RESMĠ DĠNSEL BÜROKRASĠNĠN TEMSĠLCĠSĠ OLARAK DĠYANET VE ALEVĠLĠK

Transkript

1 RESMĠ DĠNSEL BÜROKRASĠNĠN TEMSĠLCĠSĠ OLARAK DĠYANET VE ALEVĠLĠK M. Cengiz YILDIZ * Dinsel bürokrasi, din ve dinsel grupların bürokratik yöntemlerle örgütlenmelerinden doğan yapı (Dursun,1992,17) biçiminde tanımlanabilir. Dinsel bürokrasi kavramından; resmi ve resmi olmayan dinsel yapılanmalar anlaģılabilmektedir. Bu çalıģmada, Türkiye de, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı biçiminde Ģekillenen dinsel bürokratik örgütlenmede, Alevilik ve Alevilerin konumu ile ilgili tartıģmalara ve yapılan araģtırma sonuçlarına yer verilmeye çalıģılacaktır. 3 Mart 1924 tarihinde, Cumhuriyet döneminin din devlet iliģkilerini belirleyen önemli birtakım kararlar alınmıģtır. Bunlardan birisi de, din iģlerinin yürütülmesi için bir teģkilat ve vakıfların yönetimi için bir müdürlüğün kurulmasını öngören 429 sayılı kanundur. 429 sayılı kanun, "Türkiye Cumhuriyeti'nde muamelât ı nâsa dair olan ahkâmın teģri ve infazı Türkiye Büyük Millet Meclisi ile onun teģkil ettiği Hükümete ait olup, dini mübîni Ġslam'ın bundan maada itikadat ve ibadata dair bütün ahkâmın ve mesalihinin tedviri ve müessesatı diniyenin idaresi için Cumhuriyetin makarrında bir (Diyanet ĠĢleri Reisliği) makamı tesis edilmiģtir" Ģeklindedir. Aynı kanunun 3. maddesi ise; "Diyanet ĠĢleri Reisi, BaĢvekil'in inhası üzerine Reisicumhur tarafından nasbolunur" denilerek tayin Ģekli konusunda açıklayıcı bilgi verilmiģtir (Diyanet Aylık Dergi,1994). Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı teģkilatıyla ilgili yeni birtakım düzenlemeleri içeren tasarı, 15 Ağustos 1965 tarihinde yürürlüğe girmiģtir. 633 sayılı, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı KuruluĢ ve Görevleri Hakkında Kanun'un dayandığı temel ilkeler; genel idare içinde yer alan Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı'nın görev ve yetkilerini belirleme ve BaĢkanlığın mevzuatını ve ihtiyaçlarını tek bir kanunda toplama Ģeklindedir. Din iģleri görevlilerinin, bilgi seviyelerinin arttırılması, hurafe ve taassubun ortadan kaldırılıp, halkın dinsel inançlarında birlik sağlamak hedefler arasında yer almaktadır (Tarhanlı,1993,51). 633 sayılı kanunun 1. maddesinde, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı'nın görevleri, "Ġslam dininin inançları, ibadet ve ahlak esasları ile ilgili iģleri yürütmek ve din konusunda toplumu aydınlatmak ve ibadet yerlerini yönetmek" (T.C. * Yrd. Doç. Dr., Dicle Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü-Diyarbakır, mcyildiz@hotmail.com 1

2 Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı,1997,3) olarak belirlenmiģtir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı'nın en son teģkilat yapısı, tarih ve 190 sayılı kanun hükmünde kararname ve 3046 sayılı Bakanlıkların KuruluĢ ve Görevleri Hakkında Kanun'a göre düzenlenmiģtir (Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı 1996 Yılı Ġstatistikleri,1997,XIII) Anayasası'nda, kurumun mevcut yapısı korunurken, görevleri arasına "laiklik ilkesi doğrultusunda, bütün siyasal görüģ ve düģünüģlerin dıģında kalarak ve milletçe dayanıģma ve bütünleģmeyi amaç" edinme ile ilgili madde de eklenmiģtir (Özcan,1989,42). Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı, kurulduğundan bu yana, birçok tartıģmanın merkezinde yer almıģtır. Bu tartıģmaların çoğu, BaĢkanlığın yapısı, iģleyiģi ve fonksiyonları üzerinde yoğunlaģmaktadır. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın konumu ile ilgili mevcut önerilerden birincisi, dinsel örgütlenmenin sivil bir Ģekilde yapılanması biçimindedir. Ġkincisi, din iģlerinin devletin gözetimi altında yapılması ve üçüncüsü ise, devlet içinde yapılanmakla birlikte, özerk bir konum verilmesi Ģeklindedir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, farklı dinsel oluģumları dikkate almak suretiyle hizmet vermesi gerektiği biçimindeki eleģtiriler de her zaman olagelmiģtir. Farklı tarikatlara, cemaatlere ve dinsel anlayıģlara mensup olanlar tarafından bu istekler bazı dönemlerde dile getirilmektedir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın; mezhepler, tarikatlar, cemaatler üstü bir yapıda kurulmuģ olması yanında, farklı dinsel anlayıģlara mensup olanlara da hizmet götürmeyi amaçladığı yetkililerce her ortamda dile getirilmektedir. Nitekim Diyanet ĠĢleri BaĢkanı M. Nuri Yılmaz, tarihli basın toplantısında, BaĢkanlığın, ülkemiz Müslüman halkını bütünü ile kucaklayan Anayasal bir kuruluģ olduğunu ifade etmektedir. Yine, aynı basın toplantısında, günümüz Türkiye sinde Sünni Alevi ayırımı diye ciddi bir problem yoktur ve bugün vatandaģlarımızın %98 99 u Müslümandır biçiminde açıklamalar yapmıģtır (Yılmaz,1996). Din görevlileri üzerine yapılan bir araģtırmada, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın iģleyiģi ve fonksiyonlarıyla ilgili görüģler aģağıdaki gibi çıkmıģtır (Yıldız,1999,317): Anket uygulanan ve enformel görüģme gerçekleģtirilen bazı müftüler, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, mezhep temelli birtakım uygulamaları bulunduğunu ve bu yönüyle de Türk insanının bir kısmına hitap etmekten uzak politikalar geliģtirmiģ olduğunu ifade etmiģlerdir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, bazı mezheplere karģı kayıtsız kaldığı vurgulanmaktadır. BaĢkanlığın, 2

3 amelde Hanefi ve itikatta Maturidi mezhebine mensup olanlara hitap ettiği, özellikle belirtilmiģtir. Yine, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nı, Alevilerle ilgili ciddi bir programının olmamasından dolayı eleģtirmiģlerdir. Buna göre, uygulamada sadece bir mezhep kriter olarak alınmakta ve bunun dıģında kalanlar ihmal edilmektedir. Sünni kesim içinde yer alan ġafii mezhebinin dikkate alınmadığı, gerek cami hizmeti ve gerekse diğer hizmetlerde, bir mezhebin (Hanefi) görüģlerine göre uygulama yapıldığı dile getirilmektedir. Genel olarak, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, mezhepler üstü bir Ġslam anlayıģını temsil etmediği, çoğunlukta olan kesimin mezhebine ağırlık verdiği ve diğer mezhepleri gözardı ettiği biçiminde bir anlayıģın yaygın olduğu dikkat çekmektedir. Bazı din görevlileri, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nı; "yönetimlerin izin verdiği kadarıyla dini anlatan bir teģkilat" olarak nitelendirmiģlerdir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nı, "yönetimlerin görüģleri paralelinde fetva veren bir kuruluģ" biçiminde değerlendirenler de bulunmaktadır. Enformel görüģme gerçekleģtirilen üst düzey din görevlilerinin büyük bir kısmının, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın statüsü ile ilgili bir beklenti içinde oldukları ve mevcut konumdan rahatsız oldukları görülmüģtür. Kimi din görevlileri, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın kurulma amacının dinsel yöneliģleri kontrol etmek olduğunu, ancak, zamanla bu amaçtan uzaklaģıldığını ve teģkilatın halkın dinsel ihtiyaçlarını karģılayan bir kuruluģ konumuna geldiğini ifade etmiģlerdir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın özerk olması isteği, çoğu zaman dile getirilmektedir. Bu konuda yapılan araģtırmalarda değiģik bazı istekler ortaya çıkmıģtır. Köylü'nün araģtırmasında, din görevlileri, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın özerk olmasını ya da bakanlık statüsü verilmesini teklif etmiģlerdir (Köylü,1989, ). Dinsel hayatın analizini konu edinen baģka bir çalıģmada ise, araģtırma kapsamına alınanların %36.6'sının Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın özerkliğini istediği görülmektedir (GüneĢ,1997,85 86). Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın düzenlediği "Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Hizmetleri Kamuoyu AraĢtırma Raporu"nda, kurumun özerk olmasını ya da bakanlık statüsüne kavuģmasını isteyenlerin oranı ise sadece %13.8'dir (Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Hizmetleri Kamuoyu AraĢtırma Raporu). Din görevlilerinin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın fonksiyonları hakkındaki görüģleri yanında, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın din hizmetlerinin gereklerine göre oluģup olmadığı konusundaki düģünceleri de öğrenilmeye çalıģılmıģtır. Bu araģtırmanın sonuçları aģağıdaki gibi özetlenebilir (Yıldız,1999, ): Konuyla ilgili olarak din görevlilerine, "Diyanet 3

4 ĠĢleri BaĢkanlığı teģkilatının, "din hizmeti"nin gereklerine göre oluģmuģ olduğunu söyleyebilir misiniz?" biçiminde soru yöneltilmiģtir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, "tamamıyla" dinin gereklerine göre oluģtuğunu belirten din görevlilerinin oranı %16.7 iken, "kısmen" dinin gereklerine göre oluģtuğunu belirtenlerin oranı %56 olarak gerçekleģmiģtir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, hiçbir Ģekilde din hizmetlerinin gereklerine göre oluģmadığını belirtenler ise %24'lük bir orana sahiptir. Buna göre, din görevlilerinin %80'inin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, dinsel hizmetlerin gereklerine göre oluģması konusunda belli bir Ģüphe içinde oldukları söylenebilir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, "tamamıyla" din hizmetlerinin gereklerine göre oluģtuğunu belirten din görevlilerinin oranı, öğrenim düzeyinin yükselmesine bağlı olarak azalmaktadır. Ġlkokul mezunu olanlarda bu Ģekilde yanıt verene rastlanmazken, ortaokul mezunlarında oran %25 olmaktadır. Yüksekokul/üniversite mezunlarında ise bu oran %5.7'ye düģmektedir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, hiçbir Ģekilde din hizmetlerinin gereklerine göre oluģmadığını belirtenlerin oranı da, öğrenim düzeyinin yükselmesine bağlı olarak azalmaktadır. Ġlkokul mezunlarında bu oran %50 iken, yüksekokul/üniversite mezunlarında %20'ye gerilemiģtir. Buna göre, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın toplumsal alandaki etkinliğinin bilincine ulaģmanın, bu Ģekildeki bir dağılımın ortaya çıkmasında etkili olduğu söylenebilir. Dolayısıyla; öğrenim düzeyinin, çalıģılan teģkilatın "gerçek" yönlerinin ve iliģkilerinin açık seçik görülmesine yardımcı olabileceği söylenebilir. Kitap, dergi ve gazete gibi unsurların takip edilme sıklığı da, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın din hizmetlerinin gereklerine göre oluģup oluģmadığı konusunda belli bir bilgi sahibi olunmasını gerekli kılabilir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, "kısmen" din hizmetlerinin gereklerine göre oluģtuğunu belirten din görevlilerinin oranı, öğrenim düzeyinin yükselmesine paralel olarak artıģ göstermektedir. Ġlkokul mezunlarında bu oran %50 iken, yüksekokul/üniversite mezunlarında ise %71.4'e yükselmektedir. Örgütlenme ve yerine getirilen din hizmetlerindeki hata ve eksikliklere karģılık, bazı alanlardaki "baģarı"nın bilinmesinin bu Ģekildeki bir dağılımda etkin olabileceği söylenebilir. "BaĢka" adı altında yanıt veren din görevlilerinin bir kısmı, devletin; din üzerinde baskı oluģturduğunu belirtmiģlerdir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, din hizmetlerinin gereklerine göre oluģup oluģmadığı konusundaki görüģlerin, doğum yerine göre bir değiģim gösterdiği söylenebilir. Kırsal kesimde doğmuģ olmak, "geleneksel Ġslam" içinde ele alınabilecek birtakım unsurlara öncelik 4

5 verilmesini sağlayabilir. Dolayısıyla, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın mevcut hizmetlerinin, bu kimseler tarafından "ideal" olarak değerlendirilmesi mümkündür. Kentsel kesimde yetiģmiģ olanların ise, değiģmeye daha çok açık olmaları beklentisi vardır. Dinsel hizmetlerle ilgili farklı alternatiflerle karģılaģma ihtimali, bu alanda yeni isteklerin oluģmasına neden olabilir. Verilen hizmetlerin Ģimdiki durumunun, "değiģmesi gerekli" biçiminde değerlendirilmesi de mümkündür. Kırsal kesimde "geleneksel Ġslam" anlayıģı geçerli iken, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın temsil ettiği Ġslami anlayıģın "resmi Ġslam" olarak adlandırılması mümkündür. "Resmi Ġslam" anlayıģının, bir yönüyle "halk Ġslam'ı"yla uyuģabileceği söylenebilir. Özellikle, dininin anlatım metotları yönünden, bu iki anlayıģ arasında bir paralelliğin olduğu ifade edilebilir. Bu paralellik ise, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın din hizmetlerinin "olumlu" bir Ģekilde algılanmasıyla sonuçlanabilir. Bunun yanında; geliģen ulaģım ve iletiģim araçları sayesinde, "klasik Ġslami metot"un terkedilmeye baģlandığı ve özellikle, değiģik metotları hayata geçiren birtakım "sivil" oluģumlara ait anlayıģların yaygınlaģtığı söylenebilir. Dinsel anlatım metotlarında birtakım "yenilik"lerin takip edilmesi ve teknolojik geliģmelere ilgi gösterilmesinin, kırsal kesimden kentsel kesime doğru gittikçe artabileceği ileri sürülebilir. Ünvanla, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, dinin gereklerine göre oluģup oluģmadığı konusundaki iliģkiye göz atıldığında; bu konuda evet yanıtını veren hiçbir müftü ve vaize rastlanmadığı dikkat çekmektedir. Bu durum, yönetici konumunda bulunan müftü ve vaizlerin, mevcut teģkilat yapılanmasından memnun olmadıklarını veya teģkilatın dinin gereklerine göre oluģtuğu biçimindeki görüģü tam olarak benimsemediklerine iģaret etmektedir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın bugünkü yapılanmasındaki en büyük sıkıntının, halkın din görevlilerini "anlayamadığı" veya "anlamak istemediği" üzerinde yoğunlaģtığı da ifade edilmiģtir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın özerk olmamasının, bu tutumun devamında büyük bir etkiye sahip olduğu vurgulanmıģtır. Yapılan bir araģtırmada, din görevlilerine, "gerçek" din hizmetinin nasıl olması gerektiği yönünde bir soru yöneltilmiģtir. Verilen yanıtlarda, din görevlilerinin %40'ı, "baskıdan uzak, Peygamber metodu ile yetiģmiģ din bilginleri"nin devreye girmesini isterken, %31'i Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın özerk olmasıyla bu problemin çözülebileceğini, %12'si din hizmetlerinin oluģumunda okul ve basın yayın organlarının devreye girmesi gerektiğini, %8'i ise bu alanda 5

6 aileye büyük görevler düģtüğünü belirtmiģlerdir (Tatlılıoğlu,1989,152). Dolayısıyla, mevcut "din hizmetleri uygulamaları"ndan bir memnuniyetsizliğin varlığı dikkat çekmektedir. Türkiye Cumhuriyeti'nde, din iģlerinin yürütülmesi görevini üstlenen Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, bütün mezheplere hizmet götürmesi amaçlanmıģtır. Ancak, Türkiye'de Hanefi mezhebine mensup olanların çoğunluğu oluģturması, verilen hizmetlerde bu mezhebin görüģlerinin genellikle esas alınması sonucunu doğurmuģtur. Durumun bu Ģekilde gerçekleģmesi, diğer mezhep mensuplarından (özellikle de Alevilerden) birtakım tepkilerin gelmesine neden olmaktadır. Türkiye'de alevi nüfusunun 4 7 milyon arasında olduğu ve bu oranın toplam nüfûs içinde yaklaģık %11.3'e karģılık geldiği ifade edilmektedir (Üzüm,1997,22 23). Buna göre, alevi vatandaģlara belli bir dinsel hizmetin götürülmesi, gerekli bir durum olarak ortaya çıkmaktadır. Diyanet ĠĢleri BaĢkanı ve diğer din görevlileri, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın bir "temsil kuruluģu" olmadığını, bir "hizmet kuruģu" olduğunu çeģitli vesilelerle dile getirmiģlerdir. Dolayısıyla, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı içinde diğer mezhep, meģrep, cemaat ve tarikatların temsil edilmemesi gibi, Aleviliğin temsilinin de söz konusu olmadığı ifade edilmiģtir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın; farklı mezhep, meģrep, cemaat ve tarikat mensuplarının, devletten bekledikleri hizmetleri vatandaģlara ulaģtıran bir "vasıta" konumunda olduğu vurgulanmıģtır (Din Devlet ĠliĢkileri Sempozyumu,1998,36 ve181). Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı Alevilik iliģkisi konusunda bazı yazarların, Alevi kuruluģları veya vakıflarının farklı görüģlere sahip oldukları, yapılan çeģitli araģtırmaların bulgularından anlaģılmaktadır. Bu görüģlerden birincisi; Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın kaldırılması biçimindedir. DeğiĢik mezhep, meģrep, cemaat ve tarikatlardan, büyüklüğüyle orantılı olarak, bir merkezi denetim birimi kurulması ve giderlerin de bu oluģumlar tarafından karģılanması görüģü dile getirilmiģtir. Bu fikri savunanlar; Aleviliğin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı içinde temsil edilmesinin, "Aleviliğin devletleģtirilmesi" ve "Aleviliğin SünnileĢtirilmesi" ile sonuçlanacağını ifade etmektedirler. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın yeniden yapılanması görüģünde olanlar ise, bu kurum içinde, tüm "inanç grupları"nın temsilinden yana bir tavır takınmaktadırlar. Aleviliğin belli bir "temsil yeri"nin olmamasının, bu inancın zayıflamasına ve bu konuda Alevi vatandaģların bilgilenme yönünden geri kalmalarına yol açtığı, buna karģın Sünniliğin güçlendiği ileri sürülmüģtür. Alevilerin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı ile ilgili 6

7 yaptıkları eleģtirilerden bir diğeri de; bu kurumun kadro yapısı ve faaliyetleri ile ilgilidir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın mevcut yapısının korunması yönünde görüģe sahip herhangi bir Alevi örgütüne rastlanmazken, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın sunduğu hizmetlerden (camilerde cuma namazı kılmaları; nikâh, cenaze, hatim, mevlit gibi dinsel merasimlerde Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı görevlilerinden yararlanmaları gibi) yararlanan Alevilerin bulunduğu da dikkat çekmektedir (Üzüm,1997, ). Bu çalıģmada, dinsel bürokratik yapılanma içinde yer alıp almaması tartıģılan dinsel anlayıģlardan Alevilik ele alınacağından, diğer dinsel oluģumlar (farklı itikatlar, fıkhi ekoller, tarikatlar, cemaatler) üzerinde durulmamıģtır. Öncelikli olarak Aleviliğin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda temsil edilmesiyle ilgili engeller üzerinde durulacaktır. Bunların, aģağıdaki gibi özetlenebilmesi mümkündür (Kutlu,2001): Alevi kesimin Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı içinde temsil edilmesinin önündeki en önemli engellerinden birisi, bu konuda Aleviler arasında bir görüģ birliğinin bulunmamasıdır. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı, 1985 yılında, Alevilerle ilgili olarak bazı projeleri hayata geçirmeye baģlamıģtır. Söz konusu bu projeler, çok farklı yorumları da beraberine getirmiģtir. Alevi çevrelerinde dile getirilen bu yorumlardan birincisine göre, abartılı bir biçimde verilen milyon Alevi nüfusa, mutlaka bir din hizmeti götürülmelidir ve Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı da, yeni bir yapılanma içine girmelidir. Buna göre, cem evlerine devlet tarafından maddi destek verilmeli, ancak, diğer konularda özerk bir yapıya kavuģturulmalıdır. Alevi kesimin ikinci görüģü, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın kaldırılması biçimindedir. Buna göre, laik Türkiye de, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, devlet yapısı içinde yer alması, laiklik ihlali anlamındadır. Devlet, ancak ve ancak hakem rolü oynamalıdır. Bir görüģe göre ise, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı kaldırılmamalı ve Aleviler bu kurum içinde bir dede tarafından temsil edilmeli, illerde de, müftüler yanında Alevileri temsil eden bir yetkili bulunmalıdır. Ayrıca, Alevi Ġnanç BaĢkanlığı biçiminde bir yapılanmaya gidilmesi de önerilen görüģler arasındadır. Alevi Ġnanç BaĢkanlığı nın özerkliğinin bulunması, mali iģlerde devlete bağlı olması ve Alevi nüfusa göre bütçesinin belirlenmesi teklif edilen konular arasındadır. Dile getirilen bu görüģlerden, bazılarının kabul düzeyi yüksek olurken, bazıları ise sadece kiģisel görüģ olma özelliği taģımaktadır. Diyanet in konumuyla ilgili farklı görüģler, farklı Alevi oluģumlarında dile getirilirken, bu konuda tam bir uzlaģmanın olmadığı, en önemli gerçek olarak karģımıza çıkmaktadır. Öyle ki, bu konuda erkeklerle kadınlar arasında bile büyük bir görüģ ayrılığı bulunmakta ve bu 7

8 görüģler zamana ve yere göre büyük oranda değiģebilmektedir. Mesela; Bal ın yapmıģ olduğu alan araģtırmasında aģağıdaki gibi sonuçlar çıkmıģtır (Bal,1997,175): Alevilerin Diyanet le Ġlgili GörüĢlerinin Dağılımı Baladız Köyü Niyazlar Köyü GörüĢler Erkek Kadın Erkek Kadın Diyanet kalkmalı, din iģleri cemaatlere bırakılmalı Mezheplerin temsil edildiği bir kurum olmalı Özerk bir kurum olmalı Durumunu sürdürmeli Fikri yok Toplam Alevi vatandaģların çoğu, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın varlığını koruması gerektiği görüģünü benimserken, mezheplerin temsil edilmesinden yanadır. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın kaldırılması ve bu vazifenin cemaatlere bırakılması görüģü pek olumlu karģılanmamaktadır. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın lağvedilmesi ve din hizmetlerinin cemaatlere bırakılmasının, radikal sağ ın lehine olacağı ifade edilmiģtir. Alevilerde, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, Alevi BektaĢileri dıģladığı ve sadece Sünni kesime hizmet sunduğu kanaati yaygın olarak bulunmaktadır. Cengiz in yapmıģ olduğu alan araģtırması sonuçlarıyla, Bal ın araģtırma sonuçları birbirini destekler mahiyettedir. Cengiz in çalıģmasında da, cinsiyete göre çok belirgin bir farklılaģma görülmektedir. Temsil edilmeli biçiminde yanıt veren kadınların oranı %69.2 iken, erkeklerin oranı %79.9 olmaktadır. Temsil konusunda olumsuz bir görüģ belirtenlerden kadınların oranı %23.1, erkeklerin oranı ise %16.3 olmaktadır (Cengiz, 2000,233). Aleviliğin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı içinde temsil edilmesinin önündeki engellerden birisi de yasal engellerdir. Bu engellerden Lozan AnlaĢması na göre, din alanında yeni bir düzenleme yapılması, azınlıklar konusuyla da yakından ilgili olmakta ve bu da Lozan AnlaĢması na aykırılık meydana getirebilmektedir. Ġkinci yasal engel, laikliktir. Anayasa nın 10 maddesi; herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düģünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetmeksizin kanun önünde eģittir. Hiçbir kiģiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz biçimindedir. Buna göre, daha çok ayrı bir mezhep olarak takdim edilen Aleviliğin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı içinde temsil edilmesinin Anayasa daki maddelerden dolayı mümkün olmadığı söylenebilir. Yasal engellerden birisi de, Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması Kanunu olmaktadır. Dergâh ya da cemevi biçimindeki oluģumların, fonksiyon itibariyle, daha çok tekke ve zaviyeleri andırdığı söylenebilir. Buna bakılarak, Aleviliğin vazgeçmezlerinden olan dergâh ve cemevi biçimindeki yapılanmaların, zaten yasal 8

9 bir dayanaktan mahrum oldukları, yeni birtakım düzenlemelerin bu yapılanmalar esas alınarak gerçekleģtirilmesinin mümkün olmadığı söylenebilir. Aleviliğin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı içinde temsil edilmesini engelleyen konulardan bir diğeri de, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın yetki ve sorumluluk alanını belirleyen kanunlardır. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, Aleviliğin temsiliyle ilgili herhangi bir düzenleme yapma yetkisi yok denecek kadar azdır. Ayrıca, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlarının da her zaman dile getirmiģ oldukları gibi, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı, bir temsil kurumu değil, genel idare içinde yer alan bir hizmet kurumu dur. Farklı cemaat, tarikat ya da mezhebin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı içinde temsil edilebilmesi için bu kurumun, Mezhepler ve Tarikatlar Müdürlüğü haline getirilmesi gerekir ki, bu da neredeyse olanaksız bir durumdur. Alevilerin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda temsilini engelleyen unsurlardan birisi de, bu kesimin kendi iç sorunları olmaktadır. Aleviliğin ne olduğu, halen daha tartıģılan konuların baģında gelmektedir. Bir araģtırma sonucuna göre, Aleviliği; din (Ġslam dan ayrı bir inanç) olarak görenler %10.35, mezhep olarak ele alanlar %43.43, tarikat olarak değerlendirenler %10.41, kültür olarak görenler %16.14, yaģam tarzı olarak ele alanlar %16.88, daha baģka biçimde tanımlayanlar ise %2.77 oranındadır. Tanımlamada yaģanan bu karmaģa, ortak bir görüģ etrafında birleģilmesini engellemekte ve somut öneriler getirilmesini güçleģtirmektedir. Yapılan bir araģtırmada, Aleviler, geleneklere olan bağlılığın azalmasından, özellikle gençler arasında inançlara olan bağlılığın ortadan kalmasından dolayı, Aleviliklerinden Ģüphe etmeye baģlamıģlardır. Öyle ki, Alevilik; artık bir mezhep olarak görülmemekte, daha çok, bir felsefe olarak zihinlerde yer bulmaktadır (Özdemir,2002,83). Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, mevcut statüsü değiģtirilse ve farklı dinsel oluģumların temsiline olanak verilse bile, Aleviler açısından yine sorun çözümlenebilir nitelikte değildir. Çünkü Aleviliğin bir mezhep mi, bir yaģam tarzı mı, yoksa bir tarikat mı olduğu konusunda, Alevi kesim içerisinde bir birliğin sağlanması çok zor görünmektedir (Cengiz, 2000,232). Cemevlerinin dinsel, toplumsal ve yasal statüsü konusunda da bir uzlaģmanın olmadığı dikkat çekmektedir. Bu yapılanmalar, farklı Alevi kesimleri tarafından farklı biçimde anlamlandırılmaktadır. Kimileri bu kurumları, kültür evi olarak nitelendirmekte, kimileri ise camiye alternatif bir ibadethane olarak ele almaktadır. Bu durum da, cemevleri konusunda görüģ birliğine varılmasını engellemektedir. Bu kurumların, özellikle Ģehir merkezlerinde, 9

10 ideolojik birtakım yapılanmalara kaynaklık ettiği, basın yayın organlarında çıkan haberlerden anlaģılmaktadır. Alevilikle ilgili siyasal ve ideolojik tartıģmalar da, Alevilerin kendi iç problemleri olarak ele alınabilir. Bazıları, Aleviliği, toplumsal bir baģkaldırının ideolojisi olarak algılarken, kimileri de, Ġslam ın ayrı bir yorumu biçiminde nitelendirmektedir. Aleviliğin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda temsil edilebilmesi için bir uzlaģma noktasının bulunması ve buna göre somut önerilerin sunulması gerekmektedir. Alevilerin dile getirmiģ oldukları dinsel hizmetlerle ilgili tekliflerin gerçekçi olmaması ve temsil edilmeyi gerektirmemesi durumunun da önemli engellerden birisi olduğu söylenebilir. Alevi kültür dairesi kurulması, Alevi Ģair ve düģünürlerinin kitaplarının basılması, mezarların anıtlaģtırılması, Kültür Bakanlığı nın Alevilikle ilgili yansız yayın yapması, Alevi kültür merkezleri kurulması, Alevi enstitü ve üniversitelerinin kurulması, din derslerinin objektif verilmesi, Alevilerin cenaze iģlerini yürütecek personelin yetiģtirilmesi, cemevi yapılması ve buraların elektrik su parasının verilmesi, din hizmeti için devletin ayırdığı bütçenin ve tahsis edilen kadronun %30 unun Alevilere verilmesi, Muharrem ayında Peygamber ve soyuna yapılanların anlatıldığı programlar düzenlenmesi ve hutbe ve vaazlarda Aleviliğin iģlenmesi dile getirilen istekler arasında yer almaktadır. Yukarıda sıralananlara bakıldığında, bir kısmının devletle ilgisinin olmadığı, bir kısmının ise temsili gerektirmeyecek istekler olduğu görülmektedir. Alevilerin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda temsil edilmesi halinde, ortaya çıkabilecek sorunlar ise aģağıdaki gibi sıralanabilir: Diğer dinsel grupların da birtakım hak talebinde bulunmaları sözkonusu olacaktır. Farklı itikadi inanç gruplarının (Maturidi, EĢ ari, ġii, Yezidi, Nusayri); farklı fıkhi ekollerin (Hanefi, ġafii, Caferi); farklı tarikatların (NakĢî, Alevi, Kadiri, Mevlevi, Rufai); farklı cemaatlerin (Nurcu, Süleymancı, IĢıkçı) hepsine cevap vermek olanaksızdır. Temsil durumunda ortaya çıkabilecek durumlardan birisi de, Aleviliğin yozlaģması ve farklı Alevi kesimleri arasında çatıģmaların ortaya çıkabilmesi ihtimalidir. Öyle ki, kanun tasarıları hazırlanma aģamasında bile, farklı Alevi kesimlerinden farklı tepkiler yükselmiģ ve bu eleģtiriler, yeni birtakım bölünmelere kaynaklık edebilecek büyüklüğe ulaģmıģtır. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, dinsel grupların mücadele alanı haline gelmesi de, önemli tehditlerden biri olarak karģımızda durmaktadır. Mücadele sonunda, farklı dinsel 10

11 anlayıģlara sahip oluģumların siyasallaģması ve ticarileģmesi ve mevcut anlaģmazlıklara yenilerinin eklenmesi kaçınılmaz olacaktır. Diyanet ĠĢleri BaĢkanı görevini yerine getirenler; Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, ister Sünni isterse Alevi olsun, bütün Müslümanlara hitap ettiğini ve Kur'an'ın hükümleri doğrultusunda insanları aydınlatmaya çalıģtığını belirtmektedirler. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı na yöneltilen eleģtirilerden biri, Ġslam içinde farklı inanıģlara sahip olanlara hizmet götürülmesiyle ilgilidir. Alevilerin Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda temsil edilmesi giriģimlerinin belli dönemlerde (Örneğin: 1961 Anayasası nın hazırlıkları esnasında) ciddi olarak gündeme geldiği, ancak, karģılaģılan sert tepkiden sonra bundan vazgeçildiği dikkat çekmektedir. Benzer talepler günümüzde de dile getirilmekte, ancak, konunun çözümü için ciddi adımlar atılmamaktadır (Yıldız,2000) yılında hazırlanan tasarıda, Mezhepler Müdürlüğü nün kurulması öngörülmüģ, ancak, bu tasarı, bütünleģmeyi engelleyeceği ve tefrika yollarını açacağı dile getirilerek reddedilmiģtir (Kutlu,2001; Tarhanlı,1993, ). Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, Alevilikle ilgili resmi görüģü Ģöyledir: "Alevilik, müstakil bir mezhep olmayıp, diğer bazı dini ekollerden etkilenmiģ, tarihi süreç içerisinde tasavvufi ağırlıklı bir özellik arz etmiģ bazı Türk boylarının kendisine münhasır dini görüģ, anlayıģ ve inançlarını ifade etmektedir (...) Alevilerle Sünniler arasındaki görüģ ayrılığı, dini olmaktan çok siyasidir" (Din Devlet ĠliĢkileri Sempozyumu,1998,180). Bu görüģ doğrultusunda hareket edilmesinin, alevi vatandaģlara farkı bir dinsel hizmet götürülmesini engellediği ileri sürülebilir. Alevi vatandaģların inançlarının esas alınmaması suretiyle dinsel hizmetlerin yerine getirilmesine karģılık, bazı düģünürler; Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, kurulduğu dönemden bu yana, Aleviler aleyhine hiçbir hareketinin olmadığını, dinsel cemaatler ve tarikatlar aleyhine ise birçok rapor hazırladığını belirtmektedirler. Dolayısıyla, Alevilere devlet yönetiminin daha çok sahip çıktığı dile getirilmektedir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, "Alevilere hizmet vermediği" anlayıģının; Alevilerin, ibadetlerini ve ibadet yerlerini farklı bir çerçevede algılamalarıyla ilgili olduğu da belirtilmiģtir. Aleviliğin, normal Ģartlar altında bir tarikat gibi ele alınabilmesinin mümkün olduğu, zaten tarikatların de Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın hizmetlerinin dıģında kaldığı ifade edilmiģtir (Kara,1998,83 92; Ülsever,1997). 11

12 Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı na bağlı olarak görev yapan din görevlilerinin, Alevilerin, kurumlarında temsil edilmesi ile ilgili görüģleri aģağıdaki gibi özetlenebilir (Yıldız,1999, ). Din görevlileri, daha çok (%45.3) "temsil edilmemeli" görüģü etrafında birleģmektedirler. Alevilerin, Diyanet te temsil edilmesinin gerekli olduğunu belirtenlerin oranı ise %24.6 ya karģılık gelmektedir. Alevi kesimin, bugünü haliyle, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda temsil edildiğini belirtenler ise %14 oranındadır. %14 oranında din görevlisi ise, bu soruyu yanıtsız bırakmıģ, %3 lük kesim ise, "baģka" seçeneği adı altında yanıt vermiģtir. Alevilik ve Alevilerle ilgili konularda, din görevlilerinin tezat teģkil edebilecek kadar çok farklı görüģlere sahip oldukları dikkat çekmektedir. Bu durum, Alevilikle ilgili olarak verilen cevaplarda fark edilebilmektedir. Bu tezadın, bilgi eksikliğinden kaynaklanma ihtimali olduğu gibi, önyargıların da devreye girebileceği ifade edilebilir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda, Alevilerin temsil edilmesi ile ilgili olarak, din görevlilerinin dört farklı görüģe sahip oldukları söylenebilir. Birinci görüģe göre, Aleviler, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda temsil edilmemelidir. Çünkü Alevilerin bu kurumda temsil edilmesi halinde, farklı mezhep, tarikat, meģrep ve diğer dinsel grupların da temsil edilme noktasında talepleri olacaktır. Hâlbuki Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı, herhangi bir mezhep, meģrep, tarikat ya da dinsel cemaati temsil etmemektedir. Bu kurum, bütün olarak Ġslam'ın temsilcisidir. Alevilerin, inanç itibariyle değiģik bir konumda bulunmaları, onların bu kurumda temsil edilmelerini güçleģtirmektedir. Alevilik, Ġslami bir mezhep ya da fırka olarak görülmediğinden, temsil edilmenin gereksizliği vurgulanmıģtır. Din görevlilerinden bazıları, belli bir din veya mezhep özelliği taģımayan ve daha çok "adetler toplamı"nı benimsemiģ olan kimselerin (Alevilerin), Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda temsil edilmesinin gereksiz olduğundan yanadırlar. Aleviliğin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı içinde temsil edilmesinin, toplumda farklı taleplerin ortaya çıkmasına zemin hazırlayacağı ve bu durumun, toplumsal çözülmeyle neticeleneceği vurgulanmıģtır. Ayrıca, Alevilerin, birtakım dinsel ibadetleri yerine getirmemeleri durumunun, onların, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı içinde temsil edilmesini güçleģtirdiği ifade edilmiģtir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda, Alevilerin temsil edilmesini isteyenler ise, kendini Müslüman olarak gören herkesin eģit imkânlardan yararlandırılması görüģünü esas almıģlardır. Alevilerin Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda temsil edilmesinin, bütünleģme yönünde önemli bir adım olduğu ifade edilmiģtir. BütünleĢmenin ve dolayısıyla Alevilerin Diyanet te temsil edilmesinin, Ġslam dininin bir emri olduğu, ancak, bugünkü haliyle Alevilerin 12

13 dıģlandığı vurgulanmıģtır. Din görevlilerinden bazıları da, Alevilerin farklı inanç gruplarından oluģtuğunu, sadece Ġslami Sünni bir çizgide bulunan Alevilerin temsil edilmesinin yararlı olacağı görüģündedirler. Türkiye de yaģayan Alevilerin dinsel bilgilerle donatılması ve Aleviliğin gerçek olarak yaģanabilmesi için, temsil edilmenin Ģart olduğu dile getirilmiģtir. Ġslam dinine mensup olan herkesin kardeģ olduğu ortaya konularak, temsil edilme durumuna dinsel referans getirilirken, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda temsil edilmenin Anayasa nın bir gereği olduğu vurgulanarak da yasal açıdan dayanak bulunmaya çalıģılmıģtır. Bazı din görevlileri, Alevilerin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda öteden beri temsil edildiğini ifade etmiģlerdir. Alevilerle aynı dine mensup olunduğundan, bir temsilin olduğu, ayrıca, bazı taleplerin dile getirilmesinin gereksiz olduğu vurgulanmıģtır. Verilen hizmet açısından Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, her kesimi kapsadığı ve bu durumun da temsil edilmenin bir göstergesi olduğu ileri sürülmüģtür. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda, Alevilerin temsil edildiğini belirtenler, Sünnilerin nazarında Alevilerin, Müslüman olarak kabul edildiğini ve bu konuda Ģüphe olmadığı kanaatine sahiptirler. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda, Alevilerin temsiliyle ilgili olarak farklı birtakım görüģler de, din görevlileri tarafından ortaya atılmıģtır. Bu kurumda, Alevilerin temsil edilmesinin tartıģılması gereken ve aceleye gelemeyecek kadar önemli bir konu olduğu ifade edilmiģtir. Bunun yanında, temsil edilme durumunun, Alevilerin talebine göre düzenlenmesi gerektiğini belirten din görevlileri de vardır. Günümüz Aleviliğinin, "gerçek Alevilik"ten tamamen koptuğu ileri sürülmüģtür. Gerçek anlamda Aleviliği bilen ve yaģayan kimselerin, belli bir yapı altında toplanmaları ve bunlara dinsel hizmetlerin götürülmesi gerektiği ve bu uygulamada devletin öncü rolü üstlenmesi gerektiği belirtilmiģtir. Din görevlilerinden bazıları ise, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, "gerçek amaç"ının dıģında faaliyette bulunduğunu ve dolayısıyla bu kurumda Alevilerin temsil edilmesi veya edilmemesinin önemli olmadığını belirtmiģlerdir. Kimileri de, Aleviliğin ayrı bir mezhep olmadığını, ancak, yine de cem evlerinin açılmasında Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın devreye girebileceğini ifade etmiģlerdir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı içinde istihdam edilen Alevi sayısının yetersiz olduğu da, bazı din görevlilerince vurgulanmıģtır. Alevilerin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı içinde temsil edilip edilmemesiyle ilgili olarak, halkla Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı görevlileri arasında birebir fikir birliği olduğu söylenemez. 13

14 Müftülüklerden öğrenildiği kadarıyla, bazı Alevi köylerinde cami ve din görevlisi bulunmaktadır. Alevi köylerine atanan din görevlilerinin, bilgi yönünden daha ileri düzeyde olmasına dikkat edildiği, yetkililer tarafından dile getirilmiģtir. Bal ın yaptığı araģtırmalardan birinin sonuçları aģağıdaki gibidir (Bal, 1997, ): Ġki Alevi köyünde, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı na olan güven düzeyinin düģük çıktığı görülmektedir. Kuruma olan güven, çoğu zaman siyasal partilerle olan güvene yakın, bazen de çok daha aģağılardadır. Buna göre, Alevi kesiminin, kendilerine hizmet vermeyen bir kuruma karģı lakayt kaldıkları ve önemsemedikleri söylenebilir. Dinsel bilgilerin en çok nereden öğrenildiği sorusuna; aile büyükleri, yetiģkinler, dede / baba ve kitaplar cevapları verilirken, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı na bağlı olarak vazife yapan din görevlilerinden öğrendiğini söyleyen sadece 1 kiģidir. Cem evlerinin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı tarafından desteklenmesi görüģüne büyük bir kesim (ortalama %72) katılmaktadır. Devlete verilen vergilerin bir karģılığı olarak, cem evlerine destek verilmesi gerektiği görüģü hâkimdir. Bu görüģe katılmayanlar ise, devletin müdahaleci olacağı ve sonuçta, Aleviliği SünnileĢtireceği endiģesini taģımaktadırlar. Ġhtiyaç duyulan yerlerin tümüne cem evi açılması görüģüne herkes katılmaktadır. AraĢtırmanın yapıldığı her iki köyde de cem evi olması dikkat çeken özelliklerdendir. Bal ın yapmıģ olduğu diğer araģtırmada (Bal, 1997a, ), Alevi vatandaģlarımızın, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda, her mezhebin temsil edilmesi gerektiği görüģünde oldukları dikkat çekmektedir. Sünni kesim ise, mevcut durumun sürmesinden yana bir tavır içindedir. Alevi kadınların, mevcut durumun devamı yönünde görüģ bildirmelerinin nedeninin, alternatif görüģler konusunda yeterli bilgilerinin olmaması olduğu söylenebilir. Yine, din hizmetlerinin dinsel cemaatlere bırakılması görüģünün, Sünni kesimden çok, Alevi kesim tarafından daha makul karģılandığı görülmektedir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın örgütlenme biçimi ve genel olarak sadece Sünni kesime hizmet götürmüģ olması, Alevilerce tepki ile karģılanmaktadır. Alevi vatandaģların; Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, günümüzdeki konumu ve hizmetleriyle ilgili genelde olumsuz bir tavır sergiledikleri, buna karģın Sünni kesimin, mevcut durumdan yana tavır takındıkları görülmektedir. Bu araģtırmada, cem evlerinin devlet tarafından desteklenip desteklenmemesi ile ilgili görüģler de sorulmuģ ve genel olarak Aleviler, devlet desteğinin olması gerektiğini ifade 14

15 etmiģlerdir. Bu konuda, Alevi kadınların, erkeklere nispetle daha fazla istekli oldukları dikkat çekmektedir. Sünni kesimdekiler, caminin zaten cem evi olduğunu, ayrıca bir cem evine gerek olmadığını ifade etmektedirler. Yine, Allah ın camisi varken, cem evine yardım edilemeyeceğini ifade etmiģlerdir. Camilerin herkese açık olduğunu, Alevi vatandaģların da buraya gelip ibadet edebileceklerini belirtmiģlerdir. Alevi BektaĢi din adamlarının devlet memuru olmaları konusunda, Alevi erkek ve kadınları olumlu bir görüģ bildirmiģlerdir (2/3 oranında). Sünni kesimin yaklaģık 1/2 inin bu fikre katılmadıkları dikkat çekmektedir. Erkek Alevi grup, Alevi BektaĢi din adamlarının devlet memuru olmasının, devlet müdahalesini doğuracağını ifade ederek, bundan dolayı bu görüģe biraz daha temkinli yaklaģmıģtır. Alevi kesimin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı na bağlı camilerde birtakım dinsel pratikleri yerine getirme durumuna bakılacak olursa; beģ vakit namaz kılan Alevilerin hemen hemen hiç olmadığı, Cuma namazı kılan Alevilerin birkaç kiģiyi geçmediği görülmektedir. Bayram namazına katılmanın ise, Alevi kesim arasında yüksek miktarda gerçekleģtiği dikkat çekmektedir. Alevi ve Sünnilerin birlikte yaģadığı köyde, cami imamı olarak görev yapanlardan birisi, Alevilerin birtakım dinsel törenlerinde onlarla birlikte olduklarını; cenaze, düğün, nikah gibi merasimlerde dinsel hizmette bulunduklarını ifade etmektedir. Cuma namazına Alevilerin çoğunluğunun, bayram namazına ise neredeyse tamamının geldiğini belirtmektedir. Diğer bir din görevlisi ise, din adamı olarak, Alevilerin birtakım dinsel törenlerine iģtirak ettiğini ifade etmiģtir. Bu kiģi de, Alevilerden bazılarının, özellikle Ramazan ayında, camiye geldiklerini, hatta köyde Hac ca giden bir iki kiģi bile olduğunu ifade etmiģtir. Köyde bulunan Alevi dedelerinden birisi, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın kalkmasından yana değildir. Ġstenen Ģey, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı içinde Alevi temsilci olmasıdır. Alevi dedesi, köyde Alevilerin nüfus olarak çok olmasından dolayı, cami görevlisinin, Ehl i Beyt ten daha çok bahsettiğini, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı na bağlı olarak vazife yapan din görevlileriyle bir araya geldiklerini ve konuģtuklarını ifade etmiģtir. BaĢka bir Alevi dedesi ise, Ģimdiki imamların bilgi düzeylerinin daha yüksek olduğunu belirtmiģtir. Eskiden, her iki kesimde de bağnazlığın olduğunu, günümüzde ise bunun çok azaldığını ve bundan dolayı da her iki kesimin bütünlük içinde yaģadıklarını vurgulamıģtır. Diyanet te, Alevi kesimin temsil edilmesinin uygun olabileceğini, ancak, bunun çok uzak bir ihtimal olduğunu vurgulamıģtır. Cemaatlere 15

16 bırakılmasının, birçok tartıģmayı ve bölünmeyi birlikte getireceğini ifade etmiģtir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın gerekli olduğunu, ancak, farklı bir Ģekilde iģlevini sürdürmesi gerektiğini beyan etmiģtir. Cem evlerinin devlet tarafından yapılmasının doğru olmayacağını, kendilerinin yapmasının uygun olacağını vurgulamıģtır. Alevi kesimin dinsel ihtiyacı için, devlet tarafından para verilmesinin çok uzak bir ihtimal olduğunu, ancak, laik devletin her iki kesime de eģit hizmetler sunmasının gerekli olduğunu vurgulamıģtır (Bal, 1997a, ). Tokat Çamiçi nde gerçekleģtirilen bir alan araģtırmasında, Aleviliğin, Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda temsil edilmesini isteyenlerin oranı %76.6 ye karģılık gelirken, temsil edilmesini istemeyenlerin oranı ise %18.3 olarak gerçekleģmiģtir. %5 lik bir oran ise, fikrim yok biçiminde yanıt vermiģtir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda temsil edilmenin en önemli nedenlerinden birisi, temsil edilmedeki ayrımın ortadan kaldırılması, ikincisi ise, Alevi din adamlarının devlet okullarında yetiģtirilerek bilgi düzeyinin yükseltilmesi ve bu hizmetlerden yararlanmadır. Aleviliğin temsil edilmesini istemeyenler, devletin dinsel hizmet vermesinin anlamsızlığı üzerinde durmakta ve devletin din hizmeti vermesinin bir çeliģki olduğunu vurgulamaktadırlar (Cengiz, 2000,233). Alevilerin büyük çoğunluğu (3/4 ten daha fazlası), Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nda, Aleviliğin temsil edilmesini ve Alevilerin bu kurumda görev almasını istemektedir. Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı nın, Alevilerle ilgili olarak, birtakım adımlar atması olası görünmektedir. Bilimsel alan araģtırma sonuçlarına göre, Alevi insanının isteklerinin belirlenmesi ve bunun için yeni birtakım politikalar üretilmesi gerekli bir durumdur. Mesela; YaĢayan Alevilikle ilgili geniģ çaplı alan araģtırması yapılabilir. Hangi bölgede hangi Alevilik anlayıģının hâkim olduğu, bu sayede tespit edilir, gerek cami hizmeti ve gerekse de cami dıģı hizmetlerde bu kesimin istekleri uygun Ģartlarda yerine getirilebilir. Yine, Alevilikle ilgili objektif olarak kaleme alınmıģ birtakım eserlerin basımı gerçekleģtirilebilir, hem Alevi ve hem de farklı inançlardan olanların da katılımıyla konferans, panel türü aktivitelerle Aleviliğin özellikleri anlatılabilir. Alevilerin yaģadıkları yerleģim yerlerine; bilgi, görgü, diyaloga açık olma ve yaģayıģ tarzları bakımından üstün olan din görevlilerinin atanması da sağlanabilir. KAYNAKÇA BAL, Hüseyin, (1997) Alevi-BektaĢi Köylerinde Toplumsal Kurumlar, Ant Yay., Ġst. BAL, Hüseyin, (1997a) Sosyolojik Açıdan Alevi-Sünni FarklılaĢması ve BütünleĢmesi, Ant Yay., Ġst. 16

17 CENGĠZ, Recep, (2000), Çamiçi Beldesinde Dini Hayat: Alevilik Üzerine Sosyolojik Bir AraĢtırma, (BasılmamıĢ Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Elazığ DĠN-DEVLET ĠLĠġKĠLERĠ VE TÜRKĠYE'DE DĠN HĠZMETLERĠNĠN YENĠDEN YAPILANMASI ULUSLARARASI SEMPOZYUMU, (1998), Cem Vakfı Yay., Ġst. DĠYANET AYLIK DERGĠ, (1994), S:39 DĠYANET ĠġLERĠ BAġKANLIĞI 1996 YILI ĠSTATĠSTĠKLERĠ, (1997), DĠB Yay., Ank., DĠYANET ĠġLERĠ BAġKANLIĞI HĠZMETLERĠ KAMUOYU ARAġTIRMA RAPORU (BasılmamıĢ), (1996), Ank. DURSUN, Davut, Din Bürokrasisi, (1992), ĠĢaret Yay., Ġst. GÜNEġ, Abdurrahman, (1997), Dini Hayatın Sosyolojik Tahlili, (BasılmamıĢ Doktora Tezi), Ġnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya KARA, Ġsmail, (1998), ġeyhefendinin Rüyasındaki Türkiye, Kitabevi Yay., Ġst., 1998 KÖYLÜ, Mustafa, (1989), Din Görevlilerinin Mesleki Problemleri, (BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Ondokuz Mayıs Üniv. SBE, Samsun KUTLU, Sönmez, (2001) Alevilik-BektaĢiliğin Diyanet te Temsil Problemi, Ġslamiyat, C.4, S.1 ÖZCAN, Mevlüt, (1989), Din Görevlisinin El Kitabı, Sabır Yay., Ġst. ÖZDEMĠR, Cihan, (2002), Malatya YeĢilyurt Ġlçesi Cumhuriyet (Alevi) ve Gözene (Sünni) Köylerinin KarĢılaĢtırmalı Köy Monografisi, (BasılmamıĢ Lisans Tezi), Dicle Üniv. Fen-Ed.Fak. Sosyoloji Bölümü, Diyarbakır T.C. DĠYANET ĠġLERĠ BAġKANLIĞI, (1997), DĠB Yay., Ank. TARHANLI, ĠĢtar B., (1993), Müslüman Toplum, "Laik" Devlet, Türkiye'de Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı, Afa Yay., Ġst. TATLILIOĞLU, DurmuĢ, (1989), Din Görevlilerinin Sosyo-Ekonomik Yapılarına Sosyolojik Bir YaklaĢım (Sivas Ġli Örneği), (BasılmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Sivas ÜLSEVER, Cüneyt, (1997), "Demokrasi Ġçin Gerekli ve Yeterli KoĢullar", Liberal DüĢünce, S.6 ÜZÜM, Ġlyas, (1997), Günümüz Aleviliği, TDV ĠSAM Yay., Ank. YILDIZ, M.Cengiz, (1999), Din Görevlilerinin Sorunları ve Beklentileri Üzerine Sosyolojik Bir AraĢtırma: Elazığ Uygulaması, (BasılmamıĢ Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Elazığ YILDIZ, M.Cengiz, (2000), Dinsel Bürokrasinin Türkiye deki Serüvenine Kısa Bir BakıĢ, Kamu Hukuku ArĢivi, C.3, S.2-3 YILMAZ, Mehmet Nuri, (1996), Sünnilik-Alevilik TartıĢması, Diyanet ĠĢleri BaĢkanı Mehmet Nuri Yılmaz'ın KonuĢmaları Makaleleri ( ) I, DĠB Yay., Ank. 17