Gebe Hayvanlarda Anestezi Yöntemleri

Transkript

1 DERLEME Gebe Hayvanlarda Anestezi Yöntemleri Berna ERSÖZ KANAY, a Semih ALTAN a a Cerrahi AD, Dicle Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Diyarbakır Yazışma Adresi/Correspondence: Berna ERSÖZ KANAY Dicle Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Cerrahi AD, Diyarbakır,TÜRKİYE bersoz@dicle.edu.tr ÖZET Gebe hayvanların anestezisi için herhangi ideal bir ajan veya teknik bulunmamaktadır. Veteriner pratikte seçilen anestezi yöntemi; genelde yavrunun yaşaması, bazı gelişen jinekolojik veya jinekolojik olmayan problemlerde anne yaşar mı yaşamaz mı gibi nedenler ile operatöre uygun olup olmadığı göz önüne alınarak seçilmelidir. Anestezist gebelikte başlayan fizyolojik değişimlere, kullanılan ajanın farmakolojisine, önemli gelişebilecek ve yavruya geçebilecek komplikasyonlara yabancı olmamalıdır. Bilinmelidir ki kullanılan her anestezik ajan plasenta yoluyla yavruya geçmektedir. Gebe hayvanlar değişen pulmoner ve kardiyovasküler sistemleri nedeniyle hipoventilasyon, hypoxia ve hipercapniye daha yatkın olmaktadırlar. Yavrular için duyulan en büyük endişe teratojenite ve yavruların belli sistemlerinin deprese olmasıdır. Anah tar Ke li me ler: Gebelik, hayvan; anestezi, obstetrik ABS TRACT There is no anaesthetic agent or techniques that is ideal for parturient animals. In veterinary practice the choice of anaesthetic methods is often influenced by whether the offspring are alive and wanted, unwanted or dead due to the obstetric problems and convenience of the surgeon. Anesthetist to begin physiological changes in pregnancy, pharmacological agents used to, and should not be foreign to the complications that may develop important now to offspring. It should be known that each anesthetic agent used is passed to offspring through the placenta. Pregnant animals because of changing pulmonary and cardiovascular systems hypoventilation, hypoxia and hipercapni are more prone to. The biggest concern for the offspring of a certain system is depressed and teratogenicity. Key Words: Pregnancy, animal; anesthesia, obstetrical :52-7 GEBELİKTE GELİŞEN FİZYOLOJİK VE ANATOMİK DEĞİŞİMLER ebelik sırasında ve fötusun gelişim evresinde, birçok organ ve sistemde fizyolojik ve anatomik değişimler olmaktadır. Her hayvan türü için özel çalışmalar yapılmamıştır. Veriler daha çok koyunlar ve insanlardan alınanlarla sağlanmaktadır. 1-3 Yayına veriliş tarihi: Copyright 2015 by Türkiye Klinikleri Dolaşımsal değişimler primer olarak anne ve fötusun metabolik seviyelerinin artışının karşılanmasına yöneliktir. Kan hacmi giderek artmaktadır fakat hemoglobin ve plazma protein konsantrasyonları düşmektedir. 1,4,5 Uterus, meme, böbrek, çizgili kaslar ve kutanöz dokularda kan kapasiteleri artar. Kan hacmindeki bu yük- 52

2 selme iki amaç içindir. Birincisi plasental solunum gazları, besin ve atık metabolitlerin değişimi için, ikincisi de rezerv görevi içindir. Şöyle ki; uterus büyümektedir. Kardiak output gebelikte artmıştır. Bunların kompanzasyonu için gerekmektedir. 1 GEBELİK SIRASINDA UYGULANAN İLAÇLARIN FARMAKOLOJİSİ Gebelikte ilaçların yayılımı, biyotransformasyonu ve salgılanma oranı evcil hayvanlarda bilinmemektedir. 1,3,6 Anneye herhangi bir ilaç uygulandığında ilaç plasentadan fötüse geçer ve fötüsünde bu ilaçlardan etkilendiği görülür. 1,2,4,6 İlaçların plasental transferi; ilacın özelliği ve plasentanın anatomik yapısıyla ilgilidir. İlaçların fötusa tranferi basit diffuzyonla en çok olmaktadır. 1,2,4,6 Diffuzyonda önemli olan ilacın özgünlüğüdür. Bu durum da moleküler ağırlık, maternal kanda bulunan protein miktarı, yağda çözünebilirlik ve plazma iyonizasyon derecesi ile ilgilidir. 1,3,4,6,7 Anestezide kullanılan birçok ilaç geniş diffuzyon özellikli, düşük moleküler ağırlıklı, yüksek yağ çözünürlüklü ve zayıf iyonize olanlardır. 1,3,7 Bu yüzden anestezik ilaçlar plasentadan çok rahat geçerler. Nöromuskuler blok ajanları bunun dışındadır çünkü yüksek iyonize özellikli ve düşük yağ çözünürlüklüdür. 1,2 İlacın fötusun umblikal venada ki konsantrasyonu, fötüsün kalp ve beyin gibi organlarından farklıdır. Umblikal kan ilk olarak karaciğere geçer ve burada metabolize veya atılım yaparlar. Geri kalan umblikal kan duktus venosusdan vena cavaya geçer ve burada ilaç olmayan kanla dilue olur. Bu sayede fötal sirkülasyon yaşamsal dokular ve organlar ani ilaç konsantrasyon fazlalığından korunurlar. 1,6 İLAÇLARIN ETKİLERİ OPİOİDLER Opioidler plasentadan fötüse hızla geçer ve fötüste belirgin solunum ve sentral sinir sistemi depresyonu yaparlar. 1,3,6 Bu durumda doğan yavrunun sürekli uyuklamasına ve beslenememesine neden olur. 1,6 Opioid antagonistleri de plasentadan geçerler. Antagonistler fötüsün solunum ve sentral sinir sistemine yayılmasından hemen önce verilmesi önerilir. Erken antagonistlerin verilmesi de annenin analjezisini azaltır ve operasyon masasında bilincinin açılmasına neden olur. 1 Eğer kullanılacaksa Naloxane antagonist olarak yeni doğana verilmelidir. Naloxanın etkisi diğer bazı opioidlerden daha kısa olduğu, metabolize olduktan sonra etkisinin kaybolduğu bilinerek, yeni doğanda depresyonlar tekrar oluşabilmektedir, bu nedenle yeni doğanın dikkatli gözlemi gerekir. 1,6 TRANKLİZANLAR VE SEDATİFLER Tranklizan ve sedatif ilaçlar veteriner hekimliğinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Tek başına veya diğer ilaçlarla birlikte uygulanırlar. Bu ajanlar zorunlu olmadıkça gebelikte rutin kullanılmamalıdırlar. 2,3 Phenothiazin türevi tranklizanlar preanestezik olarak sıklıkla kullanılırlar. Normalde annede santral sinir sistemi depresyonu oluşturarak hipotansiyona neden olur. Gebe hayvanlarda kullanımı sınırlıdır. Acepromazine düşük dozlarda kullanılsa bile anne ve yavruda ciddi depresyonlara neden olur. 2,4 Diazepam; yavruda letarji, hipotonus ve hipotermiye neden olur. Bu yan etkiyi ortadan kaldırmak için çok düşük dozlarda kullanılması önerilir. Midazolam yeni doğanlarda ciddi depresyona neden olurlar. 2 Tüm α2 adrenoceptor agonistleri hızla plasentadan geçer ve hem anne hem yavrularda solunum ve kardiovasküler depresyona neden olurlar. 1-3,6 Bu etkiler antagonistler kullanılarak giderilse bile yavrulardaki depresyonların giderilmesi zordur. 1 Xylazine Ketamine ile birlikte kullanıldığında sağlıklı hayvanlarda bile yaşamı tehdit eden kardiopulmoner değişikliklere neden olabilir bu yüzden gebelerde ihtiyatlı kullanılmalıdır. 3 Acepromazine/Ketamine kombinasyonları teorik olarak imkansız gibi de olsa pratikte çok az dozda uygulandığında, daha az zararlı etkiyle sonuçlandığı söylenmektedir. 1 İNTRAVENÖZ ANESTEZİKLER; NÖROMUSKULER BLOKÖRLER Düşük dozlarda Thiopental, Methohexital, Propofol ve Alfaxalone yeni doğanda minimum solunum veya santral sinir sistemi depresyonu oluşturur. 1,2,6 Thiopental IV verildiğinde hızlı indüksiyon sağlamasıyla intubasyonda yararlıdır. 2,3,6 İndüksiyon sırasında gelişebilecek apneye dikkat edilmelidir. 2 Barbitüratlar yavrularda solunum depresyonu ve uyku hali oluştururlar. 2,3 Propofol yine hızlı bir indüksiyon sağlar. Gösterdiği yan etkiler Thiopentalde olduğu gibidir ve son zamanlarda çeşitli ilaçlarla etkileşimi ile ilgili çalışmalar yapılmaktadır. 2 Propofol hızla plasentadan geçmesine rağmen, neonatal dolaşımda kısa sürede temizlenir. 3 Propofolun avantajı; etkisinin kısa sürede başlaması ve uyanmanın kısa sürede, sakin bir şekilde gerçekleşmesidir. 3 Nöromuskuler blok ilaçlar plasentadan çok 53

3 az geçerler. Ancak bu ilaçlara jinekolojik anestezide çok az gereksinim duyulur. 1,6 Vaginal yayılım için kas gevşemesine gerek yoktur. Sezeryan operasyonlarında abdominal duvarın dikilmesinde gerekebilir. 1 DİSSOSİYATİF AJANLAR Ketamine insan hekimliğinde sezeryanda kullanılmaktadır. 1 mg/kg verildiğinde bebekte minimum depresyon geliştirir. 2,8 Geriye yönelik retrospektif çalışmalarda Ketamin yavrularda depresyona neden olmaktadır. 2,7 İNHALASYON AJANLARI İnhalasyon ajanları kolayca plasental bariyeri geçerler. 1,2,3,6 Anne ve fötüs arasında hızla dağılırlar. Annede bilinç kaybı başladığı anda yeni doğanda da depresyon gelişir. 1,6 Annenin derin anestezide olması, hipo-tansiyon, azalan uterus kan akımı ve fötal asidozis oluşturur. 1-3 Enflurone, İsoflurane, Sevoflurane ve Desflurane ajanların kullanımında etki ve geriye dönme daha hızlı olur. 1,2 Halothane gibi ajanlar ise uyanmayı geciktirir. 1 LOKAL ANESTEZİKLER Lokal anestezikler düşünülenden zararsızdırlar 1. Ester grubu olanlar (Procaine, Tetracaine) anne ve fötüste pseudokolinesteraz ile metabolize olurlar ve bu yüzden bu ajanlar fötüste çöküntü yapmazlar. 2 Amid grubu (Lidocaine, Lignocaine, Mepivacaine, Bupivacaine) hepatik mikrozomal enzimlerce parçalanırlar. 1,2 Enjeksiyon yerinden absorbe olduktan sonra anne kan seviyeleri yavaşça düşer ancak fötüste kan değerleri önemli seviyelere gelir. Epidural veya paravertebral uygulamadan sonra yeterli yüksek konsantrasyonlar çok az oluşur, ancak yoğun ilaç birikimi görülür. Epidural blok hipotansiyon oluşturur. Bu durumda en iyisi Ephedrine enjekte etmektir. Ephedrine merkeze etki ederek venöz tonusu arttırır ve böylece kardiak yükleme yapar, arter sisteminde minimum vasokonstriktör etkisi yaratır ve hipotansiyonu kompanze eder. 1,2,6 Sempatik blokaj annede hypotansiyona neden olur ve uteroplasental perfüzyonu azaltırlar. 2 ANTİKOLİNERJİKLER Glycopyrrolate plasental bariyerden rahatça geçemez, antikolinerji seçilecekse bu tercih edilmelidir. 2,6 ATLARDA ANESTEZİ Atlarda sezeryanda veya vaginal problemlerde, güdüsel çareler ile anestezi yapılmalıdır. Tayın yaşaması anestezinin durumuna bağlıdır. Annede devamlı genişlemiş abdomen, bitkinlik ve şok oluşur. Annede abdominal genişleme, solunumun güçleşmesine neden olur. Bir de kısraklar uzandıklarında bu durum daha da kötüleşir. Operatörün sezeryan için önerdiği sırtüstü pozisyonunda, ağır uterus vena cava ve aorta baskı yaparak venöz dönüşümü azaltır ve arteryel kan basıncında (ABP de) belirgin azalmaya neden olur. 1,8 Bu etkilerin tay etkilememesi ve bu etkileri en aza indirmek için kısrağı sol tarafına yatırmak gerekir. Bu sayede solunum kontrol edilir. Tay doğduğu an kısrağın durumu hemen iyileşir, pulmoner ventilasyon artar ve ABP normal seviyelerine yükselir. Operatörün plasentayı uzaklaştırma adına yaptıkları hipotansiyonu provake eder, fazla kan kaybı olabilir bu da ml/kg Laktatlı Ringer solusyonu verilmesini gerektirir. 1 Bilinmelidir ki anneye verilen her ilaç plasentadan geçerek taya ulaşır. Ancak taydaki konsantrasyonlar, yağda çözünürlük, proteine bağlanma derecesi, iyonizasyon derecesi, kısrağa verilen doza, kısrağa verilen dozla taya dağılım arasında geçen süreye, tayın verilen ilacı vücudundan atabilme kapasitesine bağlıdır. 1,2,3,8,9 Opioidler genelde dengeli anestezinin bir parçası olarak postoperatif analjezi amaçlı kullanılırlar. Mutlaka kullanılacaksa kısa etkili Fentanyl, Alfentanil anestezi sırasında kullanılabilir. 8,9 Pethidine ise kısrağa verildiğinde tayda solunum depresyonu yapar. 1 Doxapram - (0,5 mg/kg IV) tayın ilk solunumunda ve akciğerin genişlemesinde etkili olabilir. 1,6 Düşük dozlarda Thiobarbituratlar tolere edilebilirler. Her ne kadar nöromuskuler bloke edici ajanlar plasentadan geçmese de, obstetrik anestezide en iyisi kullanmaktan kaçınmaktır. Eğer indüksiyon başlamış ve tay yaşıyorsa, çok az dozda kullanılmalıdır. 1 Barbitüratlar, Propofol, Etomidate ve Saffan gibi intravenöz anestezik ajanlar düşük dozlarda verildiğinde indüksiyon için yeterli anestezi sağlarlar. Bu sayede tayda kalıcı etki fazla oluşmaz. Ancak uzun süreli kullanımda tayda etki yapacağı unutulmamalıdır. 1,8 α 2 adrenoreseptör agonistleri/ketamine kombinasyonu önerilebilir. 1,8 İnhalasyon anestezikler kardiovasküler depresyon oluşturarak, uterus ve plasental perfüzyonu bozarlar. Halothane ve Isoflurane kullanılabilir. Dikkatli gözlem gerektirir. 8 Lokal anestezikler insanlarda sıklıkla kullanılmaktadır. Ancak unutulmamalıdır ki bazı lokal anestezik ilaçlar epidural veya spinal yolla verildiklerinde fötüsü 54

4 etkileyebilmektedir. Kaudal epidural blokaj sığırlardaki kadar yararlı değildir çünkü analjezinin başlamasıyla enjeksiyon süresi arası uzun sürmektedir. Uzayan operasyonlarda arka ayaklarda gelişen paraliz istenmeyen bir yan etkidir. 450 kg kısrak 6-8 ml %2 lik Lignocaine veya %2 lik Mepivacaine (veya 0,17 mg/kg Xylazine veya 60 μg/kg Detomidine 10 ml %0,9 luk NaCl içinde) analjezi için etkilidir. Ayakta herhangi bir yan etki oluşturmaz. Maksimum analjezi etkisine dakikaya kadar geçilebilir. Sezeryan operasyonlarında eğer tay canlıysa, IV Thiopental veya Methohexital verilmeden önce α 2 adrenoceptor agonisti veya İsoflurane /oksijen verilir. Ketamine Barbituratlardan daha iyi bir indüktan ajandır. Çok az miktarlarda Halothane veya İsoflurane kullanılmalıdır. Uterus kanamaları 3-5 mg Ergometrine tartarate IV enjeksiyonla giderilebilir. Ancak hipertansif ve hiperkapnik hayvanlarda cardiak artimi riski yaratmaktadır. Güçlü sıvı sağaltımı gerekir. Eğer yavru ölüyse herhangi bir genel anestezi uygulanabilir. 1,6,8 SIĞIR Caudal epidural blok vaginal dağılımda kullanılmaktadır. Lignocaine ve Xylazine nin (0,05 mg/kg Xylazine %0,09 luk 10 ml serum fizyolojik içinde, %2 lik Lignocaine 5-10 ml) verilebilir. Eğer mümkünse sedasyondan kaçınılmalıdır. Çok gerekliyse kontrollü olarak Xylazine (0,05 mg/kg IV) birçok olguda yeterli işlevi en az sorunla görür. Birçok veteriner hekim epidural blokajı rahat uygulayamaz. Genelde paravertebral blokaj tercih edilir.13. Torasik, 1., 2.ve 3. Lumbal sinirler ilgili tarafta bloke edilirler. Lokal infiltrasyon anestezi teknikleri kullanılabilir ancak abdomen kaslarını gevşetmezler eğer fötüs canlı ise fazla miktarlarda enjeksiyon özellikle amid bağlı olanlar yeni doğan buzağıda kardiopulmoner depresyon yapar. Ventral abdomen açılımında endotraheal entübasyonlu genel anestezi yapılır. Anestezi IV minimum dozlu Xylazine (0,1 mg/kg) Ketamine (2,2 mg/kg) kombinasyonuyla veya Thiopentane (5-10 mg/kg) veya Propofol (0,2 mg/kg) ile indükte edilir. Endotraheal entübasyon yapılır ve inhalasyon ajan (Halothane veya İsoflurane) verilir. Alternatif olarak Xylazine (0,1-0,15 mg/kg IV) veya Detomidine (10-20 µg/kg IV) verilerek derin sedasyon sağlanır, entübe edilir ve volatil anestezik verilir. Ekbolik ilaçların kullanımıyla hipercapni veya hipertansiyon gelişmeden uterusun involusyonu sağlanır. Sezeryan operasyonu olan tüm sığırlara Kalsiyum borogluconate SC verilmelidir, bu hipokalsemiyi önler. Postoperatif analjezi önemlidir. 0,5-1 g Pethidine (Meperidine) sığırın ağırlığına göre verilir ve 24 saat içinde 4-6 saat arayla verilir. 1,6 KOYUN VE KEÇİLER Koyunlarda anesteziye çok nadir gereksinim duyulur. Zor durumlarda kaudal blok 1 ml/4,5 kg %2 lik Lignocaine verilir. Sezeryan operasyonu için epidural veya paravertebral blok, lokal infiltrasyon anestezisi ve genel anestezi uygulanabilir. Koyunun durumuna göre sedasyon yapılır. IV Diazepam (0,25-1 mg/kg) başlanır. Koyun genelde operasyon için tutulur bu nedenle lokal analjezi için en idealdir. Paravertebral anestezi 13. Torakal, 1., 2., 3., lumbal sinirlere yapılır, koyun ayakta durur ve bu sayede yeni doğan kuzunun emmesine de izin verir. Operasyon sahasında bir süre daha analjezi devam etmektedir. Eğer lokal infiltrasyon anestezisi uygulanacaksa amid grubu lokal anesteziklerin 5 mg/kg total dozun altında kalması ile koyundaki toksisite ve kuzudaki depresyon azalmış olur. 1,6 Ölü kuzu taşıyan koyunlar toksemik, dehidre veya şoktadır. Histerektomi IV sıvı desteğiyle yapılmalıdır. 1 Koyunlarda postoperatif analjezi genellikle göz ardı edilirler. Koyuna 4 saatte bir Morphine (10 mg IM), Pethidine (Meperidine) 250 mg IM veya epidural opioid ilaçlar hayvanı rahatlatır. Epidural bloğun emen kuzudaki etkisi minimum olur. 1 Keçiler koyunlara göre daha dayanıklıdırlar. Operasyondan ayağa kalkma koyunlardan daha hızlıdır. Postoperatif analjezi için Morphine ve Pethidine (Meperidine), Butorphanol veya Buprenorphine ın koyunlardaki dozun aynısı verilmektedir. 1 KÖPEKLER Köpekler operasyon sırasında ağrı duymamalıdır, bu sayede operatör en iyi şartları kendi için yaratır ve yeterli analjezi sağlanır. 1 Köpek elektif sezeryan operasyon sırasında sağlıklıdır. Bazen uzayan doğum sancılarından dolayı bitkin olabilmektedirler. Uzun süreli açlıkta mide boşalmayabilir. Plasental materyali yiyebilir. Kusma olasılığı nedeniyle genel anestezi potansiyel tehlikelidir. Düşük dozda Morphine ile (0,1 mg/kg) veya Papaveretum (Omnopon 0,2 mg/kg) kusmayı teşvik eder ve midenin boşalmasını sağlar. Ancak bazı yavrularda depresyona neden olurlar. 55

5 Naloxone ın SC 0,04 mg/kg dozu induksiyon dozu olarak verilebilir, ancak çalışmalar azdır. Benzer olarak Xylazine veya Medetomidine in kusturucu özelliği kullanılabilir ancak fötüste uzamış ve ciddi solunum depresyonu yaratır. Bu durum Atipamezole (10 µg/kg a kadar SC) verilerek üstesinden gelinir. Phenothiozine derivelerinin spesifik antagonisti bulunmamaktadır. 1,8 Sırtüstü pozisyonda genişlemiş uterus kaudal vena cavaya baskı yapar, dolaşım bozukluğu gelişir, venöz dolaşıma kan karışarak kalbe kadar gider ve arteryel hipotansiyona neden olur. Bu basınçlar sırtüstü yatmış annenin sağ tarafına plastik köpük materyaller konarak giderilir. Genişlemiş uterusun alınması veya yavruların alınması gibi intraabdominal basıncın azalmasında da büyük dolaşımsal değişimler oluşabilmektedir. Normalde doğum sırasında bu durumlar annenin direnciyle kompanze edilebilir. Ancak genel anestezi ve lokal anestezinin sempatik blokajıyla bu durum oluşmayabilir. Bu durumların oluşmaması için anestezi indüksiyonu öncesi İntravenöz infüzyon önerilir. İnfüzyon ayıca genel durumu bozuk veya toksemik köpeklerde de önerilmektedir. Solunum fonksiyonu yavrular doğduktan sonra düzelir ve uygulanan herhangi bir inhalasyon anestezisi düşünülür. 1,6,8 Anestezi sırasında kullanılan bazı ajanlar uterusun involusyonuna neden olurlar. İnsanlarda Halothane genelde sezeryan operasyonlarından sonra postoperatif uterus kanamalarına neden olur. Köpeklerde de böyle olur, ancak bazen bir plasenta parçası da kalmış olabilir dikkatli olunmalıdır. Annenin hipercapnik olmaması için Oxytosin gibi (2-10 IU) veya Ergometrine gibi (0,5 mg a kadar) ekbolik ajanlar kullanılabilir. Bu ajanlar yavruların doğumundan sonra verilmelidir bu sayede involusyon hızlanır ve uterus kanaması kontrol edilir. Her ne kadar ilaçlar arasında plasentadan geçme yönünde farklılıklar olsa da her ilacın doğan yavruyu etkilediği bilinmelidir. 1 Yavrunun anestezik kaynaklı depresyonları lokal anesteziyle önlenir. Sezeryan için epidural blok uygundur, ancak sessiz ve annenin irkilmediği bir ortamda uygulanmalıdır. Eğer ağır sedasyon gerekiyorsa hayvanın aşırı sıkıştırılmasını gerektirir bu da yavruların etkilenmesine neden olur. Böyle durumlarda genel anestezi düşünülmelidir. 1 Sakin mizaçlı annelerde genel anestezi öncesi premedikasyon antikolinerjik ajanların sınırlandırılması minimum dozda kullanılmasıyla mümkündür. Eğer kusma oluşursa anestezi indüksiyonu öncesi mide boşaltılmalıdır. 1,6 İnhalasyon ajanlarıyla genel anestezi indüksiyonunun yavrular tarafından hızlı eliminasyonu avantajı vardır. Deneyimli anestezist tarafından uygulanırsa hem hızlı olur hem de eksitasyon oluşmaz. İnhalasyon indüksiyonunun en önemli dezavantajı endotraheal entübasyon öncesi kusmanın oluşmasıdır. Eğer artıklar anne tarafından öksürükle atılamazsa havayolları hızla temizlenmelidir. Halothane, Enflurane, Isoflurane, Sevoflurane ve Desflurane ajanlarının hepsi sezeryan operasyonunda kullanılır. Büyük ırk ve kötü mizaçlı annelerde indüksiyon için intravenöz ajanlar kullanılabilir. Propofol 4-6 mg/kg kullanılabilir, ancak Methohexital (2,5 mg/kg a kadar) ve Thiopental (5 mg/kg a kadar) yavrularda ciddi depresyon riski oluşmadan kullanılabilir. Eğer bu dozlarda endotraheal entübasyon mümkün değilse o zaman anestezi yüz maskesiyle inhalasyon ajanlarının kullanımıyla derinleştirilir. Intravnöz ajanlar verildikten sonra birkaç dakika yavrular doğmadan beklenmelidir. Böylece indüksiyon ajanının kanda çökmesi sağlanır. Ve yavruya geçmez. Barbitüratların fötal karaciğerinde çöküntü yaptığı bildirilmektedir. 1,6,8 Nöromuskuler bloke edici ajanlar ve teknikleri memnun edici bir şekilde kullanılır, çünkü bu ilaçlar plasentaya geçmezler ve yavrunun kaslarını paralize etmezler. Ancak bu ajanların kullanımın avantajları da bilinmemektedir. 1 Annenin postoperatif analjezisi sağlanmalıdır ancak süte geçmesi olasılığı düşünülmelidir. 1 KEDİLER Sezeryan operasyonu için anestezik gereksinimi ve problemleri köpek için bahsedilenlerle benzerlik göstermektedir. Her ne kadar kediler indüksiyonda çok kussalar da bu kusma köpeklerdeki inhalasyon anesteziği kusması kadar şiddetli değildir, çünkü kedilerin aktif larengeal refleksi vardır. Endotraheal entübasyon anestezisi indüksiyonu olur olmaz yapılmalıdır. 1,2,6 Birçok kedinin sezeryan veya histerektomisi yavru ölüyken yapılır ve bu yüzden uterus enfekte olabilmektedir. Böyle durumlarda en iyisi dengeli elektrolit solusyonu anestezi indüksiyonundan önce verilmelidir. Bu sayede anne toparlanabilir aksi halde anne ölür. 1 Sezeryan öncesi antikolinerjiklerle premedikasyon genelde sınırlanmalıdır. İnhalasyonla indüksiyon özellikle düşük çözünürlü ajanlar hem annenin hem de yavruların hızla iyileşmesini sağlar. Bu indüksiyon dikkatle yapılırsa iyidir. Birçok anestezist bilinç kaybını küçük 56

6 dozlarda verilen Thiopental, Methohexital, Propofol veya Saffan vererek sağlarlar ve inhalasyon anestezisine geçerler. Eğer total Intravenöz anestezi sezeryan için tercih edilecekse Saffan en iyi seçimdir. Her ne kadar Saffan steroidi plasental bariyerden geçip yavruları etkilese de belirgin solunum depresyonu yapmadığı görülür. Eğer tek başına Safffan kullanılacaksa lokal anesteziyle desteklenmesi anestezinin daha rahat oluşmasını sağlar. Ketamine ile beraber Diazepam veya Midazolam (< 5 mg/kg) anestezi indüksiyonu için kullanılabilir, ancak genel neroleptoanaljezi metodları kedilerde kontrendikedir. 1 Eğer yavrular yaşıyor ve Ketamine sonrası kendine gelme uzarsa annenin doğum sonrası bakımının yapılması gerekir. Medetomidine bu durumun tersi etki göstererek bu olumsuz durumu değiştirir. Premedikasyon için kullanımında (80 µg/kg a kadar) Ketamin in dozunu düşürür (< 2 mg/kg). Medetomidine nin kendisinin etkisi atipamezole ile antagonize edilir. Epidural anestezi çok iyi analjezi ve kas gevşemesi sağlar, ancak hayvanın bilincinin açık olduğu unutulmamalıdır. Kullanılan tüm sedatifler yavruları deprese eder ve iyi genel anestezi uygulamaları bu durumu düzeltemez. 1,6 Annenin postoperatif analjezisi Morphine nin küçük dozlarda kullanımı (0,05 mg/kg IM), Pethidine (Meperidine) 10 mg/kg veya Butorphanol (0,2 mg/kg) kullanılır. Emen yavrular dikkatle izlenmelidir, uyku halinin yavruda başlaması yüksek doz olduğunun belirtisidir. 1,2 1. Hall LW, Clarke KW, Trim CM. Veterinary Anaesthesia. 10 th ed. Anaesthesia for Obstetrics. WB Saunders; p Raffe MR, Rachael EC. Anesthetic management of cesarean section patients. In: Tranquilli WJ, Thurmon JC, Grimm AK, eds. Lumb & Jones Veterinary Anesthesia and Analgesia. 4 th ed. Blackwell Publishing; p KAYNAKLAR 3. Topal A. Veteriner Anestezi. Nobel Tıp Kitabevleri Ltd Şti; p Taylor PM. Anaesthesia for pregnant animals. Equine Vet J Suppl 1997;(24): Duncan PG, Pope WD, Cohen MM, Greer N. Fetal risk of anesthesia and surgery during pregnancy. Anesthesiology 1986;64(6): Clarke KW, Trim CM, Hall LW. Veterinary Anaesthesia. 11 th ed. Saunders Elseiver; p Moon PF, Erb HN, Ludders JW, Gleed RD, Pascoe PJ. Perioperative risk factors for puppies delivered by cesarean section in the United States and Canada. J Am Anim Hosp Assoc 2000;36(4): Alper MH. Perinatal pharmacology. In: Annual Refresher Course Lectures. Park Ridge IL: American Society of Anestesiologists; p