16. Dominant fonksiyonu taşımayan 7 li akorlar 1 (Suni 7 liler)

Transkript

1 16. Dominant fonksiyonu taşımayan 7 li akorlar 1 (Suni 7 liler) Tıpkı 5 li akorlar gibi, majör ve minör dizinin her derecesi üzerine diyatonik olarak, yani dizinin sesleri dışında herhangi bir arıza kullanılmaksızın 7 li akorlar kurulabilir. Bu akorlara diyatonik 7 li akorlar 2 denir (Örnek 1). Örnek 1 5 li akorlar gibi 7 li akorlar da üzerine kuruldukları dizi derecesine göre derecelendirilirler ve armonik ilerleyişte bu derecelerin fonksiyonlarını üstlenirler. Diyatonik 7 li akorlar armoni eğitiminde iki ayrı kategoride ele alınır: 1. Dominant fonksiyonu taşıyanlar: V 7, vii o7 ve vii ø7 akoru. 2. Dominant fonksiyonu taşımayanlar: Dominant fonksiyonu taşıyanların dışında kalan bütün diyatonik 7 li akorlar. 1 Bu bölümün yazımında öncelikli olarak aşağıdaki kaynaklardan yararlanılmıştır: Stefan Kostka, Dorothy Payne, Byron Almén, Tonal Harmony, 7th Edition, McGraw-Hill, New York Théodore Dubois, Traite d Harmonie, Heugel, Paris. 2 İng. diatonic seventh chords Armoni Notları 16 Oğuz Usman 1

2 Dominant fonksiyonu taşımayan 7 li akorlar sıklıkla suni 7 liler olarak adlandırılırlar. 3 Suni 7 li akorların şifreleri Romen rakamları ile yaptığımız analizde bütün 7 li akorların şifrelerinin aynı olduğunu bir kez daha hatırlatalım. 4 Fransız sisteminde, akorun türü göz önünde bulundurulmaksızın bütün suni 7 li akorlar için aynı şifreler kullanılmaktadır. Örnek 2 Suni 7 li akorların Fransız sistemindeki şifreleri Suni 7 li akorların Fransız sistemindeki şifrelerinin, analizde kullandığımız Amerikan sistemindeki şifrelerle (sadece 2 rakamını kullanan 3. çevrim dışında) aynı olduğunu belirtelim. 5 3 Dubois bu akorları harmonie dissonante artificielle başlığı altında ele almaktadır. 4 7 li akorların Amerikan sistemindeki şifreleri: 5 Bkz. dipnot 4. 7 (kök hali) 6 (1. çevrim) 4 (2. çevrim) 4 veya 2 (3. çevrim) Armoni Notları 16 Oğuz Usman 2

3 Suni 7 li akorlarının türleri ve Romen rakamları ile yapılan analizde belirtilmesi Suni 7 li olarak kategorize ettiğimiz akorların üç türü vardır: 1. Majör 7 li akoru (M7) Majör 5 li akoru üzerine M3 aralığının eklenmesi ile oluşur: Majör dizinin 1. ve 4., minör dizinin ise 3. ve 6. dereceleri üzerinde yer alır. Analizde büyük Romen rakamı ile akorun şifresinin arasında M harfi yer almalıdır, aksi halde belirtilen akor dominant 7li olacaktır. 2. Minör 7 li akoru (m7) Minör 5 li akorunun üzerine m3 aralığının eklenmesi ile oluşur: Majör dizinin 2., 3. ve 6., minör dizinin ise 1. ve 4. dereceleri üzerinde yer alır. Analizde akor şifreleri ile birlikte Romen rakamının küçük yazılması yeterlidir. Başka herhangi bir işarete gerek yoktur. 3. Yarı eksilmiş 7 li akoru ( ø 7) Eksilmiş 5 li akorunun üzerine M3 aralığının eklenmesi ile oluşur: Armoni Notları 16 Oğuz Usman 3

4 Bu akor diyatonik suni 7 li olarak sadece minör dizinin 2. derecesi üzerinde yer alır. 6 Analizde Romen rakamı ile akorun şifresinin arasında ø sembolünün yer alması gereklidir. Suni 7 lilerin kullanımında dikkat edilmesi gerekenler Suni 7 lilerin kullanımı, dominant fonksiyonu taşıyan 7 lilerin kullanımı ile neredeyse aynıdır. Sadece birkaç küçük fark vardır. Bunlardan en önemlisi, akorun 7 lisinin her zaman bir önceki akordan hazırlanarak gelmesi zorunluluğudur. Yani suni 7 li akorun 7 lisi olan ses bir önceki akorda da aynı partide bulunmalı ve armoni çalışmalarında bu sesler bağlanmalıdır (Örnek 3). Örnek 3 Suni 7 li akoru alışılageldik çözülümünü yaparken 7 lisi Örnek 3 te görüldüğü gibi basamaksal olarak iner. Bazı durumlarda bu gerçekleşmeyebilir. Örnek 4, suni 7 li akorunun 7 lisinin bazı sıra dışı hareketlerini göstermektedir. 6 Majör dizinin 7. derecesi üzerinde yer alan yarı eksilmiş 7 li akorunu Yeden sesi üzerine kurulan 7 li akorlar başlıklı 14. bölümde incelemiştik. Armoni Notları 16 Oğuz Usman 4

5 Örnek 4 Örnek 4 te görüldüğü gibi, suni 7 li akoru eksik olarak da kullanılabilir. Bu durumda akorun sıklıkla 5 lisi (Örnek 4a, b ve d), ender olarak da 3 lüsü (Örnek 4e 7 ) dışarıda bırakılır. Eksik kullanılan suni 7 li akorunun 7 lisi, akorun Örnek 3 te olduğu gibi alışılageldik çözülümünü yaptığı durumlarda asla katlanmamalıdır. Ancak Örnek 4 teki gibi sıra dışı çözülümler söz konusu olduğunda 7 li katlanabilir. Örnek 4a da suni 7 li akorunun 7 lisi yerinde kalmış, Örnek 4b de ise soprano ve tenor partilerince katlanmış 7 lilerden biri basamaksal olarak inerken diğeri yerinde kalmıştır. Örnek 4c de alto partisindeki 7 li yine yerinde kalırken akor kromatik bir değişimle dominant 7 li haline gelmiştir. Örnek 4d de katlanan 7 lilerden biri inerken diğeri çıkmış, Örnek 4e de ise her ikisi de yerinde kalmıştır. Akorun hem kök halinde hem de çevrimlerinde üst partide 3 lü ya da 7 linin yer alması tercih edilmelidir. 7 Bu örnekte akorun 5 lisinin bas partisinde yer aldığı 2. çevrimi kullanılmıştır. Bu durumda 3 lüyü dışarıda bırakmaktan başka seçenek yoktur. Armoni Notları 16 Oğuz Usman 5