TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

Transkript

1 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS 3169 Nisan 1978 ICS Baskı ÇAKMA KAZIKLAR, TASARIM, YAPIM VE UYGULAMA KURALLARI Driven Piles Of Construction Procedure Design and Permissible Load TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

2 Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

3 İÇİNDEKİLER 0 - KONU, TANIM, KAPSAM KONU TANIMLAR Çakma Kazõk Basit Çakma Kazõk Pabuçlu Çakma Kazõk Parçalõ Çakma Kazõk Özel Kazõk Şahmerdan Tokmak Kazõk Başlõğõ (Peruka) Çarõk (Metal Kazõk Ucu) Diğer Tanõmlar SINIFLANDIRMA VE ÖZELİKLER SINIFLANDIRMA Sõnõflar Tipler ÖZELİKLER Ahşap Çakma Kazõklar Çelik Çakma Kazõklar Betonarme ve Öngerilimli Beton Çakma Kazõklar Parçalõ Çakma Kazõklar YAPIM VE UYGULAMA Şantiye Yükümlülüğü Zemin Hakkõnda Bilgi Toplanmasõ Kazõk Yüklerinin Tayini ve Kazõk Seçimi Yükleme Deneyleri Çakma Kazõklarõn Yerlerine Yerleştirilmesi... 8

4 ÇAKMA KAZIKLAR, TASARIM, YAPIM VE UYGULAMA KURALLARI 0 - KONU, TANIM, KAPSAM KONU Bu Standard, kazõk temellerin yapõmõnda kullanõlan çakma kazõklarõn tanõmõna sõnõflandõrma ve özeliklerine, çakõm yapõlacak zemin hakkõnda bilgi toplanmasõna, kazõklarõn çakõlma işlemleri ve konumlan ile kazõk taşõma kapasitesi ve güvenli kazõk yüklerine dairdir TANIMLAR Çakma Kazõk Çakma kazõk, kazõk temellerin yapõmõnda zemine çakõlarak kullanõlan, ahşap, çelik, betonarme veya öngerilimli betondan yapõlmõş, tek bir bütün veya parçalar halinde hazõrlanmõş kazõktõr Basit Çakma Kazõk Basit çakma kazõk; en kesiti, yapõm şekli ve malzemesi bütün uzunluğu boyunca değişmeyen kazõktõr. özel bir işlem uygulanmamõş, başõndan ucuna doğru kesiti doğal olarak daralan düzgün, dairesel enkesitli ahşap kazõklar da basit çakma kazõk sayõlõr Pabuçlu Çakma Kazõk Pabuçlu çakma kazõk, taşõyõcõ zemin içinde kalan uç kõsmõnõn enkesiti, kazõk gövdesinin diğer kõsõmlarõnõn enkesitinde daha büyük olarak yapõlmõş basit çakma Parçalõ Çakma Kazõk Parçalõ çakma kazõk, Madde ve Madde 023 e uygulanarak ayrõ ayrõ yapõlmõş kazõk kõsõmlarõnõn, çakõlma işleminden önce veya çakõlma işlemi sõrasõnda eklenip birleştirilmesi yolu ile yapõlan çakma kazõktõr. NOT - Bu şekilde eklenen tasõmlar farklõ enkesitler-de ve farklõ malzemeden yapõlmõş olabilir Özel Kazõk özel fcaaõk, özel yapõm yöntemleri uygulanarak taşõma kapasitesi arttõrõlmõş kazõktõr Şahmerdan Şahmerdan, kasõklarõn çakõlmasõnda kullanõlan alettir Tokmak Tokmak, şahmerdanõn kõlavuzlanarak kazõk başõna düşürülen kõsmõdõr Kazõk Başlõğõ (Peruka) Kasõk başlõğõ, çakõlma işlemi sõrasõnda tokmak darbelerini yayarak kazõk başõnõn zedelenmesini önleyen kõsõmdõr Çarõk (Metal Kazõk Ucu) Çarõk, genellikle ahşap kazõklarõn bazan da betonarme kazõklarõn uçlarõna takõlan ve çakõm sõrasõnda kazõğõn zemine kolayca girmesini sağlamak ve kazõk ucunun zedelenmesini önlemek amacõ ile kullanõlan, çelikten yapõlmõş uç kõsmõdõr Diğer Tanõmlar Diğer Tanõmlar TS ) de verilmiştir. 1) Atõf yapõlan Türk Standardlarõnõn numaralan ve yayõm tarihleri metnin sonunda belirtilmiştir. 1

5 0.3 - KAPSAM Bu standard çakma kazõklarõn tasarõm-yapõm ve uygulama kurallarõnõ kapsar. Şahmerdan kullanõlmaksõzõn, titreşim, basõnçlõ su, üst kõsõmdan basõnç uygulama, vidalama vb. metotlar kullanõlarak zemine yerleştirilen kazõklan kapsamaz. 1 - SINIFLANDIRMA VE ÖZELİKLER SINIFLANDIRMA Sõnõflar Çakma kazõklar, yapõmlarõnda kullanõlan malzeme ve yapõm yöntemlerine göre: Ahşap çakma kazõklar, Çelik çakma kazõklar, Betonarme çakma kazõklar, Öngerilimli beton çakma kazõklar olmak üzere dört, Kazõğõ oluşturan parçalarõn sayõsõna göre: Basit çakma kazõklar, Parçalõ çakma kazõklar olmak üzere iki, Kazõkta oluşacak normal kuvvetin cinsine göre: Basõnç kazõklan, Çekme kazõklan olmak üzere iki. Kazõklarõn yüklerini zemine aktarma şekillerine göre: Uç kazõğõ Yüzen kazak olmak üzere iki sõnõfa aynlõr Tipler Basõnç kazõklan pabuç bulunup bulunmadõğõna göre Pabuçlu kazõklar Pabuçsuz kazõklar olmak üzere iki tipe ayrõlõr ÖZELİKLER Çakma kazõklar sõnõflarõna göre aşağõda açõklanan şekilde yapõlmõş olmalõ ve belirtilen özeliklerde bulunmalõdõr Ahşap Çakma Kazõklar Ahşap Türleri Ahşap çakma kazõklarõn yapõmõnda, genel olarak iğne yapraklõ ağaç türlerinden yararlanõlmalõ, özel dayanõklõlõk sağlanmasõ gerektiğinde ise meşe ağacõ kullanõlmalõdõr. NOT - Dayanõklõlõk, malzeme sõkõlõk ve sertliği konusunda özel şartlarõn sağlanmasõ bakõmõndan Basralocus, Bongoss. Demarrara - Greem heart vb. yabancõ kaynaklõ sert ağaçlardan da yararlanõlabilir. Böylece bir durum sözkonusu olduğunda bu gibi ağaçlarõn kullanõlmasõnda, yetkili kuruluşlar tarafõndan konacak kurallara uyulmalõdõr. Ahşap çakma kazõklarõn yapõmõnda, sağlõklõ ağaçlardan elde edilmiş ahşap kullanõlmalõ, bu işte iğne yapraklõ yuvarlak yapõ odunlarõ kullanõldõğõnda bunlar TS 1266'da belirtilen I veya II nci sõnõf özeliklerine uygun olmalõdõr. Ahşap çakma kazõklarõn hesap ve teşkilinde TS 647 hükümlerine uyulmalõdõr. 2

6 Boyutlar Ahşap çakma kazõklarõn uzunluğunun ortasõnda ve birbirine dik doğrultuda yapõlan iki ölçünün ortalamasõ alõnarak bulunacak ortalama kazõk çaplan, kazõğõn boyuna göre Çizelge - 1'de verilen değerlere uygun olmalõdõr. ÇİZELGE - 1 Ahşap Çakma Kazõklarõn Ortalama Çaplarõnõn Minimum Değerleri Kazõk Boyu (L) m Ortalama Çap (min) cm Tolerans cm < L 1) ± 2 1) L m cinsinden konacaktõr. Ahşap çakma kazõklarõn çaplarõnõn seçiminde Çizelge - 1'de verilenlere uyulmakla birlikte, inşaat koşullan ve uygulanacak çalana tekniği de gözönünde bulundurulmalõdõr Kazõklarõn Çakõma Hazõrlanmasõ Kazõk olarak kullanõlacak yuvarlak yapõ odunlarõnõn kabuklan soyulmuş olmalõdõr. Kazõklarõn uçlarõ, kazõk eksenlerine göre simetrik olarak yontulup sivriltilerek, çakõm sõrasõnda aks-dan kaçmalarõ önlenmiş bulunmalõdõr. Bu şekilde kazõk ucunun yontulup sivriltilmiş kõsmõnõn uzunluğu, sert zeminlerde kazõk çapõnõn 12 katõndan, yumuşak zeminlerde kazõk çapõnõn 2 katõna kadar değişecek şekilde zemin durumuna uygun biçimde seçilmelidir. Gerektiğinde zemine bir kazõk çakõlõp sonra dõşarõ çekip çõkarõlarak, ucunun durumu incelenmeli ve uç kõsmõna verilecek sivriliğe bu incelemeden sonra karar verilmelidir. Çakõllõ ve irili ufaklõ taş parçalõ zeminler, kazõğõn girmesini zorlaştõrabilecekleri gibi, kazõk ucunun parçalanmasõna neden olabilirler. Bu nedenle bu gibi zeminlerde kullanõlacak kazõklarõn ucu, metalden çarõklarla kuvvetlendirilmelidir. Çakma işlemi yapõlõrken çatlayõp yanlan kazõklara yük taşõtõlamaz. Bu nedenle, çakõm sõrasõndaki çatlamalara engel olmak amacõ ile uygun biçimde hazõrlanmõş kazõk başlõklarõ kullanõlmalõdõr. Çakõm darbeleri ve zorlamalarõ sebebi ile zedelenip bozulan kazõk başlõklarõ yerine yeni bir başlõk konulmadan-çakma işlemine devam edilmemelidir Kazõk ömrü Ahşap kazõklarõn kullanõldõğõ temellerin uzun süre vazife görmesi kazõk uzunluklarõnõn tamamen çürüme kotu altõnda kalmasõ ve ahşap zararlõlarõnõn kazõklara ulaşamamalarõ halinde mümkün bulunmaktadõr. Bu nedenle, yeraltõ suyunun zaman zaman yükselip alçaldõğõ kotlarõn üzerinde devam eden ahşap kazõklarõn ömürleri genellikle azdõr. Bu durumlarda, TS 343 esaslarõna göre ahşap koruma tedbirleri uygulanarak ahşap kazõklarõn ömrü uzatõlmalõdõr Çelik Çakma Kazõklar Yapõm ve Enkesit Biçimi, Kullanõlan Malzeme Çelik çakma kazõklar, bir hadde Ürününden ve tek parçalõ olarak yapõlabileceği gibi, muhtelif hadde ürünlerinin bir araya getirilip birleştirilmesi yolu ile, boru veya kutu enkesitinde ve uç tarafõ açõk veya kapalõ olacak biçimde oluşturulabilir. Bu şekilde yapõlan çelik çakma kazõklarõnõn gereğine göre gövde veya uç kõsõmlarõ takviyeli olarak hazõrlanabilir. Bu takviyeler kazõk eksenine göre simetrik olmalõ ve en zor çakma şartlarõna bile dayanabilecek şekilde, devamlõ veya aralõklõ kaynak dikişleri ile gövde kõsmõna tutturulmuş bulunmalõdõr özellikle kazõk uç kõsmõndaki takviyeler, enine yönde de kaynaklanmõş olmalõdõr. Kaynaklõ birleşimler için gerekli hesaplar yapõlmalõ, yapõmõ ve uygulamasõna özen gösterilmelidir. 3

7 Çelik çakma kazõklarõn yapõmõnda kullanõlacak çelik dayanõm sõnõfõ en az Fe 37 olmalõdõr. Bu dayanõm değeri genellikle yeterli ise de gerektiğinde daha büyük dayanõmlõ çelikler de kullanõlabilir. Çelik çakma kazõk olarak boru kullanõlmasõ istendiğinde bu borular TS 346, TS 416 veya TS 1997'ye uygun olmalõdõr Korozyondan Koruma Çelik çakma kazõklar, zararlõ etki yapabilecek zeminler ve yeraltõ suyu karşõsõnda ve bilhassa doğru akõm kaçaklarõnõn bulunduğu hallerde korozyona uğrarlar. Bu gibi durumlarda kalõn etli ve kapalõ enkesitler tercih edilmeli ve belli bir noktada pas etkisi açõkça görülmediği takdirde, çelik üzerindeki hadde kabuğuna dokunulmamalõdõr. Pasa ve korozyona dayanõklõ boyalar temizlenmiş metal yüzeyine uygulandõğõnda, çakõm sõrasõnda veya daha sonra zedelenmedikçe, kayõğõn korozyondan korunmasõnda yararlõ olabilirlerse de bu boyalar, kazõk ile taşõyõcõ zemin arasõndaki sürtünme katsayõsõnõ azaltarak kazõk taşõma gücünün de azalmasõna neden olabilirler. Bu bakõmdan, bilhassa yüzen kazõk durumundaki çakma çelik kazõklarda, koruyucu boya uygulanmasõnda çok dikkatli davranõlmalõ, sürtünme katsayõsõnõ küçültebilecek yüzey işlemlerinden sakõnõlmalõdõr. Bu gibi hallerde imkân nisbetinde TS 2169 da açõklanan katodik körüme metodunun uygulanmasõ tercih edilmelidir Betonarme ve Öngerilimli Beton Çakma Kazõklar Betonarme çakma kazõklar, taşõnma ve çakõlma sõrasõnda karşõlaşacaktan etkileri ve bu etkilerin oluşturacağõ gerilmeleri güvenle karşõlayabilecek ve temelde uzun süre görev yapabilecek nitelikte yapõlmõş olmalõdõr. Betonarme veya öngerilimli beton çakma kazõklar dolu veya içi boş olarak kare, diktörtgen, düzgün çokgen ve daire veya bunlarõn karõşõmõ enkesitli olabilirler. Bu kazõklar fabrikalarda yapõlabileceği gibi, uygun vs gerekli tesislerin bulunduğu şantiyelerde de üretilebilir Betonarme Çakma Kazõklar Kazõk Şekli ve Boyutlarõ Betonarme çakma kazõklarõn biçim ve enkesit şekli ile boyuttan, kazõğõn yapõm şekline, istenilen kazõk taşõma kapasitesine, zemin katmanlarõnõn özeliklerine, kazõğõn çakõlmasõnda kullanõlacak araçlara ve çakma işleminde karşõlaşõlacak zorluklar göre tesbit edilir. Zemine kolaylõkla girebilmesini sağlamak amacõ ile kazõğõn ucunda oluşturulan sivriltilmiş pramit veya konik kõsmõn uzunluğu yaklaşõk olarak kazõk enkesitinin kõsa kenarõnõn 1,3 katõ kadar olmalõdõr Malzeme ve Yapõm Betonarme çakma kazõklarõn yapõmõnda TS... ve TS 500, TS 1247 ve TS 1248 hükümlerine uyulmalõdõr. Betona zararlõ su ve zeminler içinde yer alacak kazõklar için TS... kurallarõna uyulmalõdõr. Betonarme kazõklarõn yapõmõnda kullanõlan betonun basõnç dayanõmõ, kazõğõn kalõptan çõkarõlmasõ sõrasõnda 225 kgf/cm 2 değerine ve çakõlma sõrasõnda ise 350 kgf/cm 2 değerine ulaşmõş bulunmalõdõr. Betonarme çakma kazõklar şantiyedeki taşõma sõrasõnda momentin minimum olduğu yerden kaldõrõlmalõ ani ve sert hareketlerden korunmalõ, hõzla döndürülüp kaldõrõlmamalõ ve atõlmamalõdõr. Kazõklar, çakma işlemi sõrasõnda oluşabilecek çatlaklarõn genişliği 0,15 mm den fazla olmayacak şekilde yapõlmõş bulunmalõdõr. Yapõmda kullanõlacak beton çeliği TS 708'e uygun olmalõdõr. Boyuna donatõ için I veya III çeliği kullanõlmalõdõr. Enine donatõ için ise genellikle I. çeliği yeterlidir Kesit Düzenlenmesi ve Hesabõ Betonarme çakma kazõklarõn kesit hesabõ kazõk yüküne ve TS 500 esaslarõna uygun olarak yapõlmalõdõr. Ayrõca enkesit büyüklüğü ve donatõ miktarõ, kazõğõn taşõnmasõ amaç ile kaldõrõlmasõ sõrasõnda çatlamasõna engel olabileceği, tahkik edilerek tertiplenmelidir. Bu bakõmdan yapõlacak hesaplarda 4

8 kazõğõn, bir ucundan kaldõrõlacağõ gözönünde tutulmalõdõr. Bu sõrada betonda yer alacak gerilmelerin, TS 500'de beton sõnõflarõna göre verilmiş bulunan şuur değerlerini % 15 kadar aşmasõna izin verilebilir Donatanõn Konumu ve Minimum Donatõ Dolu dikdörtgen veya kare kesitli betonarme çakma kazõklarda en az 4 14 mm ve daire kesitli kazõklarda ise en az 5 14 mm boyuna donatõ, kancasõz olarak bulunmalõdõr, uzunluğu 10 m' den daha büyük kazõklarda boyuna donatõ toplam enkesit alanõ kazõk en kesit alanõnõn % 0,8'inden daha az olmamalõdõr. Enine donatõ çapõ en az 6 mm olmalõ, etriye veya fret aralõklarõ 12 cm'den fazla olmamalõdõr. Kazõğõn çakõlmasõ sõrasõnda darbelerin dinamik etkisinin güvenle karşõlanabilmesi için, boyuna donatõ enine donatõ tarafõndan sõkõca sarõlmõş olmalõ ve kazõğõn baş ve ucunda bulunan 1'er metrelik kõsõmlarõnda enine donatõ aralõğõ 5 cm'ye düşürülmelidir. Boyuna donatõ en az 40 mmlik bir pas payõ ile korunmuş olmalõdõr Öngerilimli Beton Çakma Kazõklar Öngerilimli beton çakma kazõklarõn hiç bir yerinde, gerek taşõma sõrasõnda ve gerekse çakõlmak üzere dikilmelerinde ve çakõm işlemleri sõrasõnda kalõcõ çatlak meydana gelmemelidir. Bu şekildeki kazõklarõn hesap ve yapõmlarõnda TS 3233 hükümlerine uyulmalõdõr. Şantiye koşullarõna göre sõnõrlõ öngerilme de uygulanabileceği gibi öngerilme ön çekme veya ard çekme yolu ile gerçekleştirilebilir. Seçilen ve uygulanan germe sistemi, çakma işlemi sõrasõndaki darbelerden zarar görmeyecek nitelikte olmalõdõr. Yukarõda belirtilen hususlarõn dõşõnda, betonarme çakma kazõklar için Madde L2.3J.'de açõklananlar, öngerilimli kazõklar için de geçerlidir Parçalõ Çakma Kazõklar Birbirlerine eklenerek parçalõ kazõklan oluşturan kõsõmlar eksenleri birbirine çakõşacak şekilde birleştirilmeli, aralarõnda ekzentriklik bulunmamalõdõr. Parçalarõn eklenmesinde kullanõlan malzeme cinsi ve boyutlarõ yapõm tarzõna uygun olmalõ, çakõlma işlemi sõrasõnda eklerde açõlma olmamalõdõr. Ek yerinde, en az normal kazõk enkesitinde aranan dayanõmlar sağlanmalõ ve parçalõ kazõğõ oluşturan parçalar cins ve yapõm sekline göre Madde 1.2.1, Madde 12,2 ve Madde L2.3'de belirtilen özeliklerde olmalõdõr YAPIM VE UYGULAMA Şantiye Yükümlülüğü Çakma kazõklarõn kullanõldõğõ temel inşaatõnda çok dikkat ve özen gösterilmesi ve tecrübeli ekiplerin kullanõlmasõ gereklidir. Bu nedenle bu işlerin, benzer işleri daha önce basan ile gerçekleştirmiş firma veya kuruluşlar tarafõndan yapõlmasõna özen gösterilmelidir. İşler kazõklarõn yapõmõ ve çakõlõp yerine yerleştirilmesi konusunda uzman olan ve bu konuda eğitim görmüş teknik elemanlarõn devamlõ denetiminde ve şantiye sorumluluğu altõnda yürütülmelidir. Kazõklarõn çakõlmasõ sõrasõnda, şantiye şefliğinin teknik sorumlularõndan en az biri bulunmalõ ve çakõm işlemi tecrübeli ve işinin ehli olan yardõmcõ teknik eleman veya ustabaşmõn denetiminde yapõlmalõdõr Zemin Hakkõnda Bilgi Toplanmasõ Proje çalõşmalarõna başlanõlmadan önce, gerekli zemin etüdleri TS 1900'da açõklandõğõ şekilde yapõlarak, zemin hakkõnda bilgiler edinilmelidir. Zemin sondajlarõ yapõlarak, taşõyõcõ zemin katmanlarõnõn kalõnlõk ve özelikleri, kaya veya morene rastlanõp rastlanmayacağõ, kazõk çakõmõna engel durumlarõn bulunup bulunmadõğõ tesbit edilmelidir. Bu hususta zeminin jeolojik oluşumu konusundaki incelemelerden de faydalanõlmalõdõr. 5

9 Kohezyonsuz zeminler ve bunlarõn sõkõlõk ve dayanõmõ hakkõndaki bilgiler, basõnçlõ sondaj aletleri ile veya çakma tipi aletlerle sağlanabilir. Kohezyonlu zeminlerin sõkõlõk ve dayanõmlarõnõn tayini, örselenmemiş numuneler üzerinde yapõlmalõdõr. Bu şekilde sağlanacak bilgilere ilâveten, zemine deneme kazõklan çakõlarak, zeminin yük taşõma kapasitesi tesbit edilmelidir. Deneme kazõklan, uygun şahmerdan cinsi ve kazõk tipi seçimi hakkõnda da bilgi edinilmesini sağlar. Ayrõca, çakma işleminin, mevcut komşu yapõlar üzerindeki etkilerinin incelenmesi de bu yolla, asõl temel kazõklarõnõn çakõlmasõna başlanõlmadan önce sağlanõlabilir. Bu konuda yapõlan gözlemlerde, çakma sonucunda oluşan titreşimlerin, ağõr beton ve betonarme yapõlan fazla etkilemediği, buna karşõn, hafif yapõlar veya yapõ içinde kolayca titreşebilen hafif yapõ elemanlarõnõn (örneğin döşemeler) titreşimlerden daha çok etkilendiği anlaşõlmõş bulunmaktadõr. Bu nedenle kazõklarõn ve özellikle deneme kazõklarõnõn çakõlmasõ sõrasõnda, çevredeki mevcut yapõlarõn bu gibi kolayca titreşim yapabilen kõsõmlarõ, yakõn bir gözetim altõnda bulundurulmalõdõr Kazõk Yüklerinin Tayini ve Kazõk Seçimi Temele gelen yapõ yükünden, herhangi bir kazõğõn payõna düşen ve temelin tasarõmda kazõk tarafõndan emniyetle taşõnmasõ öngörülen kazõk yükü, dikkat ve titizlikle tesbit edilmelidir. Basõnç kazõklarõnda taşõma gücünün çakma formülleri ile hesaplanmasõ, ancak kohezyonsuz zeminlerde ve kullanõlacak formülün o yerin şartlarõna uygun sonuçlar verdiği hususunun, uzun yõllan kapsayan deneylerin yükleme değerlerine uygunluğunun görülmesi halinde mümkündür. Çekme kazõklarõnda ise, çok küçük kuvvetler dõşõnda, kazõk yükleri mutlaka deneme yüklemeleri ile tesbit edilmelidir. Kazõk seçiminde, sağlanmasõ istenilen kazõlõ yükleri ile birlikte, çakma sõrasõnda geçilecek zemin katmanlarõnõn durum ve özelikleri de gözönünde bulundurulmalõdõr. Örneğin sõkõ olmayan kohezyonsuz zeminlerde daha büyük hacimli (dolu gövdeli veya kutu kesitli) kazõklar, az sõkõşabilen kohezyonsuz zeminlerle, sõkõ kohezyonlu zeminlerde küçük hacimli (profü enkesitli) kazõklar tercih edilmelidir. Lüzumlu derinliğe indirilebilmesi için normal üstü çabalan gerektiren kazõk türlerinin kullanõlmasõndan kaçõnõlmalõdõr Basõnç Kazõklan Basõnç kasõklarõnda kazõk yükleri olarak: Yeterince sõkõ kohezyonsuz veya yan sert kohezyonlu taşõyõcõ zemine en az 5 m girmiş bulunan çakma kazõklar için, sõnõflarõna göre Çizelge 2, Çizelge - 3 ve Çizelge - 4'de verilen değerler geçerlidir Çok sõkõ kohezyonsuz veya sert kohezyonlu taşõyõcõ zeminlerde yine en az 5 m kadar zemine girmiş kazõklar için, sõnõflarõna göre Çizelge. 2, Çizelge 3 ve Çizelge - 4'de verilen değerler, yükleme denemesi yapõlmaksõzõn % 25 kadar arttõrõlarak kazõk yükü olarak alõnabilir. 6

10 ÇİZELGE - 2 Ahşap Çakma Kazõklarda Müsaade Edilen Basõnç Yüklerle Taşõyõcõ Zemin İçindeki Derinlik (m) Müsaade Edilen Yük (t) d (Pabuç) (cm) (100) 15 (150) 20 (200) 30 (300) 40 (400) 4 15 (150) 20 (200) 30 (300) 40 (400) 50 (500) 5 30 (300) 40 (400) 50 (500) 60 (600) 1) 1kN 0,1 t ÇİZELGE - 3 Kare Kesitli Betonarme Ve Ön Gerilmeli Basõnç Yükü1) Beton Çakma Kazõklarda Müsaade Edilen Taşõyõcõ Zemin İçindeki Derinlik (m) Müsaade Edilen Yük (t) Kenar Boyu (a) (cm) (200) 25 (250) 35 (350) 45 (450) 55 (550) 4 25 (250) 35 (350) 45 (450) 60 (600) 70 (700) 5 40 (400) 55 (550) 70 (700) 85 (850) 6 65 (650) 80 (800) 100 (1000) 1) 1kN 0,1 t 7

11 ÇİZELGE - 4 Çelik Çakma Kazõklarda Müsaade Edilen Basõnç Yükleri1) Müsaade Edilen Tuk (t) Taşõyõcõ Zemin içindeki Derinlik (m) Çelik Profili Genişlik Veya Yükseklik (cm) Çelik Boru 2) Çelik Kutu 2) d Veya a (cm) veya veya veya (350) 4 45 (450) 5 45 (450) 6 55 (550) 7 60 (600) 8 70 (700) 55 (550) 65 (650) 75 (750) 85 (850) 55 (550) 65 (650) 70 (700) 80 (800) 45 (450) 60 (600) 70 (700) 80 (800) 90 (900) 100 (1000) 55 (550) 70 (700) 85 (850) 100 (1000) 110 (1100) 120 (1200) 1) 1 kn 0,1 t 2) Uçlarõ kapalõ kazõklar için geçerlidir. Uçlan açõk kazõklar için Çizelgedeki değerlerin % 90'õ alõnmalõdõr Zemin durumunun Madde de belirtilenlerden daha zayõf olmasõ halinde, kazõklarõn taşõma kapasitelerinde Çizelge - 2, 3 ve 4'de verilen değerlere göre önemli azalmalar olabilir. Bu nedenle bu gîbi durumlarda kazõk taşõma gücü değerleri deneme yüklemeleri yapõlarak bulunmalõdõr Çekme Kazõklan Çekme kazõklarõnda, yeterli taşõma gücü olan sõkõ kohezyonsuz taşõyõcõ zemine en az 5 m girmiş bulunmalarõ koşulu ile, kazõğõn taşõyõcõ zemine değen dõş sürtünme yüzeyi için 2,5 Ton/m 2 (25 kn/m 2 ) değeri, kazõk taşõma gücü olarak alõnabilir. Bu değer yan-sert kohezyonlu zeminler için de geçerlidir. Zeminin, yukarõda anõlan koşullara göre daha düşük nitelikte olmasõ, kazõk taşõma gücünü önemli derecede azaltabilir. Bu nedenle bu gibi durumlar ile daha büyük kazõk yüklerine ihtiyaç duyulmasõ hallerinde taşõma gücü, yükleme denemeleri ile bulunmalõdõr Yükleme Deneyleri Bu standardda Madde 1.3,3'de belirtilen hallerin dõşõnda kalan durumlardan kazõk yükleri, hesapla değil, TS 3167 ye uygun olarak yapõlacak yükleme deneyleri ile saptanmalõdõr. Bu durumda, inşaat yerinde en az iki deneme kazõğõnda TS 3167 uyarõnca bulunacak kazõk yükleri, Madde 1.3.3'e göre bulunan değerlerden daha büyük olmasõ halinde, bu daha büyük değerler esas alõnmalõdõr. Zemin koşullan ve kazõk cins ve kesiti bakõmõndan yeterli benzerlik bulunmasõ halinde, bir yerde alõnan deney sonuçlarõndan diğer bir yerde de yararlanõlabilir Çakma Kazõklarõn Yerlerine Yerleştirilmesi Şahmerdanlar ve Çakõlma işlemi Çakma kazõklarõn çakõmõnda kullanõlacak.şahmerdanlar, kazõğõn gerekli özen ve güvenle ve istenilen derinlikte çakõlabilmesini sağlayacak nitelikte olmalõdõr. Şahmerdan olarak yavaş hareket eden serbest düşmeli olanlar veya patlamalõ vibrasyonlu veya otomatik hõzlõ olanlar seçilebilir. Serbest düşmeli olanlarda tokmağõn düşürüleceği yükseklik, zemin koşullarõna, kazõk malzemesine, tokmak ve kazõk ağõrlõğõna göre seçilmelidir. Genellikle tokmak ve kazõk ağõrlõktan arasõndaki oran için, 1:1 ~ 2:1 değeri uygundur. Ancak özel hallerde ve gerektiğinde bu oran daha küçük olabilir. 8

12 Çakma darbelerinin tam kazõk ekseninde olmasõ sağlanmalõdõr, özellikle betonarme çakma kasõklar ile öngerilimli beton çakma kazõklarõn baş insanlarõnõ çakma darbelerinin yõpratõcõ etkilerinden koruyan ve kazõk başõ ile tam temas halinde bulunan bir kazõk başlõğõ bulunmalõdõr. Az sõkõşabilen kohezyonsuz zeminlerde, basõnçlõ su ve titreşim uygulanarak çakma işlemi kolaylaştõrõlabilir. Ancak böyle bir uygulamada zeminin sõkõlõğõnõn bozulmamasõ için, kazõğõn lüzumlu derinliğe inmesinden yeterli bir süre önce, bu gibi zemin gevşetici işlemlere son verilmelidir. Çekme kazõklarõnda çakõmõ kolaylaştõrmak amacõ ile herhangi bir zemin gevşetici işlem uygulanmamalõdõr. Çakõm sõrasõnda zeminde herhangi bir engel ile karşõlaşõldõğõnda çakma işi durdurulmalõdõr. Bu durumda kazõk gerekli derinliğe yaklaşmõş ve herhangi bir zarar görmemiş ise kazõk taşõma kapasitesinde azalma olmadõğõ kabul edilebilir. Bunun dõşõndaki hallerde engele takõlõp kalan kazõk yerine, aynõ taşõma gücünü sağlayabilecek bir başka kazõk çakõlmalõdõr Kazõklarõn Konumu Sõkõ katmanlõ kohezyonlu taşõyõcõ zeminlerde, herhangi bir nedenle daha büyük bir kazõk boyu gerekmiyor ise veya katmanlarõn sertliği yüzünden kazõğõn zarar görmemesi için daha küçük bir kazõk boyu gerekli değilse, kazõğõn taşõyõcõ zemin içinde kalan kõsmõnõn uzunluğu (etkili kazõk uzunluğu) genellikle 3 m'den az olmamalõdõr. Kazõk ara mesafeleri ve kasõklarõnõ çakõm sõrasõ, çakma işlemi sonucu zeminin sõkõşmasõnõn komşu kazõk ve varsa komşu yapõlara zarar vermeyeceği seklide düzenlenmeli ve ayrõca Şekil - 1'de belirtilen minimum aralõk şartlarõna uyulmalõdõr. Uygun şahmerdan bulunduğu takdirde ve gerekiyor ise kazõklarõn eğik çakõlmasõ mümkündür. Bu durumda eğiklik derecesi, zeminde beklenilen oturma ve yatay hareketin kazõğa etkisi de gözönüne alõnarak tesbit edilmelidir. Çakma kazõklarõn kullanõldõğõ temellerin yapõmõnda (TS 3440'da belirtilen hususlara uyulmalõdõr Kazõk Çakma Formlarõ Her kazõğõn çakõlmasõnda «özet Form» doldurulmalõdõr. Ayrõcalõk göstermeyen yeterince homogen zeminlerde çakõlan aynõ sõnõftan kazõklarõn en az % 5 kadarõ için de «Detaylõ Form» doldurulmalõ ve kazõğõn her 10 çakma darbesi sonundaki hareketi ölçülerek gerek formlara ve gerekse «Kazõk Çakma Diagramõ»na işlemelidir. «Detaylõ Form» çakõlan ilk 5 kazõk ve deneme yüklemesi yapõlan kazõklarõn her biri için doldurulmalõdõr. Farklõlõklar gösteren zeminlerde veya ağõr yüklü münferit kazõklarõn yer aldõğõ uygulamalarda detaylõ formlarõn daha çok sayõda düzenlenmesi yerinde olur. Değişik tür kazõklarõn kullanõlmasõ halinde yukarõdaki hususlar, her bir kazõk türü için ayrõ ayrõ yerine getirilmelidir. 9

13 Şekil 1 - Çakma kazõklarda minimum kazõk aralõklarõ Şekil 2 -Çakma kazõklarda kazõk ucunun altõnda bulunmasõ gerekli minimum taşõyõcõ zemin kalõnlõklarõ. 10

14 11

15 12

16 13

17 Bu Standard Metninde Atõf Yapõlan Diğer Türk Standardlarõ Numarasõ Tarihi TS 343 Ekim 1977 TS 346 Nisan 1976 TS 416 Kasõm 1976 TS 500 Temmuz 1975 TS 647 Kasõm 1979 TS 708 Nisan 1977 TS 1247 Ocak 1973 TS 1248 Nisan 1973 TS 1266 Mart 1973 TS 1900 Nisan 1975 TS 1997 Nisan 1975 TS 2169 Nisan 1976 TS 3167 Nisan 1978 TS 3233 Şubat 1979 TS 3440 Haziran