Epilepsi Hastalarında Etyolojik Faktörlerin Nöbet Başlangıç Yaşı ile İlişkisi

Transkript

1 Klinik Araştırma MN Dahili Tıp Bilimleri 4/2009 Epilepsi Hastalarında Etyolojik Faktörlerin Nöbet Başlangıç Yaşı ile İlişkisi Dr. Faruk YEŞİLTAŞ*, Yrd.Doç.Dr. Semai BEK**, Uzm.Dr. Oktay SARI*, Yrd.Doç.Dr. Ümit AYDOĞAN*, Dr. Salim ÖZENÇ*, Prof.Dr. Kenan SAĞLAM*, Prof.Dr. Zeki GÖKÇİL**, Yrd.Doç.Dr. Kurtuluş ÖNGEL*** * Gülhane Askeri Tıp Akademisi Aile Hekimliği Ana Bilim Dalı, Ankara ** Gülhane Askeri Tıp Akademisi Nöroloji Ana Bilim Dalı, Ankara *** Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Ana Bilim Dalı, Isparta Özet Amaç: Bu çalışma ile epilepsinin etyolojisinde rol oynayan önlenebilir faktörler ortaya konularak, epilepsinin toplumda daha erken yaşlarda görülme sıklığının azaltılmasına katkıda bulunulması amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem: Gülhane Askeri Tıp Akademisi Nöroloji Ana Bilim Dalı Epilepsi Polikliniği nde yıllları arasında epilepsi tanısı almış olan hastaların dosyaları retrospektif olarak incelendi. Dosyalarda eksik verileri olan hastalar çalışma dışı bırakıldı. Hastalara ve hastalığa ait çeşitli parametreler listelendi, bu veriler SPSS 10.0 istatistik programında analiz edildi. Bulgular: Çalışmaya epilepsi tanısı almış 1002 hasta dâhil edildi. Hastalar etyolojilerine göre incelendiğinde; %58.9 unda (n:589) neden bulunamamışken, %11.6 sında (n:116) kafa travması, %9.0 unda (n:90) intrakranyal lezyon, %8.2 sinde (n:82) febril konvulsiyon olduğu tespit edildi. Hastalar nöbet tiplerine göre değerlendirildiğinde; %46.1 inin (n:462) tonik-klonik, %11.7 sinin (n:117) kompleks parsiyel, %2.4 ünün (n:24) miyoklonik, %2.3 ünün (n:23) basit parsiyel, %1.2 sinin (n:12) ise absans tip nöbet geçirme öyküsü vardı. Hastalardan %45.3 ünde (n:454) jeneralize, %35.1 inde (n:352) fokal EEG bulgusu saptanırken %19.6 (n:196) sında EEG de patolojik bulgu saptanmamıştır. Sonuç: Hasta grubumuzda epilepsinin etyolojik nedenleri ile başlangıç yaşı arasında güçlü bir ilişki gözlenmiştir. Örneklememizde, febril konvülsiyonun 0-10 yaş arası, kafa travmasının yaş arası, intrakranyal lezyonun 31 yaşından sonra başlayan epilepsilerde en sık neden olarak karşımıza çıkması ve söz konusu etyolojik nedenlerin zaten o yaş gruplarında sıklıkla karşılaşılabilecek nedenler olması dikkat çekici bir durumdur. Anahtar Kelimeler: Epilepsi, Risk faktörleri, Başlangıç yaşı Relation Between Etiologic Factors and Onset Age of Seizures for Epilepsy Patients Summary Aim: In the study; it was aimed to demonstrate preventible risk factors for epilepsy and put effort to decrease the frequency of seizures in early ages. Material and Method: Medical records of the patients who were followed in Gulhane Military Hospital Department of Neurology Epilepsy Outpatient Clinic between were investigated retrospectively. Files with missing data were excluded from the study. Data related with disease and patients were examined and analyzed with SPSS 10.0 statistics computer software. 125

2 Epilepsi Hastalarında Etyolojik Faktörlerin Nöbet Başlangıç Yaşı ile İlişkisi Results: 1002 patients were included in the study. 58.9% (n:589) of the patients didn t show any etiologic cause, 11.6% (n:116) had head trauma, 9.0% (n:90) had an intracranial lesion, 8.2% (n:82) had febrile convulsion. When the patients were grouped according to seizure type; 46.1% (n:462) had tonic-clonic seizures, 11.7% (n:117) had complex partial seizures, 2.4% (n:24) had myoclonic seizures, 2.3% (n:23) had simple partial seizures and 1.2% (n:12) had absence seizures. 45.3% (n:454) of the patients had generalized anomaly and 35.1% (n:352) had focal anomaly in EEG. 19.6% (n:196) of the patients had normal EEG findings. Conclusion: Etiologic cause and onset age of seizures showed significant relation. Onset age of seizures between 0-10 years was closely related to febrile convulsions, years to head trauma and older than 31 years to intracranial lesions. It had to be taken account that; etiologic factors related with onset age of seizures were although the matters that were mostly seen in these ages. Key Words: Epilepsy, Age of onset, Etiology Giriş Epilepsi, toplumda yaygın olarak karşımıza çıkan bir sağlık sorunudur. Epilepsi, çocukluk ve ergenlik döneminde en sık, erişkinlik döneminde ise beyin damar patolojilerinden sonra ikinci en sık karşılaşılan nörolojik hastalık grubudur. 1,2 Gelişmekte olan ülkelerde epilepsi insidansı yılda de iken prevalans 1000 de 4-10 dur. 3 Epilepsinin başlangıç yaşı ile ilgili ülkemizde çok fazla araştırma olmamasına rağmen, yapılmış olan bir çalışmada epilepsi hastalarının %24.7 sinde nöbetlerin 20 yaşından sonra başladığı gösterilmiştir. 4 Türki ye de epilepsinin ortaya çıkış yaşının %60 oranında 0-9 yaş arasında olduğu kabul edilmektedir. 5,6 Epilepsinin etyolojisinde; kalıtım (%40-60) ve doğum öncesi etkenlerin önemi vurgulanmakla birlikte, %65-67 sinin sebebi tam olarak bilinmemektedir. 1,7 Ülkemizde de yaygın olan akraba evliliği, epilepsinin de içinde olduğu birçok resesif hastalığın sıklığını arttırmaktadır. 8 Epilepsi gelişim sıklığının bazı risk faktörleri ile ilişkili olduğu, bu risk faktörleri yönünden çocukluk çağı epilepsileriyle, erişkin yaşlarda görülen epilepsiler arasında risk faktörleri açısından farklılık bulunduğu bildirilmektedir. 9 Çocukluk çağı epilepsilerinde sıklıkla kafa travması, perinatal hipoksi, merkezi sinir sistemi (MSS) enfeksiyonları ve epilepsi etiyolojisi açısından febril konvülziyonlar risk faktörleri arasındadır. 10,11,12,13,14, 15,16,17 Özellikle febril konvülziyonlar çocukluk çağında en sık rastlanan nöbet tipi olup, Amerika Birleşik Devletleri nde (ABD) çocukların %2-3 ünde görülmektedir. 16 Bu çalışmada da, epilepsi etyolojisinde rol oynayan risk faktörleri tespit edilerek, bunların başlangıç yaşı ile olan ilişkileri araştırıldı. Bu sayede, epilepsi etyolojisinde önlenebilir faktörleri ortaya koyarak, epilepsinin toplumda daha erken yaşlarda görülme sıklığının azaltılmasına katkıda bulunulması amaçlandı. Gereç ve Yöntem Çalışma 2009 yılı Haziran, Temmuz, Ağustos aylarında Gülhane Askeri Tıp Akademisi nde gerçekleştirilmiş olup; 1993 ile 2008 yılları arasındaki 15 yıllık süreçte Nöroloji Ana Bilim Dalı Epilepsi Polikliniğine müracaat eden, epilepsi tanısı ile takip edilmiş ya da halen takip edilmekte olan hastaların dosyalarının geriye dönük olarak taranması ile gerçekleştirilmiştir. Hastalara ait cinsiyet ve yaş demografik verileri ile epilepsiyle ilgili olarak hastalığın başlangıç yaşı, aile hikâyesi, etyoloji ve EEG bulguları (Fokal ve Jene ra li - ze) hasta (takip) dosyalarından elde edilmiştir. Dosyalarında verileri yeterli olmayanlar, mental retarde ve serebral palsili hastalar çalışmanın dışlanma kriterlerini oluşturmaktadır. Tüm veriler, hazırlanan has ta takip formuna kaydedildikten sonra; başlangıç yaşı ile etyoloji arasındaki ilişkinin gösterilmesi amacıyla, katılımcıların yaşları benzer çalışmalardaki gibi gruplandırılmıştır

3 Epilepsi Hastalarında Etiyolojik Faktörlerin Nöbet Başlangıç Yaşı ile İlişkisi Veriler SPSS 10.0 paket programına aktarılarak analizleri yapılmış; istatistiksel değerlendirmede tanımlayıcı veriler yüzde, frekans ve ortalama ± standart sapma olarak ifade edilmiştir. Gruplararası karşılaştırmalarda Ki-Kare testi kullanılmış; istatistiksel olarak p<0.05 anlamlı olarak kabul edilmiştir. Bulgular Epilepsi tanısı almış 1279 hasta dosyası incelendi. Çalışmanın dışlanma kriterleri kapsamına giren 277 hasta çalışma dışı bırakılarak, çalışmaya 1002 hasta dahil edildi. Epilepsinin başlangıç yaşı ortalama 21.5±14.8 idi. Hastaların demografik verileri incelendiğinde ortalama yaş 30.7±14.3 idi. Hastaların 452 si (%45.1) erkek, 550 si (%54.9) kadındı. 142 (%14.2) hastada aile öyküsü pozitif iken, 860 (%85.8) hastanın aile öyküsü yoktu. Hastalar nöbet tiplerine göre değerlendirildiğinde; 462 (%46.1) hastanın tonik-klonik, 117 (%11.7) hastanın kompleks parsiyel, 24 (%2.4) hastanın myoklonik, 23 (%2.3) hastanın basit parsiyel, 12 (%1.2) hastanın ise absans tip nöbet geçirme öyküsü vardı. Hastaların 263 ünde (%26.3) birden fazla tipte nöbet geçirme öyküsü bulundu (Tablo 1). Tablo 1: Nöbet tiplerine göre hastaların değerlendirilmesi Nöbet Tipleri Sıklık(%) Ortalama yaş Yaş aralığı Basit parsiyel % ± Kompleks parsiyel % ± Tonik-klonik % ± Miyoklonik % ± Absans % ± Diğer % ± Birden fazla nöbet tipi % ± Hastalardan 454 ünde (%45.3) jeneralize, 352 sinde (%35.1) fokal EEG bulgusu saptanmışken 196 (%19.6 ) hastanın EEG sinde patolojik bulgu saptanmamıştır. Çalışmamızda, epilepsi etyolojisinin başlangıç yaşına etkili olup olmadığı incelenmiş ve etyolojik faktörlerin başlangıç yaşı olarak özellikle 2 ile 30 yaşlar arasında etkili olduğu tespit edilmiştir (Tablo 2). Tablo 2: Etyolojik nedenlerin yaş gruplarına göre dağılımı Etiyoloji Yaş Grupları Toplam üstü İntrauterin n %* 20,0 20,0 40,0-20, ,0 Perinatal n %* 20,7 17,2 58,6 3, ,0 Konjenital hastalık n %* 11,1 33,3 33,3 22, ,0 Enfeksiyon n %* 24,0 44,0 8,0 20, ,0-100,0 Febril konvülsiyon n %* 17,3 38,3 34,6 6,2 3, ,0 Kafa travması n %* 3,4 12,9 37,9 27,6 10,3 4,3 2,6,9 100,0 İntrakranyal lezyon n %* 3,3 5,6 23,3 28,9 15,6 12,2 4,4 6,7 100,0 Kronik alkolizm n %* 2,9 12,2 41,4 20,2 11,2 5,3 3,9 2,9 100,0 İdyopatik n %* 11,5 25,0 23,1 21,2 13,5 1,9 1,9 1,9 100,0 Toplam n %** 5,8 15,7 37,4 20,2 10,3 4,8 3,2 2,5 100,0 *: Yaş gruplarına göre % dağılımı; **: Etyolojiye göre % dağılımı. 127

4 Epilepsi Hastalarında Etiyolojik Faktörlerin Nöbet Başlangıç Yaşı ile İlişkisi Tartışma Aziz ve arkadaşlarının Türkiye ve Pakistan da yaptığı çalışmadaki karşılaştırmada, Türkiye de epilepsinin erkeklerde daha fazla görüldüğünü ortaya konmuştur. 19 Literatürdeki bazı çalışmalarda ise olguların yarıdan fazlasının kadın olduğu bulunmuştur. 20,21,22,23 Ça lışmamızda da kadın hastaların oranı erkeklerden fazla bulunmuştur. Yapılmış olan çalışmalardan da görüldüğü gibi olguların cinsiyete göre dağılımı farklılık göstermektedir. Bu farkın araştırmanın yapıldığı bölgeye ve muhtemel etyolojik nedenlere göre oluşabileceği düşünülmektedir. Eroğlu ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada, epilepsi olgularının yaş ortalamasını 21.5 olarak tespit edilmiş, hastaların tamamının yaş arasında olduğunu vurgulamışlardır. 24 Benzer çalışmalarda da epilepsi olgularının ortalama yaşı arasında saptanmış ve epilepsi görülme sıklığı gençlerde 40 yaş üstündekilere göre daha yüksek bulunmuştur. 22,25 Çalışmamızda hastaların yaş ortalaması 30.74±14.28 olarak bulundu. Bunun nedeni olarak, müracaat eden hastaların çoğunluğunun çalışan ve bunların ailelerinden oluşması gösterilebilir. Çalışır ve arkadaşları yaptıkları çalışmada jeneralize tonik-klonik tipte nöbet sıklığını %53,8 (n=14) olarak en sık oranda tespit ederken, absans tipteki nöbetlerin sıklığını %3,8 (n=1) ile en az görülen nöbet tipi olarak bulmuşlardır. 26 Çalışmamızda da jeneralize tonik-klonik tipte nöbetler her yaş aralığında sık (%46.1) görülürken, absans tipteki nöbetler 2-33 yaş aralığında (%1.2) görülmüştür. Epilepsi ile ilgili çalışmalarda en önemli sorunların başında fokal ve jeneralize nöbetlerin sınıflandırılmasındaki sorunlar gelmektedir. Hız lı jeneralize olan nöbetler jeneralize olarak kabul edilebilmektedir. Yiğit ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada; epilepsi ol gularında başlangıç yaşı, hastaların %50 den fazlasında, 25 yaş altı olarak belirtilmiştir. 18 Bu çalışmada özellikle nöbet başlama yaşının 60 yaş sonrasında sık görülmediği vurgulanmıştır. Çalışmamızda epilepsi baş langıç yaşı ortalaması 21.5±14.8 dır. Ayrıca epilepsi başlangıç yaşı 60 yaş sonrası olan 25 epilepsi olgusu (%2.4) bulunmaktadır. Çalışma, Yiğit ve arkadaşlarının yaptığı araştırma ile uyum göstermektedir. Yiğit ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada hastaların yarısında herhangi bir etyolojik nedene rastlamazken, saptanan nedenler arasında en sık kafa travması ve tümörler tespit edilmiştir. 18 Çalışmamızda hastaların %58.9 unda herhangi bir etyolojik neden bulunamamıştır. En sık saptanan nedenler arasında kafa travması, febril konvülsiyon, intrakranial yer kaplayan lezyon tespit edilmiştir. Febril konvulziyon, epilepsi açısından bir risk faktörü olarak ele alındığında; Febril konvülsiyonlu olguların yaşamlarının ileri döneminde %3 oranında epilepsi gelişme riski belirtilmesine rağmen, Rocca ve Monetti febril konvülsiyon hikayesinin, epilepsi riskini 5 kat artırdığını belirtmişlerdir. 27,28 Yakut A. ise çalışma sında febril konvülsiyonun benign ve epilepsi riskinin çok düşük olduğunun gösterildiğini vurgulamıştır. 29 Çalışmamızdaki etyolojik faktörler değerlendirildiğinde febril konvülsiyon hikayesi belirgin oranda yüksek bulunmuştur (n=106). Bu durum literatürdeki bazı çalışmalarla paralellik göstermekle birlikte, epilepsi etyolojisinde febril konvülsiyonun yeri tartışmaya açık gibi gözükmektedir. Etyolojik nedenler arasında, kafa travması en sık karşılaştığımız durumdur. Annegers, Ascroft, Daoud un yaptıkları farklı çalışmalarda da kafa travmasının epilepsi gelişme riskini ortalama 4.6 kat arttırdığını belirtilmiştir. 10,11,30 Çalışmamızda kafa travmasının epileptik nöbetten ne kadar süre önce olduğu, şiddeti ve sonrasındaki hastanın genel durumu konusunda net verilere ulaşılamamıştır. Genel popülasyonda kafa trav masının sık karşılaşılan durum olduğu düşünüldüğünde; hastanın öyküsü sırasında kafa travmasını belirtmesi etiyolojik sebepler arasında sıklıkla beklenen bir durumdur. Literatürde epilepsi olgularının %1 inin santral sinir sistemi (SSS) enfeksiyonuna bağlı olduğu görülmektedir. 31 Bizim çalışmamızda epilepsinin etyolojik nedenleri arasında enfeksiyonun epilepsi gelişme riskini %3.6 arttırdığı saptanmıştır (p=0.419). Sonuçlara göre bu durum istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmemektedir. Yaman ve arkadaşları yaptıkları çalışmada ailesel faktörlerin febril konvülsiyon ve sonrasında epilepsi görülme sıklığını arttırdığını belirtmiştir. 32 Özellikle ailevi epilepsi olgularında febril konvülsiyon görülme oranını %23,4 olarak belirtmişlerdir. Çalışmamızda ai- 128

5 Epilepsi Hastalarında Etiyolojik Faktörlerin Nöbet Başlangıç Yaşı ile İlişkisi le öyküsü pozitif olan epilepsi olgularının oranı %14,2 dir. Bu oran literatürdeki diğer çalışmalarla da uyumluluk göstermektedir. Erişkin yaşta başlayan epilepsilerdeki etyolojik faktörlere bakıldığında; Dam ve arkadaşları, kronik alkolizm, tümör ve serebrovasküler hastalıkları; 33 Ahuja ve Mohanto yer kaplayıcı lezyonları ve serebrovasküler hastalıkları en sık nedenler arasında bildirmişlerdir. 34 Ça lışmamızda yaş aralığı dikkate alınmadan değerlendirildiğinde en sık etiyolojik nedenler sırasıyla; kafa travması, febril konvülsiyon ve intrakraniyal lezyon olarak bulunmaktadır. Bazı çalışmalarda perinatal problemlere maruz kalmanın epilepsi gelişim sıklığını 5 kat arttırdığı belirtilmektedir. 5 Çalışmamızda perinatal problemler %2.9 sıklıkta saptanmış olup intrauterin nedenleri de dahil ettiğimizde oran %3.4 olarak çıkmaktadır. Bu durum çalışmamızın tüm yaş gruplarında olduğu düşünüldüğünde literatürde belirtilen diğer oranlarla paralellik göstermektedir. Sonuç Epilepsinin etyolojik nedenleri incelendiğinde başlangıç yaşına etkili olduğu yapılan çalışmalarda gösterilmiştir. Örneklemimizde febril konvülsiyonun 0-10 yaş arası, kafa travmasının yaş arası, intrakranial lezyonun 31 yaşından sonra başlayan epilepsilerde en sık neden olarak karşımıza çıkması söz konusu etyolojik nedenlerin zaten o yaş gruplarında sıklıkla karşılaşılabilecek durumlar olması açısından dikkat çekicidir. Ancak literatürde belirtilen bazı sık karşılaşılabilecek durumlar ile bizim çalışmamız uyumlu değildir. Özellikle serebrovasküler hastalıklar çalışmamızda yer almamaktadır. Bunun nedeni; bu hastalık grubunun nöroloji kliniğinde genellikle serebrovasküler hastalıklar kategorisi ile takip edilmesidir. Bu konunun ayrı bir çalışma ile araştırılmasının yararlı olacağı düşünülmüştür. Kaynaklar 1. Yeni SN. Epilepsi insidansı, prevalansı ve risk faktörleri. In:Bora I, Yeni SN, Gürses C. editors. Epilepsi. Nobel Tıp Kitabevleri. 1.baskı; İstanbul, 2008: Şenol V, Soyuer F, Arman F. The Socio-Demographic and Clinical Characteristics of the Adult Epileptic Patients Applying to the Neurology Clinic of Erciyes University and the Relation of These Phenomena to Depression. Turkish Journal of Neurology. 2007;13(4): Hauser WA. Incidence and prevalence. In:Engel J Jr, Pedley TA editorss. Epilepsy: Comprehensive Textbook. 2nd. edition Philadelphia: Lippincott-Raven Publishers; 1997: Güvener A, Işık A, İlbars Z, Gelişen I. Epıdemıologıcal, clınıcal and socıocultural Aspects of epılapsy ın a communıty based survey In Central Anatolıa. Turkısh Journal of RHSF.ARCII in Medical Sciences 1990;8(3): Eroğlu E, Gökçil Z, Bek S, Ulaş UH, Odabaşı Z. Pregnancy and teratogenicity of antiepileptic drugs. Acta Neurologica Belgica 2008;108(2); Gökçil Z, İpekdal Hİ, Özdağ F, Odabaşı Z, Vural O. Photosensitive epilepsy: Triggering factors, diagnosis and treatment. Neurology, Psychiatry and Brain Research 2006;13(2): Behrman RE, Kliegman RM, Jenson HB. Nelson Texbook of Pediatrics. Behrman RE, Kliegman RM, Jenson HB, editors. Seizures in childhood. 17 th edition Philadelphia; 2002: Kisioglu AN, Ormeci AR, Uskun E, Ozturk M, Ongel K. Effects of a formal training programme on consanguineous marriages on high school students knowledge and attitudes: an interventional study from Turkey. J Biosoc Sci Nov. 19:1-16 (Epub ahead of print) 9. Hauser WA. Seizure disorders: the changes with age. Epilepsia 1992;33(4): Annegers JF, Grabow JD, Groover RV, Laws ER Jr, Elveback LR, Kurland LT.Seizures after head trauma: a population study. Neurology 1980; 30(7-1): Ascroft PB. Traumatic epilepsy after gunshot wound of the head. British Medical Journal 1941;1(68): Bergamsco B, Benna P, Ferrero B, Gavinelli R. Neonatal hypoxia and epileptic risk. Epilepsia 1984;25(2): Rantakallio P, Von Wendt LA. Prospective comparative study of the aetiology of cerebral palsy and epilepsy in a one-year birth cohort from northem Finland. Acta Paediatrica Scandinavica 1986;75(4): Nicolosi A., Hauser WA,.Behi E, Kurland LT. Epidemiology of central nervous system in~ctions in Olmsted county, Minnesota, J lnfect Dis 1986; 154(3): Rocca WR, Sharbrough FW, Hauser WA, Annegel's JF, 129

6 Epilepsi Hastalarında Etiyolojik Faktörlerin Nöbet Başlangıç Yaşı ile İlişkisi Schoenberg BS. Risk factors for complex partial seizures: a population-based case-control study. Annals of Neurology 1987;21(1): Nelson KB, Ellenberg GH. Predictors of epilepsy in children who have experienced febrile seizures. N Eng J Med 1976; 295(19): Van Esch AV Steyerberg EW, Berger MY, Offringa M, Lubsen GD, Habbema JD. Family history and recurrence of febrile seizures. Archives of Disease in Childhood 1994;70(5): Yiğit A, Toğay Işıkay C. An Etıologıc Approach to Adult- Onset Epılepsıes. Journal of The Turkısh Epılepsy Socıety 1998;4(2): Aziz H, Güvener A, Akhtar SW, Hasan KZ. Comparative epidemiology of epilepsy in Pakistan and Turkey: population-based studies using identicalprotocols. Epilepsia. 1997;38(6): Topalkara K, Akyüz A. An Epılepsy Prevalence Study Performed Usıng A Stratıfıed Samplıng Method Among Urban Resıdents Of Sıvas. Journal of The Turkısh Epılepsy Socıety 1999;5(1): Mrabet H, Mrabet A, Zouari B, Ghachem R. Health-related quality of life of people with epilepsy compared with a general reference population: A Tunusian study. Epilepsia 2004;45(7): Wiebe S, Matijevic S, Eliasziw M, Derry PA. Clinically important change in quality of life in epilepsy. J Neurol. Neurosurg. Psychiatry 2002;73(2): Guevara IA, Pena E, Corona T, et al. Sleep disturbances, socioeconomic status, and seizure control as main predictors of quality of life in epilepsy. Epilepsy Behav 2005;7(3): Eroğlu E, Gökçil Z, Ulaş ÜH, Özdağ MF, Demirkaya Ş, Vural O. The Diagnostic Problems of Epilepsies. Gulhane Medical Journal 2000;42(4): Djibuti M, Shakarishvili R. Influence of clinical, demographic, and socioeconomic variables on quality of life in patients with epilepsy: findings from Georgian study. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2003;74(5): Calişir N, Bora I, Irgil E, Boz M. Prevalence of epilepsy in Bursa city center, an urban area of Turkey. Epilepsia 2006;47(10): Rocca WR., Sharbrongh FW, Hanser WA, Annegers JF, Schoenberg BS. Risk factors for generalized tonic-clonic seizures: a popnlation-based casecontrol study in Rochester, Minnesota. Neurology 1987;37(8): Monetti, VC., Grameri E, Casetta I. et al. Risk factors for idiopathic generalized seizures: a population-based casecontrol study in Copparo, Italy. Epilepsia 1995; 36(3): Yakut A, Febrile Convulsion. Türkiye Klinikleri Journal of Pediatrics Special Topics 2003;1(2). 30. Daoud AS, Batieha A, Bashtawi M, El-Shanti H. Risk factors for childhood epilepsy: a case-control study from Irbid, Jordan. Seizure. 2003; 12(3): Annegers JF. Epidemiology and genetics of epilepsy. Neurol Clin. 1994; 12(1): Yaman M, Şahin Ş, Yeni SN, Karaağaç N. Comparison of Aetiological Risk Factors in Sporadical and Familial Epilepsies. Fırat Medical Journal 2007;12(2): Perez Lopez JL, Longo J, Quintana F, et al. Late onset epileptic seizures. A retrospective study of 250 patients. Acta Neurol Scand 1985;72(4): Ahuja GK, Mohanta A. Late onset epilepsy. A prospective study. Acta Neurol Scand 1982;66(2): Yazı Kayıt Geliş Tarihi: Kabul Tarihi: Yazışma adresi: Faruk Yeşiltaş, Gülhane Askeri Tıp Akademisi Aile Hekimliği Ana Bilim Dalı Etlik, Ankara e.posta: farukyesiltas@hotmail.com 130