Farmasötik Botanik 11 Hafta Doç. Dr. Nilüfer ORHAN 1

Transkript

1 Akdeniz havzasında yaygın olan bitkiler Otsu bitki veya çalı formunda Lamiaceae (Labiatae) Familyası Salgı tüyleri taşır ve uçucu yağ içerir. Familya için karakteristik özellik; gövde 4 köşeli, Gövde 4 köşeli Yapraklar çoğu zaman basit, bazen parçalı ve dekussat dizilişli Çiçekler her nodusta vertisillastrum durumunda Bilabiat çiçek Korolla bilabiat, üst dudak bazen eksik Stamen 4 tane, çoğu zaman didinamdır; bazen 2 stamen bulunur Meyva 4 nukstan meydana gelen şizokarp Hermafrodit olan çiçeklerde kaliks 5 loplu kalıcı, bazen bilabiat Stamen didinam Doç. Dr. Nilüfer ORHAN 1

2 Mentha piperitae folium (PhE) Stomaşik, bulantı giderici, iştah açıcı Mentha arvensis aetheroleum partim mentholum depletum (PhE) Mentolü Korolla 4 loplu, 4 stamen eşit boyda Mentha piperitae aetheroleum (PhE) kısmen alınmış nane yağı M. piperita (M. aquatica x M. spicata) (İngiliz nanesi) kültür bitkisi Çok yıllık, sulak yerleri seven bir bitki Yaprak 3-4 cm boyunda, ovat-lanseolat, koyu yeşil renkli Leylak rengi çiçekleri var Yaprakları uçucu yağ taşır Boğaz antiseptiği, midede antispazmodik, anestezik M. arvensis; Japonya da yetiştirilen bir türdür, Japon nane esansı (%80-90 mentol) M. spicata; Spearmint esansı (Mentol taşımaz); Diş macunları, ağız suları ve çikletlere koku verir. Nane adı ile satılan türler; M. rotundifolia, M. longifolia Yapraklarda mentol yok, piperiton var Kaliks ve korolla tüp şeklinde Korolla tepede 5 lopludur Stamen sayısı 4, filamentleri kısadır. L. angustifolia (=L. officinalis) Yurdumuzda yetişmez, Yaprakları dar, korollanın üst dudağı 2 loblu ve düz olan çalı formunda bir kültür bitkisidir Çiçekleri uçucu yağ taşır Lavandulae flos (PhE) Sedatif, stomaşik, karminatif, diüretik Lavandulae aetheroleum (PhE) Parfümeride ve kozmetikte kullanılır. Doç. Dr. Nilüfer ORHAN 2

3 Stamen sayısı 4, filamentler birbirine yaklaşmıştır. L. stoechas (karabaş) Batı ve Güney Anadolu Trakya da yetişir L. cariensis Muğla-Aydın çevresi Akdeniz bitkisi, yurdumuzda yetişir Çok yıllık otsu bir bitki Laminası ovat, kenarları krenat Yaprakları karakteristik limon kokulu Çiçekleri beyaz renkli, korolla tüpü hafif eğri Yaprakları uçucu yağ taşır. Melissae folium (PhE) Uçucu yağ stomaşik, antispazmodik, karminatif Hem kaliks hem korolla bilabiat Stamen 4 tane olup filamentleri uzundur ve birbirinden uzaklaşmış Yapraklarda lamina tabana doğru daralır ve iki kenarı siliat Thymus vulgaris Türkiye de kültürü yapılır Çiçekler beyaz veya pembe renkli Thymi herba (PhE) (T. vulgaris ve T. zygis) Uçucu yağ, flavonoit, saponozit Mide-bağırsak bozukluklarında, bronşit, boğmaca, kuru öksürükte kullanılır. Thymi aetheroleum (PhE) (Timol) T. serpyllum (Yabani kekik) Yurdumuzda oldukça yaygın Çiçekli ve yapraklı dalları uçucu yağ taşır Antispazmodik, ekspektoran, karminatif Baharat olarak da kullanılır T. sipyleus T. serpyllum Serpylli herba (PhE) Doç. Dr. Nilüfer ORHAN 3

4 Origanum sp. Salvia sp., Adaçayı Salvia officinalis (Tıbbi adaçayı) Yurdumuzda yetişmeyen çalı formunda Satureja sp. Stamen 2 tane, karakteristik bir bir tür yapıda Yaprakları eliptik-ovat, yumuşak, grimsiyeşil renkli, tüylü ve belirgin damarlı Konnektif biri kısa diğeri uzun 2 kola Türkiye de kekik olarak bilinen türler; ayrılmış Salviae officinalis folium (PhE) Thymus, Origanum, Thymbra, Satureja, Coridothymus sp. Kaliks ve korolla bilabiat Gargara halinde boğaz ağrılarını Kaliksin üst lobu 3, alt lobu gidermede, yara iyi edici olarak Thymbra sp. 2 dişli Salviae tinctura (PhE) Coridothymus sp. S. triloba (=S. fruticosa, adaçayı) Yurdumuzda Batı, Güney Batı Anadolu ve Trakya da yetişen bir tür. Yaprakları yumuşak, sık tüylü, gri-yeşil renklidir. Lamina tabanında 2 küçük lob bulunur, ismi buradan gelir. Salviae trilobae folium (PhE) Yapraklar uçucu yağ taşır. İyi bir solunum yolu antiseptiğidir Yapraklardan elde edilen uçucu yağ elma yağı olarak bilinir Bu çalının dallarında çapı 3-4 cm ye kadar ulaşan yuvarlak mazılar oluşur; şeklinden esinlenerek elmaya benzediğinden yapraklardan elde edilmesine rağmen yağ elma yağı olarak adlandırılır Salvia sclarea Yurdumuzda sık rastlanan bir tür Yaprakları büyük, kordat ve tüylü, çiçekleri beyaz renkli Salviae sclareae aetheroleum (PhE) Parfümeride kullanılır Doç. Dr. Nilüfer ORHAN 4

5 Rosmarini folium (PhE) Ocimum basilicum Batı ve Güney Anadolu bitkisi Yaprakları dar linear, kenarları alt yüze doğru kıvrık, üst yüzü yeşil alt yüzü açık renkli, derimsi kısa saplı bir drog Çiçekleri mavi renkli bilabiat ve 2 stamenli Yapraklar uçucu yağ taşır, baharat olarak kullanılır. Rosmarini aetheroleum (PhE) Yağ tahriş edici, haricen romatizmada kullanılır. Ocimum basilicum (Fesleğen, reyhan) Sideritis sp. (Dağ çayı) Teucrium sp. (Kısa mahmut, dalak otu) Sideritis sp. Teucrium sp. Verbenaceae Familyası Tropikal ve subtropikal bölgelerde yetişen otlar, çalılar veya ağaçlar, Dallar 4 köşeli veya yuvarlak, Yapraklar karşılıklı veya vertisillat, çoğunlukla basit, bazen palmat veya pennat, Çiçekler erdişi, zigomorf veya nadiren aktinomorf, Kaliks 5 loplu kalıcı, korolla 5 loplu, bazen 2 dudaklı, Stamen 4 ve didinam Meyva drupa, bazen 2 veya 4 nuksa ayrılan bir şizokarp bazen kapsula Doç. Dr. Nilüfer ORHAN 5

6 Vitex agnus-castus, Hayıt Akdeniz bölgesinde ve memleketimizde Trakya da ve Batı ve Güney Anadolu da yetişen küçük bir ağaçtır. Yaprakları palmat Çiçekler açık mor renklidir ve dalların ucunda salkım durumlar teşkil eder. Meyva yuvarlak drupa Agnus castus fruit (PhE) Meyveler stomaşik, süt salgısını arttırıcı ve adet düzenleyici Scrophulariaceae Familyası Bu familyadaki bitkiler ılıman bölgelerde yetişen tek veya çok yıllık, otsu, çalı, bir kısmı da parazit bitkiler Yapraklar basit veya parçalı, alternan veya opozit dizilişli ve stipulasız Çiçekler zigomorf, yaprak koltuğunda tek başına, bazan rasemoz durumunda Kaliks 4-5, gamosepal Korolla gamopetal, 4-5 dişli, bilabiat, alt dudak daha iyi gelişmiştir. Stamen 4 ve didinam veya 2 tane, Ovaryum 2 karpelden meydana gelmiş, Sinkarp, 2 gözlü ve çok ovüllü. Üst dudak Meyva tipi septisit veya porisit kapsül Digitalis sp. (yüksük otu), Verbascum sp. (sığır kuyruğu). Didinam stamen Alt dudak Septisit kapsül Porisit kapsül Doç. Dr. Nilüfer ORHAN 6

7 Digitalis sp. Yüksük otu türleri Avrupa, Batı Asya ve Batı Akdeniz havzasında yetişir, İki veya çok yıllık otsu bitkilerdir, Yapraklar basit, tabandakiler rozet şeklinde, gövde üzerinde ise alternan dizilişli lanseolat veya spatulattır. Çiçekler zigomorf, çiçek ekseninde tek taraflı dizilmiş salkım durumunda, Korolla küre, çan veya tüp şeklinde, bilabiat, alt dudak daha çok uzamıştır Stamen sayısı 4 ve didinam, Meyve ise septisit kapsüldür Yurdumuzda 9 türü yetişir. Digitalis purpurea (Mor çiçekli yüksük otu) Avrupa dağlarında, orman kenarlarında yetişir, İki yıllık bir türdür. Ülkemizde park ve bahçelerde süs olarak yetiştirilir. Bitki cm boyunda, yapraklar tabanda rozet şeklinde toplanmış büyük, ovat-spatulat, sapsız ve tüylüdür Damarlanma retikulat, alt yüzde çok belirgin, kenarı ise krenattır. Çiçekler kırmız-pembe, erguvani, büyük, tek taraflı salkım durumundadır. Digitalis purpureae folium (PhE) Kalp heterozitleri içerir Kalbi kuvvetlendirir, hareketlerini düzenler, ödem boşaltır Digitalis lanata, Yünlü yüksük otu Trakya ve Kuzey Batı Anadolu bölgesinde yetişir cm boyunda bir bitkidir Yapraklar oblong-lanseolat, sapsız, çıplak veya kenarları siliattır. Rasemus çiçek durumu çok sık; çiçek ekseni tüylü, Doç. Dr. Nilüfer ORHAN 7

8 Korolla beyaz, beyazımsı-sarı renklidir. Alt dudak uzundur Bolu-Düzce de kültürü yapılmaktadır. Verbascum sp. Sığır kuyruğu, kral şamdanı Familyanın en yaygın cinslerinden biri olarak temsil edilir, Türkiye de 232 tür doğal olarak yetişir. Bu türlerden %79 u endemiktir Bir, iki veya çok yıllık otsu bitkilerdir. Yaklaşık 1.5 m ye kadar boylanabilirler. Sık tüylü, çiçek durumu dallanmış, sarı çiçekli bitkilerdir. Yapraklar daha çok tabanda rozet şeklinde toplanmışlardır. Gövde ise seyrek yapraklıdır. Verbasci flos (PhE) Ekspektoran Plantaginaceae Familyası Plantago sp., Sinirli ot Bir veya çok yıllık otsu bitkiler Bir kısmı gövdesiz Yaprakları rozet şeklinde toplanmış Çiçek durumu bu rozetin ortasından çıkan, uzun ve dik bir sapın ucundadır. İkinci bir grupta, gövde dallanmış ve yapraklar karşılıklıdır. Plantago lanceolata, Sinirli ot, sinirli yaprak 7-90 cm boyunda rozet yapraklı bir bitki Yapraklar lanseolattan ovata kadar değişen şekillerde Sepaller imbrikat dizilişli, korolla beyaz renkli, stamen 4 tane ve sarı renkli Meyva kapsula Plantago lanceolata folium (PhE) Antimikrobiyal ve antienflamatuvar etkili Doç. Dr. Nilüfer ORHAN 8

9 Yurdumuz dahil Akdeniz bölgesinde Plantaginis ovatae semen (PhE) yetişir. Tohumları müsilaj taşır cm boyundadır. Plantaginis ovatae seminis Yaprakları linear-lanseolat ve çıplaktır. tegumentum (PhE) Meyva 2 gözlü, 2 tohumlu. Laksatif etkili, hemoroitte ve Psylli semen (PhE) zayıflama diyetlerinde bol suyla alınır. Tohumları müsilaj taşır. Laksatif etkili Rubiaceae Familyası Subtropikal ve tropikal bölgelerde yetişen çoğu odunlu, bir kısmı otsu bitkiler bulunur. Gövde 4 köşeli Yapraklar oppozit dizilişli, basit ve stipulalıdır Stipula çok gelişmiştir. Yaprağa benzer, bu nedenle 4 lü, 6 lı 8 li vertisillat görünümündedir. Çiçekler aktinomorf, periant ve androkeumdaki üye sayısı 4 veya 5 tir. Ovaryum alt durumlu; meyva septisit veya lokulusit kapsül, şizokarp veya bakka tipindedir. Cinchona sp. Kına kına ağacı türleri Vatanı Peru, Bolivya, başlıca Cava, Güney Hindistan, Kongo, Kolombiya, Guatemela gibi tropikal memleketlerde kültürü yapılır m yüksekliğinde ağaç Yaprakları eliptik Çiçekleri dalların uç kısmında topluca bir arada bulunur. Doç. Dr. Nilüfer ORHAN 9

10 Cinchonae cortex (PhE) Cinchonae extractum fluidum normatum (PhE) Gövde ve dal kabukları alkaloit (kinin, kinidin) taşır. Drog acı lezzetinden dolayı iştah açıcı ve kuvvet vericidir. Antipiretik ve antiaritmik aktivite gösterir. Brezilya da orman altlarında yetişir. 30 cm yüksekliğindedir, Çok yıllık, Cephaelis ipecacuanha İpeka Kökleri 1-5 mm çapında, uzun tespih şeklinde boğumludur. Ipecacuanhae radix (PhE) Alkaloit taşır, Emetiktir. Ipecacuanhae pulvis normatus (PhE) Ipecacuanhae extractum fluidum normatum (PhE) Valerianaceae Familyası Avrupa ve Asya nın çeşitli bölgelerinde ve ülkemizde doğal olarak yetişir. Bitkinin kök ve rizomları; Valerianae radix (PhE) Valepotriyat, uçucu yağ taşırlar, Valeriana tinctura (PhE) Valeriana extractum hydroalcholicum siccum (PhE) Sedatif ve antispazmodik Doç. Dr. Nilüfer ORHAN 10