Su Ürünleri Yetiştiriciliğinde Prebiyotik ve Probiyotik Kullanımı

Transkript

1 DERLEME Su Ürünleri Yetiştiriciliğinde Prebiyotik ve Probiyotik Kullanımı Levent ALTINTAŞ, a Hidayet TUTUN, a Sedat SEVİN, a Ender YARSAN a a Farmakoloji ve Toksikoloji AD, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Ankara Yazışma Adresi/Correspondence: Levent ALTINTAŞ Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Farmakoloji ve Toksikoloji AD, Ankara, TÜRKİYE leventaltintas@hotmail.com ÖZET Su ürünleri yetiştiriciliğinde yaklaşık son çeyrek yüzyılda gerçekleşen çok hızlı büyüme, çevresel etkileşimlerle birlikte bakteriyel, viral, fungal ve paraziter hastalıklarda artışı da beraberinde getirmiştir. Bu durum bir taraftan canlının büyümesini destekleyici, diğer taraftan hastalıklardan korunma ve kontrol amacıyla antibiyotik, pestisit ve diğer kimyasal maddelerin kullanımını da artırmıştır. Özellikle koruma amaçlı antibiyotik kullanımı, antibiyotiklere dirençli mikroorganizmaların gelişmesi, sucul çevre ve insan sağlığına zararlı sonuçlar doğurması yönüyle tehlike arz eder. Belirtilen bu tehlikeleri en aza indirmek için, ekolojiye ve çevreye zarar vermeyen, yeni alternatif koruyuculara, yöntemlere gerek duyulmuştur. Bu amaçla üretilen alternatif çözümler arasında da en önemli yeri probiyotik ve prebiyotik kullanımı gelir. Basitçe, probiyotikler, konakçı canlının mikrobiyal dengesini geliştiren mikrobiyal yem katkıları; prebiyotikler ise, barsaklarda bakterilerin aktivitesini seçici bir şekilde arttıran ve böylece konakçının sağlığını düzelten, sindirilemeyen gıdalar olarak tanımlanır. Aslında probiyotiklerin akuakültür alanında ilk uygulanması; 1986 yılında, hidrobiyont denilen, suda yaşayan organizmaların gelişmesini arttırmak amacıyla etkilerinin araştırılması ile olmuştur. İlerleyen dönemlerde probiyotikler, suyun kalitesini ve bakteriyel enfeksiyonları kontrol etmek için kullanılmıştır. Günümüzde ise, prebiyotik ve probiyotiklerin akuakültürde daha ziyade besinlerin sindirilebilirliğini arttırmak, strese dayanıklılığı artırmak ve üretimi desteklemeye yönelik etkileri üzerinde çalışılmaktadır. Bu amaçla, bakteri (Bacillus sp., Lactobacillus sp., Enterococcus sp., Cornabacterium sp.) ve maya (Saccharomyces cerevisiae gibi) türlerinden hazırlanan ticari ürünler geliştirilmiştir. Bu derlemede akuakültürde kullanım alanı bulan prebiyotik ve probiyotiklerin etkileri ve kullanımlarına kısaca değinilmiştir. Anah tar Ke li me ler: Akuakültür; prebiyotikler; probiyotikler ABS TRACT In the last 30 years, rapid growth, especially cultivation of marine fishes and crustaceans, in aquaculture production has brought an increase in bacterial, viral and parasitic diseases with environmental interaction. In this case, use of chemicals including antibiotics, pesticides and others has been increased to support the growth, prevent and control diseases. In particular, the use of antibiotics for protection is important in that development of antibiotic-resistant organisms and harmful consequences for human health and aquatic environment. In order to minimize these threats, novel alternative preservatives and methods which are not harmful for ecology and environment have been needed. For this purpose, Prebiotics and probiotics are the most important place in alternative solutions generated. Simply, a probiotic is defined as a microbial feed supplement which beneficially affects the host animal by improving its intestinal microbial balance; a prebiotic is defined as a non-digestible feed additives that beneficially affect the host by selectively stimulating the growth of health-promoting bacteria in the gastrointestinal tract and thereby improving the health of the host. In fact, the first application of probiotics in aquaculture field; in 1986, to test their ability to increase growth of hydrobionts. Later, it has been used to control the quality of water and bacterial infections. Today, it is working on effects of prebiotics and probiotics to improve the digestibility of nutrients, to increase resistance to stress and to support the production in aquaculture. For this purpose, commercial products prepared from bacteria (Bacillus spp., Lactobacillus spp., Enterococcus spp., Corynebacterium spp.) and yeast (such as Saccharomyces cerevisiae) have been developed. In this article, effects and applications of prebiotics and probiotics used in aquaculture were mentioned briefly. Key Words: Aquaculture; prebiotics; probiotics Copyright 2016 by Türkiye Klinikleri :

2 Yakın geçmişte anabolik steroidler, büyüme arttırıcılar ve bazı antibiyotikler gibi kimyasal takviyeler su ürünlerinde hastalıkların kontrolü ve büyüme performansının arttırılması için yemlere karıştırılarak, yaygın bir şekilde kullanılmış; ancak günümüzde yasal düzenlemeler, sertifikasyon protokolleri ve tüketici tercihleri gibi nedenlerle, belirtilen amaçlar için, özellikle antibiyotiklerin kullanımı, sınırlandırılmıştır. Ayrıca su ürünlerinde bilinçsiz antibiyotik kullanımı, bakterilerin direnç kazanmasına da sebep olmasından dolayı dikkat gerektiren önemli hususlardan birisidir. Bunun yanı sıra, antibiyotiklerin balıklarda ve çevrede birikmesi, çevre ve tüketiciler için ayrıca potansiyel bir risk oluşturur. Bu sebeplerle günümüzde balıklarda büyümeyi ve balık sağlığını korumayı amaçlayan antibiyotik dışındaki alternatif ürünlerin kullanımı, tüketici istekleri de göz önüne alındığında, daha da önem kazanmıştır. Bu alternatif ürünler içerisinde de prebiyotik ve probiyotikler ile bunların birlikte kullanımı son yıllarda öne çıkmıştır. 1 PROBİYOTİKLER Probiyotik terimi Yunanca da pro ve bios kelimelerinden gelmesine rağmen, zaman içerisinde farklı anlamlar kazanmıştır. Dr. Elie Metchnikoff 1905 te probiyotikleri, Barsaktaki zararlı bakterilerin yerine yararlı bakterilerin geçmesiyle vücudun florasını değiştiren maddeler olarak belirtirken; Parker Barsak mikrobiyal dengeye destek veren organizmalar ve bileşikler olarak tanımlamıştır. 2,3 İlerleyen yıllarda Fuller tanımı daha da genişleterek Vücudun mikrobiyal dengesini geliştirerek, konakçıya yararlı olan canlı mikrobiyal yem takviyesi olarak tanımlamış; arkasından Moriarty probiyotikleri Mikrobiyal Su Takviyesi olarak ifade etmiştir. 4,5 Probiyotiklerin yol açtığı pek çok yararlı etki arasında, immun sistemin düzenlenmesi, en yaygın kullanılmak istenen ve en yararlı etkisi olarak kabul edilir. İmmun sistemin modülasyonunda probiyotiklerin rolü geniş bir şekilde araştırılmış; insan ve hayvanlardaki etkileri açıklanmaya çalışılmıştır. 6,7 Balıklardaki etkilerine yönelik yapılmış çalışmaların çoğu, ilk zamanlarda büyümenin desteklenmesi ve probiyotiklerin hastalıklara karşı koruyucu etkisi ile ilgiliyken; son zamanlarda yapılan çalışmalar havuz sisteminde probiyotiklerin immun düzenleyici etkileri üzerine yoğunlaşmıştır. Farklı balık türlerinde, farklı probiyotikler kullanılarak, çok sayıda immünolojik çalışma gerçekleştirilmiş ve probiyotiklerin balık bağışıklığını tetiklemedeki gücünün kayda değer olduğu bu çalışmaların sonucunda ortaya konmuştur. Konu ile ilgili yapılan çalışmalarda probiyotiklerin balıklarda tek başına veya kombine halde kullanıldığında, hem sistematik hem de lokal bağışıklığı artırdığı bildirilmiştir. 8 Probiyotiklerin etkileri (patojenik mikroorganizmaların büyümesi engelleme, yemin kullanımını arttırmak için sindirim enzimlerine katkı sağlama, diğer büyüme geliştirme faktörlerinin alınımını kolaylaştırma, canlının immun sistemini uyarma, mortalitede azalma ve hastalıklara karşı direnç gelişimi, hastalık nedeniyle oluşan kayıpların azaltılması, hastalıkla mücadelede kullanılan kimyasal maddelerin ve antibiyotiklerin balığa ve çevreye verdiği zararın en aza indirilmesi gibi) farklı mekanizmalarla karşımıza çıkar Bunlardan en önemlileri kısaca aşağıda açıklanmaya çalışılmıştır. Su Kalitesini Artırma: Suya eklenen probiyotikler; sudaki nitrojen ve fosfor miktarını azaltarak; suyun kalitesini artırırlar ve bu etkileri ile akuakültürde kullanım alanı bulurlar. 10 Fagositik Aktivite: Fagositik aktivite, antikor üretiminden önce yangısal cevabın erken aktivasyonundan sorumludur ve antibakteriyel savunmada önemli bir role sahiptir. Probiyotikler, fagositik hücreleri konakçıda etkili bir şekilde tetikler. Yapılan bir çalışmada L. rhamnosus, L. lactis ve L. acidophilus gibi laktik asit bakteri grubu (LAB) probiyotikler ile fagositik aktivitenin geliştiği gözlenmiştir. 8 Akuakültür alanında bu probiyotiklerin kullanıldığı diğer çalışmalarda bunların canlı ya da inaktive formda takviyelerinin balıklarda fagositik aktiviteyi tetiklediği gösterilmiştir. 9,12 Solunumsal Patlama Aktivitesi: Solunumsal patlama aktivitesi, balıkların önemli bir doğal korunma mekanizmasıdır. Birçok akuatik hayvanda çeşitli probiyotiklerin solunumsal patlama aktivitesi önemli ölçüde artırdığı bilinmektedir. Buna ilişkin yapılan çalışmalarda Bacillus subitilis ve bazı LAB grubu üyesi probiyotiklerin, balıkta solunumsal patlama aktivitesini artırdığı bildirilmiştir. 13,14 Lizozim: Probiyotiklerin tek veya kombine halde kullanımının balıklarda lizozim seviyesini artırdığı bilinmektedir. Gökkuşağı alabalıklarında yapılan çalışmalarda, L. rhamnosus, Carnobacterium maltaromaticum, Carnobacterium divergens gibi probiyotikler ile lizozim seviyesinin yükseldiği gözlenmiştir. Ayrıca serum lizozim içeriği hariç, probiyotiklerin balığın deri mukozasında da lizozim seviyesinde artış yapabildiği gösterilmiştir. 8,15,16 Peroksidaz ve Antiproteaz Aktivite: Peroksidaz, hipokloroz asit oluşturmak için oksidatif radikalleri kulla- 30

3 nan önemli bir enzimdir. Bu şekilde patojenleri öldürür. B. subtilis in tek başına veya L. delbrueckii ssp. lactis ile kombine halde kullanımının (3 hafta boyunca) yüksek serum proteaz aktivitesine neden olduğu belirtilmiştir. 17 Sharifuzzaman ve Austin Kocuria SM1 takviyesi ile 2 hafta içinde Gökkuşağı alabalıklarında yüksek antiproteaz aktivitesi oluştuğunu bildirmiştir. 18 Komplement Aktivitesi: Probiyotikler balıkların doğal komplement aktivitesini yükseltirler. Birçok probiyotiğin suya uygulanmasının yanı sıra, diyetsel uygulama ile de balık havuzu komplement içeriğinin tetiklendiği sıklıkla rapor edilmiştir. Cansız probiyotikler bile balıklarda komplement aktivitesini arttırabilir. 8 Sitokinler: Sitokinler, immun hücreler tarafından üretilen protein mediyatörlerdir ve konakçının savunma mekanizmalarını destekler. Ayrıca hücre büyümesine ve farklılaşmasına da katkı sağlar. Farklı konakçılarda Bifidobacterium longum, L acidophilus, L. lactis, Lactobacillus paracascei ve Lactobacillus plantarum gibi probiyotikler farklı tip sitokinlerin ekspresyonunu artırabilir. 19 Gelişme Üzerine Etkisi: Balık yetiştiriciliği yapılan çiftliklerde üretimin düşmesindeki en önemli sebeplerden biri, bakteriyel enfeksiyöz hastalıklardır. Balık yetiştiriciliği programlarının başarı ve başarısızlığı erken yaşam dönemi durumları ile belirlenir. 20 Diğer bir ifadeyle, balık çiftliklerinde subklinik bir enfeksiyonun olması genellikle büyümeyi düşürmekte ve ölüm oranını arttırmaktadır ki bu durum da üretimin düşmesi ile sonuçlanır. 21 Bu olumsuzlukların giderilmesinde antibiyotik gibi sentetik maddelerin kullanımı zamanla yerini probiyotiklerin kullanımına bırakmıştır. Probiyotiklerin bu etkilerini sindirim sisteminde potansiyel patojenlerin yerleşimini engelleyici bileşikler üreterek veya bu bakteriler ile besin ya da alan için yarışarak; mikrobiyal metabolizmanın modifikasyonunu olumlu yönde katkı sağlayarak ve konakçının bağışıklık sistemini uyararak oluşturdukları düşünülmektedir. Ayrıca, probiyotikler vitaminlerin üretimi, diyetlerdeki bileşiklerin detoksifikasyonu ve sindirilemeyen bileşiklerin parçalanmasını sağlayarak da besinsel gelişme ve iştahı artırırlar. 9 Bagheri ve ark. Gökkuşağı alabalıklarında Bacillus spp. kullanımının büyümeyi attırdığını bildirmişlerdir. 22 Gökkuşağı alabalıkları üzerine yapılan diğer bir çalışmada ise, S. cerevisiae var. boulardii ilaveli yemler ile beslenen balıkların daha hızlı büyüme sağladığı gözlenmiştir. 23 Yaşama Oranına Etkisi: Hastalık salgınları sektörün büyümesini engelleyen en önemli nedendir. Minimum 2 hafta probiyotik kullanımının, doğal immun sistemin gelişmesi ve balıklarda hastalıklara direncin artmasına neden olduğunu yapılan çalışmalarda gösterilmiştir. Konu ile ilgili yapılan bir çalışmada 5 hafta boyunca probiyotik kullanımının Gökkuşağı alabalıklarında hayatta kalmayı önemli miktarda artırdığı bildirilmiştir. Bu çalışmanın 2. haftasının sonunda, kanda solunumsal patlama aktivitesi önemli ölçüde artarken; serum lizozim aktivitesi önemli derecede engellenmiştir. 24 Probiyotik ilave edilmiş diğer bir çalışmada ise alabalıklarda görülen spinal deformitelerin azaldığı gözlemlenmiştir. 25 Alabalık yavrularıyla yapılan bir diğer çalışmada Saccharomyces cerevisiae ilave edilmiş yemle beslemenin alabalıkların barsak gelişimini uyardığı ve bakteriyel enfeksiyonlara karşı direnci artırdığı tespit edilmiştir. 11 Başka bir çalışmada ise, Candida utilis, Saccharomyces cerevisiae içeren probiyotikler 1 hafta süreyle Gökkuşağı alabalıklarına verilmiş; deneysel olarak Frunculosise neden olan virulent patojen Aeromonas salmonicida ile oluşturulan hastalıkta, probiyotik verilen grup hastalığa karşı daha dirençli bulunmuştur. Çalışma sonucunda hastalığın korunması için balık kültüründe bu bileşiklerin kullanımının önemli olduğu vurgulanmıştır. 11,26 Sonuç olarak probiyotikler, balıklarda hastalıklara karşı direncin artmasını sağlayarak yaşama oranını arttırırlar. Bu etkilerine ilaveten probiyotikler ayrıca, barsak miktobiyota besin üretimini attırarak, immun fonksiyonları yükselterek, patojen mikropların kolonizasyonunu engelleyerek, enerji hemostazını sağlayarak ve normal mukozanın bütünlüğü ve fonksiyonlarını devam ettirerek, konakçı türlerin sağlığına yararı olan çeşitli fonksiyonları da sağlarlar. 27 Birçok balık patojeni barsak epitelinin bütünlüğünü bozduğu için, sağlıklı bir barsak mikrobiyotasının devamlılığı önemlidir. Probiyotikler barsak epitelinin yapısının gelişmesine yararlı olmaları ve sağlıklı bir gastrointestinal mikrobiyal popülasyonunu korumaları sebebiyle mukozal hasarı düşürür, emilim alanını artırır ve patojen hastalıklara karşı koruyucu etki gösterir. 28 Akuakültürde probiyotiklerin farklı uygulama alanları ile hangi türlerde kullanıldığı Tablo 1 de verilmiştir.çevreye dost bir alternatif olarak probiyotiklerin kullanımı her geçen gün daha da artmaktadır. Probiyotik içerikleri, takviyeleri ve yemlerinin Dünya genelinde piyasası 2008 yılında 15,9 milyon dolar iken, bu rakam 2013 yılında 19,6 milyon dolara yükselmiştir. Bu da yıllık %4,3 lük bir büyümeye denk gelir. Günümüzde akuatik organizmaların yetiştirilmesini desteklemek için 31

4 TABLO 1: Su ürünlerinde probiyotiklerin farklı kullanımları. 29 Uygulama Probiyotik Uygulandığı Akuatik Türler Büyüme artırıcı Bacillus sp. S11 Penaeus monodon (Asya kaplan karidesi) Bacillus sp. Catfish (Kedi balığı) Carnobacterium divergens Gadus morhua (Atlantik morinası) Alteromonas CA2 Crassostrea gigas (japon istiridyesi) Lactobacillus helveticus Scophthalmus maximus (Kalkan balığı) Lactobacillus lactis AR21 Brachionus plicatilis Streptococcus thermophilus Scophthalmus maximus (Kalkan balığı) Streptomyces Xiphophorus helleri (Yeşil kılıç kuyruk) L. casei Poeciliopsis gracilis (Porthole livebearer) Bacillus NL 110, Vibrio NE 17 Macrobrachium rosenbergii (Dev tatlı su karidesi) Bacillus coagulans Cyprinus carpio koi (Sazan balığı) Patojen önleyici Bacillus sp. Penaeids (Karides) Enterococcus faecium SF 68 Anguilla anguilla (Avrupa yılan balığı) L. rhamnosus ATCC53103 Oncorhynchus mykiss (Gökkuşağı alabalığı) Micrococcus luteus A1-6 Oncorhynchus mykiss (Gökkuşağı alabalığı) Pseudomonas fluorescens Oncorhynchus mykiss (Gökkuşağı alabalığı) P. fluorescens AH2 Oncorhynchus mykiss (Gökkuşağı alabalığı) Pseudomonas sp. Oncorhynchus mykiss (Gökkuşağı alabalığı) Roseobacter sp. BS. 107 Scallop larvae Saccharomyces cerevisiae, Litopenaeus vannamei (Pasifik beyaz karidesi) S. exiguous, Phaffia rhodozyma Vibrio alginolyticus Salmonids (Alabalıklar) V. fluvialis Oncorhynchus mykiss (Gökkuşağı alabalığı) Tetraselmis suecica Salmo salar (Atlantik sombalığı) Carnobacterium sp. Hg4-03 Hepialus gonggaensis larvae Lactobacillus acidophilus Clarias gariepinus (Afrika kedibalığı) Bacillus spp., Enterococcus sp. Farfantepenaeus brasiliensis (Kırmızı karides) Lactococcus lactis Epinephelus coioides (Turuncu benekli lagos balığı) Besin sindirme L. helveticus Scophthalmus maximus (Kalkan balığı) Bacillus NL 110, Vibrio NE 17 Macrobrachium rosenbergii (Dev tatlı su karidesi) Carnobacterium sp. Hg4-03 Hepialus gonggaensis larvae Lactobacillus acidophilus Clarias gariepinus (Afrika kedibalığı) Shewanella putrefaciens Pdp11 Solea senegalensis Su kalitesi Bacillus sp. 48 Penaeus monodon (Asya kaplan karidesi) Bacillus NL 110, Vibrio sp. NE 17 Macrobrachium rosenbergii (Dev tatlı su karidesi) Lactobacillus acidophilus Clarias gariepinus (Afrika kedibalığı) B. coagulans SC8168 Penaeus vannamei (Pasifik beyaz karidesi) Bacillus sp., Saccharomyces sp. Penaeus monodon (Asya kaplan karidesi) Strese karşı direnci artırma Lactobacillus delbrueckii Dicentrarchus labrax (Bayağı levrek) Alteromonas sp. Sparus auratus (Çipura) B. subtilis, L. acidophilus, S. cerevisiae Paralichthys olivaceus (Japon pisi balığı) L. casei Poeciliopsis gracilis (Porthole livebearer) Pediococcus acidilactici Litopenaeus stylirostris (Batı mavi karidesi) Shewanella putrefaciens Pdp11 Makimaki Üremeyi artırma Bacillus subtilis Poecilia reticulata (Lepistes), Xiphophorus maculatus (Plati) L. rhamnosus Danio rerio (Zebra balığı) L. acidophilus, L. casei, Enterococcus faecium, Xiphophorus helleri (Yeşil kılıç kuyruk) Bifidobacterium thermophilum 32

5 yapılan, bir veya birkaç canlı mikroorganizma içeren, yem ile karışık veya kültür tanklarına doğrudan eklenen ve yem katkısı olarak kullanılan pek çok ticari probiyotik preparatı bulunmaktadır. 29 PREBİYOTİKLER Barsak florasının düzenlenmesinde probiyotiklerin yanında diğer bir faktör de prebiyotiklerdir. Doğal katkı maddelerinin kullanımı ile birlikte gelişen sağlıklı gıda üretiminde, özellikle prebiyotiklerin etkileri üzerine başlatılan araştırmalar önem kazanmıştır. İnsan ve hayvan sağlığı üzerinde sindirim sisteminde bulunan mikrofloranın önemli bir rolü bulunur. Bununla birlikte mikrofloranın patojenlere karşı korunması ve fonksiyonunu yerine getirebilmesi de önemlidir ve bu amaçla prebiyotik ve probiyotiklerden yararlanılır. Sindirilmeyen fakat fermente edilebilir oligosakkarit olarak bilinen kısa zincirli karbonhidratlar yani prebiyotikler, kolon bakterilerinin gelişimini teşvik ederek insan ve hayvan sağlığı üzerine olumlu etki yaparlar (Boylu D. Prebiyotik kullanımının balık barsak florası ve büyüme parametrelerine etkisi. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2014). 30,31 Prebiyotik terimi ilk kez 1995 yılında Gibson ve Roberfroid tarafından Konakçıya yararlı bir veya daha fazla türden mikroorganizmanın kolonda çoğalma ve/veya aktivitesini seçici olarak arttıran ve sindirilemeyen besin bileşenleridir şeklinde tanımlanmıştır (Boylu D. Prebiyotik kullanımının balık barsak florası ve büyüme parametrelerine etkisi. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2014; Alak G. Probiyotik ve prebiyotiklerin Gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) barsak florası ile filetolarının bazı fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik özelliklerine etkileri. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi. 2011). 32,33 Daha sonra bu tanım 2004 yılında Mide barsak flora aktivitesinde ve/veya bileşiminde özel değişikliklere olanak sağlayan konakçının sağlık ve refahı üzerine yararlı etkileri olan seçici fermente bileşenlerdir olarak güncellenmiştir (Alak G. Probiyotik ve prebiyotiklerin Gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) barsak florası ile filetolarının bazı fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik özelliklerine etkileri. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi. 2011). 34 Prebiyotikler hem florayı yararlı bakterilerin (Lactobacillus spp. ve Bifidobacterium spp.) lehine değiştirmekte hem de Salmonella, Listeria ve Escherichia coli gibi zararlı patojenlerin de gelişimini sınırlandırmaktadır (Yumuk H. Prebiyotik ile beslenmiş kahverengi alabalık (Salmo trutta fario) filetolarının raf ömrü üzerine bitkisel yağlı kitosan uygulamasının etkileri. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2014). 35 Prebiyotik olarak tanımlanan bir besin bileşeni; mide asidine dirençli olmalı, memeli hayvanların sindirim enzimleriyle hidrolize olmamalı, mide barsak yolunun üst kısımlarında emilmemeli, barsak mikroflora bakterileri tarafından hidrolize edilmeli, sağlık ve refah üzerine olumlu etki potansiyeli olan bir veya kısıtlı sayıda olmak üzere daha çok bakterinin çoğalmasını uyarmalıdır (Alak G. Probiyotik ve prebiyotiklerin Gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) barsak florası ile filetolarının bazı fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik özelliklerine etkileri. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi. 2011). Prebiyotiklerin canlılar üzerinde, mikrofloranın bileşenlerini ve aktivitesini olumlu yönde etkilemek, barsak hareketlerini düzenlemek, minerallerin (Ca ve Mg gb) emilimini ve biyoyararlanımını artırmak, kan kolesterol ve trigliserid düzeylerini olumlu yönde düzenlemek, patojen mikroorganizmaların çoğalmasını önleyerek intestinal ve ekstraintestinal enfeksiyonu gelişme riskini azaltmak ve konağın bağışıklık sistemini güçlendirmek gibi olumlu etkileri bulunur. 36 Günümüzde özellikle kullanılan prebiyotikler; fruktooligosakkaritler (FOS) ve mannanoligosakkaritler dir (MOS). Bunun yanı sıra glukooligosakkaritler (GOS), laktuloz, laktitol, maltooligosakkaritler, izomaltooligosakkarit (IMO), sukroz, trans-galaktooligosakkatitler gibi prebiyotikler de kullanılır (Alak G. Probiyotik ve prebiyotiklerin Gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) barsak florası ile filetolarının bazı fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik özelliklerine etkileri. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi. 2011). 37 Akuakültürde yaygın olarak kullanılan prebiyotikler ise; MOS, FOS, transgalaktooligosakkarit (TOS) ve fruktoz türevi olan inülin dir (Alak G. Probiyotik ve prebiyo- TABLO 1: Su ürünleri yetiştiriciliğinde kullanılan bazı prebiyotikler ve hedef bakteriler. 38 Prebiyotik Izomaltooligosakkaritler (IMO) Fruktooligosakaritler (FOS) Mannanoligosakkaritler (MOS) Galaktooligosakaritler (GOS) Bakteri Bifidobacteriun ve Lactobacillus spp. Lactobacillus ve Bifidobacteriun spp. Lactobacillus spp. Lactobacillus spp. Yumuk H. Prebiyotik ile beslenmiş kahverengi alabalık (Salmo trutta fario) filetolarının raf ömrü üzerine bitkisel yağlı kitosan uygulamasının etkileri. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi,

6 tiklerin Gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) barsak florası ile filetolarının bazı fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik özelliklerine etkileri. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi. 2011; Yumuk H. Prebiyotik ile beslenmiş kahverengi alabalık (Salmo trutta fario) filetolarının raf ömrü üzerine bitkisel yağlı kitosan uygulamasının etkileri. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2014). 37,38 Akualültürde kullanım alanı bulan bazı prebiyotikler ve bunların hedef bakterileri Tablo 2 de verilmiştir. MOS; duvarında %30 mannan, %30 glukan ve %12,5 protein bulunan Saccharomyces cerevisiae adlı mayanın hücre duvarından üretilen bir doğal şeker kaynağıdır. Rasyonda MOS varlığı, barsak lümenine tutunabilecek patojen bakterilerin buradan uzaklaştırılmasını sağlar (Alak G. Probiyotik ve prebiyotiklerin Gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) barsak florası ile filetolarının bazı fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik özelliklerine etkileri. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi. 2011; Bayırbağ DT. Broyler rasyonlarında maya kültürü (Saccharomyces cerevisiae) ve prebiyotik (mos) kullanılmasının besi performansı ve bazı kan parametreleri üzerine etkisi. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, 2007). MOS, patojen mikroorganizmaların kolonizasyonunu sınırlamanın yanı sıra Lactobacillus ve Bifidobacterium türleri için de enerji kaynağıdır. MOS ların yüksek peletleme ısısına dayanıklı olmaları, probiyotiklere göre en önemli avantajıdır (Alak G. Probiyotik ve prebiyotiklerin Gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) barsak florası ile filetolarının bazı fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik özelliklerine etkileri. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi. 2011). 39 İçeriği nedeniyle yapışkanlık özelliğine sahip olan MOS; aynı zamanda sindirim sisteminin asit ph sına da dayanıklıdır ve bu sebeple birçok hayvan türü için biyoaktif bir özellik taşır. MOS bileşikleri, sindirim kanalında spesifik bağlanma alanları sağlayarak etkinlik gösterirler ve patojen mikroorganizmaların bu kanalda tutunmalarını zorlaştırırlar. Sindirim enzimlerinden etkilenmeyen bu oligosakkaritler, kendilerine tutunan patojenleri sindirim kanalında ilerletirken, sindirim kanalına tutunmuş patojenleri de kendilerine bağlayarak, ortamdan uzaklaştırırlar. MOS bir taraftan sindirim sistemindeki yararlı mikroflora (Lactobacillus, Bifidobacterium gibi) tarafından enerji kaynağı olarak kullanılırken, diğer taraftan toksin üreten Clostridium cinsi bakteriler, proteolitik bakteriodesler ve toksijenik E. coli gibi potansiyel patojen mikroorganizmaların çoğalmasını da engeller. Ayrıca yüksek peletleme ısısına dayanıklı olması nedeniyle de akuakültürde oldukça fazla tercih edilir(boylu D. Prebiyotik kullanımının balık barsak florası ve büyüme parametrelerine etkisi. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2014; Alak G. Probiyotik ve prebiyotiklerin Gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus mykiss) barsak florası ile filetolarının bazı fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik özelliklerine etkileri. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi. 2011; Bayırbağ DT. Broyler rasyonlarında maya kültürü (Saccharomyces cerevisiae) ve prebiyotik (mos) kullanılmasının besi performansı ve bazı kan parametreleri üzerine etkisi. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, 2007). 30 TOS; D-glikoz ve D-galaktoz içeren oligosakkarit karışımlarıdır. TOS üst sindirim yolunda sindirime dayanıklıdır ve kalın barsakta Bifidobacterium ların çoğalmasını uyarır. 33 IMO; α(1-6) glikozidik bağlarla bağlı, glikoz monomerlerinden oluşan oligosakkaritlerdir. IMO; sükroz, maltoz, nişasta ve dekstran gibi karbonhidratlar kullanılarak, farklı metodlarla üretilebilir. Nişasta, Bacillus subtilis, α-amilaz ve neopullulanaz ile muamele edilerek gliloz, maltoz, panoz ve IMO karışımı elde edilir. Dekstran, asit veya dekstranaz kullanılarak IMO lere dönüştürülür. Sükroz ile birlikte akseptör olarak glikoz substrat olarak kullanıldığında IMO ler elde edilir. 40 FOS; kısa zincirli früktoz moleküllerinin β-(2-1) glikozitik bağlarla birleşmesinden oluşmuştur. İçerisindeki toplam fruktoz monomeri sayısı 2 ile 35 arasında değişir. FOS, α-amilaz, sakkaraz veya maltaz gibi enzimlerle sindirilememektedir. FOS bakterilerin sahip olduğu β-fruktofuranosidaz enzimi ile früktoz molekülüne hidrolize olarak, bakteri içerisine transfer edilir. 40,41 GOS; galaktoz içeren 1-4[β-Gal 1-6]n n=1-4 yapısında bulunan oligosakkaritlerdir. β-galaktosidaz enziminin trans-galaktosidaz aktivitesiyle laktozdan üretilir. Bitki kaynaklarından (baklagiller, soya fasulyesi) özütlenerek elde edilirler. 40 GOS mide enzimleri tarafından sindirilemez ve kalın barsağa sindirilmeden geçer. Bununla birlikte, kalın barsakta mikroorganizmalar tarafından hidrolize edilebilir. 40,42 İnulin, düz zincirli fruktoz moleküllerinden oluşan polifruktan yapıya sahip bir maddedir. İnce barsakta sindirime uğramaz fakat bazen kalın barsakta 34

7 mikroflora tarafından kısmen sindirilebilir. Tatlı maddelerdir ve istenmeyen duyusal özellikleri yoktur. Günümüzde, ticari olarak inülinin büyük bir kısmı hindiba bitkisinin köklerinden elde edilir. İnülin prebiyotik olarak yem sanayi, gıda ve endüstriyel fermentasyonda substrat olarak kullanılır. Barsakta sindirilmeyen inülin, kolona doğru ilerleyerek oradaki bakterilerce metabolize edilir ve anaerobik fermantasyon sırasında kısa zincirli yağ asitlerinin üretimi için enerji sağlamalarının yanında laktat oluşumunu da destekler. Bifidobakteriler ve Laktobasiller konakçının iyi bir gastrointestinal fonksiyonu için indikatör organizmalar olarak bilinirler ve özellikle Bifidobakterilerin gelişimi inülin ile teşvik edilebilir. Lactobacillus spp.ve Bifidobacterium spp. gibi normal barsak florası diğer grup bakterilere nazaran inülin yada oligofruktozu fermantasyon için daha etkin olarak kullanırlar ve böylece patojenik mikroorganizmaların gelişimini sınırlayacak asidik bir ortam meydana getirirler. Bu etkileri ile prebiyotikler sindirim sistemindeki yararlı mikroorganizmaların (doğal probiyotiklerin) gelişimini teşvik ederek Escherichia coli ve Salmonella gibi patojenik mikroorganizmaların kolonizasyonunu azaltır. Ayrıca bu mikroorganizmalar vitamin sentezlemelerinin yanı sıra sindirim-emilime de yardımcı olurlar ve bağışıklık sistemini de uyarırlar (Yumuk H. Prebiyotik ile beslenmiş kahverengi alabalık (Salmo trutta fario) filetolarının raf ömrü üzerine bitkisel yağlı kitosan uygulamasının etkileri. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2014). 40,42-45 Prebiyotikler yukarıda sayılan özellikleri ve etki mekanizmaları sayesinde özellikle çok hızlı bir şekilde büyüyen su ürünleri yetiştiriciliğinde giderek önem kazanan gıda takviyeleridir. Sindirilemeyen katkı madde olmaları, büyümede, immun sistem ve hastalık direncinde olumlu etki göstermeleri prebiyotiklerin yem katkı maddesi olarak akuakültürde kullanım alanını artırmıştır (Boylu D. Prebiyotik kullanımının balık barsak florası ve büyüme parametrelerine etkisi. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2014; Yumuk H. Prebiyotik ile beslenmiş kahverengi alabalık (Salmo trutta fario) filetolarının raf ömrü üzerine bitkisel yağlı kitosan uygulamasının etkileri. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2014). 46 Prebiyotiklerin balıklardaki barsak mikroflorasını düzenleme, gelişme parametreleri ile barsak sistemini olumlu yönde etkileme ve hastalıklara karşı direnç gelişimini artırma gibi etkileri yapılan çalışmalarla da gösterilmiştir. 47 Grisdale-Helland ve ark.nın Salmo solar (Atlantik somonu) üzerinde yaptıkları çalışmalarda, yeme eklenen MOS, FOS, GOS un büyüme ve yemden yararlanma üzerine etkilerini incelemişler ve deneme süresince balıklarda herhangi bir sağlık problemi oluşmadığı ve ölüm gerçekleşmediği, FOS ile beslenen somonların yem değerlendirme oranının %5, enerji dönüşümünün ise %6 daha fazla olduğu, MOS destekli yemlerle beslenen balıklarda ise oksijen tüketiminin kontrol grubuna göre %11 daha az olduğu Ciğer tarafından bildirilmiştir (Ciğer O. Yemlere eklenen mannan oligosakkarit (MOS) ve serotonin (5-HT) in penaeoid karides litopenaeus vannamei postlarvalarının gelişimine etkileri. Mustafa Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2010). 48 Yapılan bir araştırmada, gökkuşağı alabalığında yeme %10 oranında probiyotik ve prebiyotik (FOS) karışımı ilave edilmesinin bağışıklık sistemi yanıtını artırdığı belirtilirken, prebiyotiklerin bağışıklık sistemini güçlendirerek, barsak mikroflorasını düzenlediği de tespit edilmiştir. 47,49,50 Yine aynı şekilde MOS ilaveli yemlerle beslenen gökkuşağı alabalığı, sazan ve Jian sazanlarının doğal bağışıklık sistemlerinin olumlu olarak etkilendiği belirtilmiştir. 47,51,52 Torrecillas ve ark. yemlere eklenen MOS un levreklerin bağışıklık sistemini güçlendirdiğini ve bakteriyel enfeksiyonlara karşı direnci artırdığını bildirmişlerdir. 47,53 SONUÇ Prebiyotik ve probiyotiklerin balık sağlığı ve büyümesine etkileri üzerine yapılan çalışmalar her yıl önemli miktarda artmaktadır. Artan bu yoğun ilgiyle birlikte birçok soru da halen cevap beklemektedir ve bu alanda daha çok çalışma yapılmasına ihtiyaç vardır. Özellikle balıkların sindirim sistemindeki mikrobiyal kompozisyonu belirlemeye yönelik çalışmalar oldukça önem taşır; çünkü bu basit gibi görünen bilgi, potensiyel probiyotiklerin seçiminde ve keşfinde hayati öneme sahiptir. Probiyotiklerin barsağa kolonize olması ve sindirimi, besinlerin emilimi, büyüme performansı ve immuniteyi etkilemek için barsak mikrobiyotasını değiştirebilmesindeki mekanizmaların anlaşılması, probiyotik olarak kullanılabilecek potansiyel mikroorganizmaların seçilmesi açısından oldukça önemlidir. Bu sebeple bu alandaki çalışmaların genişletilerek devam ettirilmesi gerekir. Ayrıca, barsaktaki çevrenin değişimi ve diyetteki değişikliklerin barsak mikrobiyal topluluğuna etkilerinin nasıl olduğunun anlaşılması, araştırmacılara ve kültüristlere daha faydalı mikroroganizmaları seçme, daha etkili beslenme rejimleri ve diyet formülasyonla- 35

8 rının geliştirilmesinde yardımcı olacaktır. Bu gibi bilgilerin eksikliğinden dolayı birçok probiyotiğin karışım halinde kullanılma gerekliliği açığa çıkmıştır. Sinbiyotik karışımların geliştirilmesi balık kültüristlerinin barsakta uygun koşulların oluşturulmasını ve kontrol edilmesini sağlayacak en etkili probiyotik seçimine olanak sağlayabilir. Balık sağlığını geliştirmek ve büyüme performansını arttırmak için prebiyotik ve probiyotiklerin diyetsel takviyelerinin getirdiği muhtemel katkıların, bu alanda yapılan çalışmalar ile de mutlaka desteklenmesi gerekir. İlerleyen yıllarda bu alanda yapılacak olan çalışmalarda maksimum etkinliğe ulaşmak için prebiyotik ve probiyotiklerin uygulamalarına yoğunlaşılmalı ve prebiyotik ve probiyotik uygulamalarının etkili bir çiftlik yönetimi ile birlikte kullanılması sağlanmalıdır. Ülkemizde akuakültür alanında görülen hızlı gelişme bu sektörde prebiyotik ve probiyotiklerin geleceği için umut vericidir. Kısa zamanda gerek sağlıklı bireyler elde etmek gerekse ekonomik açıdan yetiştiricilikte işletme karlılığını da yükseltmek amacıyla, hastalıklarla mücadelede yoğun olarak kullanılan antibiyotikler veya diğer kimyasalların yerine, ekolojik çevre ve hedef canlıya olumsuz etkisi olmayan, patojen bakteriler üzerinde inhibe edici etkisi bulunan yem katkı maddelerinin kullanımı daha etkili ve uygun olacaktır. 1. Gaunt PS, Endris R, Mcginnis A, Baumgartner W, Camus A, Steadman J, et al. Determination of florfenicol dose rate in feed for control of mortality in Nile tilapia infected with Streptococcus iniae. Journal of Aquatic Animal Health 2010;22: Parker RB. Probiotics, the other half of the antibiotics story. Animal Nutrition Health 1974; 29: Schrezenmeir J, De Vrese M. Probiotics, prebiotics, an synbiotics-approaching a definition. American Journal of Clinical Nutrition 2001;73: Fuller R. Probiotics in man and animals. Journal of Applied Bacteriology 1989;66(5): Moriarty DJ. Control of luminous Vibrio species in penaeid aquaculture ponds. Aquaculture 1998;164 (1-4): Herich R, Levkut M. Lactic acid bacteria, probiotics and immune system. Vet Med e Czech 2002;47 (6): Galdeano CM, Perdigon G. The probiotic bacterium Lactobacillus casei induces activation of the gut mucosal immune system through innate immunity. Clin Vacc Immunol 2006; 13: Nayak SK. Probiotics and immunity: a fish perspective. Fish&shellfish Immunology 2010;29: Irianto A, Austin B. A short communication: use of dead probiotic cells to control furunculosis in rainbow trout, Oncorhynchus mykiss (Walbaum). J of Fish Diseases 2003;26: Wang YB, Xu ZR, Xia MS. The effectiveness of commercial probiotics in Northern White Shrimp (Penaeus vannamei L.) ponds. Fisheries Science 2005;71: KAYNAKLAR 11. Can E, Kurtoğlu İZ, Kayım M, Akhan S, Kızak V, Kocabaş M, et al. Alabalık probiyotik uygulamalarının bugünü ve geleceği. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 2011;4(1): Brunt J, Austin B. Use of a probiotic to control lactococcosis and streptococcosis in rainbow trout, Oncorhynchus mykiss (Walbaum). J Fish Dis 2005;28: Nikoskelainen S, Ouwehand AC, Bylund G, Salminen S, Lilius E. Immune enhancement in rainbow trout (Oncorhynchus mykiss) by potential probiotic bacteria (Lactobacillus rhamnosus). Fish Shellfish Immunol 2003;15: Salinas I, Diaz-Rosales P, Cuesta A, Meseguer J, Chabrillon M, Morinigo MA, et al. Effect of heat-inactivated fish and non-fish derived probiotics on the innate immune parameters of a teleost fish (Sparus aurata L.). Vet Immunol Immunopathol 2006;111: Kim D, Austin B. Innate immune responses in rainbow trout (Oncorhynchus mykiss, Walbaum) induced by probiotics. Fish&Shellfish Immunology 2006;21: Taoka Y, Maeda H, Jo J, Kim S, Park S, Yoshikawa T, et al. Use of live and dead probiotic cells in tilapia Orechromis niloticus. Fihseries Science 2006;72: Salinas I, Abelli L, Bertoni F, Picchietti S, Roque A, Furones D, et al. Monospecies and multispecies probiotic formulations produce different systemic and local immunostimulatory effects in the gilthead seabream (Sparus aurata L.). Fish Shellfish Immunol 2008;25: Sharifuzzaman SM, Austin B. Influence of probiotic feeding duration on disease resistance and immune parameters in rainbow trout. Fish Shellfish Immunol 2009;27: Perdigon G, Maldonado Galdeano C, Valdez JC, Medici M. Interaction of lactic acid bacteria with the gut immune system. Eur J Clin Nutr 2002;56 (S4): Ghosh K, Sen SK, Ray AK. Growth and survival of Rohu, Labeo rohita (Hamilton) spawn fed diets supplemented with fish intestinal microflora. Acta Icthol Piscat 2002;32: Kapetanovic D, Kurtovic B, Teskeredzic E. Differences in bacterial population in rainbow trout (Oncorhynchus mykiss, Walbaum) fry after transfer from incubator to pools. Food Technol Biotechnol 2005;43: Bagheri T, Hedayati AS, Yavari V, Alizade M, Farzanfar A. Growth, survival and gut microbial load of Rainbow trout (Onchorhynchus mykiss) fry given diet supplemented with probiotic during the two months of first feeding. Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 2008;8: Wache Y, Auffray F, Gatesoupe JF, Zambonino J, Gayet V, Labbe L, et al. Cross effects of the strain of dietary Saccharomyces cerevisiae and rearing conditions on the onset of intestinal microbiota and digestive enzymes in rainbow trout, Onchorhynchus mykiss fry. Aquaculture 2006;258: Sharifuzzaman SM, Austin B. Development of protection in rainbow trout (Oncorhynchus mykiss, Walbaum) to Vibrio anguillarum following use of the probiotic Kocuria SM1. Fish&Shellfish Immunology 2010;29: Aubin J, Gatesoupe JF, Labbe L, Lebrun L. Trial of probiotics to prevent the vertebral column compression syndrome in Rainbow trout (Oncorhynchus mykiss, Walbaum). Aquaculture Research 2005;36: Siwicki AK, Anderson DP, Rumsey GL. Dietary intake of immunostimulants by rainbow trout affects non-specific immunity and protection against furunculosis. Vet Immunol Immunopathol 1994;41:

9 27. Welker TL, Lim C. Use of probiotics in diets of Tilapia. J Aquac Res Development 2011;S1: Merrifield D, Dimitroglou A, Foey A, Davies SJ, Baker RT. The current status and future focus of probiotic and prebiotic applications for salmonids. Aquaculture 2010;302: Martinez Cruz P, Ibanez AL, Monroy Hermosillo OA, Ramirez Saad HC. Use of probiotics in aquaculture. ISRN Microbiology, 2012; Gülmez M, Güven A. Probiyotik, prebiyotik ve sinbiyotikler. Kafkas Üniv Vet Fak Derg 2002; 8(1): Sezen AG. Prebiyotik, probiyotik ve sinbiyotiklerin insan ve hayvan sağlığı üzerine etkileri. Atatürk Üniversitesi Vet Bil Derg 2013; 8(3): Gibson GR, Roberfroid MB. Dietary modulation of the human colon microbiota: introducing the concept of prebiotics. Journal of Nutrition 1995;125: Sharma AK, Agarwal V, Kumar R, Chaurasia H, Chaurasia D, Bhardwaj P. Prebiotics: a review of therapeutic potential. International Journal of Pharmaceutical Innovations 2011;1: Saad N, Delattre C, Urdaci M, Schmitter JM, Bressollier P. An overview of the last advantages in probiotic and prebiotic field. LTW - Food and Science and Technology 2013;50: Burr G, Gatlin D. Microbial ecology of the gastrointestinal tract of fish and the potential application of prebiotics and probiotics in finfish aquaculture. Journal of the World Aquaculture Society 2005;36(4): Yılmaz M. Prebiyotik ve probiyotikler. Güncel Pediatri 2004;2: Alak G, Atamanalp M. Su ürünleri yetiştiriciliğinde probiyotik ve prebiyotik kullanımı. YYÜ Tar Bil Derg 2012;22(1): Vulevic J, Rastall RA, Gibson GR. Developing a quantitative approach for determining the invitro prebiotic potential of dietary oligosaccharides. FEMS Microbiology Letters 2004; 236: Yalçınkaya İ, Leblebiciler ÖD. Prebiyotik olarak kullanılan sindirilmeyen oligosakkaritlerin kanatlı beslemedeki önemi. Kocatepe Veteriner Dergisi 2012;5(1): Şimşek İ. Prebiyotikler, sinbiyotikler ve veteriner hekimliğinde kullanımı. Türkiye Cumhuriyeti Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı Seminer Yerlikaya O, Karagözlü C. Prebiyotik ürünler ve insan sağlığına etkileri. Akademik Gıda 2009;7(5): Thammarutwasik P, Hongpattarakere T, Chantachum S, Kijroongrojana K, Itharat A, Reanmongkol W, et al. Prebiotics - a review. Songklanakarin Journal of Science and Technology 2009;31(4): Kolida S, Tuohy K, Gibson GR. Prebiotic effects of inulin and oligofructose. British Journal of Nutrition 2002;87(2): Aşan M, Özcan N. Kanatlı beslemede inülinin prebiyotik olarak önemi. Hayvansal Üretim 2006;47(2): Keser O, Bilal T. İnülinin kanatlı beslemede kullanılması. Kafkas Üniv Vet Fak Derg 2010:16(4): Hoseinifar SH, Mirvaghefi A, Mojazi-Amiri B, Rostami HK, Merrifield DL. The effects of oligofructose on growth performance, survival and autochthonous intestinal microbiota of Beluga (Huso huso) juveniles. Aquaculture Nutrition 2011;17(5): Baylan M, Mazı G, Gündoğdu S. Balık beslemede biyoteknolojik uygulamalar. Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi 2014;3(3): Grisdale-Helland B, Helland SJ, Gatlin DM. The effects of dietary supplementation with mannanoligosaccharide, fructooligosaccharide or galactooligosaccharide on the growth and feed utilization of Atlantic salmon (Salmo salar). Aquaculture 2008;283(1-4): Bailey JS, Blankenship LC, Cox NA. Effect of fructooligosaccharide on Salmonella colonization of the chicken intestine. Poult Sci 1991;70: Panigrahi A, Kiron V, Puangkaew J, Kobayashi T, Satoh S, Sugita H. The viability of probiotic bacteria as a factor influencing the immune response in Rainbow trout Oncorhynchus mykiss. Aquaculture 2005;243: Staykov Y, Spring P, Denev S. Influence of dietary bio-mos on growth, survival and immune status of Rainbow trout (Salmo gairdnei irideus G.) and common carp (Cyprinus carpio L.). Proceedings of Alltech s 21st Annual Symposium: Nutritional Biotechnology in the Feed and Food Industries. Nottingham, UK: Nottingham University Press; Zhou XQ, Li YL. The effect of bio-mos on intestinalmicroflora and immune function of juvenile jian carp (Cyprinus carpio Var. Jian). Nutritional Biotechnology in the Feed and Food Industries, Proceedings of Alltechs 20th Annual Symposium (Suppl. 1: Abstracts of posters presented). Lexington, Ky; p Torrecillas S, Makol A, Caballero MJ, Montero D, Robaina L, Real F, et al. Immune stimulation and improved infection resistance in European Sea Bass (Dicentrarchus labrax) fed mannanoligosaccharides. Fish Shellfish Immunology 2007;23: