DOKUZ EYLÜL ÜNVERSTES ETM BLMLER ENSTTÜSÜ ETK KURULU LKELER

Transkript

1 DOKUZ EYLÜL ÜNVERSTES ETM BLMLER ENSTTÜSÜ ETK KURULU LKELER nsan kat l m yla gerçekleen arat rmalar n etik boyutunun, yetkili kuruma bal bir kurul taraf ndan onay gereklidir. Etik kurul incelemelerinin amac ; arat rma sürecinde kat l mc lara, arat rmac lara ve kurumlara yönelik ortaya ç kabilecek ayr nt l tan mlanm etiksel konular dikkate alarak olas zararlar en aza indirgemektir. Etik kurulun görevi, aratrmann bilimsel niteliini irdelemek deildir. Etik Kurul incelemeleri, arat rma önerisi onaylanm çal malar için geçerlidir. 1. Bir arat rman n etik boyutundan; arat rman n yöneticisi/yöneticileri dan man / dan manlar, arat rmac lar, üniversite enstitü, maddi destek veren kurulular sorumludur. 2. Arat rman n yöneticisi ve tüm arat rmac lar, çal malar n en üst düzey performansla etik kurallara uyumlu yürütmek, çal man n güvenirliini salamak zorundad rlar. 3. Etik kurullar; bal bulunduu üniversite ve enstitü ye ait ilkelerin yan s ra ulusal ve uluslararas kabul görmü etik ilkeleri/standartlar ve arat rmay destekleyen kurulular n ilkelerini / standartlar n göz önünde bulundurmak zorundad r. Üniversite- arat rmay destekleyen kurulu veya ilgili profesyonel birimler aras nda, etik ilkeler/ standartlar aç s ndan farkl l klar varsa kurul, en üst düzeydeki ilke ve standartlar göz önünde bulundurur. 4. DEÜ,Eitim Bilimleri Enstitüsü ne bal yürütülen tüm Yüksek Lisans ve Doktora Tezleriyle ilgili kurum içi ve/veya kurum d yap lacak uygulamalar öncesi Enstitü Etik Kurulu ndan izin al nmas zorunludur. 5.Arat rmac lar n; çal malar ndaki uygulamalara yönelik Etik Kurul izni alma amac yla yapacaklar yaz l bavurularda sunacaklar belgelerin, doru karar al nmas na imkân salayacak detayda bilgileri aç k ve net olarak içermesi gerekir. Etik kurul, konuyla ilgili bir s k nt halinde arat rmac lardan ek bilgiler talep edebilir. 6. Etik kurul üyeleri, etik boyutunun incelenecei arat rma konusuyla ilgili alanda uzman olmayabilirler. Etik Kurul izninin talep edildii bir arat rman n bütünü tüm alanlar için geçerli olan; Eitimde Aratrma Yöntemleri ine yönelik temel ilkeleri ve süreçleri yans tmal d r. 1

2 7. Etik Kurula izin amaçl yap lacak bavurularda aa da belirtilen kriterler, yeterli bir bilgi diziliminde aç k ve net bir yaz m diliyle sunulmal d r. Aratrma Bilgi Dizinimi; - Arat rman n amac, problem ve alt problemlerle ilgili bilgiler, - Çal man n: bilime, toplumsal sorunlara, eitime katk s (yal n ve abart s z bir dille), - Arat rman n problemi ve hedeflenen amaca uygun seçilen arat rma modeli ve uygulanabilirlii, - Arat rmayla ilgili say tl lar ve s n rl l klar, - Arat rmada kullan lacak: -Yöntem,- Kat l mc gruplar n özellikleri ve grup oluturma kriterleri, -Ölçme ve deerlendirme araçlar n n seçimi, güncellii, -Testlerin geçerlikgüvenirlikleri, -Testlerin yasal ve etik uygunluu, - lk kez gelitirilen testler için; test gelitirme stratejileri, arat rmac n n bu konuda salayaca yeniliklerin, katk lar n neler olduu, - Arat rman n uygulanaca kurum / kurumlar, - Arat rman n gerçekletirilecei ilgili kurum/kurumlar ve kat l mc larla ilgili izin belgeleri, - Arat rmada yer alacak kiilerin; uzmanl klar na ba ml, hangi görev / görevleri nas l bir takvim çerçevesinde yürüteceklerinin net olarak tan m ve maliyet bilânçosu, - Arat rmada yer alan lisansüstü örencilerin, mesleki yeterliliklerine yönelik geliim hedeflerinin tan m, - Arat rman n Uygulama Süreci ne yönelik; -Kat l mc lar n özellikleri; Görümelerin gerçekletirilme düzeni, -Üniversite d nda gerçekletirilecekse arat rma uygulama yerinin konumu, özellikleri; -Uygulaman n gerçekletirilecei saatler; - Arat rmac n n uygulamay yaln z m yoksa grupla m gerçekletirilecei; -Uygulama sürecinde ve sonras nda arat rmac / arat rmac lar n güvenliinin nas l salanaca, - Arat rmay destekleyen kurum ve kurulular n aç k ve net olarak belirtilmesi. - zin belgelerinin yan s ra arat rmayla ilgili dier kan tlar n (video kay tlar, ses kay tlar..vb) belirtilmesi ve gerektiinde sunulmas eklinde s ralanabilir. 8. Etik Kurul a inceleme amac yla sunulan arat rman n en can al c bölümlerinden biri de çal man n özeti olup, arat rman n içeriine yönelik temel bilgileri net olarak yans tmal d r. 2

3 9. Dan man, arat rmac veya örencinin uzmanl klar, gerçekletirilecek arat rmayla uyumlu bilgi ve becerileri sergileyecek düzeyde olmal d r. Arat rmac, gerçekletiremeyecei, yeterli uzmanl n n olmad çal malarda görev almamal d r. 10. Arat rmalar; uygulaman n yap laca kurumun yap s n bozmayacak, ileyiini aksatmayacak ekilde ve kat l mc lar n insani deerlerine sayg l olmal d r. 11. MEB e bal okullarda gerçekletirilecek uygulamalar, ilgili il s n rlar nda yap lacaksa izin yetkisi MEB, l Milli Eitim Müdürlüü nün, farkl illeri kapsamas halinde ise MEB n n izni al n r ( 12. Arat rman n yap lmas n kabul eden kurum, belirtilen program n uygulanmas n güvence alt na alma sorumluluunu ta mal d r. 13. Arat rmaya gerekli izni vermi olan kurum, arat rman n gerçekletirilmesinin yan s ra yaan labilecek sorunlar n giderilmesinden de sorumludur. 14. Arat rmac lar, gerçekletirecekleri çal mayla ilgili uygulamaya dorudan veya dolayl kat lacak her birey için uygun etik koullar salamakla sorumludur. Arat rmada yer alacak kat l mc lar n gerçekletirilecek arat rmayla ilgili bilgilendirilmeleri; genelde bilgilendirme formlar kullan larak yaz l bazen de özellikle hassas konulu arat rmalar için sözlü gerçekletirilmelidir. Bilgilendirme sonras, kat l mc adaylara karar vermeleri için belirli bir süre tan nmal d r. Arat rmac lar, kat l mc bireylerden imzal izin belgesini almal d r. 15. Arat rman n uygulanaca kurum yönetimi, dan man/ yönetici taraf ndan Uygulama Süreci ve Katlmc Bilgilendirme Kriterleri ne yönelik bilgilendirilmelidir. 16. Etik Kurul a sunulan bavuru raporunda Dan man / yönetici veya hem dan man / yönetici hem de arat rmac n n imzas yla haz rlanm olan Katlmc Bilgilendirme Kriterleri nin deerlendirilmesi önemli odak noktalar ndan biridir. Kat l mc lar bilgilendirilirken; - Arat rman n amac, -Arat rman n önemi (bilime, toplumsal sorunlara,eitime katk s,. vs), -Kat l mc lar n arat rmadaki rolü, - Kat l mc ya salayaca kazanç, -Arat rmaya hangi sürede kat lacaklar, -Kat l mc n n kar laabilecei olas s k nt lar n tan mlanmas, -Olas sorunlar azaltmak için al nacak tedbirler, -Olas problemlerin giderilmesinde arat rmac n n yeterlilikleri, -Kat l mc lara ait bilgilerin nas l kullan laca, -Verilerin analizinin nerede ve kim taraf ndan yap laca ; -Verilerin kimin denetiminde korunaca ve nas l rapor edilecei, 3

4 -Kat l mc n n istei dorultusunda isim gizliliinin, ifrelemenin uygulan p uygulanmayaca, -Kiisel verilerin güvenliinin salanmas nda hangi önlemlerin al naca, - Kat l mc haklar ( kat l m n gönüllülük ilkesine dayal olduunun ve arat rma sürecinde s k nt yaamalar veya zorlanmalar halinde herhangi bir bask hissetmeden arat rmadan ayr labileceklerinin, istedikleri her an kendilerine ait verilere ulaabilecekleri, vb) gibi kriterler aç k ve net olarak vurgulanmal d r. 17. Etik Kurul; -Kat l mc lara yap lan bilgilendirmenin anla labilirliini, -Bilgilendirme sürecinde izlenecek yollar, -Kat l mc lar n arat rman n içerii hakk nda bilgilendirilme düzeylerinin yeterliini, -Arat rmada özellikleri tan mlanm olan kat l mc lar n, izin için bireysel karar verebilme yetilerini deerlendirir. 18. Kat l mc lar n bireysel karar verme yetilerinin yeterli olmad koullarda izin, bilgilendirme sonras, ahit önünde sözel olarak al nabilir. Iahit önünde izin, özellikle konuma veya anlamada entelektüel- kültürel zorluklar yaayan, ancak izin verme yeterliliine sahip sorunlu kat l mc lar için istenebilir. 19. Çocuklar, örenme zorluu yaayan, zihinsel özrü olan, bakas na ba ml yaayan bireyler gibi savunmas z gruplar içeren arat rmalarda bu kiilerin ebeveynlerinden, yasal olarak sorumlu kiilerden veya onlar n yerine geçen öretmenlerinden izin al nmal ve onlarla ibirlii yap lmal d r. 20. Arat rmac n n, kat l mc ya bilgilendirme formu veya yaz s yla birlikte gönderdii anketin, tamamlanarak tekrar geri gönderilmesi izin verilmitir anlam na gelir. Bu durumda, kat l mc n n ayr ca izin formunu doldurmas gerekli deildir. 21. Sokak anketlerinde; arat rmac, sokaktaki yayalara yöneltecei bir dizi soruya cevap vermek isteyip istemediklerini soraca ndan, arat rmac n n kat l mc lardan ayr ca izin formu almas na gerek yoktur. Ancak; kat l mc lar, sorulardan amac n ne olduu hakk nda bilgilendirilmelidir. Bu amaçla, sözel bilgilendirme yap labilecei gibi önceden yaz lm bir bilgilendirme formu da kullan labilir. Kat l mc, sorulara cevap vermeye karar verirse bu sözel izin yerine geçer. 22. Okullarda, örenci kat l m yla eitim programlar na yönelik gerçekletirilecek uygulamalarda; okul yönetimi, öretmen / rehber öretmenden uygulaman n içerii, avantaj 4

5 ve dezavantajlar konusunda detayl bilgilendirme sonras izin al nmas yeterli olabilir. Uygulama; okullardaki düzende, mevcut programda herhangi bir aksamaya, örencilere kazand r lmas gereken hedef ve davran larda gerilemeye neden olmamal d r. Ayn koullar: izin makamlar n n; dekan, bölüm bakan, anabilim dal bakan ve uygulaman n yap laca dersin sorumlu öretim eleman n olduu üniversiteler için de geçerlidir 23. zin formu kullanman n, uygun veya yeterli olmad, Gözlemsel nitelikli, gizlilik gerektiren veya önceden bilgilendirmenin verileri olumsuz etkileyecei arat rmalarda kat l mc lar n bilgilendirilmesi ve izin al m Etik Kurul un onay yla uygulama sonras yap labilir. Bu durum arat rma raporunda belirtilir. 24. Arat rmac lar, arat rma süresince kat l mc lar fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal zararlardan korumakla yükümlüdürler. Stresli veya tehlikeli süreçlerin olduu arat rmalarda bilgilendirme sonras iznin al nm olmas, arat rmac n n kat l mc y koruma sorumluluunu ortadan kald rmaz. Bu tür olas durumlar için, kat l mc n n nas l korunaca na yönelik etik protokol belirtilmelidir. 25. Arat rman n uygulama sürecinde yer alan arat rmac lar, oluabilecek problemleri gidermekle yükümlüdür. Arat rmac lar; kat l mc larda fiziksel veya zihinsel zararlar n oluumunun fark na varabilme, kontrol alt na alabilme ve zorluklarla baa ç kabilme potansiyeline sahip olmal d rlar. 26. Uygulama sürecinde kat l mc lar arat rmayla ilgili daha fazla bilgilendirme isteyebilirler. Arat rmac lar, çal man n ileyii kadar çal man n amac hakk nda da belirli düzeyde bilgi vermek zorundad r. Ayr ca; kat l mc lar, arat rman n sonuçlar yla ilgili de bilgilendirilme hakk na sahiptirler. 27. Kat l mc n n arat rmadan geri çekilme karar n almas halinde, çekilmemeleri için bask uygulamaks z n ikna etme yollar na gidilebilir. Arat rmaya kat l m n sürdürülmesinde son karar bireye aittir. Kat l mc lar n; arat rmaya bir sözlemeyle, ücret kar l kat lm olmas halinde ise kurallar çerçevesinde yasal sorumlulukla yükümlüdürler. 28. Arat rmac lar; kat l mc n n izni olmad kça, gerek arat rma süresince gerekse arat rma raporu haz rlarken elde edilen verilerin ve kat l mc kimliklerinin gizliliini salamakla yükümlüdür. Gizlilik için uygulanacak görüme analizlerinin ifrelenmesi, bilgisayar 5

6 kay tlar na yönelik veri koruma programlar n n kullan lmas gibi kurallar n Etik Kurul a belirtilmesi gerekir. 29. Etik Kurul, koullara ba ml olarak gerektiinde arat rmay izleme karar da alabilir. zlemenin; arat rman n özelliine ba ml olarak hangi s kl kta yap laca konusunda arat rmac bilgilendirilir. 30. Tüm Arat rmac lar; önceden onaylad klar çal ma program n n sorumluluu ve bilincinde olmal, güven ihlalinin olumamas na özen göstermelidir. 31. Arat rma sürecinde yönetici/dan man bakanl nda düzenli deerlendirme toplant lar yap lmal, oluan aksakl klar arat rma grubunda yer alan tüm bireylere, arat rmay destekleyen kurulua detayl aç klamalarla an nda bildirilmelidir. 32. Arat rmadan elde edilen sonuçlar; somut ve gerçekçi olarak ortaya konulmal, dayanaklar aç klanmal, sonuçlar arat rma grubu içinde aç kl kla payla lmal d r. 33. Arat rma sonuçlar ndan; arat rmaya destek salayan kurumun yan s ra uygulaman n yap ld kurum ve kat l mc lar da bilgilendirilmelidir. 34. Arat rmac lar, elde ettikleri bulgular yorumlama ve yazmada özgürdür. 35. Arat rma tezlerinde; Etik Kurul izin belgesi ve dier izin belgeleri zamanlama uyumunu yans tacak ekilde, yer almal d r. 36. Arat rmac lar yay nlar ndan sorumludur. 37. Arat rmac lar, yay nlar nda kendi isimlerini kullanma hakk na sahiptir. 38. Arat rmac lar, yay nlar nda destekleyen kurumu belirtmek durumundad r. 39. Arat rmac lar; yay nlar nda ibirlii yapanlara, çal may dorudan veya dolayl olarak destekleyenlere katk lar için teekkür etmelidir. 40. Arat rmac lar n yay n haklar ; -Arat rmac lar n haklar ndan yaz l olarak feragat etmesi, -Yay n n, yasaya ayk r olmas, -Çal man n, gizli bir rapor niteliinde olmas,- Verilerin yay na dönütürülmesinin kat l mc lar n gizliliini tehlikeye düürmesi, - Arat rmac lar n, belirlenmi etik kurallara uymamalar veya arat rman n etik boyutunu 6

7 ihmal etmeleri, -Arat rmac lar n, etik kurallara ayk r olarak bulgular gerçeklere uygun olmayan ekilde rapor etmeleri vb hallerde yok say l r. 41. Arat rmac lar n yay nlar nda; -Arat rma için gerekli izinlerin al nmamas veya hatal ilemlerin yap lmas, -Gerekçe sunulmadan planlanan arat rma program ndan sap lmas, - Çal ma ortam n ve sözlemeli arat rma personelinin etkinlik ve görevlerinin deitirilmesi, -Gizli bilgileri yetkisizce kullan lmas, -Kan t veya bulgular n sapt r lmas, beklenen sonuçlarla uyumayanlar n ç kar lmas, - Bir baka yay ndan a rma yap lmas, -Bulgular n belirli aç lardan incelenerek ele al nmas, -Dier arat rmac lar n yay nlar n n profesyonel olmayan tarzda eletirilmesi, -Arat rma sonuçlar n n hileli veya yasal olmayan amaçlar için kullan lmas, -Arat rmada yer alan yazar say s n n eksik veya fazla belirtilmesi. vb durumlar etik olmayan davran lar olarak tan mlan r. Kaynaklar Bournemouth University, Research Ethics Policy and Procedures, 2003, bournemouth.ac.uk/sites/policies%20procedures%20and%20regulations/shared%20docu ments/research%20ethics%20policy%20and%20procedures.doc Kumar, R., 2005, Research Methodology: A Step-by-Step Guide for Beginners, pp , Sage Publication. Revised Ethical Guidelines for Educational Research of British Educational Research assosiation (BERA), 2004, School of Education Ethical Review Policy Ethics Procedures for Staff and Student Research in The School of Education, The Ethical Standards of the American Educational Research Association (AERA), 2000, The Human Rights Act, 1998, University of Sheffield Ethics Policy For Research Involving Human Participants, Data And Tissue 2005, _policyvs3.pdf 7

8 University of Plymouth Research ethics Policy, 2006, files/ extranet/docs/rsh/researchethicspolicy2006.pdf University of Southampton, Ethics Policy, html University of Southampton School of Education, _and_events/notice_board/uploads/91_10.doc Andersen D,Attrup L,Axelsen N,Riis P,Scientific Dishonesty & Good Scientific Practice,Danish Medical Research Council, American college of Physicians, Ethics Manual,Fourth Edition,Ann Intern Med 128: ,1998. Lynch A,Publication of research:the ethical dimension, J Dent Res, 73: , Malone RE, Ethical issues in publication of research, J Emerg Nurs, 3:281-3, 1998 International Committee of Medical Journal Editors,Uniform requirements for manuscripts submitted to biomedical journals,can Med Assoc J, 150: , Yank V,Rennie D,Disclosure of researcher contributions:a study of original research articles in the Lancet,Ann Intern Med, 130: , Swazey JP,Anderson MS,Lewis KS,Ethical problems in academic research, Am Scientist, 81:542-53,199 8