ÇOCUK ve ERGENLERİN DEĞERLENDİRİLMESİNDE KULLANILAN PSİKOLOJİK ve NÖROPSİKOLOJİK TESTLER

Transkript

1 ÇOCUK ve ERGENLERİN DEĞERLENDİRİLMESİNDE KULLANILAN PSİKOLOJİK ve NÖROPSİKOLOJİK TESTLER Nöropsikoloji Ders 5-8 Yrd. Doç. Şaziye Senem Başgül Klnik Psikolog Elif Mutlu Lisans 3. Sınıf HKU 2015, 2. Dönem

2 Psikolojik Değerlendirme Çeşitli psikolojik yöntemler kullanarak bireylerin yeteneklerini, davranışlarını, bireysel özelliklerini değerlendirme sürecidir.

3 Psikolojik Testler Psikolojik test, davranış örneklerinin standart ve nesnel ölçümüdür. İlgilenilen, zihinsel, duygusal ya da davranışsal boyutlarla ilgili ölçüm yapmak için kullanılır.

4 Nesnellik: Bir testin verilmesi, puanlanması ve değerlendirilmesi testi uygulayanın öznel fikirlerinden bağımsız olduğu oranda nesneldir. Testi uygulayan herkesin, bireye verilen testi aynı şekilde vermesi, aynı puanı elde etmesi ve aynı değerlendirmeyi yapması gerekir.

5 Standardisazyon ve Normlar: Standardize edilmiş test; verilişi, kullanılan materyali ve puanlandırılması önceden saptanmış olandır. Böylece aynı test değişik yerlerde ve zamanlarda aynı şekilde verilebilir. Testlerin değerlendirmesini yapmamız için normların olması gereklidir.

6 Güvenilirlik Farklı zamanlarda ya da testin farklı normlarıyla veya diğer değişken test koşulları altında tekrar test edilen kişilerin aldıkları puanların tutarlık derecesi bir psikolojik testin güvenirliğini gösterir.

7 Geçerlik: Bir testin ölçmek istediği özelliği ölçebilme derecesine o testin geçerliği denir. Geçerlik, testin yapılma amacını sağlayıp sağlayamadığını gösterir.

8 GELİŞİM TESTLERİ 1.DENVER 2 GELİŞİMSEL TARAMA ENVANTERİ 2.AGTE ANKARA GELİŞİM TARAMA ENVANTERİ 3.GEÇDA GAZİ ERKEN ÇOCUKLUK DEĞERLENDİRME ARACI 4.GESELL GELİŞİM FİGÜRLERİ TESTİ 5. BRUNET-LEZİNE GELİŞİM TESTİ 6.PEABODY RESİM-KELİME TESTİ

9 ZEKA TESTLERİ 1.WESCHSLER ÇOCUKLAR İÇİN ZEKA ÖLÇEĞİ (WISC-R) 2. STANFORD-BINET ZEKA TESTİ 3.GOOD-ENOUGH HARRIS BİR İNSAN ÇİZ TESTİ 4. CATTELL ZEKA TESTİ 5. PORTEUS LABİRENTLER TESTİ 6.ALEXANDER PRATİK YETENEK TESTİ

10 PROJEKTİF TESTLER Kişiliğin değerlendirilmesinde kullanılan Projektif teknikler açık-seçik olmayan uyarıcılara karşı bireylerin gösterdiği kişisel ve subjektif tepkilere dayanan yöntemlerdir. Projektif: Yansıtma anlamına gelir. Projektif testlerde uyarıcı olarak, resimlerden, mürekkep lekelerinden, tamamlanmamış cümlelerden yararlanılmaktadır. Yansıtma bir kavram olarak psikoanalitik yaklaşımın getirdiği Yansıtma Hipotezi ne dayanmaktadır.

11 Projektif testlerin dayandığı yansıtma hipotezine göre, bireyler açık-seçik olmayan uyarıcıları anlama, açıklamak ve yorumlamak istedikleri zaman, gerçekte belirsin olan bu uyarıcılara tepki gösterirken kendi kişisel ihtiyaçlarını, duygularını, yaşantılarını, önceki şartlanmalarını, korkularını, algılarını ve düşüncelerini ifade ederler, kendilerini dışa yansıtırlar.

12 PROJEKTİF TESTLER PROJEKTİF TESTLER; 1. RORSCHACH MÜREKKEP LEKESİ TESTİ 2. TEMATİK ALGILAMA TESTİ (TAT) 3. ÇOCUKLAR ALGILAMA TESTİ (CAT) 4. BİR İNSAN ÇİZ TESTİ 5. AİLE ÇİZ TESTİ 6. LUISA DUSS PSİKANALİTİK HİKAYELER TESTİ 7. GAZİ-BEİER CÜMLE TAMAMLAMA TESTİ 8. ROTTER CÜMLE TAMAMLAMA TESTİ (CTT)

13 NÖROPSİKOLOJİK TESTLER 1.WISCONSIN KART EŞLEME TESTİ (Wisconsin Card Sorting Test) (WCST) 2.STROOP TESTİ TBAG FORMU (Stroop Test) 3.SAYI DİZİSİ ÖĞRENME TESTİ (Serial Digit Learning Test) (SDÖT) 4.ÇİZGİ YÖNÜNÜ BELİRLEME TESTİ (Judgement of Line Orientation) (ÇYBT) 5.İŞARETLEME TESTİ (Verbal and Nonverbal Cancellation Tests) (İT) 6.RAVEN STANDART PROGRESİF MATRİSLER TESTİ (Raven Standard Progressive Matrices Test) (RSPM)

14 GELİŞİM TESTLERİ 1.DENVER 2 GELİŞİMSEL TARAMA ENVANTERİ 2.AGTE ANKARA GELİŞİM TARAMA ENVANTERİ 3.GEÇDA GAZİ ERKEN ÇOCUKLUK DEĞERLENDİRME ARACI 4.GESSELL GELİŞİM FİGÜRLERİ TESTİ 5. BRUNET-LEZİNE GELİŞİM TESTİ 6.PEABODY RESİM-KELİME TESTİ

15 1. DENVER 2 GELİŞİMSEL TARAMA TESTİ Frankenburg ve Dodds tarafından 1990 yılında yeniden gözden geçirilerek özellikle dil alanında eklenen yeni maddeleri ve farklı puanlama sistemiyle geliştirilmiştir. Denver II, 1980 yılında Türk çocuklarına Ankara standardizasyonu Prof. Dr. Kalbiye Yalaz ve Prof. Dr. Shirley Epir (Hacettepe Tıp Fakültesi) tarafından yapılmıştır.

16 0-6 yaş arasındaki, görünürde sağlıklı olan çocuklara uygulanmak üzere düzenlenmiştir. Çocuğun yaşına uygun bir takım becerilerini değerlendiren bu test asemptomik çocukları gelişimsel problemler açısından taramada, kuşkulu durumları objektif bir ölçütle doğrulamada ve gelişimsel açıdan risk altındaki çocukları izlemede değerli bir testtir.

17 116 madde ve 4 alt bölümden oluşan bir tarama testidir. Anne-baba ve çocukla birlikte uygulama yapılmaktadır. Anne-babadan çocukla ilgili bazı bilgiler alınır ve uygulamaya geçilir. Test formunda yer alan maddelerden anneye yöneltilmesi gereken sorular anneye yöneltilir ve çocuğun yapması beklenen maddeler ise çocuğa yöneltilir. Testin verilişinde standart yönergeye uyulması gerekmektedir.

18 Test Materyali: Kırmızı yün ponpon Siyah kuru üzümler İnce saplı bir çıngırak Sekiz tane renkli tahta küp (2 şer kırmızı, mavi, sarı, yeşil) Küçük bir zil Tenis topu Kırmızı kalem Küçük bir plastik bebek Saplı plastik bir fincan Boş kağıt

19 Üç temel alanda değerlidir: a) Sağlıklı gözüken çocukları olası sorunları yönünden taraması, b) Gelişimsel gerilik olduğundan kuşkulanılan işlevleri nesnel şekilde saptama olanağı vermesi, c) Riskli bebekleri (örneğin doğum öncesi sorunlar, düşük doğum ağırlıklı ya da erken doğmuş, çoğul gebelikler, ailede gelişimsel sorunu olanlar, yardımcı üreme teknikleri ile doğan bebekler v.b.) izlemede kullanılabilmesi.

20 KİŞİSEL-SOSYAL, İNCE MOTOR, DİL ve KABA MOTOR alanlarda çocuğun kendi yaş grubundaki diğer çocuklarla karşılaştırılarak hangi yüzdelik diliminde olduğunu göstermesi açısından diğer birçok gelişimsel tarama testine göre daha kolay uygulanma özelliği taşımaktadır.

21 2.AGTE ANKARA GELİŞİM TARAMA ENVANTERİ Işık Savaşır, Nilhan Sezgin ve Neşe Erol tarafından 0-6 yaş arası çocukları değerlendirmek için 1993 yılında geliştirilmiştir. 154 maddeden oluşmaktadır. Ebeveyn ya da bakım verenle görüşülerek çocuk hakkında bilgi alınır. Evet/hayır/bilmiyorum şeklinde cevaplanmaktadır.

22 4 beceri alanı ve genel gelişim değerlendirilir: -Genel Gelişim: 154 maddelik genel gelişim toplam puanı tüm alt testleri kapsar. Genel gelişimin düzeyini yansıtır. Dil-bilişsel: 65 maddeden oluşan bu alt test basit ses ve sözel davranışlar ile karmaşık dil ifadeleri, dili anlama ve açık olarak ifade edebilme, basit problemleri çözme, sayı- zaman kavramı gibi becerileri kapsar. İnce motor: 26 maddeden oluşan bu alt test basit el-göz koordinasyonundan karmaşık ince motor davranışlara kadar uzanan görsel motor becerileri kapsar. Kaba motor: 24 maddeden oluşan bu alt test, hareket ve hareketle ilişkili kuvvet, denge ve koordinasyonu içerir. Sosyal beceri-özbakım: 39 maddeden oluşan bu alt test yeme, içme, tuvalet temizliği ve giyinme gibi özbakım alışkanlıkları ile özerklik, sosyal etkileşim ve insiyatif gibi özelliklerin genel bir ölçümüdür.

23 3.GEÇDA GAZİ ERKEN ÇOCUKLUK DEĞERLENDİRME ARACI GEÇDA, 0 72 ay Türk çocuklarının gelişimlerini ayrıntılı olarak değerlendirebilecek, eğitim yaşantılarının düzenlenmesinde ve çocuklardaki gelişimsel geriliklerin erken tanılanmasında kullanılabilecek bir gelişim değerlendirme aracıdır.

24 GEÇDA, Psikomotor (73 madde), Bilişsel (60 madde), Dil (60 madde), Sosyal-Duygusal Gelişim (56 madde) olmak üzere dört alt test ve 249 maddeden oluşmaktadır. Özbakım becerilerine ilişkin maddeler ise sosyalduygusal gelişim alt testinde yer almaktadır.

25 Araç ilk on beş gününü doldurmuş olan bebeklerden başlayarak yetmiş ikinci ayın sonuna kadar olan tüm çocuklara uygulanmaktadır. Özel gereksinimli çocukları daha ileri değerlendirmelere sevk etmek için de kullanılabilir.

26 4.GESELL GELİŞİM FİGÜRLERİ TESTİ Görsel algı gelişimi ölçmek için kullanılan performans testidir. Grup olarak da kullanılır. Bu testte zaman sınırlaması yoktur. 9 geometrik şekil bulunur.

27 1-7 yaş arası çocuklara uygulanır. Kolaydan zora doğru sıralanmış 9 şekilden ibarettir. İtemler her yaşın seviyesine göre düzenlenmiştir. Çocuğun silgi kullanmasına izin verilmemektedir. Başarabildiği item çocuğun zihin yaşını verir. Bu test sonucuna dayanarak çocukta ortalama zekâ bölümü hesaplanır.

28 Figürler kolayda zora doğru giden bir gelişim testidir. Çocuktan şekilleri kopya etmesi istenir. Birinci sınıfta gamalı haç ve eşkenar dörtgeni, 9 yaşından sonra köşegenleri birleştirme ve silindiri çizebilirler. Hatalar; şekli bozma, birleştirememe bütünleştirememe, çizgilerin aralarını açık bırakma, döndürmedir. Çocuğun figürleri çizerken zorlanması; görsel algı, ayrımlaştırma, bütünleştirme alanlarında sorunları olduğunu, ince motor becerilerinde sorun olduğunu gösterir.

29

30 5. BRUNET-LEZİNE GELİŞİM TESTİ Brunet-Lézine testi çocuklarda özellikle patolojinin erken tanımlanmasında, gelişim geriliği veya yaygın gelişimsel bozukluklara erken tedavi yöntemlerinin uygulanabilmesinde önemli bir gelişim ölçeğidir ay arası çocuklara uygulanmaktadır.

31 Brunet Lézine, çocukların 2-30 ay arasındaki ruhsal ve devinsel gelişimini ölçen bir testtir. Bu testin Türkiye standardizasyonu Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çocuk Ruh Sağlığı ve Anabilim Dalı nda yapılmıştır. Her biri gelişimin bir boyutunu tarayan Duruş (Posture-P), Eşgüdüm (Coordination-C), Dil (Language-L) ve Toplumsallık (Socialization-S) alt ölçeklerinden oluşmaktadır.

32 Çocuk, başarılı sayıldığı her item için belirli bir puan alır. Bu puanlar toplanarak çocuğun her bir alt ölçekte aldığı puan belirlenir ve bu puanlara denk düşen gelişim yaşı takvim yaşına bölünerek Gelişim Bölümü saptanır.

33 Uygulamalarda yurtdışından sağlanan özgün test malzemesi kullanılmıştır. Malzeme bebeklerin ilgisini çekecek biçimde hazırlanmış olup, büyük bir çanta içinde yer alan 10 küp, zil, fincan, peçete, çıngırak, halka, şekerler ve şişe, kaşık, ayna, üç delikli şekil tahtası, renkli kalem, resimli kitap, bebek, iskemle, 10 küçük nesne ve resimli kartlardan oluşmaktadır. Ayrıca aylara göre düzenlenmiş 150 itemden oluşan ve üzerinde puanlamanın yapıldığı test protokol kâğıdı, test gözlem formu ve test yönergesi de malzeme içerisinde yer almaktadır.

34 6.PEABODY RESİM-KELİME TESTİ Testin tümü resimlerden oluşmaktadır. Resimlerle kelime hazinesi ölçülmektedir. Amerika Birleşik Devletlerinde Peabody Öğretmen Kolejinde Dunn (1959) tarafından geliştirilmiştir. Daha sonra 1965 ve 1981 yıllarında revizyondan geçirilmiştir. Türkçe uyarlaması Katz, Önen, Demir ve Perihan (1974) tarafından Ankara RAM nde yapılmıştır.

35 Testin kapsadığı alan 2 ile 12 yaş arasıdır. Bazen yetişkinlere de uygulanabilmektedir. Test alan kişi sadece evet ya da hayır şeklinde cevap vermektedir. Peabody Resim- Kelime Testi özellikle beden ve konuşma özürlüler için kullanılmaktadır. Test alan kişinin verilen sözel açıklamayı anlaması gerektiğinden işitme özürlüler için kullanılmamaktadır.

36 Test sözel zeka ölçüsü olarak kullanılmakta 20 dakika gibi bir sürede uygulanabilmektedir. Okur-yazar olmayanlar da testten yararlanabilir. Her resmin üzerinde numara verilmiş 4 resim bulunmaktadır. Test alan kişiden testi uygulayan kişinin söyleyeceği kelimeye en uygun olan resmi söylemesi istenmektedir.

37 Bu test; Alıcı dil becerilerini, kelime bilgisinin gelişimini saptamada kullanılır. Resimlerle kelime (kavram) gelişimini saptamayı amaçlanmıştır. Performans testidir. Bireysel olarak uygulanır yaş arası çocuklara uygulanır Uygulama süresi: Zaman sınırlaması yok dakikada yanıtlanabilir.

38 Peabody Resim Kelime Testinin uygulamasının kolay oluşu, özürlü gruplara uygulanabilirliği yararlı görülmektedir. Peabody Resim Kelime Testinden elde edilen zeka bölümü diğer testlere göre biraz daha düşük çıkmaktadır.

39 ZEKA TESTLERİ 1.WESCHSLER ÇOCUKLAR İÇİN ZEKA ÖLÇEĞİ (WISC-R) 2. STANFORD-BINET ZEKA TESTİ 3.GOOD-ENOUGH HARRIS BİR İNSAN ÇİZ TESTİ 4. CATTELL ZEKA TESTİ 5. PORTEUS LABİRENTLER TESTİ 6.ALEXANDER PRATİK YETENEK TESTİ

40 1.WESCHSLER ÇOCUKLAR İÇİN ZEKA ÖLÇEĞİ (WISC-R) WISC-R Zekâ Testi, 6-16 yaş arası çocuklarda kullanılmak üzere hazırlanmıştır. Maddeler, yönergeler bu yaş çocuklarının anlayacağı ve ilgi duyacağı şekilde seçilmiştir. Ayrıca norm tabloları da bu yaşlar için geliştirilmiştir. 12 alt testin uygulanması yaklaşık bir, bir buçuk saat sürmektedir. Çocuktan çocuğa ve uygulayıcıya göre bu süre değişebilir. Rahat bir test odası, ehliyetli bir test veren, test verenle çocuk arasında iyi bir ilişkinin kurulması ve test materyalinin iyi düzenlenmesi WISC-R nin uygulanmasında önemlidir.

41 Materyali: Özel çantası içinde: Yönerge, sorular ve normları içeren test elkitabı. Soru ve yanıt formları. Çeşitli resim kartları. Küp blokları. Yönergesi: Her alt test için ayrı bir açıklama vardır. Testin geçerli olması için yönergelere kesinlikle uyulması gerekir. Sözel, performans ve toplam zeka bölümlerinin bulunmasında tablolar kullanılır. WISC-R Zekâ Testi, sözel ve performans olmak üzere iki ana bölümden ve her bölümde 6 olmak üzere toplam 12 alt testten oluşmaktadır.

42 Alt-testler aşağıda gösterildiği sırada uygulanmalıdır; 1.Genel Bilgi 2.Resim Tamamlama 3. Benzerlikler 4.Resim Düzenleme 5.Aritmetik 6. Küplerle Desen 7.Sözcük Dağarcığı 8.Parça Birleştirme 9.Yargılama 10.Şifre 11.Sayı Dizisi 12.Labirentler

43 SÖZEL ALT-TESTLER Genel Bilgi; Çocuğun doğal çevre, okul çevresi ve kültürel ortamından ne kadar bilgi aldığıyla ilgili ve bilgi düzeyini gösteren bir alt testtir. Benzerlikler; Çocuğun iki şey arasında benzerlik kurarken soyutlama ve genelleme yapıp yapamadığını, ayrıca bunu doğru ifade edip edemediğini gösteren bir alt testtir. Aritmetik; Dikkati bir probleme yönlendirebilme ve öğrenme yeteneğini gösteren, zaman sınırlaması olan bir alt testtir. Sözcük Dağarcığı; Çocuğun bildiği sözcük sayısını ve ifade becerisini gösteren bir alt testtir. Yargılama; Muhakeme, akıl yürütme, duygusal ve mantıksal olgunluk düzeyini gösteren bir alt testtir. Sayı Dizisi; Çocuğun işitsel uyaranları anımsama gücünü gösteren bir alt testtir.

44 PERFORMANS ALT-TESTLERİ: Resim Tamamlama; Dikkati görsel uyaranlara yoğunlaştırabilmeyle ilgili bir alt testtir. Çocuktan resimde eksik olan detayları ayırt etmesi istenir. Resim Düzenleme; Olaylar dizisini algılama, neden-sonuç ilişkisi kurabilme, muhakeme gücüyle ilgili bir alt testtir. Küplerle Desen; Görsel hareketsel mekânsal koordinasyonla, parçalar arası ilişkide bütüne giderken ön tahmin yeteneğiyle ilgili bir alt testtir. Parça Birleştirme; Görsel-hareketsel koordinasyonla, parçabütün ilişkisini kavramayla ilgilidir. Şifre; Çalışma hızı, görsel hareketsel koordinasyon, sıraya koyma, psikomotor hız, görsel uyaranları anımsama ve konsantrasyon yeteneği ile ilgili bir alt testtir. Labirentler; El-göz koordinasyonu, figür-zemin algısıyla ilgili bir alt testtir.

45 2. STANFORD-BINET ZEKA TESTİ 2 ile 18 yaş arasındaki bireylere sözel ve performans testi, bireysel olarak uygulanır. Zaman sınırlaması yoktur. Sözel ve performans maddelerinden oluşan alt testler bulunur. Küçük yaşlarda performans maddeleri daha çoktur. Yaşla birlikte sözel maddelerin sayısı artar. 2 ile 5 yaş arasında alt testler 6şar ay aralığıyla; 5 ile 14 yaş arası alt testler yıllık aralıklarla; geri kalan alt testler normal yetişkin ve üstün yetişkin I, II ve III şeklinde düzenlenmiş olup her yaş seviyesindeki alt testte (normal yetişkin hariç) 6 madde bulunur. Normal yetişkin seviyesinde 8 madde vardır. Ayrıca her alt testte bir yedek madde bulunur.

46 Materyali: Özel test çantası içinde; soru ve yanıt formları, çeşitli resim ve şekil kartları, küp bloklar, boncuklar vs. Uygulanışı: Uygulama kuralları karmaşıktır. Özel eğitim almış kişilerce uygulanmalıdır. Yönergesi: Her alt test için ayrı bir açıklama vardır. Testin geçerli olması için yönergelere katı bir şekilde uyulması gerekir. Yanıtlanması: Yönergeler doğrultusunda uygulamacının soruları sözel ya da edimsel olarak yanıtlanır. Uygulamacı test formuna bu yanıtları kaydeder. Yorumlanması: Testin puanlama kural ve ölçütleri vardır. Test el kitabında sözel maddelerin değerlendirilmesi için örnekler verilmiştir. Örneklere uymayan yanıtlar uygulayıcının kararıyla değerlendirilir. Her alt test düzeyinde zihin yaşı (Mental age) hesaplanır. Yüzde yüz başarılı olduğu alt test bireyin taban zeka yaşını; yüzde yüz başarısız olduğu alt test tavan zeka yaşını gösterir. Taban ve tavan yaşının arasında kalan alt testlerdeki zihin yaşları toplanarak, toplam zihin yaşı elde edilir.

47 3.GOODENOUGH-HARRİS ADAM ÇİZME TESTİ Bireylerin zihin gelişimlerini ölçmeyi amaçlamıştır. Zihin ölçüsü olarak resim çizme yaklaşımı kavram geliştirme sürecine dayanmaktadır. Adam çizme testi bireylerin bir şeyler üretmesi, yapması temeline dayanan projektif tekniklerdendir. Bu yöntemi ilk olarak Goodenough 1926 a geliştirmiştir. Goodenough bu testi adam çizme testi olarak geliştirmiş, daha sonra öğrencisi Harris (1963) bir tek adam çizme yanında bir paralel takım olarak ikinci bir resim, birde kadın çizme testini ilave etmiş, testi daha da zenginleştirmiştir.

48 Testin uygulamasında, denekten önce bir adam resmi çizmesi istenmekte ve her şeyinin tamam olması vurgulanmaktadır. Adam resmi bittikten sonra bir başka kağıt verilerek aynı şekilde bir de kadın resmi çizmesi istenmektedir. Test bireyin gözlemlerindeki hassasiyeti, bütünü görme yeteneğini, kavram geliştirme düzeyini ölçmekte, resimdeki sanat ve artistik boyutlarına önem verilmektedir.

49 Puanlama, resimde bulunması gerekli noktaların var ya da yok oluşuna, elbisenin detaylarına, parçaların bütüne göre oranına vb. gibi yönlerden yapılmaktadır. Bu noktalarla ilgili olarak erkek ölçeğinde 73 ve kadın ölçeğinde ise 71 puanlanabilir nokta saptanmıştır. Goodenuogh Harris Adam Çizme Testi uyarıcı olarak bir genel yetenek testidir. Test 4-14 yaşlar arasındaki bireylere uygulanmaktadır. Bireyin puan ortalaması 100 ve standart sapması 15 olan bir standart puana çevrilmektedir. Puanlayıcılar arası güvenirlik katsayısı 0.90, aynı kişinin tekrar puanlaması arası korelasyon ise 0.94 bulunmuştur. Ülkemizde yapılan bir benzer ölçekler geçerliliği çalışmasında Özgüven(1988,s.342) Goodenough-Harris puanları ile Stanfort-Binet puanları arasında 0.70 e yakın bir korelasyon bulunmuştur.

50 CATTELL ZEKA TESTİ Kültürel etkinliklerden arınık, uluslararası düzeyde kullanılabilecek bir test olarak Cattell tarafından geliştirilmiş ve Türkçe uyarlaması Beğlan Toğrol tarafından yapılmıştır. Bir kâğıt-kalem testidir. Cattell testi üç ölçek olarak hazırlanmıştır. Ölçek:1 (4-8) yaşlar ve zihin özürlü yetişkinler, Ölçek:2 (8-13) yaşlar ve zihin seviyesi orta olan yetişkinler, Ölçek:3 ise onuncu ve daha yukarı sınıflarda okuyanlarla, üstün yetişkinler için düzenlenmiştir. Her ölçeğin A ve B olmak üzere paralel formları bulunmaktadır. Takım-1 içinde bulunan sekiz testin bazıları bireysel olarak uygulanmaktadır.

51 Ölçek 2 ve 3 soruların niteliği bakımından birbirinin aynıdır. Ancak soruların güçlük düzeyleri farklıdır. Her iki ölçeğin içinde 4 test bulunmaktadır. Cattell Uluslararası Zeka Ölçeklerinden ikincisi ülkemize adapte edilmiştir. Ölçek içindeki dört testten birincisi şekil dizisi nin devamı olan şekli bulma, ikincisi, beş şekilden diğerlerine benzemeyeni bulma, üçüncüsü, üç şekli tamamlayan şekli, diğer beş şekil içinden bulma, dördüncü ise, koşullara uyan şekli bulmayı gerektirmektedir. Ölçekten elde edile puanlar ortalaması 100 ve standart sapması 16 olan bir standart puana çevrilerek zeka bölümü elde edilmektedir.

52 5. PORTEUS LABİRENTLER TESTİ Çocuklar, gençler ve yetişkinlerde zeka kapasitesini değerlendirmek ve öngörü oluşturmak için tasarlanmış bir zeka testidir. Sözsüz uygulanan bir performans testidir. Psikoloji profesörü Stanley Porteus tarafından geliştirilmiş, ülkemize uyarlaması ise Beğlan Toğrol tarafından yapılmıştır. Porteus labirentleri testi dakika arasında uygulanabilen ve çeşitli zorluk derecesindeki labirentlerden oluşur. Test uygulamasında kalemle çizilen çizgi ile çıkmaz yollara girilmemesi ve çizgilerin geçilmemesi gibi kurallara uyarak labirentin çıkış noktasına ulaşılması beklenir.

53 WISC-R zeka testinin labirentler alt testindeki uygulama ile bazı farkları olmakla beraber yapı olarak benzerlik gösterir. Porteus testi 7 yaş 6 ay ile 14 yaş 0 ay arasındaki çocuklara uygulanan bir zeka testidir. Porteus Labirent Testi, zekâ ölçümünde kullanılan bir testtir. Temkinli davranmak, ileriyi görmek, çeşitli engellerden kendini korumak gibi özel zeka alanları ölçülür. Bu test özellikle insanın günlük yaşamındaki davranışlarda gösterdiği beceriyi ölçer.

54 Porteus labirentleri zeka testi uygulaması ve yönergesi Porteus labirentleri testi standart yönergelerden oluşur. Bireye: Her bir porteus labirentindeki ok işareti gösterilip buradan çizmeye başla, düz çizgi çizerek başladığın noktaya dön, hadi başla şeklinde standart bir yönerge verilir. Uygulama esnasında kurşun kalem ve labirentlerin yer aldığı kağıtlar kullanılır. Her bir porteus labirentine yaş labirentleri denir. Uygulamaya 3 yaş labirentinden başlanır ve 14 yaş labirentine kadar uygulama sürdürülebilir. Uygulamanın kesilmesi ve puanlaması test esnasında yapılan hatalarla belirlenir.

55 Yanlış yola girmek, çizgiyi geçmek o yaş labirentinden puan kesilmesine veya hiç puan alınamamasına neden olacağı gibi üst üste iki yaş labirentinden sıfır puan alınması zeka testinin kesilmesine ve oraya kadar alınan puanlarla IQ hesaplanmasına neden olur. 11. yaş labirentine kadar 2 denemeye yani hataya izin verilir. 12 yaş labirentinden itibaren ise 4 denemeye izin verilir.

56 Porteus zeka testinin güvenirliği Porteus testi yapılan çeşitli kontrollü çalışmalarda, test tekrar test yöntemi ile yapılan analizlerde ve WISC-R, Binet- Simon gibi diğer test sonuçları ile karşılaştırıldığında doğru ölçüm yaptığı belirtilmiştir. Dil sorunu ve kültürel farklılık sorunu yaşanmadan basit materyallerle uygulanabilen bir testtir ve zeka düzeyini genel IQ puanı olarak vermektedir. Puanlanması: 12 yaşına kadar olan labirentlerde, 1. denemede bulunan doğru yanıta 1, 2. denemede bulunan doğru yanıta ½ ; 12 yaşından sonraki labirentlerde ise 1. denemede bulunan doğru yanıta 2, 2. denemede bulunan doğru yanıta 1 ½; 3. denemede bulunan doğru yanıta 1, 4. denemede bulunan doğru yanıta ½ puan verilir. Puanların Yorumlanması: Elde edilen puanlar norm tablolarına göre değerlendirilir.

57

58 6.ALEXANDER PRATİK YETENEK TESTİ 7-19 yaş arası bireylere uygulanan pratik zekâyı ölçen bir testtir. Bu test ile ilköğretim düzeyindeki çocukların teknik kabiliyetlerini ölçmek ve onların daha ileri sınıflara eğilimlerini görebilmek de amaçlanmıştır. Test aynı zamanda özel sınıflarda okutulması gereken çocukların tespitinde büyük rol oynamaktadır. Eğitimsiz ya da ilkokul mezunu yetişkin hastalara da uygulanır. Testte tahta kutulardan, boyalı küplerden çeşitli problemler çözülmesi istenir.

59 PROJEKTİF TESTLER Kişiliğin değerlendirilmesinde kullanılan Projektif teknikler açık-seçik olmayan uyarıcılara karşı bireylerin gösterdiği kişisel ve subjektif tepkilere dayanan yöntemlerdir. Projektif kelimesi Yansıtma anlamına gelmektedir. Projektif testlerde uyarıcı olarak, resimlerden, mürekkep lekelerinden, tamamlanmamış cümlelerden yararlanılmaktadır. Yansıtma bir kavram olarak psikoanalitik yaklaşımın getirdiği Yansıtma Hipotezi ne dayanmaktadır.

60 YANSITMA HİPOTEZİ Projektif testlerin dayandığı yansıtma hipotezine göre, bireyler açıkseçik olmayan uyarıcıları anlama, açıklamak ve yorumlamak istedikleri zaman, gerçekte belirsin olan bu uyarıcılara tepki gösterirken kendi kişisel ihtiyaçlarını, duygularını, yaşantılarını, önceki şartlanmalarını, korkularını, algılarını ve düşüncelerini ifade ederler, kendilerini dışa yansıtırlar. Açık bir anlamı olmayan bir uyarıcıya anlam verirken, gerçekte kişi kendisini anlatmaktadır. Projektif tekniklerin altındaki yansıtma hipotezindeki temel anlayış budur. Kişiliğin ölçülmesi ile yansıtma kavramı arasında bir ilişki kuran TAT testinin yaratıcısı Murray (1938) olmuş ve Projektif Test terimini kullanmıştır. Projektif yaklaşımlara ilk olarak Projektif Teknikler adını veren ve bu tekniklerin önemini ve niteliklerini ve kişiliği bütüncül bir yaklaşımla incelenmesi gerektiğini vurgulayan ise Frank (1939) olmuştur.

61 PROJEKTİF TESTLER PROJEKTİF TESTLER; 1. RORSCHACH MÜREKKEP LEKESİ TESTİ 2. TEMATİK ALGILAMA TESTİ (TAT) 3. ÇOCUKLAR ALGILAMA TESTİ (CAT) 4. BİR İNSAN ÇİZ TESTİ 5. AİLE ÇİZ TESTİ 6. LUISA DUSS PSİKANALİTİK HİKAYELER TESTİ 7. GAZİ-BEİER CÜMLE TAMAMLAMA TESTİ 8. ROTTER CÜMLE TAMAMLAMA TESTİ (CTT)

62 3. ÇOCUKLAR ALGILAMA TESTİ (CHILDREN S APPERCEPTIOM TEST) (CAT) CAT, Leopold Bellak (1975) tarafından geliştirilmiştir. Çocukların kendilerini hayvanlar vasıtasıyla daha iyi anlattıkları düşüncesi ile hayvan resimlerinden yararlanılmıştır. Bu test TAT nın çocuk formu gibidir yaşları arasındaki kız ve erkek çocuklara uygulanabilen CAT çocukların iç dünyalarındaki önemli olayları yansıtan 10 resimden oluşur. Bireyin resimlere gösterdiği tepkiler harfi harfine aynen yazılır.

63 Resimlerde canlandırılan sahneler çocukların kolayca özdeşim kuracakları tarzda düzenlenmiştir. Hayvan resimleri kullanılarak sosyo-kültürel etkenler ortadan kaldırılmıştır. Kullanılan hayvan figürlerinin dişi mi erkek mi olduğu tam belli değildir.

64 CAT, çocuklar için önemli figürlerin, dürtülerinin ve nesne ilişkilerinin anlamlandırılmasında bir araç olarak geliştirilmiştir. Değerlendirme sonuçları CAT için özel olarak hazırlanmış bir analiz kağıdına geçirilerek çeşitli yorumlar yapılır. CAT testi çocuğun grup içindeki, okuldaki, evdeki tepkilerini etkileyen faktörlerin saptanmasında çok kullanışlı olmakla birlikte oyun tekniği uygulanan terapilerde de kullanılır.

65 CAT uygulanırken, bir çocuğa test yapmanın genel problemleri göz önüne alınmalıdır. Öncelikle test ortamında çocukla kurulan ilişki önemlidir, bu ilişkiyi kurmak yetişkin hastalara göre küçük çocuklarla daha güçtür. Çocuğa CAT, bir testten çok bir oyun gibi sunulmalıdır.

66 Ancak bunu çocuğun kabullenip kabullenmeyeceği, yarışma ya da bir gösteri tarzında karşı çıkabileceği göz önüne alınarak, dikkatle kısa ve çocuğun anlayabileceği şekilde açıklamalar yapılmalıdır. Testi yapanın çocuğu olumlu bir tutum içine sokması önemlidir.

67 Testte çocuk gördüğü resimlerde neler olduğunu, hayvanların neler yaptıklarını anlatmaktadır. Önemli noktalarda çocuğa hikayede daha önce neler olduğu ve daha sonra neler olacağı sorulabilir. Mümkün olduğunca akış kesilmemelidir.

68 CAT KARTLARININ YORUMLANMASI 1.KART

69 Oralitenin sırasıyla ilgili olarak anne imgesiyle olan ilişkiye gönderme yapar. Yanıtlar, kardeşler arası rekabete dayanan oral doyumla ya da oral hayal kırıklığı ile ilgilidir. Kimin daha fazla aldığı, kimin terbiyeli davranıp davranmadığı gibi kardeş rekabetini belirten konular ortaya atılmakta, yiyeceğin ödül ya da ceza olarak görülmesi problemleri verilmektedir. Örneğin; tatmin olma ya da istediğini elde edememenin verdiği rahatsızlık, beslenme problemleri gibi.

70 2. KART

71 İpin bir ucunda bir ayı, diğer ucunda bir başka ayı, yavru bir ayıyla birlikte ipi çekmektedir. Libidinal veya saldırgan bir çerçevede anne baba çocuk ilişkisine gönderme yapar. Bu kart çocuğu bir yandan büyük-küçük, güçlüzayıf dialektiğinde önce kimlik kurup sonra da özdeşim kurmaya davet ederken diğer yandan da anne ve baba arasındaki libidinal veya çatışmalı ilişkide yer almaya davet eder.

72 Yavrunun beraber çalıştığı figür baba mı, yoksa anne mi olarak kabul edildiği üzerine odaklanır. Bu, saldırganlık korkusu ile beraber ciddi bir kavga, çocuğun kendi saldırganlığı veya kendini yöneltme isteklerinin gerçekleştirilmesi ile ilgili görülebilir. Bazen ipin kendisi de ilgiyi üzerine toplayarak mastürbasyonu ya da kastrasyonu temsil eder.

73 3. KART

74 Bir sandalyede oturan bastonlu ve pipolu bir aslan ile sağ alt köşedeki bir delikten gözüken fare bulunmaktadır. Fallik güç imgesiyle olan ilişkinin değerlendirildiği bu kartta övülen ya da yerilen güçlü bir baba imgesi vardır. Çocuğun genel olarak özdeşleştiği figür olan fare ise güçsüzü ya da kurnazı oynar.

75 Her ne kadar erkeğe özgü yırtıcı özellikler, baston ve pipo türü semboller, güçlülük- tüm güçlülük baba imgesine gönderme yapsa da Rorschach'daki IV. planı gibi anne imgesine ya da farklılaşmamış korkutucu bir karışıma gönderme yapabilir. Baston ya saldırganlık, ya da baba figürünü kendisinden korkmaya gerek olmayan yaşlı ve yardıma muhtaç bir kişi olarak da göstermektedir.

76 Aslan kuvvetli bir imge olarak değerlendirildiğinde bu imgenin şefkatli mi yoksa tehlikeli bir kuvvet mi olduğunu kaydetmek önemlidir. Çocukların büyük bir çoğunluğu farenin farkına varır ve çoğu defa kendilerini aslanın yerine değil farenin yerine koyarlar. Böyle bir durumda (aldatmacalarla) fare ya daha kuvvetli bir figür haline getirilir ya da tamamıyla aslanın hakimiyeti altında da olabilir.

77 Bazı çocuklar aslan ile özdeşim kurarlar. Bazıları da rollerle ilgili karışıklık yaşarlar, otoriteye uymak ile bağımsızlaşma arasında bocalayarak bazen fare bazen de aslan ile özdeşim kurarlar.

78 4. KART

79 Kardeşler arası rekabette anne imgesiyle olan ilişkiye gönderme yapar. Diğer temalar ise annenin karnının içinde neler olup bittiği ve bebeklerin dünyaya gelişi hakkındadır. Her iki durumda da iki yavrunun anne ile olan ilişkisi önemlidir. Bazen büyük kardeş durumunda olan çocuk anneye yakın olmak için gerileme arzusu göstererek kendini torbadaki küçük kardeşin yerine koyar.

80 Ailede küçük durumunda olan bir çocuk kendini büyük kanguru yavrusu yerine koyabilir. Bu durum onda bağımsızlık ve kendi kendinin efendisi olma arzusunun önemli olduğuna işaret eder. Ayrışma/bireyselleşme süreçleri arasında yer alan derin çatışmalar bu kartta görülebilir. Sepet beslenme konularını ortaya çıkarabilir.

81 5. KART

82 Burada çocuk, anne ve baba arasında yatakta neler geçtiği, birincil sahne düşlemleri ile ilgilenebilir. Hikâyeler ebeveynlerinin cinselliği karşısındaki uyarı kalkanlarının nasıl olduğunu ortaya koyar.

83

84 Bu kart 5. Karta ek olarak kullanılmaktadır. Uygulamalardan elde edilen deneyimlerde, bundan önceki resimde kardeşe duyulan fakat açığa vurulmayan tepkilerin 6. resimde daha geniş olarak ortaya koyulduğu görülmüştür. Bu resimde kıskançlık zaman zaman yansımaktadır. Yatma zamanındaki mastürbasyon problemleri 5. ve 6. resme karşı gösterilen tepkilerle ortaya çıkmaktadır.

85 7. KART

86 Saldırganlık yüklü bir ilişkiye gönderme yapar. 3. Karttaki gibi iki hayvanin arasındaki ilişki simetrik değildir ve aktif/pasif bir zıtlık içindedir. Harekete geçirilen ve maruz kalınan saldırganlık korkuları ve onlarla başa çıkma şekilleri ortaya çıkmaktadır. Duyulan kaygı ve korku yoğun ise çocuk kartı reddedebilir veya savunmaları öyle güçlüdür ki hikâyeyi zararsız şekle dönüştürür ( gerçekçi olmayan). Maymun kaplandan daha kurnaz da çıkabilir. Hayvanların kuyrukları kolaylıkla kastrasyonun veya korkular ortaya çıkmasına sebep olabilir.

87 8. KART

88 Merakla ilgili suçluluğa ve ebeveynler arasındaki nesiller arası geçişe gönderme yapar. Birinci plandaki büyük maymun imgesel ebeveyni (annesel veya babasal) temsil ederken bu imgenin şefkatli ya da ikaz eden ve engelleyen bir imge olarak algılanması önemlidir. Çocuk aile içinde yer almaya davet edilir ve çocuğun aile içinde üzerine aldığı rol görülebilir. Çay fincanları genelde oral temaları ortaya çıkarabilir.

89 9. KART

90 Yalnız bırakılma ve/veya terk edilme ile ilgilidir. 9. Kart bireyin tek olarak sunulduğu tek karttır. Yalnız olabilme kapasitesine ve bununla nasıl başa çıkıldığına gönderme yapar. Depresif pozisyonun değerlendirilmesi esas olarak harekete geçirilir. Çocuğun yaşı, olgunluk seviyesi ve Ödipal yapıya göre de kimlikle ilgili esaslara gönderme yapabilir. Depresif öğeler anne- baba çiftinden ayrı kalmaya bağlıdır.

91 10. KART

92 Anal bir bağlamda ebeveyn çocuk arasındaki saldırganlık yüklü ilişkiye gönderme yaparken ahlâk, üst benlik ve nesiller arası hatalar ile suç ya da ceza hikâyelerini ortaya çıkarmaktadır.

93 4. BİR İNSAN ÇİZ TESTİ Çocukların kişiliğini ve duygusal durumunu anlamada kullanılan testlerden biri Karen Machover (1949) tarafından geliştirilen Machover Bir İnsan Çiz Testi dir. Önünde kağıt, kurşun kalem ve silgi olan çocuğa bir insan çiz yönergesi verilir. İlk resmin çizimi bittikten sonra, çocuktan ilk çizdiği resmin cinsiyetinin tersi cinsiyette olan bir insan çizmesi istenir. Çizim sırasında, çocuğun insan uzuvlarını çiziş sırası, çizerken yaptığı tanımlamalar, silgiyi kullanma sıklığı testör tarafından kayıt edilir. Çizimlerin bitiminde, çocuğa çizdiği insanın yaşı, beden algısı, olumlu-olumsuz yönleri, işi, ailesi, sosyal ilişkileri hakkında sorular sorulur. Testin yorumunda, resmin sayfadaki konumu, çizim şekli, uzuvların özellikleri göz önünde bulundurulur.

94 Çizimin sayfadaki konumu ile ilgili olarak yapılan yorumda 4 temel unsura dikkat edilir: Dikey çizilen insan resimleri sayfanın sol tarafında yer alıyorsa, regresif, bağımlı bir yapı söz konusu olmaktadır. Bu durum daha çok annesine bağımlı olan çocuklarda gözlenmektedir. Sayfanın sağ tarafında yer alan çizimler, geleceğe yönelik yatırımlar, bireyselleşme, gelecekle ilgili kendine hedef belirleme ile ilişkilidirler. Sayfanın üst kısmındaki çizimler, gerçekleri değerlendirmede problem yaşama, içgörü eksikliği, olaylar karşısında yaşına uygun olmayan, çocuksu, aşırı iyimser tepkilere işaret etmektedir. Sayfanın alt kısmına kaydırılmış çizimler ise, depresif özellikler, içe dönük yapılanmayla ilintilidir.

95 Çizim şekline bakıldığında, silik ve kesintili çizgiler, hassas, kırılgan kişilik özelliklerine işaret ederken, çok bastırarak, kalın çizilen çizgiler ise saldırgan dürtülerin varlığını gösterebilmektedir. İlle çizilen resmin cinsiyeti, cinsel yönelimi ve özdeşim nesnesi konusunda bilgi- verir. Buna göre, "bir insan çiz yönergesinden sonra çocukların kendiyle aynı cinsiyette olan insan resmi çizmeleri beklenmektedir. İlk resmin karşı cinsiyetten olması durumunda, söz konusu olan erkek çocuk ise, babanın oğluna olan yakınlığı ve baba-oğul paylaşımının konuşulması gerekliliği düşünülmelidir. Benzer durum, kız çocuk ve annesi için de geçerlidir.

96 AİLE ÇİZ TESTİ Bir İnsan Çiz Testi çocuğun kişilik özellikleri ve duygusal gelişimi konusunda fikir verirken, yine çocuk tarafından çizilen aile resmi, çocuğun ebeveyni ve aile içinde yer alan diğer bireylerle olan ilişkisinin yanında, çocuğun bakış açısından aile işlevlerini değerlendirme konusunda önemli bilgiler sunar. Aile Çiz Testi konusunda literatürde detaylı bilgiye rastlanmamakla birlikte, Maurice Parot tarafından Bir İnsan Çiz Testi temel alınarak geliştirilmiştir.

97 Testin temel amacı, çocuğun aile içi ilişkileri nasıl değerlendirdiğini, aile içinde yer alan bireylerle olan ilişkilerini anlamaktır. Aile içindeki ilişkileri değerlendirmek amacıyla oluşturulan bir başka test de Hareketli Aile Çizimleri (Kinetik Family Drawings) testidir. Bu testin Aile Çiz testinden farkı, çocuğun ailesini bir eylem yaparken çizmesidir.

98 Testin yorumu, resmin çizim şekli, çizimde yer alan kişilerin görünüşleri (irilik, ufaklık, bazı uzuvların aşırı büyük veya küçük olması), birbiriyle olan etkileşimleri ve çizimde yer alan öğeler (lamba, ateş, top, yatak, uçurtma) göz önünde bulundurularak yapılmaktadır. Önünde A4 kağıdı ( yatay bir şekilde), renkli boya kalemleri, silgi ve kurşun kalem yer alan çocuğa ailenin resmini çiz yönergesi verilir. Bazı çocuklar ama onlara benzetemem, onların aynısını çizemem şeklinde yanıtlar verebilir. Bu aşamada çocuğa çiziminin güzel olmasının önemli olmadığı söylenebilir. Özellikle performans kaygısı taşıyan, ailesi tarafından akademik başarı beklentisi olan çocuklarda bu durum ile karşılaşılmakta olup, çocuk performansının değerlendirilmeyeceğini anladığında, rahatlayıp, ailesini çizmeye başlamaktadır.

99 AİLE BİREYLERİNİN ÇİZİLİŞ SIRASI Testin yorumunda, öncelikle aile bireylerinin çiziliş sırası ve sayfa içindeki konumları önemli olmaktadır. Buna göre, çocuk tarafından sayfanın en soluna, birinci olarak çizilen kişi, aile içinde kendisinin en fazla değer verdiği, özdeşim sağladığı kişi olabileceği gibi, bazen de aile içinde en fazla çatışma yaşadığı, yakınlaşmakta problem yaşadığı kişi de olabilmektedir. Bu bağlamda, testin sonuçlarının ele alındığı aile görüşmesi önemli olmaktadır. Burada unutulmaması gereken en önemli nokta, testin yorumu sonucunda elde edilen bilgiler, mutlak, kesin bilgiler olmayıp, aileyle birlikte ele alınması, yordanması gereken konulara ışık tutmasının amaçlandığı göz ardı edilmemesidir.

100 ÖRNEKLER; VAKA -2 GB

101

102

103

104

105

106

107 NÖROPSİKOLOJİK TESTLER 1.WISCONSIN KART EŞLEME TESTİ (Wisconsin Card Sorting Test) (WCST) 2.STROOP TESTİ TBAG FORMU (Stroop Test) 3.SAYI DİZİSİ ÖĞRENME TESTİ (Serial Digit Learning Test) (SDÖT) 4.ÇİZGİ YÖNÜNÜ BELİRLEME TESTİ (Judgement of Line Orientation) (ÇYBT) 5.İŞARETLEME TESTİ (Verbal and Nonverbal Cancellation Tests) (İT) 6.RAVEN STANDART PROGRESİF MATRİSLER TESTİ (Raven Standard Progressive Matrices Test) (RSPM)

108 1.WISCONSIN KART EŞLEME TESTİ (Wisconsin Card Sorting Test:WCST) ilk şekli Berg tarafından 1948 yılında geliştirilmiş, teste son şeklini Heaton (1981) vermiştir. Heaton ve arkadaşları tarafından, 1993 te, WCST nin geliştirilmiş ve genişletilmiş yeni El Kitabı hazırlanmıştır. WSCT Türk Formu dikkat, özellik belirleme, perseverasyon, çalışma belleği, yönetici işlevler, kavramsallaştırma ve soyut düşünme gibi özelliklerle ilişkilendirilmektedir. Bir frontal lob testi olarak kullanılan WCST, sağ frontal lobda dorsolateral prefrontal korteksi içeren bir yayılıma sahiptir.

109 Test Malzemesi Dört adet Uyarıcı Kartı, 64'er adet Tepki Kartından oluşan 2 kart destesi, Kayıt Formu; test uygulayıcısı tarafından kullanılacak olan kalem ve silgi. 7.0 cm X 7.0 cm boyutlarındaki WCST kartlarının her birinde, değişik renk ve miktarda şekiller bulunmaktadır. Kullanılan şekiller artı, daire, yıldız ve üçgen; şekillerin miktarı bir, iki, üç ve dört; şekillerin renkleri ise kırmızı, yeşil, mavi ve sarıdır. Uyarıcı ve Tepki Kartlarının deste içindeki standart sırası vardır. Bu dizilişte, aynı rengi, şekli veya miktarı içeren iki kart hiçbir zaman arka arkaya gelmemektedir.

110

111 2. STROOP TESTİ TBAG FORMU: Stroop Test İlk olarak Stroop (1935) tarafından geliştirilmiş, daha sonra testin çeşitli formaları düzenlenmiştir. Stroop değişen talepler doğrultusunda ve bir bozucu etki altında değiştirebilme becerisini; alışılmış bir davranış örüntüsünü bastırabilme ve olağan olmayan bir davranışı yapabilme yeteneğini; odaklanmış dikkati ölçer. Özellikle sol frontal lob ve özellikle orbitofrontal korteks hasarına duyarlıdır.

112 Test Malzemesi Dört adet uyarıcı kartı, kayıt formu; test uygulayıcısı tarafından kullanılacak olan kurşun kalem, silgi ve kronometre.

113 Stroop Testi TBAG Formu: 14.0 cm X 21.5 cm boyutlarında dört adet beyaz karttan oluşur. Her kartın üzerinde seçkisiz olarak sıralanmış 4'er maddeden oluşan 6 satır bulunur. Bu kartlar testin "uyarıcı" maddelerini içermektedir.

114 Birinci kartın üzerinde siyah olarak basılmış renk isimleri (mavi, yeşil, kırmızı ve sarı kelimeleri) bulunmaktadır. İkinci kartta mavi, yeşil, kırmızı ve sarı renklerde basılmış renk isimleri (mavi, yeşil, kırmızı ve sarı kelimeleri) bulunmaktadır. Bu kartta, her kelimenin basımında kullanılan renk, kelimenin ifade ettiği renkten farklıdır. Üçüncü kartta mavi, yeşil, kırmızı ve sarı renklerde basılmış 0.4 cm çapında daireler bulunmaktadır. Dördüncü kartta ise mavi, yeşil, kırmızı ve sarı olarak basılmış renk ismi olmayan nötr kelimeler (kadar, zayıf, ise ve orta) bulunmaktadır.

115 1. kart

116 2. kart

117 3. kart

118 4. kart kadar zayıf ise orta orta kadar zayıf ise orta ise kadar zayıf ise orta zayıf kadar zayıf ise orta kadar ise kadar zayıf orta

119 Uygulama Yönergesi ve Diğer İşlemler Uygulama, dikkati dağıtabilecek etkenlerin mümkün olduğunca azaltıldığı, sesiz bir odada bireysel olarak gerçekleştirilmelidir. Odada uygulama için uygun bir masa, biri kendiniz, diğeri çocuk için olmak üzere iki sandalye bulunmalıdır. Test malzemeleri masanın üzerine uygun bir düzende yerleştirilmeli ve Kayıt Formu çocuğun göremeyeceği bir biçimde tutulmalıdır.

120 Uygulama beş bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler ve ilgili kartlar uygulama sıralarına göre şöyledir: Renk isimlerine ilişkin, siyah olarak basılmış kelimeleri okuma (1. Kart); renk isimlerine ilişkin, renkli olarak basılmış kelimeleri okuma (2 Kart); şekillerin rengini söyleme (3. Kart); renkli olarak basılmış renk ismi olmayan kelimelerin rengini söyleme (4. Kart); renkli olarak basılmış, renk isimlerine ilişkin kelimelerin rengini söyleme (2. Kart). SÜRE:10 DAK.

121 SAYI DİZİSİ ÖĞRENME TESTİ: Serial Digit Learning Test (SDÖT) Sayı Dizisi Öğrenme Testi (SDÖT; Serial Digit Learning Test), Zangwill tarafından 1943'te geliştirilmiştir. SDÖT bellek ve öğrenme yeteneğini ölçmektedir. Test mezial temporal alan, hippokampus ve diğer limbik sistem yapılarının hasarına duyarlıdır.

122 Test Malzemesi 8 sayılık dizilerden oluşan SDÖT8 Formu, 9 sayılık dizilerden oluşan SDÖT9 Formu, kayıt formu; uygulayıcı tarafından kullanılacak olan kalem ve silgi. SDÖT8 ve SDÖT9 da 3 er adet sayı dizisi yer almaktadır. Diziler 1 den 9 a kadar olan sayılardan oluşmakta, bir sayı belli dizide sadece bir kere geçmektedir. Sayının dizideki yeri seçkisiz olarak belirlenmiştir.

123 Uygulama SDÖT uygulamalarında, 6-12 yaş grubundaki çocuklara SDÖT8; yaş aralığındaki erin ve erginlere SDÖT9 uygulanır.

124 SDÖT9 FORMU İÇİN SEÇENEK DİZİLER: SDÖT8 FORMU İÇİN SEÇENEK DİZİLER:

125 Testin Puanlanması Dizideki tüm sayıların doğru olarak tekrarlandığı denemeler 2 puan. Sadece 1 sayının yanlış olarak tekrarlandığı denemeler 1 puan. Bunun dışındaki bütün durumlar için 0 puan verin. Yan yana iki sayı yer değiştirdiğinde iki yanlış yapılmış sayılır ve bu gibi durumlar için 0 puan verilir. Yapılan hatanın türünü (sayının atlanması, yerine başka sayının konması, yan yana sayıların yer değiştirmesi vb. ) belirtin.

126 SDÖT ün uygulamasında, çocuk diziyi 2 kere üst üste doğru olarak tekrarladığında, teste son verilmektedir. SÜRE: 15 DAK

127 4. ÇİZGİ YÖNÜNÜ BELİRLEME TESTİ : Judgement of Line Orientation (ÇYBT) Benton, Varney ve Hamsher tarafından 1978'de geliştirilmiştir. ÇYBT görsel-mekansal algılama ve yönelim özelliklerini ölçmektedir. Test sağ serebral hemisfer ve özellikle sağ parietal lob hasarlarına duyarlıdır. Test Malzemesi Test kitapçığı, kayıt formu; uygulayıcı tarafından kullanılacak olan kalem, silgi ve kronometre.

128 ÇYBT, 5 alıştırma maddesi ve 30 test maddesinden oluşmaktadır. Alıştırma ve test maddeleri için farklı yönergeler kullanılır. Test kitapçığı spiral ciltli olup üst yarısında uyarıcı maddeler, alt yarısında her madde için aynı olan cevap seçenekleri vardır. SÜRE:20 DAK

129 Test kitapçığının alt yarısında bulunan cevap seçenekleri, her biri 3.8 cm uzunluğunda, 1 den 11 e kadar numaralanmış ve merkez esas alınarak 18 derece aralarla çizilmiş çizgiler demetinden oluşmaktadır. Beş alıştırma maddesinden her biri, cevap seçeneklerindeki çizgilerden bir çiftinin aynı uzunluktaki kopyasıdır. Bunları izleyen 30 test maddesinde her biri, cevap seçeneklerine göre yarı uzunluktaki bir çift çizgiden oluşmaktadır.

130 ÖRNEK

131

132 5. İŞARETLEME TESTİ: Verbal and Nonverbal Cancellation Tests (İT) İşaretleme Testi, Weintraub ve Mesulam tarafından 1985 te geliştirilmiştir. İT Görselmekansal algılama ve taramayı, dikkat, ataklık ve tepki hızını ölçmektedir. Görsel alanla ilgili ihmal sendromunun değerlendirilmesinde yaygın olarak kullanılan İT, sağ serebral hemisfer ve özellikle parietal lob hasarlarına duyarlıdır.

133 Test Malzemesi Düzenli harfler, düzenli şekiller, düzensiz harfler ve düzensiz şekillerden oluşan 4 adet test formu, bunlarla ilgili 4 adet kayıt formu ve 4 adet cevap anahtarı, hedef harf ve hedef şeklin bulunduğu 2 adet örnek kart; çocuklar tarafından kullanılacak olan en az 6 farklı renkte boya kalemi ve silgi; uygulayıcı tarafından kullanılacak olan kalem, silgi, yapışkan bant ve kronometre.

134 Her bir İT formunda 60 tane hedef uyarıcı bulunmaktadır. Harf işaretleme ile ilgili formlarda (düzenli ve düzensiz harfler) 60 ar tane hedef harf (A) bulunmaktadır. Şekil işaretleme ile ilgili formlarda da (düzenli ve düzensiz şekiller) 60 ar tane hedef şekil ( ) bulunmaktadır.

135 İşaretleme Testi Düzenli Harfler Formu A

136 İşaretleme Testi Düzenli Şekiller Formu

137 İşaretleme Testi Düzensiz Şekiller Formu

138 6. RAVEN STANDART PROGRESİF MATRİSLER TESTİ: Raven Standard Progressive Matrices Test(RSPM) Raven Standart Progresif Matrisler Testi; Raven, Court ve Raven tarafından ilk olarak 1938'de kullanıma sunulmuş, 1947 ve 1956 yıllarında testte bazı ufak değişiklikler yapılmıştır.

139 RSPM görsel-mekansal algılama, görselleştirme, kategori değiştirebilme, çalışma belleği, irdeleme ve genel yeteneği ölçmektedir. Bir görsel-mekansal algılama testi olarak RSPM, sağ serebral hemisfer ve parietal lobun hasarlarına duyarlıdır. Ancak bir genel yetenek testi olarak RSPM performansı, beyne yaygın alanların işlevselliğini gerektirmektedir.

140 RSPM, her biri kendi içinde giderek artan zorlukta maddeleri içeren beş setten oluşur. Her sette, çocuğun anlamsız şekilleri kavraması, verilen ilişkiler sistemini tamamlayacak şeklin özelliklerini belirlemesi ve sistematik bir irdeleme yaklaşımı geliştirmesi gerekmektedir.

141 Her sette maddelerin birbirine dayalı olarak giderek zorlaşması; çocuğa çalışma yaklaşımı bakımından, standart bir alıştırma sağlamaktadır. Beş farklı setin kullanılması yoluyla; çocuğun geçerli ilkeyi ve ilgili yöntemi kavrama yeteneği, beş farklı görevle değerlendirilmektedir.

142 Bütün bunlara göre, genelde zihinsel faaliyetleri ölçen RSPM, çocuğun yeni düşünme biçimlerini oluşturmasını ve yeni çalışma yaklaşımlarını benimseyebilmesini gerektirmektedir. Düzenli düşünme ve irdeleme yeteneğini ölçmede kullanılan RSPM, zihinsel beceri veya zihinsel faaliyet hızını da ortaya koymada kullanılmaktadır. Test, uygulayıcı tarafından çocuklara bireysel olarak veya grup halinde uygulanabildiği gibi, çocuk tarafından kendi kendine de uygulanabilir.

143 Test Malzemesi RSPM Test Kitapçığı, Doğru Cevap Anahtarı, Kayıt Formu, çocuk tarafından kullanılacak olan kurşunkalem ve silgi, uygulayıcı tarafından kullanılacak olan kalem ve saniye göstergeli saat. SÜRE:50 DAK

144 KAYNAKLAR Akkapulu, F. Aile Yapılanmasını Anlamada Aile Çiz Testinin Kullanılması. Psikopatoloji ve Projektif Testler Dergisi, Sayı 1-2, Bekçi, B. İşaretleme Testi (Verbal and Nonverbal Cancellation Tests). Okan Üniversitesi Psikoloji Bölümü Deneysel Psikoloji Uzmanlık Alanı:2011. Erden, G., Dikmeer Altınoğlu İlkiz. Bebeklerde ve Çocuklarda Gelişimsel Değerlendirme. Türk Psikologlar Derneği:2011. Erden, G., Dikmeer Altınoğlu İlkiz. Cümle Tamamlama Testi. Türk Psikologlar Derneği:2011. Erden, G., Dikmeer Altınoğlu İlkiz. Peabody Resim Kelime Testi. Türk Psikologlar Derneği: Karakaş, S., Doğutepe Dinçer, E. Nöropsikolojik Testlerin Çocuklar İçin Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları: Bilnot-Çocuk: cilt 1-2, Nobel Tıp Kitapevleri, Birinci Baskı, Kayaalp, L., Ayoğlu, F., Alsancak B., Düzen E., Doğangün., B. The norms, reliability and validity of the Brunet-Lezine test in Turkish children/ Brunet-Lezine gelişim ölçegi Türkiye uyarlaması normlar, geçerlik ve güvenirlik. Özgüven, E. İ. Psikolojik Testler. Yeni doğuş matbaası, Ankara:1994. Öztürk, O., Uluşahin, A. Ruh sağlığı ve Bozuklukları. Yenilenmiş 11.Baskı, Ankara, Savaşır, I., Şahin N. Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği (WISC-R). Türk Psikologlar Derneği:1995. Saydam Bahçıvan, R. Çocuk Çizimlerinin Klinik Değerlendirmedeki Yeri. Seber, G., Akarsu, Ö., Aydın, A. Vaka Formülasyonu Psikolojik-Psikometrik Değerlendirme. Yaygın Olarak Kullanılan Psikolojik Testler. Sönmez Alsancak, B., Karakay Günüç, S. Cat (Children s Apperception Test) Testi ve Testin Bellak a Göre Yorumlanması.

145 RSPM Test Kitapçığında toplam 60 madde vardır. Test maddeleri, anlamsız şekillerden oluşmaktadır. RSPM her biri 12'şer maddeden oluşan 5 set halinde düzenlenmiştir. Her maddede, bir kısmı eksik olan bir problem şekil ve bir tanesi bu eksik kısmı tamamlayan seçenek şekiller vardır. İlk iki set olan A ve B Setlerinde seçenek şekiller 6'şar tane, daha sonraki C, D ve E Setlerinde ise seçenek şekiller 8'er tanedir.

146

147

148