SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ

Transkript

1 2014 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ BANKACILIK VE FİNANS UZAKTAN ÖĞRETİM TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI BANKACILIK İŞLEMLERİ VE TEKNİKLERİ DERS NOTU ISPARTA

2 DERS HEDEFİ Bankacılık İşlemleri ve Teknikleri dersini alan öğrenciler aşağıdaki becerileri kazanacaktır: Bankacılık Sektörü hakkında temel bilgilere sahibi olacaklar. Banka mevduatını kavrayarak, mevduat hesaplarının açılması ve kapanması ile ilgili esasları öğrenecekler. Havale işlemlerini tanıyacak ve genel ilkeleri hakkında bilgi sahibi olacaklar. Kiralık kasa kullanımı hakkında bilgi sahibi olacaklar. Çeki tanıyacak ve uygulamalarını öğrenecekler. Bankaların senet tahsil işlemleri ile ilgili esasları kavrayacaklar. Temel kredi bilgisine sahip olacaklar ve kredi türlerini tanıyacaklar. Kredi kartlarını yakından tanıyarak, risklerini ve bu risklere karşı alınabilecek önlemleri öğrenecekler. Elektronik bankacılık hizmetlerini tanıyacaklar. Bankaların dış ticarette oynadıkları rolleri kavrayacaklar. Uluslararası bankacılık uygulamalarını öğrenecekler. DERS PLANI Bölüm Ders İçeriği İşleneceği Hafta Birinci Bölüm Banka ve Bankacılık 1. Hafta İkinci Bölüm Mevduatlar 2. Hafta Üçüncü Bölüm Havale ve Kiralık Kasalar 3. Hafta Dördüncü Bölüm Çek ve Senet İşlemleri 4. ve 5. Hafta Beşinci Bölüm Temel Kredi Bilgisi 6. ve 7. Hafta Altıncı Bölüm Kredi Kartları 8. ve 9. Hafta Yedinci Bölüm Elektronik Bankacılık Hizmetleri 10. ve 11. Hafta Sekizinci Bölüm Yabancı Para İşlemleri 12. Hafta Dokuzuncu Bölüm Uluslararası Bankacılık 13. ve 14. Hafta 1

3 BİRİNCİ BÖLÜM BANKA VE BANKACILIK BÖLÜM HEDEFİ Banka ve Bankacılık bölümünde öğrenciler aşağıdaki becerileri kazanacaktır: Banka kavramını tanıyacaklar. Bankaların ekonomik işlevlerini anlayacaklar. Banka türlerini öğrenecekler. Bankacılıkta temel kavramları açıklayabilecekler. Banka Bankaların İşlevleri Kredi Fon Birikimi Vade Uyumlaştırma Kaydi Para Banka Türleri Bankacılık ile İlgili Kavramlar TEMEL KAVRAMLAR 2

4 BÖLÜM İÇERİĞİ 1.1. Banka Kavramı 1.2. Bankaların Ekonomik İşlevleri Kredi Alışverişinde Güveni Sağlama Fon Birikimini Sağlama Vade Uyumlaştırma Kredilere Aracılık Tasarrufları Saklama Ulusal ve Uluslararası Ticareti Geliştirme Kaydi Para Yaratma Para Politikalarının Etkinliğini Geliştirme 1.3. Banka Türleri Faaliyet Konularına Göre Bankalar Örgütlenme Alanlarına Göre Bankalar Mülkiyet Yapılarına Göre Bankalar Ekonomik Faaliyetlerine Göre Bankalar 1.4. Bankacılıkta Temel Kavramlar 3

5 1.1. BANKA KAVRAMI Bankalar, mevduat kabul eden ve bu mevduatı en verimli şekilde çeşitli kredi işlemlerinde kullanan finansal aracılardır. Bankalar; para, kredi ve sermaye konularına giren her çeşit işlemleri yapan ve düzenleyen özel veya kamusal kişilerle işletmelerin bu alandaki her türlü gereksinimlerini karşılama faaliyetlerini temel uğraş konusu olarak seçen ekonomik birimlerdir. Ekonomik anlamda banka tanımı ise şöyle yapılmaktadır: ekonomiye banknot ve kaydi para gibi ödeme araçları sağlayan, nakdi sermaye ve sermayeyi temsil eden haklarla (menkul değerlerle) ilgili ticareti meslek haline getiren ve özellikle nakit kullanılmaksızın yürütülen başkaca finansal hizmetleri ve ödeme işlemlerini yapan kuruluşlardır BANKALARIN EKONOMİK İŞLEVLERİ Kredi Alışverişinde Güveni Sağlama Fon fazlası olanlar ile fon ihtiyacı olanlar arasında kredi alış-verişinin meydana gelebilmesi için ödünç verenin ödünç alana güvenmesi şarttır. Bu güveni sağlayan kurumların başında ise bankalar gelmektedir Fon Birikimini Sağlama Bankalar, fon fazlası olan ekonomik birimlerin küçük/büyük fonlarını toplayarak, işletmelerin, devletin ve bireylerin kredi taleplerini karşılama olanağı sağlarlar Vade Uyumlaştırma Bankaya yatırılan mevduatın büyük bir bölümü vadeleri geldiğinde geri çekilmezler ve bankalara her gün para girişleri devam eder. Bu sayede bankalar kredi ihtiyacı olan ekonomik birimlere uzun vadeli kredi verebilir. 4

6 Kredilere Aracılık Bankalar gerek firmaların gerekse de bireylerin paraya olan gereksinimlerinin karşılanmasını kolaylaştırır. Piyasa akışkanlığı bu sayede artmış olur Tasarrufları Saklama Bireyler yapmış oldukları tasarrufların güvenle korunacağı ortamlara ihtiyaç duyarlar. Bankalar bireylerin tasarruflarının güvenle saklandığı ve aynı zamanda nemalandığı yerlerdir Ulusal ve Uluslararası Ticareti Geliştirme Bankacılık sistemi geliştirdiği ve uyguladığı çeşitli ödeme ve kredilendirme yöntemleri, finansal kiralama, faktöring, forfaiting gibi finansman teknikleri, teminat mektupları, vesaik mukabili ödeme ve akreditif gibi ödeme yöntemleri sayesinde ticaretin hızlı ve güven içinde gerçekleşmesine katkı sağlarlar Kaydi Para Yaratma Kaydi para, bankaya yatırılan mevduatın kanuni karşılık düşüldükten sonra tekrar kredi olarak verilmesidir. Kaydi para çek vasıtasıyla mevduatın bir hesaptan diğer hesaba devredilmesi yoluyla tedavül eder Para Politikalarının Etkinliğini Geliştirme Merkez bankalarının para politikasına ilişkin olarak kullandıkları reeskont faiz oranları, açık piyasa işlemleri, karşılık oranları gibi tüm araçlar, ancak gelişmiş bir bankacılık sistemi aracılığı ile ekonomi üzerinde etkili olabilir. 5

7 1.3. BANKA TÜRLERİ Faaliyet Konularına Göre Bankalar Tek Amaçlı Bankalar (Uzman Bankalar): Müşterilerinden gelen büyük tutarlı kredi taleplerini karşılamak üzere başka firmalardan ve uluslar arası para ve sermaye piyasalarından büyük tutarlı fon sağlayan, çok geniş bir iş alanına sahip olan, müşterileriyle çok yakın ilişki içinde olan, hızlı karar alıp uygulayabilen, az sayıda şube ve uzmanla çalışan bankacılık sistemidir. Toptancı bankalar olarak da nitelendirilebilecek bu bankalar az sayıda şubeye sahip olup, çalışmalarını büyük ölçüde belli finansal merkezlerde sürdürmektedir. Çok Amaçlı Bankalar (Perakendeci Bankalar): Genellikle her türlü bankacılık hizmetini görebilecek bir yapıda örgütlenen bankalardır. Çok amaçlı bankaların bankacılık faaliyetleri, uzun ve kısa vadeli kredi, mevduat, yatırım, kalkınma, iş, uluslararası ticari işlemlere aracılık ve benzeri alanlarda aynı banka çatısı altında faaliyet gösterme esasına dayanır Örgütlenme Alanlarına Göre Bankalar Yerel Bankalar Sadece bir il ve ilçe merkezinde faaliyet gösteren bankalardır. bu bankaların tek şubeli olması şart değildir ancak tüm şubeleri aynı yörede faaliyet göstermektedir. Bölgesel Bankalar Faaliyetlerini bir ülkenin belirli bir coğrafyasında yürüten bankalardır. özellikle yüzölçümü büyük ülkelerde, bölgesel bankaların önemi artmaktadır. Çünkü bölgesel bankacılık sistemini kurabilen bölgeler, yerel kaynak ve tasarrufları kendi yerel ihtiyaçları ve projelerine kullanarak önemli kazanımlar elde edebilirler. Ulusal Bankalar Tüm ülke genelinde faaliyet gösteren bankalardır. En yaygın banka türü olup, genellikle çok şubelidir. 6

8 Uluslararası Bankalar Uluslararası finans merkezlerinde faaliyet gösteren, dünya üzerinde yaygın bir şube ağı olan, işlem hacmi itibariyle yerli ve yabancı müşterilerine toptancı veya perakendeci bankacılık hizmetleri sunan bankalardır. Uluslararası bankacılık ağı, ülke dışında şube veya temsilcilik açılması, ticari banka kurulmasu, konsorsiyum banka oluşturulması veya muhabir bankacılık ilişkileri ile oluşturulabilir. Kıyı Bankaları (Off-shore) Denetimin ve vergilendirmenin asgari düzeyde olduğu yerlerde konvertibl paralar üzerinden işlem yaparak, çok uluslu şirketlere ve uluslararası girişimlere hizmet verir. Bazıları mevduat sertifikası ihracıyla para poiyasasına ağırlık vermekte, bazıları da interbank piyasasından fon sağlamakta ya da gizli hesaplara sığınak oluşturmaktadır Mülkiyet Yapılarına Göre Bankalar Özel Bankalar: Sermayesinde kamu payı bulunmayan, özel kişi ve kuruluşların sahip olduğu bankalardır. Kamu Bankaları: Sermayelerinin tümü kamuya, yani kamu adına hazineye ya da diğer kamu tüzel kişilerine ait bankalardır. Karma Bankalar: Sermayeleri hem gerçek hem tüzel kişilerce, hem de kamu kurumlarınca karşılanan bankalardır. Yabancı Bankalar: Sermayeleri yabancı kişi ve kuruluşlara ait olan bankalardır. Holding Bankacılığı: Bir bankanın doğrudan veya dolaylı olarak, bir ya da birden çok bankayı yönetmesi olarak ifade edilebileceği gibi, bir bankanın yönetim ve denetiminin bir holdinge bağlı olması olarak da ifade edilebilir. Holding bankacılığına yönelmenin temelinde ise bankayı elinde bulunduran grup ve holdinglere daha kolay kaynak aktarma isteği yer almaktadır. 7

9 Ekonomik Faaliyetlerine Göre Bankalar Merkez Bankaları Merkez Bankaları, ticaret bankalarının ortaya çıkmasından sonra, toplumdaki sosyal be iktisadi gelişmelerin bir gereği olarak doğmuşlardır. merkez bankaları ülkedeki bankacılık sisteminin ve parasal yapının düzenleyicisidir. Merkez bankalarının temel işlevleri şunlardır: Fiyat istikrarı sağlamak, Ülke içindeki para arzı dolayısıyla para piyasasını düzenlemek, Bankacılık sistemini yönlendiren kurum olarak ülkedeki kredi hacmini ve dağılımını ayarlamak, Ülkenin altın ve döviz rezervlerini yönetmek, Dış ödemeleri düzenlemek ve devletin veznedarlığını ya da mali ajanlığı işlevini yerine getirmek. Mevduat Bankaları (Ticari Bankalar): Ticari bankalar genel olarak mevduat kabul eden kredi kurumları olarak adlandırılır. Ticaret bankaları, topladıkları mevduatı sanayi ve ticaret kesimine kredi olarak kullandırarak finansman ihtiyaçlarını karşılayan bankalardır. Ticari bankalarının banka sistemi içerisinde en önemli faaliyetlerinden birisi de kaydi para yaratmasıdır. Yatırım Bankaları: Yatırım bankaları, mevduat toplama yetkisi olmayan, geniş şube ağının olmaması nedeniyle bankacılık gizmet ürünlerinin tamamını sunamayan ve ticaret bankalarına kıyasla ticari faaliyetleri sınırlı olarak yerine getiren bankalardır. Yatırım bankalarınn temel işlevi, işletmelerin sermaye piyasalarından uzun vadeli fon temin etmelerine aracılık etmektir. Kalkınma Bankaları: Hükümet tarafından yapılan kalkınma planları çerçevesinde, kalkınmada öncelikli yöre ve sektörlere yönelik finansman sağlşamak amacıyla kurulan bankalardır. Kalkınma bankalarının amacı, yatırım sermayesi açığını gidermek ve teknik yardım sağlamak yoluyla 8

10 girişimcilerin yatırım ile ilgili kuşkularını gidermek ve sanayileşme sürecini hızlandırmaktır. Katılım Bankaları: Katılım bankaları faiz yerine, kar ve zarara katılmaa esasına göre fon toplayan, doğrudan nakit kullandırma yerine ticaret ve ortaklık esasına göre fon kullandıran bankacılık türüdür. fonksiyonel olarak mevduat bankalarına benzemektedir BANKACILIKTA TEMEL KAVRAMLAR Plasman: Bankaların sermaye, mevduat, reeskont imkanları gibi imkanlar ile yaratmış oldukkları kaynakları gelir elde etmek üzere menkul, gayrimenkul veya kredi gibi varlıklara dönüştürmesidir. Moralite: Köken olarak karakter, uygun davranış anlamına gelmekte olup, bankacılıkta müşterinin yapılan istihbarat sonucunda ahlaki riskini düzeyini belirtmek için kullanılır. Temerrüt: Borcun vadesinde ödenmemesi, ödemenin gecikmesi durumu ve kredi sözleşmesine aykırılık nedeniyle bankanın tazminat isteme hakkını ifade eder. Cari hesap: Bankaların şubeleri nezdinde müşterileri adına açtıkları, para yatırma, çekme, ödeme emri gibi nakit işlemlerinin hesap sahiplerince serbestçe yapılabildiği vadesiz hesaplardır. Mudi: Bankada adına açılmış olan mevduat hesabına para yatıran, bankada mevduat sahibi gerçek kişilere denir. Valör: Faiz hesaplamalarında başlangıç olarak kabul edilen tarihtir. kredi hesaplarına alacak kaydedilen hareketler için valör, işlemin yapıldığı günü takip eden ilk iş günü, borç kaydedilen işlemler için ise işlemin yapıldığı gün olarak kabul edilmektedir. Vade: Bir kredi veya mevduat işleminden önce tespit olunan ve işlemin ne zaman son bulacağını gösteren tarihtir. tüm hukuki süreçler, faiz hesaplamaları ve teminat işlemleri bu tarihe göre yürütülmektedir. Nakit Ankes: Bankalar bir ekonomik mal olan para üzerinden gelir elde etmekte olan kurumlardır. Taahhütleri yerine getirmek üzere kasalarında belirli miktarda nakit değer bulundurmak zorunda olan bankalar gün sonunda elindeki fazla banknot ve dövizleri 9

11 TCMB nin en yakın ilgili şubesine götürerek, o bankaya ait olan hesaba yatırır, böylece ihtiyaç fazlası olan parasal değeri TCMB hesaplarında değerlendirilir. Uygulamada kasasında fazla para bulundura şubelere ceza faizi işletilmektedir. Çek Takası: Çeklerin bankalar arasında hesaben ödenmesini sağlayan bir ödeme sistemidir. Bankalar müşteriler tarafından kendilerine verilen ve başka bir bankaya ait olan çekleri tahsil edilmek üzere yollanan çeklerle karşılaştırarak takas ederler. Daha önce çeklerin fiziki olarak el değiştirmesine dayanan sistem günümüzde fiziki değişime gerek duyulmadan elektronik ortamda yapılmakta olup, takas odası sistemi TCMB tarafından yönetilmekte ve denektlenmektedir. Virman: Gerçek veya tüzel kişi bir müşterinin aynı bankada açılmış olan hesapları arasında para transfer edilmesi işlemidir. EFT: Bankalararası elektronik fon transfer sistemidir. TC Merkez Bankası öncülüğünde kurulmuş olan, yurt içinde bankalararası para transferinde kullanılan elektronik sistemdir. EMKT: Elektronik menkul kıymet transferi sistemidir. Kambiyo: Para ya da para yerine geçen belgelerin değiştirilmelerine özgü işlemlerdir. Para alım ve satımı ile ilgili işlemleri kapsar. Dış ticarette ise dövizli işlemler anlamına gelmektedir. SWIFT: Dünya bankalararası finansal iletişim birliği (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications), merkezi Brüksel de bulunan bir kurumdur. SWIFT, yurtiçinde EFT benzeri ancak uluslar arası alanda bankaların elektronik haberleşme ve fon transferini sağlayan sistemdir. IBAN: Bankalarda her bir müşteri hesap numarasını uluslararası ölçekte tanımlamak suretiyle, para transferlerinin hatasız ve hızlı bir şekilde gerçekleşmesini sağlamak amacıyla oluşturulan banka hesap numarasıdır. Faiz: Ekonomik olarak bir mal olan paranın zaman değerine denir. Diğer bir tanıma göre ödünç alınan paranın kullanımı için verilen fiyattır. Adat: Faiz hesaplamasında kullanılan ve faize esas olacaka para miktarı ile gün sayısının çarpılması ile elde edilen rakamdır. 10

12 Komisyon: Bankalar tarafından, herhangi bir kaynak maliyeti gerektirmeden gayrinakdi işlemler ve risk doğurmayan hizmetler karşılığında alınan bedeldir. Masraf: Bankaların yaptıkları hizmetler nedeni ile elde ettikleri gelirlerdir. Örneğin kredi işlemlerinden alınan dosya masrafı, EFT masrafı, havale masrafı gibi. Kesinti: Devlet adına kaynakta KKDF, BSMV ve stopaj gibi yükümlülükleri nedeni ile brüt faiz üzerine yapılan eklenti veya faiz üzerinden indirimlerdir. KKDF: Kaynak Kullanımını Destekleme Fonudur. KKDF, kar üzerinden hesaplanarak resmi kurumlara ödenmek üzere banka tarafından müşterilerinden tahsil edilmektedir. BSMV: Banka Sigorta Muameleleri Vergisidir. BSMV, kar üzerinden hesaplanarak resmi kurumlara ödenmek üzere banka tarafından müşterilerinden tahsil edilmektedir. Stopaj: Vergilerin gelir elde edildiği anda devlet adına kaynağında kesilmesi yöntemidir. Türkiye de ücretlerin ve faiz gelirlerinin vergisi bu yöntemle kaynakta kesilmektedir. Teminat: Banka müşterisine tahsis edilmiş olan nakdi ve gayrinakdi kredilerin vadelerinde geri ödenmemesi riskine karşılık olarak banka alacağının tamamen veya kısmen güvence altına alınmasını sağlayan her türlü menkul veya gayrimenkul değerler ile garanti, kefalet ve sözleşmeden elde edilmiş olan haklardır. İpotek: Kredinin geri ödenmeme riskine karşılık taşınmaz malların teminat gösterilmesidir. Bankaya tapuda üzerine belge ile ipotek konulmuş olan taşınmazı paraya çevirerek alacağını tahsil etme hakkı vermektedir. Rehin: Bir borcun ödenmesinin temini amacıyla borçlu tarafından alacaklıya verilen ve borç ödenince geri alınan kıymetli maldır. Temlik: Bir hakkın ya da alacağın bir başka kimseye ya da bankaya devredilmesidir. Bankacılıkta bir teminat türü olarak kullanılır. Kefil: Sözleşmeyi kredi borçlusu ile birlikte imzalayan ve bu sözleşmeden kaynaklanan her türlü borç ve yükümlülüklerden müşterek ve müteselsilen sorumlu olan gerçek veya tüzel kişidir. Ekspertiz Raporu: Arsa, konut, işyeri, taşıt araçları gibi gayrimenkullerin değerlerinin tespiti için lisanslı ve yetkili kişilerce objektif kriterlere uygun biçimde yazılı olarak hazırlanan değerleme raporudur. 11

13 Marj: Kredi kullandırırken alınan teminat ile karşılığında ödenecek kredi arasındaki farktır. Uygulanan marj oranı, bankanın krediyi tahsil edememesi halinde anapara, faiz ve diğer masrafları karşılayacak düzeyde olacak şekilde tespit edilir. Bazı uygulamalarda ise marj yerine Kredi-teminat oranı (loan to value:ltv) kullanılmaktadır. Bu oran ile 100 birimlik teminata karşılık verilebilecek maksimum kredi tutarı ifade edilmektedir. Pari Passu: Bankacılıkta kredi işlemlerinde teminat türü ve miktarı tespit edilirken diğer finans kurumlarının müşteri ile çalışma koşulları da dikkate alınmakta olup, gelen eğilim daha düşük miktar ve değerde teminat alınmaması yönündedir. Pari Passu, Latince kökenli bir kelime olup, aynı muameleye tabi, eşit olarak anlamlarında kullanılmaktadır. KAYNAKÇA KAYA, Feridun v.d., Bankacılık-Giriş ve İlkeleri, Beta Yayınları, İstanbul:2012. YAZICI, Mehmet, Bankacılığa Giriş, Beta Yayınları, 1. Baskı, İstanbul: