Farmasötik Botanik 7. Hafta Dicotyledonae-Apetalae

Transkript

1 Farmasötik Botanik 7. Hafta Dicotyledonae-Apetalae Doç. Dr. Nilüfer ORHAN Farmakognozi Anabilim Dalı Oda:316 Dicotyledonae, Apetalae Salicaceae, Juglandaceae, Fagaceae, Cannabinaceae, Urticaceae, Loranthaceae, Polygonaceae, Caryophyllaceae Monocotyledonae-Dicotyledonae Farkları Dicotyledones, Çift Çenekliler Bir/çok yıllık, otsu/odunlu Kök dallanmış, kazık kök Gövde genellikle dallanmış İletim demetleri bir daire üzerinde dizilmiş Kambiyum var, gövde ve kök kalınlaşır Kabukta mantar doku var Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae 1

2 Dicotyledones, Çift Çenekliler Yapraklar saplı, lamina tam/parçalanmış, Çok farklı lamina tipleri görülür Damarlanma genellikle pennat, pedat Çiçek 5 halka üzerinde dizilmiş (pentasiklik) Her halkada 5 parça (pentamer), periant örtü + Temel çiçek fomülü: K 5 C 5 A 5+5 G 5 II. Sınıf: Dicotyledonae Petallerinin durumuna göre 3 alt sınıfa ayrılır: 1. alt sınıf: Apetalae, Petalsizler 2. alt sınıf: Dialypetalae, Ayrı petalliler 3. alt sınıf: Sympetalae, Birleşik petalliler Altsınıf : Apetalae (Petalsizler) Periantı bulunmayan (Achlamideae), pul biçiminde az gelişmiş olan veya sadece bir halka periant (Monochlamideae) taşıyan çiçekleri var Çoğu odunlu Çiçekleri gösterişsiz, amentum Bazıları erdişi Tozlaşma anemogam, entemogam Familya: Salicaceae (Söğütgiller) Kuzey yarım kürenin ılıman bölgelerinde yetişen, yaprak döken Nadiren monoik, bodur ağaç-çalılar Yapraklar basit, alternan Çiçek tek eşeyli, periantsız Sarkık/dik amentum TR de iki cins: Salix ve Populus Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae 2

3 Familya: Salicaceae (Söğütgiller) Brakte tam veya saçaklı Amentumlar yapraklardan önce/yapraklarla beraber oluşur Erkek çiçekler 2-çok stamenli Dişi çiçekte ovaryum üst durumlu, 2 karpelli, bir gözlü Meyve lokulisit kapsül Tohum çok sayıda, küçük, tüylü Familya: Salicaceae Tür: Salix sp. (Söğüt) Yapraklar lanseolat, linear, eliptik Brakte var, tam kenarlı Erkek amentumlar dik, 2-5 stamen + Sulak yerleri sever, dere boylarında yetişir S. alba, fragilis, babylonica Salix ten elde edilen droglar: Söğüt odunu yakılarak bitkisel kömür, Carbo Ligni hazırlanır Bağırsak gazlarını hapseder, karminatif Salix ten elde edilen droglar: Salicis cortex (Ph.E.) Salix alba dal kabuklarıdır Ateş düşürücü, Romatizma ağrılarını giderici, Astrenjan, Hemostatik etkili Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae 3

4 Familya: Salicaceae Tür: Populus sp.(kavak) Yapraklar üçgen, ovat, eliptik veya kordat Petiol laminaya dikey olarak yassılmış Braktenin kenarı saçaklı veya dişli Erkek amentumlar sarkık, stamen 4-40 TR de; Populus nigra, pyramidalis, alba, tremula, euphratica Familya: Salicaceae Tür: Populus nigra, Kara kavak Populi gemmae: Kara kavak tomurcuğu Yaprak ve çiçek tomurcukları Yanık ve hemoroid kremlerinde Odunundan Carbo Ligni hazırlanır, karminatif olarak kullanılır Familya: Juglandaceae (Cevizgiller) Kuzey Yarıkürenin ılıman-sıcak bölgelerinde ve tropiklerde yetişen Yaprak döken, monoik ağaçlar Yapraklar alternan, büyük, pennat Çiçekler tek eşeyli Familya: Juglandaceae (Cevizgiller) Çiçekte genellikle 1 primer brakte, 2 sekonder brakte ve 4 kadar tepalden yapılmış bir periant var Erkek çiçekler sarkık, silindirik, çok çiçekli, amentum, 3-çok stamenli Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae 4

5 Familya: Juglandaceae (Cevizgiller) Dişi çiçekler tek, 2-3 ü bir arada veya çok çiçekli sarkık, amentum, Ovaryum alt durumlu, Stilus kısa, stigma 2 kollu Meyve drupa, bazı cinslerde kanatlı bir nuks Familya: Juglandaceae Tür: Juglans regia (Ceviz) Vatanı Anadolu m yükseklikte ağaç Yapraklar 5-9 foliollü, folioller ovat-eliptik ve tam kenarlı Meyve drupa, perikarp yeşil (yün boyası) Familya: Juglandaceae Tür: Juglans regia (Ceviz) Juglandis folium kabız, kan temizleyici, astrenjan Tohumlar E vitamini ve yağ bakımından zengin, sabun ve kozmetik ürünlerin yapımında Yaprak ve perikarp ekstresi kozmetikte, saç ürünlerinde Familya: Fagaceae (Kayıngiller) Monoik ağaç-bodur ağaçlar Yapraklar alternan, basit Çiçekler tek eşeyli Erkek çiçekler sarkık, toparlak-silindirik amentum, periant 4-7 loplu, stamen 4-40 adet Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae 5

6 Familya: Fagaceae Dişi çiçekler tek veya 2-3 çiçekli küçük, dik bir grup halinde; Çiçeğin-çiçek durumunun tabanında birleşmiş brakteollerden yapılmış, çanağa benzer kupula Familya: Fagaceae Kupula pürüzlü, dikenli, imbrikat pullu, meyveleri tamamen sarıcı veya yalnız meyve tabanında Meyve nuks TR de 3 cins var Familya: Fagaceae Tür: Quercus infectoria (Mazı meşesi) TR de yaygın, yaprak döken çalı-küçük ağaç Yapraklar 4-6 cm, çıplak, ovat, kenarları dalgalı, derin dişli veya loplu Kupula 1-1,5 cm çapında, pullar sık, kısa ve yatık Tür: Quercus infectoria (Mazı meşesi) Bitki mazı taşır Tomurcuk, dal veya yapraklar üzerinde, Cynips gallae tinctoriae adlı mazı arısının sürfelerini bırakması sonucu meydana gelen cm çapında küresel oluşumlar Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae 6

7 Tür: Quercus infectoria (Mazı meşesi) Drog: Quercinae gallae Meşe Mazısı Astrenjan, antidiyareik İhraç ediliyor Sanayide dericilikte Familya: Cannabinaceae (Kendirgiller) Kuzey yarı küre, ılıman bölgelerde yetişen, süt taşımayan, dik veya tırmanıcı, otsu, dioik bitkiler Yapraklar alternan-opozit Genellikle palmat loplu Çiçekler tek eşeyli Familya: Cannabinaceae Erkek çiçekler panikula, dişi çiçekler küçük sık kümeler veya strobil şeklinde Erkek çiçekte periant 5 parçalı, stamen 5 ve dik Dişi çiçekte periant çanak şeklinde TR de 2 cins: Humulus, Cannabis Familya: Cannabinaceae Tür: Humulus lupulus Avrupa, Asya, TR de yetişen, Tırmanıcı gövdeli, çok yıllık otsu bitki Şerbetçiotu, Ömerotu, maya otu, Yapraklar opozit, 3-5 loplu, palmat Dişi çiçekler strobil Brakteler otsu, geniş ovat imbrikat dizilişli Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae 7

8 Tür: Humulus lupulus DROGLARI: Dişi çiçek durumları ve çiçeklerle ve brakteoller üzerinde bulunan salgı tüyleri Dişi çiçek durumları: Lupuli strobili, Lupuli flos Salgı tüylerinden oluşan esmer toz: Lupulinum, Lupuli glandulae SEDATİF Familya: Cannabinaceae Tür: Cannabis sativa Kendir, kenevir, esrar otu Vatanı Hindistan, sıcak ülkeler ve TR de kültür + Palmat yapraklı, tek yıllık Yapraklar alternan-opozit, 5-11 parçalı, parçalar lanseolat Tür: Cannabis sativa Dişi çiçekler küçük sık kümeler halinde, her braktenin koltuğunda bir çiçek var, Cannabis Herba : Çiçek ve yapraklı dalları Drog yatıştırıcı ve uyutucu Cannabis fructus, yağ bakımından zengin Gövde kabuğundan, dokumacılıkta kullanılan, kenevir-kendir denilen lif elde edilir Tür: Cannabis sativa Reçineli ve yapışkan olan dişi çiçek durumları, toz edilip yoğurularak esrar elde edilir Uyuşturucu, kullanımı yasak! Narkotik etkili, alışkanlık ve bağımlılık yapar Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae 8

9 Familya: Urticaceae (Isırgangiller) Tropik-subtropikal bölgelerde yetişen, süt taşımayan, otsu, çalı veya küçük ağaçlar Yapraklar basit, alternan/dekusat dizilişli Çiçekler tek eşeyli, genellikle yeşil, küçük kümeler halinde toplanmış Periant 4 parçalı Bazı türleri lif eldesinde kull. Familya: Urticaceae Tür: Urtica dioica (Isırgan otu) TR de yetişir. Harabelikler, duvar diplerinde sıkça görülür Çok yıllık, dioik bir bitki Yapraklar dekusat, ovat, kenarı dişli Sistolit ve yakıcı tüyleri var Eskiden siyatik ve romatizmaya karşı kullanılmış Tür: Urtica dioica Urticae folium: Isırgan yaprakları Diüretik bitkisel karışımlara ilave edilir, böbrek fonksiyonlarını düzenler Urticae radix (Ph. E.): Isırgan kökleri İdrar yolları enfeksiyonlarında; böbrek taşı, poliüride, aşırı gece idrarında ve özellikle prostat bezinin büyümesinde (BPH) kullanılır Familya : Loranthaceae Çoğu tropikal- ılıman bölgelerde yetişen, yarı parazit, odunlu bitkiler Ağaç üzerinde yaşar, dallara haustoryumlarla tutunur Haustoryumlar yardımıyla konakçıdan su ve sudaki mineralleri emer Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae 9

10 Familya : Loranthaceae Yapraklar yeşil, tam ve karşılıklıdır Çiçekler erdişi veya tek eşeyli, tek veya spika, salkım, panikula Periant 4-6 parçalı, ovaryum alt durumlu Meyve pulpası yapışkan olan bakka ve drupa Familya: Loranthaceae Tür: Viscum album Ökse otu, gökçe, burç, çekem Avrupa-Akdeniz ülkelerinde, TR de Çam, göknar, söğüt, kavak, meyve ağaçları üzerinde yaşayan, cm çapında, kışın yapraklarını dökmeyen dioik bir çalı Dallar ve yapraklar opozit Tür: Viscum album Yapraklar sarımsı-yeşil, sapsız ve derimsi, opozit dizilişli Dikotomik dallanma Meyve 8-10 mm çapında, küremsi, beyazdır, pulpası yapışkan Sapsız 2-3 meyve bir arada Tür: Viscum album Visci herba, tansiyon düşürücü ve diüretik etkili Bitkiden hazırlanan ilaçlar kanser tedavisinde kullanılmakta Bitki zehirli, dikkatli kullanılmalı! Meyvelerinden kuşları tutmak amacıyla ökse hazırlanır Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae 10

11 Familya: Polygonaceae Otsu, çalımsı ve tırmanıcı bitkiler Yapraklar alternan, basit, okrealı Çiçekler çoğunlukla erdişi, küçük kümeler halinde, panikula, başak ve baş durumlarında Periant 2 halka üzerinde dizili 6, bazen 5, 4 veya 3 parçalı Familya: Polygonaceae Stamen 6-9. Ovaryum üst durumlu, 2-3 karpelli, tek gözlü, tek ovüllü Meyve tek tohumlu, 3 köşeli veya 3 kanatlı nuks TR de 8 cins ve 60 tür mevcut Familya: Polygonaceae Tür: Rheum palmatum (Ravent) Çok yıllık otsu bitkiler, ana vatanı Çin Yaprakları tabanda toplanmış, büyük, palmat, kenarı dişli Çiçekler panikula, periant 6 parçalı, stamen 9 Meyve 3 köşeli, köşelerde kanatlı TR de Rheum ribes + Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae 11

12 Familya: Polygonaceae Tür: Rheum palmatum (Ravent) Rhei rhizoma (Ph.E.) (Ravent rizomu): Bitkinin etli-kalın rizomlarının kabuk kısmı soyulur, iç kısım kurutulur ve drog olarak kullanılır Küçük dozda ishale karşı etkili Yüksek dozda pürgatif Familya: Caryophyllaceae (Karanfilgiller) Akdeniz çevresinde, ılıman ülkelerde yetişen, bir-çok yıllık Otsu, nadiren çalı tipinde Familyanın en belirgin özelliği, gövde noduslarda şişkin, yapraklar opozit dizilişli ve tabanda çok az bitişik Familya: Caryophyllaceae (Karanfilgiller) Çiçekler erdişi-tek eşeyli, aktinomorf Çiçekler dikasyum Kaliks 4-5 parçalı, parçalar serbest-birleşik Korolla 4-5 parçalı, bazen eksik, parçalar serbest-birleşik Familya: Caryophyllaceae Stamen 5-10, bazen eksik Ovaryum üst durumlu, 2-5 karpelli, çok ovüllü, stilus 1-5 Meyva tepede dişler veya yarıklar ile açılan kapsula, nuks veya bakka Gypsophila sp. Çöven Dianthus sp. - Karanfil Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae 12

13 Familya: Caryophyllaceae Tür: Gypsophila arrostii, G. venusta (Çöven) Orta Anadolu da yetişen,kalın köklü, cm yüksekliğinde, çok yıllık otsu bitkiler Çiçekler küçük ve beyaz Çiçek durumu panikula Kökler saponin bakımından zengin Familya: Caryophyllaceae Tür: Gypsophila arrostii, G. venusta (Çöven) Gypsophilae radix = Saponariae albae radix temizleyici, köpürücü, emülgatör olarak kullanılır Helva yapımında Angiospermae, Dicotyledones, Apetalae 13