SU-ELEKTROLİT DENGESİ

Transkript

1 SU-ELEKTROLİT DENGESİ Dr. Serkan SAYINER

2 SU Hayatın vazgeçilmezi bir faktörüdür. Işıksız veya oksijensiz varlığını sürdürebilen canlı vardır, fakat susuz olarak yaşamını koruyabilen hiç bir canlı yoktur. Yetişkin canlılarda vücut ağırlığının % i su isede tek tek organ ve dokulardaki su miktarı farklılık göstermektedir. Organ Su Oranı % Total Vucüt Suyundaki Payı % Göz Kan 79 5 Kas Deri 72 7 İskelet Yağ 15 2 Diş 10 < 0.1

3 Suyun Fonksiyonel Dağılımı Hücre içi Sıvısı (İntrasellüler Sıvı) Hücre Dışı Sıvısı (Ekstrasellüler Sıvı) Hücrelerarası (interstisyel) Damar içi (intravazal) Yaklaşık 500 kg bir atın; 300 L su; 200 L intrasellüler, 75 L interstisyel, 25 L intravazal Yaklaşık olarak memelilerde total vücut ağırlığını % i sudur.

4 Suyun Bulunma Durumu Serbest Su Kan, lenf, BOS gibi vücut sıvılarında bulunur. Bağlı Su Hidrat Suyu İyonlara, protein, karbonhidrat gibi makromoleküllere H köprüleri ile bağlı olan sudur. İntermoleküler Su Lifler zarlar arasında kalmış akıcılığını yitirmiş sudur.

5 SU yun biyolojik önemi ve görevleri 1. Makromoleküllerin yapı taşıdır. Polisakkarid, protein ve nükleik asit gibi birçok kompleks bileşikler, suyu düzenli bir şekilde tutma yeteneğine sahiptir. Makromolekül ile su molekülü hidrojen bağları ile bağlanır. 2. Küçük moleküllü maddeler için iyi bir yapı taşıdır. Su içerisinde bir çok metabolizma olayının meydana geldiği, substratların taşındığı, metabolizma olayları sonucu oluşan bir çok artık ürünün atılmasını sağalyan bir çözücüdür. 3. İyi bir substrat ve ko-substrattır. Su metabolizmanın birçok tepkimesine katılır. Hidrolaz ve hidrataz grubu enzimler, ko-substrat olarak suya ihtiyaç duyarlar; oksidazlar, solunum enzimleri reaksiyon ürünü olarak suyu açığa çıkarırlar (oksidasyon suyu).

6 SU yun Biyolojik Önemi ve Görevleri 4. İyi bir ısı regülatörüdür. Su yüksek bir ergime noktasına ve buharlaşma ısısına sahiptir. 1 g suyu 0ºC den 100ºC ye getirmek için 100 kalori gerektiği halde 1 g kaynar suyun buhar hale gelmesi için 540 kalori gereklidir. O halde organizmada az miktar suyun buharlaşması çok miktarda ısı kaybına neden olur. Terlemenin vucüdu serinletici etkiside bundan ileri gelir. Su buharının deri ve akciğer yoluyla çıkması, ısı regülasyonun önemli bir mekanizmasını oluşturur. 5. Enerjiyi düzenli şekilde yönetir. Hidratize yapılarda hidrojen bağları kovalent bağlara değişebilir veya tersi olabilir.

7 SU yun biyolojik önemi ve görevleri Her canlı için sabit olan toplam su miktarındaki dalgalanma canlının organizasyon derecesi ile ters orantılıdır. İlkel canlılarda dalgalanma yüksek, gelişmiş canlılarda ise düşüktür. Vücut suyu, sabit elektrolit katımıyla bir çözeltiye benzediğinden vücut suyu ve elektrolit düzeni beraberce bir görev ünitesi oluşturur. Bu iki sektörden birinde meydana gelecek bir değişiklik genellikle diğerine de yansır.

8 Elektrolit dağılımı Hücre dışı sıvıların; Başlıca katyonu Na + Başlıca anyonu HCO 3 - ve Cl - NaCl ve NaHCO 3 şeklinde Hücre içi sıvıların; başlıca katyonu K + ve Mg ++ başlıca anyonu proteinat ve H 2 PO 4 - ; HPO 4 - Organizmanın sıvı sektörlerinin elektrolit içeriği

9 Su ve Su alımı Organizmanın su gereksinimi nedir? Su gereksinimi nasıl karşılanır veya Su kaynakları nelerdir? Hangi kayıplar telafi edilebilir?

10 Su ihtiyacının karşılanması Su alımı ve su atımı çok sayıda faktörden etkilenir. Yaş, beslenme, fizyolojik durum, vücut ağırlığı, iklim ve aktivite. Bu nedenle günlük su gereksinimini kesin olarak belirlemek oldukçe güçtür. Bu konuda bildirilen verilerin tümü yaklaşık değerler olarak dikkate alınmalıdır. Örneğin; Koçlarda 7,6 L/gün Jersey ırkı ineklerde L/gün 500 kg sıcak çevrede yaşayan bir at için L/gün Köpeklerde 50 ml/kg Canlı ağırlık. Hastalık durumları ihtiyacı değiştirmektedir.

11 Su Kaynakları EKSOJEN SU Besin maddelerinden ve içilen sıvılarla vücuda alınan sudur. Kuru : % 6-10 Yarı nemli : % Nemli : % Eksojen su sindirim kanalında izotonikleşir. Çoğu ince barsakdan, kalanı kolondan emilir. Kan dolaşımına alınan su dokulara taşınarak interstisyel sıvıda depolanır.

12 Su Kaynakları ENDOJEN SU / METABOLİK SU Metabolizma olayları ile elde edilen sudur. Metabolizma suyu olarakda isimlendirilir. Organik maddelerdeki hidrojenin oksitlenmesinden elde edilir. Bunun içinde sentez edilen su miktarı yenilen gıda maddelerinin özelliğine bağlıdır. Formül yapılarında fazla hidrojen bulunan maddelerden daha fazla su sentezlenir. Ör. Glikoz = 0.6 ml/g ; Stearik Asit = 1,14 ml/g Eksojen su yönünden koyunlar bol sulu otlarla beslendiklerinde su içmeden de yaşayabilirler. Atlar ise gıdalar aldıkları su ve metabolizma suyuna rağmen günde ilaveten litre suya ihtiyaç duyarlar.

13 Su Kayıpları Önemsiz Su Kayıpları Olağan, kaçınılmaz. Ör. İri ırk köpeklerde günde 40 ml/kg Önemli Su Kayıpları Regüle edilebilir. Özel bir durumla ilgili su kayıpları Fizyolojik ve sağlıklı

14 Önemsiz Su Kayıpları Buharlaşma ile kayıp Deri kayıpları Çok az perspirasyon (tuzlu su, hava tutuklanması termik kondüktiviteyi zayıflatır) Solunum kayıpları (saf su) Sık nefes alma (+++ köpek > + kedi) Tükürük kayıpları Çok yeme (+/0 köpek < +++ kedi)

15 Önemli Su Kayıpları İdrar Kayıpları Kaynak; Böbrek filtrasyonu Özel fakat kontrol edilebilir. Kedi = ml/kg/gün Köpek = ml/kg/gün İdrarı konsantre etme yeteneği; Kedi > Köpek Dansite; kedi , köpek Absorbe olan su miktarı Çözünmüş maddeler Ör. 1 g NaCl için 30 ml su gerektirir. Ör. 1 g üre için 100 ml su gerektirir. Filtre olan hacim (>4xH 2 O topl) Vena Geri emilim AA İnen kol EA TCP Nefron Çıkan kol Henle Kulpu T O P L A Y I C I T Ü P

16 Önemli Su Kayıplar Dışkı Kayıpları Zorunlu fakat az görülür. Kaynak; Fekal nem : normal yaşam için % Normal yada patolojik sindirim salgıları Değişim faktörleri; Oluşan tuz miktarı, beslenme düzeyi Gıdanın nem düzeyi Fiberlerin tabiatı ve oranı (sindirilemeyen kalıntı ve fermentasyon ürünleri)

17 Özel bir durum ilgili kayıplar Laktasyon Ör., Köpeklerde 100 ml süt içinde 77,2 gram su, kedilerde 81,5 gram su bulunur. İshal Fonksiyonel: Motor bozukluğu, geçirgenlik bozukluğu Ozmotik: Sindirim yetersizliği, besinsel aşırı yükleme, besinsel geçiş bozukluğu İnfeksiyöz veya yangısal.

18 Su-Elektrolit Dengesindeki Etkili Güçler 1. Hücre zarı geçirgenliği Hücre zarları suyu ve çok sayıda erimiş besinsellere (glikoz, amino asit vb) büyük geçirgenliğe sahiptir 2. Kapiller geçirgenlik ve izotoni Herhangi bir sektördeki elektrolit miktarında değişiklikler ozmotik basıncın değişmesine ve bu da sektörlerarası su hareketine neden olur Normalde; ISS ozm. basınç > ESS ozm. Basınç 2 1

19 Yetişkin bir insan günlük su dengesi Fizyolojik su kayıpları yaklaşık 50 ml/kg/gündür. Su Kayıp Yolları Deri : 500 ml Akciğer : 400 ml Barsak : 100 ml Böbrek : 500 ml Su Kazanç Yolları Metabolik Su : 400 ml Besinlerle alınan Su : 1100 ml

20 Su Elektrolit Dengesinin Düzenlenmesi 1. Effektif dolaşım hacmi (ECF) 2. ADH (Vazopressin) 3. Renin-Angiotensin-Aldosteron sistemi 4. Atrial-Natriüretik Faktör/Peptid (ANF/ANP)

21 Renin-Angiotensin-Aldosteron sistemi * Hipovolemi * Efferent arteriol basıncın düşüşü * Macula densada tubuler idrarın Na değerinin artışı

22 Filtre olan hacim (> 4 x H 2 O topl) % 99,5 geri emilir AA AE K ,5-5 T O P L A Y I C I T Ü P İDRAR 0,5 40 Su Aktif Na + taşınımı (Cl -, HCO 2- izler) 3 Pasif NaCl Transport Na + un K +,H +,NH + 4 ile değişimi + K geri emilimi Pasif üre taşınımı

23 Su Filtrasyonu ve Rezorpsiyonu AA filtre olmuş hacim (> 4 x H 2 O topl) yakl. 120 ml/dak % 99,5 geri emilir > 119 ml/dak EA T O P L A Y I C I T Ü P İDRAR Su Aktif Rezorpsiyon (ADH) % 0,5 < 1 ml/dak

24 Sodyum Filtrasyonu ve Rezorpsiyonu AA 100 Filtre olmuş hacim (> 4 x H 2 O topl) AE K + 10 T O P L A Y I C I Na + un K +,H +,NH 4 + ile değişimi T Ü P + K geriemilimi İDRAR

25 Üre Filtrasyonu ve Rezorpsiyonu AA 100 Filtre olmuş hacim (> 4 x H 2 O topl) EA T O P L A Y I C I Ürenin pasif taşınımı T Ü P 40 İDRAR

26 Atrial-Natriüretik Faktör/Peptid (ANF/ANP) Özellikle kalpden üretilir ve dolaşıma verilir. Atrial duvarı genişletir. Venöz kan basıncı artışına cevaptır. Sistemik kan basıncını düşürür. Böbreklerden diüresiz ve natriüresiz tetikler. Aldosteron salınımını bloklar.

27 Su- Elektrolit denge bozuklukları DEHİDRATASYON Vücut ağırlığının % 5-7 kadar sıvı kaybı şu belirtilerin ortaya çıkmasına neden olur: Deri kırışıklığı Göz çukurlarında göçme Nabız artışı Susama Mukozalarda kuruluk Hipertermi Ağırlık kaybı Yorgunluk % ise ŞOK ile sonlanır. HİPERHİDRATASYON Sıvı sermayesinde topyekün artış olup su ile birlikte Na da tutulur. Başlıca belirtiler: Bulantı, Kusma İçeceklerden tiksinme (Su zehirlenmesi)

28 Su- Elektrolit denge bozuklukları Su kaybı, alımından fazla Su ve elektrolit eksikliği DEHİDRATASYON

29 Dehidratasyonlar İzotonik Hipertonik Hipotonik Su ve tuz kaybı birlikte, Na +, Cl ve ozmolalite... Normal Hemokonsantrasyon PCV ve plazma proteini artar. Deri kırışıklığı, yorgunluk, göz çevresinde halka, susama hissi yok, nabız zayıf ve hızlı, sıkça böbrek yetmezliği Su kaybı = Tuz kaybı izonatremik dehidrasyon Diare, renal hastalıklar İzotonik tuz ve glikoz çözeltisi önerilir (% 0.9 NaCl + % 5 Dekstroz) ESS su kaybı > Na + kaybı Na +, Cl ve ozmolalite... Yüksek Hemokonsantrasyon PCV ve plazma proteini artar. Hücrelerden su çıkışı Şiddetli susuzluk, dil ve mukoza kuruluğu, ateş, genel durum bozukluğu ve sinirsel belirtiler Su kaybı > Tuz kaybı Hipernatremik dehidrasyon D. İnsipidus, Hipodipsia, diare, hızı soluma veya sıcaklığıa bağlı akciğer kayıpları Hipotonik tuz ve glikoz çözeltisi önerilir. (% 0.4 NaCl + % 5 Dekstroz) Serum Na hızlı düşürülmez. Beyin hücrelerinde ödem!!! ESS su kaybı < Na + kaybı Na +, Cl ve ozmolalite... Düşük (Su zehirlenmesi) PCV ve plazma proteini artar. Hücrelere su girer ve şişer Bulantı ve kusma, susuzluk hissi kaybı, sudan tiksinme, nemli dil, iştahsızlık ve konvülziyon Tuz kaybı > Su kaybı Hiponatremik dehidrasyon Sekretör diare, kusma, 3. bölge kayıplar Hipertonik tuz ve glikoz çözeltisi önerilir (% 4,5 NaCl + % 30 Dekstroz) *Eş zamanlı bir protein kaybı veya anemi durumu varsa PCV ve plazma protein artmaz.

30 Kaynak: Wiki

31 ESS 310 meq ISS 310 meq Hipotonik kayıplar Hipertonik Dehidratasyon ESS 600 meq ISS 310 meq ESS 350 meq İzotonik Dehidratasyon ISS 350 meq ESS 310 meq ESS 310 meq ISS 310 meq İzotonik kayıplar ESS 310 meq 1 2 Hipotonik Dehidratasyon ISS 310 meq ISS ISS 310 meq Hipertonik 310 meq ESS kayıplar ESS 200 meq 280 meq ISS 280 meq 1. Normal 2. Dehidratasyona bağlı değişiklik 3. Kompenzasyon

32 Su kaybının derecesi ve klinik belirtiler Hafif %3-5 Orta %6-9 Ağır >%10 Genel görünüm Nabız Kan basıncı Susama, Huzursuz, Gıda alımında düşüş Dolgun Normal Susama, İnkoordinasyon, Solunum güçlüğü Hemokonsantrasyon Hızlı Normal-düşük Terli, Komatöz, Sinirsel bozukluklar Zayıf Alınamaz İdrar Oligüri Oligüri Anüri

33 Hiperhidratasyonlar İzotonik Hipertonik Hipotonik Na + ve ozmolalite... Normal Su ve Na + retansiyonu GFR de düşüş Ağırlık kazancı, ödem, pleuroperitoneal transüdatlar Nedenleri Hipovolemi Hipoproteinemi Beslenme bozukluğu Siroz Renin-angiotensin- ALDOSTERON sistemi harekete geçer Su > Na + retensiyonu Na + ve ozmolalite...düşük Bulantı, kusma Nedenleri Oligo-anurili bir hastaya sıvı desteği (terapötik hata) ADH salınımında artış (diabetes insipidusa zıt) Kanın sulandırma sistemi harekete geçer Na + Cl - ve ozmolalite.yüksek Hücre içi dehidrasyon yanında hücre dışı bir hiperhidrasyon gelişir, ancak her iki sektördede hiperozmolarite hakim Şiddetli susuzluk hissi Nedenleri Hipertonik NaCl İnjeksiyonu NaCl den düşük rasyon ve bolca su alımı önerilir.

34 Hiperrtonik NaCl çözeltisi Hipertonik Hiperhidratasyon ESS 420 meq ISS 310 meq ESS 342 meq ISS 342 meq 1 2 (Serum fizyolojik) İzotonik Hiperhidratasyon ESS 310 meq ISS 310 meq su Hipotonik Hiperhidratasyon ESS 236 meq ISS 310 meq ESS 287 meq ISS 287 meq Normal 2. Hiperhidratasyona bağlı değişiklik

35 Klinik İnceleme Sıvı kaybının derecesi nedir? Ozmolar denge bozulmuş mu? Asit baz dengesi bozulmuş mu? Potasyum metabolizması nasıl? Böbrek fonksiyonları nasıl?

36 Klinik laboratuar inceleme Anamnez ve Klinik gözlemler Genel durum Deri turgoru Mukozaların rengi Kapiller dolum zamanı Nabız Kalp ritmi Solunum frekansı İdrar debisi Hematolojik ve Biyokimyasal incelemeler Hematokrit (PCV) Plazma Total protein Kan üre (veya BUN) Kan glikoz İyonogram ve ozmolalite (ph, Na,K,Cl,HCO 3- ) İdrar analizleri

37 Sodyum (Na) Thrall ve ark. 2012

38 Sodyum (Na) Thrall ve ark. 2012

39 Potasyum (K) Thrall ve ark. 2012

40 Potasyum (K) Thrall ve ark. 2012

41 Sodyum : Potasyum Oranı (Na:K) Hipoadrenokortisizm Na:K < 27:1?? Özellikle köpeklerde < 15 çoğunlukla hipoadrenokortisizm ile ilişkilidir. Mutlak veya rölatif K artışı veya Na azalması veya kombinayonları şeklinde. Artan K en sık neden. Ayırıcı tanıda önemli. Renar/üriner kanal hastalıkları, GI hastalıkları, parazitler (köpek), vücut boşlukları efüzyonları, D. insipidus, Pankreatitis, pyometra, oküler hastalıklara... bağlı olarak da oran azalabilir.

42 Anyon Açığı Serumda ölçülen anyon ve katyon konstantrasyonları anyon açığını belirler. meq/l mmol/l olarak ifade edilir. Normal değer = meq/l 8-25 mmol/l Anyon Açığı = {[Na + ] + [K + ]} - {[Cl - ] + [HCO 3- ]} Özellikle dolaşımdaki organik asitlerin artması durumunda büyük değişimler görülür. Asit-baz dengesinin izlenmesinde önemli. Artışlar; Diabetes mellitus, Ketozis, Şok, Laktik Asidoz, Üremi, Hiperfosfatemi Düşüşler; Hiperkalsemi, hipoalbüminemi

43 Kan Plazmasındaki Sıvı Kayıplarının Hesaplanması % W = (TPH - TPS) x 100 / TPH W: Yüzde olarak kan plazmasındaki sıvı kaybı TPH: Hasta hayvan toplam proteini (g/dl) TPS: Sağlıklı hayvanın toplam proteini (g/dl) ESS Kaybı (L)= (% W x CA x 0,4)/100 CA: Canlı ağırlık

44 Dehidratasyonlar ve Hiperhidratasyonlar Sendromlar Osmolalite Ekstrasellüler Sıvı Hipertonik Dehidratasyon (Sıvı deplesyonu) İntrasellüler Sıvı Nedenler Artar Azalır Azalır Su kaybı > Tuz kaybı Hipotonik Dehidratasyon Azalır Azalır Artar Su kaybı < Tuz kaybı İztonik Dehidratasyon Normal Azalır Su kaybı = Tuz kaybı Hipertonik Hiperhidratasyon Artar Artar Azalır Su Retensiyonu < Tuz Retensiyonu Hipotonik Hiperhidratasyon (su zehirlenmesi) Azalır Artar Artar Su Retensiyonu > Tuz Retensiyonu İzotonik Hiperhidratasyon Normal Artar Su Retensiyonu = Tuz Retensiyonu

45 SORULARINIZ?

46 Kaynaklar Karagül H, Altıntaş A, Fidancı UR, Sel T, Klinik Biyokimya. Medisan, Ankara Prof. Dr. Arif ALTINTAŞ, Ders notları. Thrall MA, Weiser G, Allison RW, Campbell TW, Veterinary Hematology and Clinical Biochemistry, 2nd edi. Wiley-Blackwell

47 Bir sonraki konu; ASİT-BAZ DENGESİ