Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 51, Ağustos 2017, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 51, Ağustos 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Sibel SARI Uludağ Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Temel Eğitim Bölümü, Sınıf Eğitimi Anabilim Dalı, Yüksek lisans Öğrencisi sibelsari08@gmail.com Yrd. Doç. Dr. Gönül ONUR SEZER. Uludağ Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Temel Eğitim Bölümü, Sınıf Eğitimi Anabilim Dalı gonulonur@uludag.edu.tr ÖĞRETMEN ADAYLARININ TOPLUMSAL DEĞER ALGILARI İLE DEĞERLER EĞİTİMİNE YÖNELİK TUTUMLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ Bu araştırma, öğretmen adaylarının toplumsal değer algıları ile değerler eğitimine yönelik tutumları arasında ilişki olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Ayrıca öğretmen adaylarının öğrenim gördükleri bölüm, sınıf düzeyi ve büyüdükleri yerleşim birimi değişkenlerinin, değerler eğitimine yönelik tutumlarında farklılaşmaya yol açıp açmadığı araştırmanın diğer amaçlarındandır. Araştırmanın örneklem grubunu Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim gören, 165 okul öncesi eğitimi ve 204 sınıf eğitimi öğretmen adayı olmak üzere toplam 369 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama araçları olarak kişisel bilgi formu, toplumsal değerlere yönelik algı ölçeği ve değerler eğitimi tutum ölçeği kullanılmıştır. Toplanan veriler betimsel istatistik yöntemleri kullanılarak analiz edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda, araştırmaya katılan öğretmen adaylarının toplumsal değerlere yönelik algıları ile değerler eğitimine yönelik tutumları incelendiğinde pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Anahtar kelimeler: Öğretmen adayları, toplumsal değer algıları, değerler eğitimine yönelik tutum. Öz

2 THE RELATIONSHIP BETWEEN TEACHER CANDIDATES' PER- CEPTIONS OF SOCIAL VALUES AND ATTITUDES TOWARDS VALUES EDUCATION Abstract This research has been carried out to determine whether there is a relationship between teacher candidates' social value perceptions and their attitudes towards values education. Also, whether the variables of the teacher candidates education program, grade and the residential area cause a distinction in their attitudes towards values education are the other objectives of the research. The sampling group consists of 369 teacher candidates studying at Uludağ University, 165 of them are from pre-school teaching and 204 of them are from primary school teaching. Personal information form, perception scale for social values, and values education attitude scale have been used as data collection tools in the research. The collected data have been analyzed by using descriptive statistical methods. At the end of the research, it has been determined that there is a significant positive relationship between the participating teacher candidates social value perceptions and their attitudes towards values education. Keywords: Teacher candidates, social value perceptions, attitudes towards values education. 570 Giriş Sosyoloji, psikoloji, felsefe başta olmak üzere birçok bilim dalı değer kavramını incelemiş ve değer kavramı üzerine pek çok farklı tanım yapılmıştır (Şahin, 2013). Değer; Türk Dil Kurumu (TDK, 2017) tarafından hazırlanan Güncel Türkçe Sözlükte, bir varlığın ruhsal, toplumsal, ahlaksal ya da güzellik yönünden taşıdığı düşünülen yüksek ya da yararlı nitelik olarak tanımlanırken; Cevizci (2002) kavramı, değer felsefesinde, olgu bilincinden sonra ortaya çıkan ve olguya, bazı ilgileri, ihtiyaçları, istekleri, duyguları ve eylemleri yüklemeyle ortaya konulan tavır; sezgisi olana, olguya yüklenen nitelik olarak tanımlamaktadır. Hökelekli ye (2011) göre ise değer; bireyin davranışlarına yol gösterici etki ederek bireyin davranışlarını yönlendiren inançlar ve kurallar bütünü olarak tanımlanmaktadır. Bir başka tanımda ise değerler, belirli bir durumu bir diğerine tercih etmeye yönelten, davranışlara kaynaklık eden ve onları yargılamaya yarayan anlayışlar olarak belirtilmektedir (Erdem,2007). Kısaca değerler hayatımızda etki bırakan, hayatta önem verdiğimiz düşüncelerdir (Doğanay, 2006). Değer tanımları incelendiğinde en fazla vurgu yapılan kavramların, inançlar, eğilimler, normatif standartlar ve tutumlar olduğu dikkat çekmektedir (Tefek, 2016). Değerler, doğru ve yanlışın ayırt edilmesine yardım etmenin yanında, insanların hayatına denge ve anlam katarak, toplumu oluşturan bireylerle birlikte yaşama olanağı da sağlamaktadır (Hill, 2004; Demirel Balık, 2016). Ayrıca değerlerin, insanlarda var olan tutum ve davranışları etkilemekle birlikte, insan davranışlarının belirlenmesi ve bu davranışların yönlendirilmesi konularında önemli bir işleve sahip oldukları da yapılan araştırma sonuçlarında tespit edilmiştir (Ayral, 1992; Kulaksızoğlu & Dilmaç, 1999; Ak Tefek, 2016; Balcı & Yanpar Yelken, 2010). Toplum, pek çok değeri bireylere aktarmaya çalışmaktadır. Fakat toplumu bir arada tutan millî, manevi, ahlaki ve demokratik değerler doğrudan toplumsal ilişkileri etkilemektedir (Canatan, 2008). Bireylerin bu

3 değerleri sosyalleşme sürecinde benimsemesi ve davranışa dönüştürmesi gerekmektedir. Bu sayede birey toplumla uyumlu bir kişilik kazanmakta ve toplum varlığını sağlıklı bir şekilde sürdürmektedir (Canatan, 2008). Toplumun değerlerini benimsememiş olan bireyler bulundukları toplum da sorunlara neden olmaktadır. Değerler, içinde yaşanılan toplumu tanımada insanlara rehberlik etmektedirler (Bolat, 2016). Sosyal bilimcilerin birçoğu değerlerin insan davranışlarını açıklamada temel bir öneme sahip olduğunu ifade etmektedir (Kuşdil & Kağıtçıbaşı, 2000). İnsan öğrendiklerinin büyük kısmını sosyal öğrenme sürecinde edinmektedir. Bu da sosyalleşme sürecinin en önemli özelliğidir (Canatan, 2008). Bireyler genellikle, içinde yaşadıkları toplumun ve kültürün değerlerini benimseyerek, seçimlerine bu değerleri ölçüt alarak yön vermektedirler. Böylece daha iyi, daha güzel, daha doğru, daha adil gibi genel yargılara ulaşılabilmektedirler. Bireysel tutum ve davranışlar büyük ölçüde ahlaksal ve dinsel değerlerle, örf ve adetlerin içerdiği değerlerin etkisi altında kalmaktadır (Dilmaç, Bozgeyikli, & Çıkılı, 2008). Bu değer ve inançlar, hayatın yorumlanmasına ve davranışların şekillenmesine yol gösterici olmaktadırlar. Böylelikle bireyler, olaylara ve hayata karşı bir bakış açısı geliştirme fırsatı elde etmektedirler (Akıncı, 2005). Temel insani değerlere sahip bireyler yetiştirmek aile, toplum ve okulun başlıca amaçları arasında yer almaktadır (Güven, 2013). Bu çerçevede değerlerin aileden sonra kazandırılabileceği en uygun ortamlar okullardır. Okul, değer eğitiminde bireylere onları sosyalleştirecek fırsatların sağlanabileceği şekilde tasarlanmalıdır (Bolat, 2016). Okulların temel iki amacı, akademik başarı düzeyi gelişmiş ve temel değerleri kazanmış bireylerin yetiştirilmesidir (Ekşi, 2003). Okulun hem kendi sorumluluğunu hem de toplumun beklentilerini karşılayabilmek amacıyla yaptığı uygulamalar, genel olarak değerler eğitimi olarak adlandırılmaktadır (Tokmak, 2016). Temel değerlerin kazandırılması amacı; Türk Milli Eğitim Temel Kanunu ve ders programlarının amaçları incelendiğinde de açıkça görülmektedir. Türk Milli Eğitim Temel Kanununun başlangıcında Millî Eğitimin amaçları sayılırken ahlâkî, manevî değerleri benimseyen, beden, zihin, ahlâk, ruh ve duygu bakımından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere sahip kişiler yetiştirmekten bahsedilmektedir (Ekşi, 2003). Yapılandırmacı yaklaşımla birlikte öğrencinin öğrenme sürecine girmeden önce kazanmış olduğu değerlerin de öğrenciyi etkilediği kabul edilmiş ve öğrencinin ilgi, tutum, değer ve inançlarını kapsayan duyuşsal alan eğitimi programlara alınmıştır (MEB, 2004a; MEB2004b ve MEB2004c). Eğitim programlarında, ders kitaplarında değerlerden önemle bahsedilmesine rağmen, bu değerlerin toplumsal yaşama etkilerine bakıldığında değerlerin kullanımıyla ilgili birçok problemin olduğu görülmektedir. Bu problemlerin temeli olarak, değerlerin eğitim ve öğretim sürecinde yeterince kazandırılamaması, içselleştirilerek verilememesi veya derslere iyi yansıtılamamasının olduğu düşünülmektedir (Demirel Balık, 2016). 571 Alan yazın incelendiğinde, değerler eğitimine yönelik çalışmaların çocukların gelişimine olumlu katkı sağladığı, bu nedenle de değerler eğitimine eğitim-öğretim programlarının ilk basamaklarından itibaren yer verilmesi gerektiği ortaya konulmuştur. (Thompson,2002; Güven, 2013; Demirel Balık, 2016; Ak Tefek, 2016; Ekşi & Katılmış, 2016). Aynı zamanda değerler eğitiminin programda yer alan derslerle bütünleştirilerek kazandırılmasının da daha etkili olacağı vurgulanmıştır (Tefek, 2016). Değerler eğitiminin uygulayıcısı olan öğretmenler ve öğretmen adayları da okul sisteminin merkezinde yer alan kişilerdir. Veugelers ve Vedder e (2003) göre öğretmenler değerleri, öğrenme ortamını düzenleme, etkinlik uygulama, sınıf yönetimi ve öğrenciye yönelik davranışları gibi pedagojik formasyon becerileriyle öğrencilere aktarmaktadırlar (Akt: Balcı ve Yanpar Yelken, 2010). Sonuç olarak öğretmenler, öğrencilerin değerlerle ilgili

4 bilinçlendirilmesinde doğrudan ya da dolaylı olarak büyük rol oynamaktadırlar (Yalar, 2010). Değerleri doğru olarak uygulayan öğretmen, öğrencilerine değerleri kazandırmada da oldukça etkili olacaktır. Değerler eğitiminin başarıya ulaşmasında öğretmenlerin rolü hayati önem taşımaktadır. Öğretmenler her dönemde öğrencilerin hayatlarına etki edebilmekte, toplumsal değerleri kazanmalarına katkı sağlayabilmektedirler (Ekşi & Katılmış, 2016). Ancak değerler eğitiminin eğitim-öğretim döneminin ilk yıllarında başlaması ve bu yıllarda bireylere kazandırılacak olan değerlerin sonraki yaşamlarını büyük ölçüde etkileyecek olması, okul öncesi ve sınıf öğretmenlerini buna bağlı olarak okul öncesi ve sınıf öğretmeni adaylarının sorumluluğunu artırmaktadır (Aydın & Sulak, 2015). Bu nedenle geleceğin öğretmenleri olarak öğretmen adaylarının toplumsal değer algılarının ve değerler eğitimine yönelik tutumlarının nasıl olduğunun bilinmesi önemlidir. Bu önemden hareketle bu araştırmanın amacı, Uludağ Üniversitesi okulöncesi ve sınıf eğitimi öğretmen adaylarının toplumsal değer algıları ile değerler eğitimine yönelik tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Ayrıca öğretmen adaylarının öğrenim gördükleri bölüm, sınıf düzeyi ve büyüdükleri yerleşim biriminin tutumlarında farklılaşmaya yol açıp açmadığı araştırmanın diğer amaçları içinde yer almaktadır. Araştırma Yöntemi Araştırma Modeli Yapılan bu araştırmada öğretmen adaylarının toplumsal değer algıları ile değerler eğitimine yönelik tutumları arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla nicel araştırma modellerinden ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. İlişkisel tarama modeli, neden-sonuç ile ilgili ipuçları elde etmek ve iki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkileri belirlemek amacıyla yapılan araştırmalardır (Karasar, 2014). Bu araştırmada öğretmen adaylarının değerler eğitime yönelik tutumları bağımlı değişken, toplumsal değer algıları bağımsız değişken olarak ele alınmıştır. 572 Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini eğitim öğretim yılında Okul Öncesi Eğitimi ve Sınıf Eğitiminde öğrenim görmekte olan 1090 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Örneklem grubunu Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğrenim gören, 165 okul öncesi eğitimi ve 204 sınıf eğitimi öğretmen adayı olmak üzere toplam 369 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Örneklemin evrene oranı % dir. Belirlenen sayının örnekleme oranına bakıldığında araştırmanın evrenine göre kabul edilebilir olduğu görülmüştür (Krijeie ve Morgan, 1970; Akt. Gibbon ve Morris, 1978). Ülkenin pek çok bölgesinden gelen, farklı kültürel değerlere sahip öğrencilerin bulunması nedeniyle çalışmanın Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi nde gerçekleştirilmesi tercih edilmiştir. Değerler eğitimine okul yıllarının ilk dönemlerinde başlanması gerektiği ve değerleri kazandırmada okul öncesi ve sınıf öğretmenlerinin rolünün daha fazla olduğu düşünülerek araştırma kapsamına sadece Sınıf Eğitimi ve Okul Öncesi Eğitimi öğretmen adayları alınmıştır. Bu açıdan örneklem araştırmanın evrenini temsil eder nitelikte basit seçkisiz örnekleme yöntemi ile seçilmiştir. Tablo 1 de araştırmaya katılan öğretmen adaylarına ilişkin bilgiler yer almaktadır.

5 Tablo 1.Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının bilgileri Sınıf Öğr. Okulöncesi Öğr. Toplam f % f % f % Cinsiyet Kız Erkek Toplam Sınıf Sınıf Sınıf Düzeyi 3.Sınıf Büyüdüğünüz Yerleşim Birimi 4.Sınıf Toplam Köy İlçe Şehir merkezi Toplam Tablo 1 de görüldüğü gibi araştırma kapsamına alınan 369 öğretmen adayının %84.8 i (N=313) kız, %15.2 si (N=56) erkektir. Öğretmen adaylarının %19 u (N=70) köyde, % 31.2 si (N=115) ilçede ve %49.9 u (N=184) şehir merkezinde büyüdüğünü belirtmiştir. Veri Toplama Araçları Araştırmada kişisel bilgi formu, toplumsal değerlere yönelik algı ölçeği ve değerler eğitimi tutum ölçeği kullanılmıştır. Kişisel bilgi formu. Araştırmacılar tarafından yapılan diğer çalışmalar da incelenerek ve uzman görüşü alınarak öğretmen adaylarının cinsiyet, bölüm, sınıf düzeyi ve büyüdükleri yerleşim birimi sorularının yer aldığı kişisel bilgi formu oluşturulmuştur. Toplumsal değerlere yönelik algı ölçeği. Bakaç (2013) tarafından geliştirilen toplumsal değerlere yönelik algı ölçeği olumlu ve olumsuz durumları kendi içinde barındıran 23 maddeden oluşan beşli likert tipi bir ölçektir. Bu ölçek 19 maddeden oluşan Toplumsal Değerlere Yönelik Olumlu Algılar ve 4 maddeden oluşan Toplumsal Değerlere Yönelik Olumsuz Algılar olmak üzere iki faktörden oluşmaktadır. Ölçeğin Cronbach Alpha katsayısı.86 olarak belirlenmiştir. Yapılan bu çalışmada da Cronbach Alpha katsayısı.85 olarak belirlenmiştir. Ölçekten elde edilen puanlar yükseldikçe bireyin olumlu toplumsal değer algılarına sahip olduğu söylenebilir. Değerler eğitimi tutum ölçeği. Yaşaroğlu (2014) tarafından değerler eğitimine ilişkin tutumları belirlemeye yönelik geliştirilen bu ölçek beşli likert tipi bir ölçek olup 22 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin Cronbach Alpha katsayısı.92 olarak tespit edilmiştir. Bu araştırmada 22 maddelik ölçek üzerinde yapılan güvenirlik analizi sonucunda Cronbach Alpha katsayısı.70 in

6 altında tespit edildiği için 12. ve 18. maddeler ölçekten çıkarılarak tekrar analiz edilmiş ve yeniden yapılan güvenirlik analizi sonucunda Cronbach Alpha katsayısı.74 olarak bulunmuştur. Ölçekten elde edilen puanların değerlendirme aralıkları; : Kesinlikle Katılmıyorum ; : Katılmıyorum, : Orta Derecede Katılıyorum, : Katılıyorum, : Kesinlikle Katılıyorum şeklinde hesaplanmıştır. Veri Analizi Sınıf Öğretmenliği ve Okul Öncesi Öğretmenliği öğretmen adaylarının toplumsal değer algıları ile değerler eğitimine yönelik tutumları arasındaki ilişkiyi belirlemek için betimsel istatistikler kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen veriler SPSS (Statistical Paket of Social Science) 20.0 uygulanarak analiz edilmiştir. Verilerin normal dağılım olup olmadığını belirlemek için Kolmogorov-Smirnov normallik testi yapılmıştır. Bu test sonucunda dağılımın normal olduğu tespit edilmiştir (p>.05). Bu nedenle sınıf ve okul öncesi öğretmen adaylarının toplumsal değer algıları ile değerler eğitimine yönelik tutumlarının bölümlerine göre farklılaşıp farklılaşmadığı t-testi ile öğrenim gördükleri sınıf düzeyine ve büyüdükleri yerleşim birimine göre farklılaşıp farklılaşmadığı da tek faktörlü varyans analizi (ANOVA) ile test edilmiştir. Öğretmen adaylarının toplumsal değer algıları ile değerler eğitimine yönelik tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi amacıyla da Pearson Korelasyon Katsayısı Tekniği kullanılmıştır. Ayrıca araştırmanın amacına yönelik olarak öğretmen adaylarının toplumsal değer algılarının değerler eğitimine yönelik tutumlarını yordama gücünü belirlemek amacıyla basit doğrusal regresyon analizi yöntemi ile veriler analiz edilmiştir. 574 Bulgular ve Yorum Tablo 2. Toplumsal değer algıları ölçeği ve değerler eğitimine yönelik tutum ölçeğine ait betimsel istatistik sonuçları N Min Max X ss Toplumsal Değer Algıları Değerler Eğitimine Yönelik Tutum Öğretmen adaylarının toplumsal değer algıları ölçeğinden aldıkları en düşük puan 65, en yüksek puan da 115; değerler eğitimine yönelik tutum ölçeğinden aldıkları en düşük puan 53, en yüksek puan da 92 olarak tespit edilmiştir. Toplumsal değer algıları ölçeğinden aldıkları puan ortalaması iken, değerler eğitimine yönelik tutum ölçeğinden aldıkları puan ortalaması dür. Ayrıca öğretmen adaylarının değerler eğitimine yönelik tutum ölçeğinin aritmetik ortalamasının 3.35 olduğu ve bu değerin Orta Derecede Katılıyorum değerlendirme aralığında yer aldığı da görülmektedir. Bu bulgulara dayanarak öğretmen adaylarının toplumsal değer algılarının yüksek olduğu ve değerler eğitimine yönelik tutumlarının da orta düzeyde yüksek olduğu söylenebilir.

7 Tablo 3. Öğretmen adaylarının öğrenim gördükleri bölümlere göre toplumsal değer algıları ve değerler eğitimine yönelik tutumlarına ilişkin t testi sonuçları Bölümler n X ss t p Toplumsal Değerlere Yönelik Algı Toplam Puan Değerler Eğitimine Yönelik Tutum Toplam Puan Sınıf Öğr Okulöncesi Öğr Sınıf Öğr Okulöncesi Öğr Sınıf ve okul öncesi öğretmen adaylarının toplumsal değerlere yönelik algı ve değerler eğitimine yönelik tutum ölçeklerinden aldıkları puanların öğrenim gördükleri bölümlere göre farklılık gösterip göstermediğine ilişkin yapılan t testi sonucuna göre, öğretmen adaylarının aldıkları puan ortalamaları arasında bölümlerine göre anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir. (Toplumsal Değerlere Yönelik Algı Ölçeği: t=1.065, p>.05; Değerler Eğitimine Yönelik Tutum Ölçeği: t=.467, p>.05). Bu sonuç doğrultusunda, öğretmen adaylarının öğrenim gördükleri bölümlerin temel eğitim kapsamında bulunması ve öğretmenlik öğrenimleri içinde benzer dersleri almaları toplumsal değerlere yönelik algılarını ve değerler eğitimine yönelik tutumlarını bölümlerine göre farklılaştırmadığı şeklinde yorumlanabilir. 575 Tablo 4. Öğretmen adaylarının sınıf düzeylerine göre toplumsal değer algıları ve değerler eğitimine yönelik tutumlarına ilişkin varyans analizi sonuçları Varyansın Kaynağı Kareler Toplamı d Kareler Ortalaması F p Toplumsal Değerlere Yönelik Algı Toplam Puan Değerler Eğitimine Yönelik Tutum Toplam Puan Gruplar arası Gruplar içi Toplam Gruplar arası Gruplar içi Toplam Tablo 4 incelendiğinde, sınıf ve okul öncesi öğretmen adaylarının toplumsal değerlere yönelik algı ve değerler eğitimine yönelik tutum ölçeklerinden aldıkları puanların sınıf düzeylerine farklılık gösterip göstermediğine ilişkin yapılan tek yönlü varyans analizi sonucuna göre, öğretmen adaylarının aldıkları puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir (Toplumsal Değerlere Yönelik Algı Ölçeği: F=.644, p>.05; Değerler Eğitimine Yönelik Tutum Ölçeği: F=.583, p>.05).

8 Tablo 5. Öğretmen adaylarının büyüdükleri yerleşim birimine göre toplumsal değer algıları ve değerler eğitimine yönelik tutumlarına ilişkin varyans analizi sonuçları Varyansın Kaynağı Kareler Toplamı sd Kareler Ortalaması F p Toplumsal Değerlere Yönelik Algı Toplam Puan Değerler Eğitimine Yönelik Tutum Toplam Puan Gruplar arası Gruplar içi Toplam Gruplar arası Gruplar içi Toplam Sınıf ve okul öncesi öğretmen adaylarının toplumsal değerlere yönelik algı ve değerler eğitimine yönelik tutum ölçeklerinden aldıkları puanların büyüdükleri yerleşim birimine göre farklılık gösterip göstermediğine ilişkin yapılan tek yönlü varyans analizi sonucuna göre, öğretmen adaylarının aldıkları puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir (Toplumsal Değerlere Yönelik Algı Ölçeği: F=.092, p>.05; Değerler Eğitimine Yönelik Tutum Ölçeği: F=.064, p>.05). Araştırma kapsamındaki öğretmen adaylarının çoğunluğu şehir merkezinde (N=184, %49.9) ve ilçelerinde(n=115, %31.2), çok az bir kısmı köyde (N=70, %19) büyüdüğünü belirtmesine rağmen toplumsal değer algıları ve değerler eğitimine yönelik tutumlarında anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir. Bunun kaynağı olarak, tüm öğretmen adaylarının toplumsal değer algıları toplam puanlarının ortalamasının yüksek olması ve değerler eğitimine yönelik derslerde yapılan çalışmalar gösterilebilir. 576 Tablo 6. Öğretmen adaylarının toplumsal değerlere yönelik algıları ile değerler eğitimine yönelik tutumları arasındaki korelâsyon değeri sonucu Toplumsal Değerlere Yönelik Algı Değerler Eğitimine Yönelik Tutum Toplumsal Değerlere Yönelik Algı Değerler Eğitimine Yönelik Tutum 1.536**.536** 1 **p <.001 Araştırmaya katılan öğretmen adaylarının toplumsal değerlere yönelik algı toplam puanları ile değerler eğitimine yönelik toplam tutum puanları incelendiğinde iki ölçek puanı arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir (r=.536, p<.001). Bu sonuç, öğretmen adaylarının toplumsal değerlere yönelik algıları arttıkça değerler eğitimine yönelik tutumlarının da arttığı şeklinde yorumlanabilir.

9 Tablo 7. Öğretmen adaylarının toplumsal değerlere yönelik algıları ile değerler eğitimine yönelik tutumlarına ilişkin regresyon analizi sonucu Yordayıcı Değişkenler Beta t R R 2 Standart Hata F Toplumsal Değerlere Yönelik Algılar F 1 = * Sınıf Öğretmeni Adaylarının Toplumsal Değerlere Yönelik Algıları Okulöncesi Öğretmen Adaylarının Toplumsal Değerlere Yönelik Algıları F 2 =83.316* F 3 =63.398* Yordayıcı: Toplumsal Değerlere Yönelik Algı Bağımlı Değişken: Değerler Eğitimine Yönelik Tutum, 1 sd=368, * p<.05 2 sd=203, * p<.05 3 sd=164, * p<.05 *p<.05 Tablo 7 de görüldüğü gibi öğretmen adaylarının toplumsal değerlere yönelik algıları, değerler eğitimine yönelik tutumlarının pozitif yönde önemli bir yordayıcısı olarak bulunmuştur (p<.05). Bu değişkenin öğretmen adaylarının değerler eğitimine yönelik tutumlarına ilişkin varyansı açıklama oranı.288 olarak saptanmıştır. Ayrıca yapılan analiz sonucunda, sınıf ve okul öncesi öğretmenliği öğretmen adaylarının toplumsal değerlere yönelik algılarının değerler eğitimine yönelik tutumlarında pozitif yönde önemli bir yordayıcı olduğu da belirlenmiştir (p<.05). Sınıf öğretmenliği öğretmen adaylarının toplumsal değerlere yönelik algılarının değerler eğitimine yönelik tutumlarına ilişkin varyansı açıklama oranı.292, okul öncesi öğretmen adaylarının toplumsal değerlere yönelik algılarının değerler eğitimine yönelik tutumlarına ilişkin varyansı açıklama oranı.280 olarak saptanmıştır. 577 Tartışma Sonuç ve Öneriler Yapılan bu araştırma sonuçlarına göre, sınıf ve okul öncesi öğretmen adaylarının toplumsal değerlere yönelik algılarının ve değerler eğitimine yönelik tutumlarının okudukları bölümlere, öğrenim gördükleri sınıf düzeylerine ve büyüdükleri yerleşim birimine göre farklılaşmadığı tespit edilmiştir. Dilmaç, Bozgeyikli ve Çıkılı (2008) öğretmen adaylarının değer algılarını çeşitli değişkenlere göre inceledikleri araştırmada, bu araştırmanın sonuçlarına benzer olarak öğretmen adaylarının değer algılarının sınıf düzeylerine göre farklılığa yol açmadığını tespit etmişlerdir. Ayrıca Dilmaç (1999), İnsani Değerler Eğitimi programına katılan öğrencilerin ahlaki olgunluklarının gelişim düzeylerini, öğrenim gördükleri sınıf değişkenine göre incelediği çalışmada anlamlı bir farklılığa ulaşmamıştır. Eser (2012) tarafından yapılan çalışmada da benzer olarak öğrencilerin insani değer düzeylerinin öğrenim gördükleri sınıf değişkenine göre farklılaşmadığı tespit edilmiştir. Alan yazın incelendiğinde, Dilmaç, Bozgeyikli ve Çıkılı (2008) öğretmen adaylarının değer algılarının farklı yerleşim birimlerinde büyüme değişkenine göre farklılaşıp farklılaşmadığını ortaya koymak amacıyla yaptıkları araştırmada, geleneksellik değer algısı alt boyutunda

10 yerleşim birimine göre anlamlı düzeyde farklılaşma olduğunu tespit etmişlerdir. Mehmedoğlu (2006), tarafından gerçekleştirilen bir araştırmada da, öğrencilerin büyüdükleri yerleşim birimleri, köy-kasaba ve şehir-büyükşehir şeklinde iki gruba ayrılmıştır. Araştırmaya göre köykasaba da büyüyenlerin, şehir-büyükşehir büyüyenlere göre hazcılık ve güç değerleri yerine; iyilikseverlik, gelenek ve güvenlik değerlerine biraz daha fazla önem verdikleri sonucuna ulaşılmıştır. Dilmaç, Bozgeyikli ve Çıkılı (2008) ve Mehmedoğlu nun (2006) araştırmalarındaki sonuçların, bu araştırmanın sonuçlarından farklı çıkmasının sebepleri olarak, değer algılarını alt boyutlara ayırarak incelemeleri ve araştırmalarındaki örneklem grubunu farklı bölümlerde öğrenim gören öğretmen adaylarından seçmelerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Oğuz da (2012) beş farklı bölümde okuyan öğretmen adaylarının değerlere ve değerler eğitimine ilişkin görüşlerini ortaya koymak amacıyla yaptığı çalışmasında, bu çalışmadan farklı olarak bazı değer tipleri belirlemiş ve bu değer tipleri ile öğretmen adaylarının okudukları bölümleri arasında pozitif yönde bir ilişki olduğunu tespit etmiştir. Oğuz (2012) bu çalışmasında, fen ve teknoloji öğretmenliği bölümünde okuyan adayların diğer bölümlerde okuyan öğretmen adaylarına göre bütün değer tiplerinde daha olumlu görüş bildirdikleri sonucuna ulaşmıştır. Ayrıca Kurtdede Fidan (2009) da öğretmen adaylarının değer öğretimine ilişkin görüşlerini incelediği araştırmasında, bu çalışmadan farklı olarak sosyal bilgiler ve sınıf öğretmenliği öğrencilerinin değer öğretimi hakkındaki görüşlerinin bölümlere göre farklılaştığını tespit etmiştir. Sosyal bilgiler öğretmenliği öğrencilerinin değer öğretiminde ailenin rolüne ilişkin görüşleri sınıf öğretmenliği öğrencilerine göre daha yüksektir. Bu araştırmada ise okul öncesi ve sınıf öğretmenliği bölümleri değişkenlerine göre toplumsal değer algılarında ve değerler eğitimine yönelik tutumlarında anlamlı farklılaşma görülmemiştir. Bunun sebebinin okul öncesi ve sınıf öğretmenliği adaylarının hedef kitlesinde bulunan öğrenci gruplarının benzerliği, bu bölümlerde yer alan bazı derslerin de benzer içeriklerden oluşması ve her iki bölümün de temel eğitim çatısı altında yer alması durumlarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Yapılan analizler sonucunda, araştırmaya katılan öğretmen adaylarının toplumsal değerlere yönelik algıları ile değerler eğitimine yönelik tutumları incelendiğinde pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Buna göre öğretmen adaylarının toplumsal değerleri algılama düzeyleri arttıkça değerler eğitimine yönelik tutumlarının da arttığı söylenebilir. Öğretmen adaylarının değer algıları ile değerler eğitimine yönelik tutumları arasında anlamlı bir ilişki olduğunu ortaya koyan bu araştırma sonucuna göre, öğretmenlerin gelecekte değerler eğitimi çalışmalarında, yaşadıkları topluma bağlı olarak değişkenlik gösteren kişisel değer algıları faktörünün etkili olacağı düşünülmektedir. Bu araştırma sonucuna benzer olarak Veugelers (2000) tarafından değerler ve öğretim üzerine gerçekleştirilen çalışma sonucunda, öğretmenlerin öğrencilerin belirli değerleri kazanmalarında ve geliştirmelerinde etkili oldukları ve yine öğretmenlerin öğrencilerine belirli değerleri aktarmak istedikleri ortaya konmuştur. Güney Gedik (2010) tarafından yapılan sınıf öğretmenlerinin değer yönelimlerinin ve öğrencilerine aktarmak istedikleri değerlerin incelendiği araştırmada, sınıf öğretmenlerinin öğrencilerine en çok aktarmayı istedikleri değerin Başarı, aktarmayı istemedikleri değerin ise Uyma olduğu görülmüştür. Atabey (2014) de yaptığı araştırmada okul öncesi dönem çocuklarına değerler arasından Sevgi/ Hoşgörü, Saygı, Sorumluluk, İşbirliği/ Yardımlaşma ve Nezaket değerlerinin öncelikli olarak öğretilmesi gerektiğini vurgulamıştır. Demirhan İşcan (2007) tarafından ilköğretim düzeyinde değerler eğitimi programının etkililiği üzerine yapılan çalışmada da değerler eğitiminde öğretmenin önemi ortaya konulmuştur. 578

11 Bu sonuçlar ışığında aşağıdaki öneriler sunulabilir: 1. Lisans programlarında bölümlere göre hazırlanan ders içeriklerinde değerler eğitimine yönelik çalışmaların yer almasının öğretmen adaylarının değerler eğitimine yönelik tutumları üzerinde olumlu etkisi olacağı düşünülmektedir. 2. Bu çalışma okul öncesi ve sınıf eğitimi bölümlerinde öğrenim görmekte olan öğretmen adayları ile yapılmıştır. Başka bir çalışma, farklı bölümlerde öğrenim görmekte olan öğretmen adaylarına yönelik olarak yapılabilir. 3. Üniversitelerin ilgili bölümleri tarafından değerler eğitimi ve sosyal değerler eğitimi ile ilgili kongreler, seminerler, konferanslar, paneller düzenlenerek öğretmen adaylarının değerler eğitimine yönelik olumlu tutum geliştirmeleri sağlanabilir. 4. Ayrıca bu araştırmada öğretmen adaylarının öğrenim gördükleri bölüm, sınıf düzeyi ve büyüdükleri yerleşim birimi değişkenlerinin tutumları üzerinde farklılaşmaya neden olup olmadığı incelenmiştir. Bir başka araştırma da farklı değişkenler kullanılarak yürütülebilir. 5. Bu çalışma nicel araştırma yöntemi kullanılarak yapılmıştır. Nitel araştırma yöntemi kullanılarak değer algıları ve değerler eğitimi üzerine daha derinlemesine araştırmalar yapılarak veriler desteklenebilir. KAYNAKLAR Ak Tefek, F. (2016). Hayat Bilgisi Dersindeki Değerlere Yönelik Öğrenci Görüşleri ve Edinim Durumları. Yüksek lisans tezi, Ahi Evran Üniversitesi, Kırşehir. Akıncı, A. (2005). Hayata Anlam Vermede Dini Değerlerin ve Din Öğretiminin Rolü. Değerler Eğitimi Dergisi, 3(9), Atabey, D. (2014). Okul öncesi sosyal değerler kazanımı ölçeğinin geliştirilmesi ve sosyal değerler eğitimi programının anasınıfına devam eden çocukların sosyal değerler kazanımına etkisinin incelenmesi. Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. Aydın, E., & Sulak, S. E. (2015). Sınıf Öğretmeni Adaylarının Değer Kavramına Yönelik Metafor Algıları. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(2), Ayral, A. E. (1992). Akademisyenlerin Çalışmayla İlgili Değerleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. 579 Bakaç, E. (2013). Toplumsal Değerlere Yönelik Algı Ölçeği: Geçerlik Ve Güvenirlik Çalışması. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 2(4), Balcı, F. A., & Yanpar Yelken, T. (2010). İlköğretim Öğretmenlerinin Değer Kavramına Yükledikleri Anlamlar. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(39), Bolat, Y. (2016). Sosyal Değerleri Ve Değerler Eğitimini Anlamak. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(29), Canatan, A. (2008). Toplumsal Değerler ve Yaşlılar. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 1, Cevizci, A. (2002). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.

12 Demirel Balık, Z. (2016). Hayat Bilgisi Öğretim Programındaki Değerler Bağlamında Hayat Bilgisi Ders Kitapları İle Yüz Temel Eser Listesindeki Ulusal Masalların Karşılaştırılması. Yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van. Demirhan İşcan, C. (2007). İlköğretim Düzeyinde Değerler Eğitimi Programının Etkililiği. Yayınlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara Dilmaç, B. (1999). İlköğretim Öğrencilerine İnsani Değerler Eğitiminin Verilmesi ve Eğitimin Ahlaki Olgunluk Ölçeği ile Sınanması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Dilmaç, B., Bozgeyikli, H., & Çıkılı, Y. (2008, Aralık). Öğretmen Adaylarının Değer Algılarının Farklı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 6(16), Doğanay, A. (2006). Etkin Vatandaşlık İçin Düşünme Becerilerinin Öğretimi. C. Öztürk içinde, Değerler Eğitimi, Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi Yapılandırmacı Bir Yaklaşım (s ). Ankara: Pegem A Yayncılık. Ekşi, H. (2003). Temel İnsani Değerlerin Kazandırılmasında Bir Yaklaşım: Karakter Eğitimi Programları. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(1), Ekşi, H., & Katılmış, A. (2016). Uygulama Örnekleriyle Değerler Eğitimi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık. Erdem, A. R. (2007). An İmportant Factor of Culture of Education Faculties: Vaules A Case Study of the Education Faculty of PAU. Eurasion Journal of Educational Research, 26, Eser, A. (2012). İlköğretim Öğrencilerinin İnsani Değer Düzeyleri ile Çevresel Tutumları Arasındaki İlişki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi, İstanbul. Gibbon, C., & Morris, L. (1978). How to Design A Pogram Evaluation. London: Sage Publication. Güney Gedik, E. (2010). Sınıf öğretmenlerinin değer yönelimlerinin ve öğrencilerine aktarmak istedikleri değerlerin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Zonguldak Güven, S. (2013). İlköğretim Ders Programlarının Öğrenciye Kazandırılması Hedeflenen Değerler Açısından İncelenmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sosyal Bilgiler Öğretimi Özel Sayısı, 6(14), Hill, B. (2004). Values Education In Schools: Issues and Challenges. Primary & Middle Years Educator, Hökelekli, H. (2011). Değerler Psikolojisi ve Eğitimi. İstanbul: Timaş Yayıncılık. Karasar, N. (2014). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık. Kulaksızoğlu, A., & Dilmaç, B. (2000). İnsani Değerler Eğitimi Programı. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 12, Kurtdede Fidan, N. (2009). Öğretmen Adaylarının Değer Öğretimine İlişkin Görüşleri. Kuramsal Eğitimbilim, 2 (2), 1-18.

13 Kuşdil, M., & Kağıtçıbaşı, Ç. (2000). Türk Öğretmenlerin Değerler Yönelimi ve Schwartz Değer Kuramı. Türk Psikoloji Dergisi, 15(45), Mehmedoğlu, U. (2006). Gençlik, değerler ve din: Küreselleşme, ahlak ve değerler. İstanbul: Litera Yayıncılık. Oğuz, E. (2012). Öğretmen Adaylarının Değerler ve Değerler Eğitimine İlişkin Görüşleri. Educational Sciences: Theory & Practice, 12 (2), Şahin, T. (2013). Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Değerler Eğitimi Öz-Yeterliliklerinin İncelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. Thompson, W. (2002, 12). The Effects of Character Education on Student Behavior. Electronic Theses and Dissertations, 706. East Tennessee State University, United States. Tokmak, A. (2016). Sağımızı Solumuzdan Ayırdığımız Yaşlardan İtibaren "İnsani Değerleri Yaşamak ve Yaşatmak". V. TLÇK IV. Kitap (s ). Isparta: Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi. Veugelers, W. (2000). Different Ways of Teaching Values. Educational Review. 52(1), Veugelers, W., & Vedder, P. (2003). Values in teaching. Teachers and Teaching: Theory and Practice, 9, Yalar, T. (2010). İlköğretim Sosyal Bilgiler Programında Değerler Eğitiminin Mevcut Durumunun Belirlenmesi ve Öğretmenlere Yönelik Bir Program Modülü Geliştirme. Yayınlanmamış doktora tezi, Mersin Üniversitesi, Mersin. 581 Yaşaroğlu, C. (2014). Sınıf Öğretmenlerinin Değerler Eğitimine Yönelik Tutumlarının Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi. The Journal of Academic Social Science Studies, 27,