulanabilir: Makro akış diyagramları Dikey akış diyagramları İş akış diyagramları Geliştirme akış diyagramları Proses akış diyagramları

8 Akış Diyagramlarının oluşturulmasında kullanılan temel sembol örneklerinden bazıları

9 PROBLEM ÇÖZÜMÜNDE İZLENMESİ GEREKEN AŞAMALARI ORTAYA KOYAN AKIŞ DİYAGRAMI Makro Akış Diyagramları: Prosesteki aktiviteleri sıralı bir şekilde gösteren akış diyagramlarıdır. Yukarıdan aşağı düzenlenebildiği gibi soldan sağa doğruda düzenlenebilir.

10 İş Akış Diyagramları: Etkileşimlerin düzeninin ve bilgi veya iş akışını göstermenin yanı sıra aktivitelerin oluşum sırasını da gösteren akış diyagramlarıdır.

11 Geliştirme Akış diyagramları: Proseste gerçekleşen aktivitelerin yanısıra sorumluluk, karar verme ve görev oluşturmaya yönelik bilgileri de içeren bireyler ve bölümler arası etkileşimlerin göstergesi olan iletişimlerin görüntülenmesini sağlar. Ayrıca geliştirme akış kullanımı ile; Proseslerin anlaşılırlığı basitleşir. Sorumluluk ve yerleşim ile ilgili aktiviteler belirginleşir. Gelişmelerin izlenmesi, proses süresinin tanımlanması ve geliştirme potansiyellerinin yorumlanabilmesi sağlanır. Tedarikçi müşteri ilişkileri ve organizasyon arasındaki yatay bağlantılar görüntüye getirilir. Tekrar işleme ve düzeltici önleyici faaliyet isteyen hata noktaları, değişimin ilk kaynağı ve değersiz adımlar ortaya çıkarılır.

12 Proses Akış Diyagramları: Proses akış diyagramları, proses geliştirme sürecinde proses tasarımına katkı sağlarken yeni ürün ve servislerin planlanmasına yönelik uygulamalara da temel veri oluşturmayı sağlar.

13 Dikey Akış Diyagramları: Prosesteki esas adımları göstermeye yönelik olarak hazırlanan akış diyagramlarıdır. Dikey akış diyagramlarında esas adımı belirlemek amacıyla adım sayısı 7 ile sınırlandırılır ki bunlarda genellikle katma değer oluşturan adımlardır.

14 HİSTOGRAMLAR Histogramlar, veri dağlımları görsel olarak gözönüne koyabilme amacıyla süreklilik gösteren verilerin basit bir istatistiksel diyagram yoluyla ortaya konmasıdır. Veriler ne denli fazla olursa elde edilecek olan dağılımın resmi de o denli açık ve anlaşılır olacaktır. Histogramlar genellikle boyut, ağırlık, sıcaklık gibi ölçülebilir özelliklerin ölçümünden elde edilen verilerin, yani çok sayıdaki gözlemin dağılımını ve belirli bir zaman içindeki değişkenliğini görüntülemekte kullanılır. Bu değişkenliğin yorumlanmasıyla nedenlerin ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmaların geliştirilmesine katkı sağlanır.

15 HİSTOGRAMLAR Histogramlar prosesi kontrol altında tutmada faydalanılabilecek en önemli araçlarından biridir. Histogramların oluşturulmasında ortalama, mod medyan, dağılım aralığı, sınıf sayısı, standart sapma gibi istatistiksel büyüklüklerden yararlanılır. Histogramların yorumlanması ile gerek görsel, gerekse sayısal değerler kullanılarak prosesin değişkenliğinin değerlendirmesine yönelik çok verimli sonuçlar elde edilir.

16 Histogramların oluşturulmasında izlenmesi gerekli adımları ve önemli noktaları özetlemek gerekirse: En az 50 ölçüm değeri veri olarak alınmalıdır. En büyük değerle en küçük değer arasındaki farktan oluşan dağılım aralığı uygun sınıf sayısına bölünmelidir. ( K=sınıf sayısı, n=veri sayısı) Bu çerçevede bir çetele diyagramı oluşturularak frekanslar belirlenmelidir. Frekanslara bağlı tekrarlanmaların çubuk diyagramına dönüştürülmesi yatay eksene ölçüm aralıklarının yerleştirilmesi ve mutlak frekans (mut H) değerlerinden göreceli frekans (gör H) değerlerine aşağıdaki bağıntı yardımı ile geçilmelidir.

17 HİSTOGRAMLAR

18 HİSTOGRAM TÜRLERİ histoğramların yorumlanması: Tanımı:Frekans merkeze yakın yerlerde yüksektir. Şekilsel olarak simetrik olup kenarlara doğru derece derece azalır. Değerlendirme:Normal dağılım sözkonusudur.

19 histoğramların yorumlanması: Tanımı:Frekans merkeze yakın yerlerde yüksek kenarlara doğru düzensiz biçimde azalmaktadır. Değerlendirme:Kolon genişliğinin doğru hesaplanıp hesaplanmadığı ve verileri toplayan operatörün ölçek okuma alışkanlıkları kontrol edilmelidir.

20 histoğramların yorumlanması: Tanımı:Histogramın ağırlıklı ortalaması merkezin solunda (sağında) dır. Frekans sol (sağ) taraftan sağ (sol) tarafa doğru derece derece azalmaktadır. Değerlendirme:Bu tip ancak alt limit (üst limit) teorik olarak ya da standartlarca sınırlandırıldığında, ya da belli bir değerin altına düşmediğinde görülür. Ayrıca, impurite miktarı % olduğunda ya da hatalı ürün ya da hatalı sayı sıfıra yakın olduğunda görülebilinir.

21 histoğramların yorumlanması: Tanımı:Histogramın ağırlıklı ortalaması merkezin en soluna (sağına) yakındır. Uçurumu andıran sol (sağ) taraftaki eğim sağ (sol) tarafa doğru derece derece azalır. Değerlendirme:Bu tip histogramlar standart dışı değerlerin seçilerek kullanılmaması durumunda görülür. Yanlış ölçüm yapılıp yapılmadığı, ölçümlerin yeterliliği, ölçüm hataları olup olmadığı kontrol edilir.

22 histoğramların yorumlanması: Tanımı:Frekans dağılım aralığı boyunca fazla değişmemektedir. Değerlendirme:Dağılımları birbirinden farklı sözkonusu olduğunda bu tip bir histogramlarla karşılaşılır. Veriler yeniden gruplandırılarak yeni histogramlar oluşturulmalıdır.

23 histoğramların yorumlanması: Tanımı:Frekans dağılım aralığının merkezinde az kenarlarında ise fazladır. Değerlendirme:Ağırlıklı ortamaları farklı iki dağılım karıştığında görülür. Örneğin: Ekipmanlar, malzemeler farklı olduğunda.

24 histoğramların yorumlanması: Tanımı:Normal dağılım gösteren bir histogramın sağında veya solunda ada görünümlü bir sıklık görülür. Değerlendirme:Verilerin doğru gruplandırılmaması sonucunda bu tip diyagramlar görülür. Geçmiş dönem verileri incelenerek proseste ölçümlerde bir hata olup olmadığı kontrol edilmelidir.ayrıca, başka bir prosese ait verilerin karışıp karışmadığı kontrol edilmelidir.

25 PARETO ANALİZİ Pareto diyagramı, bir problemin önemli sebeplerini daha az öneme sahip olan sebeplerden ayırdetmekte kullanılan bir çubuk diyagramıdır. Bu diyagram giderek azalan bir düzende bilgi verir. Pareto diyagramı aynı zamanda takım çalışması için önemli problemlerin belirlenmesinde kullanılan bir araçtır. Pareto analizi ilk defa İtalyan ekonomist Wilfredo Pareto tarafından kullanılmıştır. Problemlerin nedenleri genellikle pareto prensibine uygundur. Pareto prensibi; problemlerin büyük bir kısmının genellikle birbiri ile bağlantılı az sayıdaki ancak baskın (dominant) nedenden kaynaklandığını ifade eder. "80/20 kuralı" olarak da adlandırılan bu kalite aracı, "problemin %80 lik kısmına

26 PARETO ANALİZİ %20 lik aktivitenin neden olması ve bu önemli %20 lik payın üzerinde yoğunlaşılması" anlamına gelmektedir. Pareto analizinin faydaları şöyle sıralanabilir: Problem üstünde en önemli etkiye sahip olan faktörü belirlemek Problemleri listelemek yada sebepleri tablolamak ve her biri için oluşan hata sayısını saptamak Önem sırasına göre tablo oluşturmak Listedeki toplam hata sayısını belirlemek Her bir problemin gösterdiği % oranlarını hesaplamak Herhangi bir takım çalışmasında ortak bir karar almak ya da bir yolda birleşmek

27 PARETO ANALİZİ Pareto diyagramının oluşturulmasında dikkat edilmesi gerekli noktaları da göz önüne alarak izlenmesi gereken adımları aşağıdaki şekilde sıralamak olasıdır. Çalışan problemler veya prosesler seçilmelidir. Bölünebilir verilerde kategorilerin türü doğru olarak belirlenmelidir. Yatay eksende % oranı, düşey eksende aktivite yada sebebin gösterildiği diyagram oluşturulmalıdır. Yatay eksen eşit aralıklara bölünerek her çubuk değişik kategorileri ifade edecek şekilde tanımlamalıdır.

28 PARETO ANALİZİ En sık tekrarlanan kategori en solda yer alacak şekilde ve azalan genlikte sağa doğru daha düşük frekanslı kategorilerle devam edilmelidir. Kolay tanımlama için her çubuğu adlandırmakta fayda vardır. Diyagramın anlamlı bir başlıkla sunumu önemlidir.eğer pareto önemsizlikleri önemlilerden ayırmıyorsa verilerin değişik kategorilere ayrılması gereklidir.

29 Pareto diyagramı

30 SEBEP-SONUÇ (BALIK KILÇIĞI) DİYAGRAMLARI Sebep-sonuç diyagramları problem çözme ve proses geliştirmede çalışan takımların en çok kullandıkları kalite araçlarından birisidir. Görünüşünden dolayı balık kılçığı ve/veya 1943 yılında bu aracı ilk geliştiren kişi olan Tokyo Üniversitesi profesörlerinden Kaoru Ishikawa nın adıyla Ishikawa diyagramı olarak da adlandırılır. Sebep-sonuç diyagramı, tanımlanan proses- lerde söz konusu problemler veya geliştirme fırsatları ile öngörülen sebepler arasındaki bağların doğru ve eksiksiz olarak ortaya çıkarılmasına olanak verir. Bu aracın amacı, problemlerin ve/veya proseslerin anlaşılırlığını farklı bir bakış açısı ile ele almaktır. Sebep-sonuç diyagramları ile

31 SEBEP-SONUÇ DİYAGRAMLARI prosesteki her adım için veya her problem için genel sebeplerden yola çıkarak en ufak detaya inilir ve sebebin ortaya çıkarılması için temel bilginin ortaya konmasına olanak verir. Sebep-sonuç diyagramı temelde sebep ve sonuç olmak üzere iki kısımdan oluşur. Başarılı bir sebep-sonuç diyagramı analizi için şu yollar izlenmelidir: Problem üzerindeki tüm sebepler mümkün olduğunca göz önünde bulundurulmalıdır. Belirtiler yerine nedenler veya etkiler üzerinde çalışılmalıdır. Sorunla ilgili açıklamanın tatminkar olmasına dikkat edilmelidir. Nedenlerin belirlenmesinde mümkün olduğunca çok akış diyagramları kullanılarak çalışmaya özen gösterilmelidir.

32 SEBEP-SONUÇ DİYAGRAMLARI Sebep-sonuç diyagramları kullanılarak elde edilecek yararlar da şöyle sıralanabilir: Bu diyagram bir takım aracıdır: İnsanları birarada çalışmaya teşvik eder. Problemlerin potansiyel nedenlerinin eksiksiz listesini çıkarabilmeye olanak sağladığından dolayı eşi bulunmaz bir kalite aracıdır. Problemin gerçek sonucuna ulaşabilmek açısından veri toplanmasını yönlendirir. Çizilen diyagram, insanların çeşitlilik üzerine düşünmelerini sağlar. Belirli bir amaca ulaşmak için yapılan araştırmalarda bir yönetim aracı olarak da kullanılabilir.

33 Bu araç yardımıyla problem veya işlem içinde yer alan her konunun ele alınması mümkün olup sorunların çözümüne doğrudan ve hızlı katkı sağlanır. Önemli olan sonuca etki eden sebepleri doğru belirlemek ve sınıflandırmaktır. Bunun içinde takımın konu ile ilgili uzmanlardan oluşması şarttır. Sebep sonuç diyagramlarına iki örnek sizler için özel olarak oluşturulmuş ve faydanıza sunulmuştur.

34 Diyagram oluşturulurken bir kutu içerisinde problem (etki) yer alacak şekilde ana kılçık çizilir. Bu ana kılçığa temel kılçıklar olarak 5M (Man, Machine, Medium, Material, Method) veya daha uygun olanları yerleştirilir. Beyin fırtınası veya diğer analiz yöntemleri kullanılarak bu temel faktörlere etki eden ikincil, üçüncül,...faktörler, parametreler, yani etkili sebepler bulunur ve uygun yerlere yerleştirilir. Her kılçık veya sebep birçok alt kılçıklara veya alt alt kılçıklara sahip olabilir. Son yıllar itibarıyla 5M, 7M e doğru bir gelişme göstermekte olup diğer 2M de Management (yönetim) ile Measurability (ölçülebilirlik)tir.

35

36

37 KONTROL KARTLARI Herhangi bir proseste üretilen ürünler birbirlerine tamamen benzemezler, bir değişkenlik sözkonusudur. Bu değişkenliği gözlemlemek için kalite araçlarından biri olan kontrol kartlarına ihtiyaç duyulur. Bu araç, sürecin hem stabilitesini hem de yeterliliğini belirlemede yardımcı olur. Kontrol kartları, temelde kontrol limitlerinden ve orta hat çizgisinden oluşur. Orta hat çizgisi, alt grup değerlerinin ortalamasını temsil eder ve kalın çizgi ile belirtilir.kontrol limitleri ise kesikli çizgilerle toleransları belirtecek şekilde orta hat çizgisinin alt ve üst tarafına yerleştirilir.

38 KONTROL KARTLARI Kontrol kartları niteliksel ve niceliksel özellikler bakımından ikiye ayrılır. Niteliksel kontrol kartları ürünün geçer / geçmez, iyi / kötü diye sınıflandırılmasına dayalı olan kontrol kartlarıdır. Niceliksel kontrol kartları ise, belli bir karakteristiğin ölçü değerlerine dayanır. Bu ölçü değerleri çap, uzunluk, yüzey pürüzlülüğü vb.olabilir. Kontrol kartlarının oluşturulması ve kullanımı son derece basit olmakla beraber bir takım temel istatistiki bilgileri gerektirir. Bu istatistiki bilgiler istatistiksel proses kontrolü olarak tanımlanan kalite tekniğinin temelini oluşturur.

39 KONTROL KARTLARI

40 VERİ TOPLAMADA EN ETKİN VE VERİMLİ ARAÇ: ÇETELE DİYAGRAMI İş yoğunluğu bakımından çok yüklü işletmelerde eğer verileri toplamada uygun bir yöntem kullanılmazsa, bu veriler proses içinde kolaylıkla kaybolabilir ve çalışanların proses üzerinde yaptıkları müdahaleler verimli olmaktan çıkar. Bunun için çalışanların, işletmedeki operasyonlar sırasında verilerin nasıl toplandığını çok iyi bilmeleri ve özümsemeleri gerekmektedir. Veri toplama ve toplanan bu verileri işler hale sokmak en basit operasyon adımı için bile büyük önem taşır. Bir çetele diyagramı tablo formatında olup bugüne kadar basitliği ve ifade yeteneği ile özellikle ön plana çıkmış bir veri toplama aracıdır.

41 ÇETELE DİYAGRAMI Bu araç yardımıyla operasyon adımları hakkında kısa, net ve öz veri toplama imkanı doğar. Bir çetele diyagramı hazırlarken, bunu hazırlayan kişinin unutmaması gereken en önemli nokta verilerin bir karara varmak amacıyla toplan- dığıdır. Veriler tek başlarına hamdır ve koordine edilmemiştir. Bu şekildeki veriler hiçbir işe yaramaz. Ancak, veriler karar verebilme amacı güdülerek organize edilir ve gruplandırılırsa o zaman işe yarar hale gelirler. Bunun için de çetele diyagramı hem veri toplamada kolaylık sağlayacak şekilde hem de mümkünse bir bakışta proseste nelerin olup bittiğin gözler önüne serecek şekilde dizayn edilmelidir.

42 ÇETELE DİYAGRAMI Çetele diyagramı bir üretim sırasında nitel ve nicel verilerin toplanması için kullanılan etkili bir vasıtadır. Bir çalışmada (vardiyası saati, günü, haftası gibi) söz konusu süreçte hangi tip gelişmelerin yaşandığını gösterebilir. Bu bilgi, verilerin kolayca analiz edilmelerini sağlar. Aynı zamanda hangi konunun araştırılması gerektiğine dair kararın verilmesine de katkı sağlar. Çetele diyagramları genelde ikiye ayrılır: 1. Uygunsuz maddeler kontrol listeleri: Spesifik uygunsuzluklar listelenir. Farklı uygunsuzlukların hangi sıklıkta meydana geldiğini kontrol işaretleri belirtir. En sık rastlanan sorun görülür, fakat neden dolayı meydana geldiği belirtilmez.

43 ÇETELE DİYAGRAMI 2. Uygunsuz nedeni denetleme tabloları: Uygunsuzluklar hakkında veriler spesifik bir zaman aralığı ile ilgili olarak görülür. Farklı uygunsuzluklar sembollerle temsil edilir. Semboller uygun bölümlere nerede ve ne zaman meydana geldiğine göre kaydedilir.

44 ÇETELE DİYAGRAMI

45 DAĞILIM DİYAGRAMLARI Dağılım diyagramları bir süreç içindeki iki faktör arasındaki ilişkiyi gösterir. İki faktörün birbirini etkileyip etkilemediği veya etkiliyorsa nasıl etkilediğini belirlemek için gereklidir. Dağılım diyagramı bir x-y diyagramıdır ve yatay ekseninde problemin nedeni, dikey ekseninde ise problem yer alır. Problemin nedeni ve problem arasındaki ilişki, değişkenin aldığı ardışık değerlere karşılık gelen sonuç değerlerin ölçülmesi ile ortaya konur. Başarılı bir dağılım diyagramı oluşturabilmek için sebep-sonuç analizi desteğinde istenmeyen etkilere karşı şüpheli nedenlerin belirlenmesi gerekir. İlişkinin varlığını kesinleştirmek için çiftli değişkenlerin serisi karşılaştırılmalıdır.

46 DAĞILIM DİYAGRAMLARI Dağılım diyagramının yorumlanmasına yönelik iki genel yaklaşım söz konusudur. Diyagramda ilişkiyi görüntüleyen noktalar pozitif veya negatif olarak birbiri ile ilişkilidir ya da noktalar öylesine dağınıktır ki iki değişken arasında herhangi bir ilişkiden söz edilemez. Dağılım diyagramları göze en çok hitap eden grafik türlerinden biri olarak kabul edilir. Bu diyagramlar yardımıyla yeni fikirler ortaya koyabilme imkanı doğar.

47 DAĞILIM DİYAGRAMI TÜRLERİ X arttıkça Y de doğrusal olarak artmaktadır. X neden Y sonuç olduğunda; X kontrol edilerek hedef Y değerine ulaşılabilir. Ayrıca,X ve Y karakteristik olduğunda X değeri biliniyorsa Y değeri tahmin edilebilir.

48 DAĞILIM DİYAGRAMI TÜRLERİ X arttıkça Y de doğrusal olarak azalmaktadır. X neden faktörü Y sonuç olduğunda,x kontrol edilerek hedef Y Değerine ulaşılabilir. X ve Y karakteristik olduğunda X biliniyorsa Y tahmin edilebilir.

49 DAĞILIM DİYAGRAMI TÜRLERİ X arttıkça Y de artmaktadır,ancak aralarında açık bir ilişki yoktur. Y nin değerini etkileyen X dışında faktörler Olduğu düşünülmektedir. Y yi etkileyen diğer faktörlerde belirlenerek incelenmektedir.

50 DAĞILIM DİYAGRAMI TÜRLERİ X arttıkça Y azalmaktadır,ancak aralarında açık bir ilişki yoktur. Y nin değerini etkileyen X dışında faktörler olduğu düşünülmelidir. Y yi etkileyen diğer faktörlerde belirlenerek incelenmelidir.

51 DAĞILIM DİYAGRAMI TÜRLERİ X in artması Y yi etkilememektedir. Y yi etkileyen diğer faktörler incelenerek ilişkisi daha güçlü olan faktörler üzerinde durulmalıdır.