TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

Transkript

1 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS 795 Mart 2006 ICS PIRASA Leeks TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

2 Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

3 Ön söz Bu standard, Türk Standardları Enstitüsü nün Ziraat İhtisas Grubu nca TS 795 (1982) in revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 16 Mart 2006 tarihli toplantısında kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir. Bu standardın hazırlanmasında, milli ihtiyaç ve imkanlarımız ön planda olmak üzere, milletlerarası standardlar ve ekonomik ilişkilerimiz bulunan yabancı ülkelerin standardlarındaki esaslar da gözönünde bulundurularak; yarar görülen hallerde, olabilen yakınlık ve benzerliklerin sağlanmasına ve bu esasların, ülkemiz şartları ile bağdaştırılmasına çalışılmıştır. Bu standard son şeklini almadan önce; bilimsel kuruluşlar, üretici/ imalatçı ve tüketici durumundaki konunun ilgilileri ile gerekli işbirliği yapılmış ve alınan görüşlere göre olgunlaştırılmıştır. Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

4 İçindekiler 0 Giriş Kapsam Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar Tarifler Sınıflandırma ve özellikler Sınıflandırma Özellikler Boyut ve toleranslar Özellik, muayene ve madde numaraları Numune alma ve muayeneler Numune alma Muayeneler Değerlendirme Muayene raporu Piyasaya arz Bir örneklik Ambalâjlama İşaretleme Muhafaza ve taşıma Çeşitli hükümler... 5 Yararlanılan kaynaklar... 5

5 Pırasa 0 Giriş Bu standard, pırasanın tarifine, sınıflandırma ve özelliklerine, numune alma ve muayeneleri ile piyasaya arz şekline dairdir. 1 Kapsam Bu standard, Madde 3.1'de tanımlanan ve tüketiciye taze olarak arz olunan pırasayı kapsar. İşlenmiş pırasa ürünlerini kapsamaz. Kökleri tıraşlanmış, yeşil yaprak kısımları kısmen veya tamamen kesilmiş pırasalar işlenmiş pırasa sayılmazlar. 2 Atıf yapılan standardlar ve/veya dokümanlar Bu standardda diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır TS No Türkçe Adı İngilizce Adı TS ISO 874* Yaş Meyve ve Sebzeler Numune Alma Fresh fruits and vegetables - Sampling 3 Tarifler 3.1 Pırasa Lilliaceae familyasının Allium ampeloprasum (syn. Allium porrum L.) türüne giren kültür bitkisi. 3.2 Yabancı madde Pırasa içinde bulunan kum, taş, toprak, kabuk, yaprak, bitkisel parçalar, yabancı tohumlar gibi kendinden başka her türlü madde. 4 Sınıflandırma ve özellikler 4.1 Sınıflandırma Çeşitler Pırasalar: - Yazlık pırasa, - Kışlık pırasa (kara pırasa dahil) olmak üzere iki çeşittir. Diğer çeşitler kendi adları ve orijinleri belirtilerek piyasaya arz edilir Sınıflar Pırasa, kalite özelliklerine göre; - Sınıf I, - Sınıf II olmak üzere iki sınıfa ayrılır. 4.2 Özellikler Genel özellikler Bütün sınıflara giren pırasalar izin verilen toleransları dahil olmak üzere en az aşağıdaki özelliklerde olmalıdır: - Bütün, tam olmalı (yeşil yaprak kısımları ile köklerin kesilmesi hariç) 1), - Sağlam olmalı (çürüyerek ve kötüleşerek tüketime uygunsuz hâle gelenler ürünü etkilememeli), 1) Pırasaların beyaz kısımları Job adı altında ihraç edilebilir. 1

6 - Temiz olmalı (köklerinde toprak kalıntısı olmamalı, gözle görülebilir yabancı maddelerden arî olmalı), - Taze görünüşlü (solmuş veya sararmış yaprakları ayıklanmış) olmalı, - Böceklerden ve böcek zararlarından arî olmalı, - Tohuma kaçmamış olmalı, - Anormal dış rutubet ihtiva etmemeli (yıkanmış ise yeterince kurutulmuş olmalı), - Yabancı tat ve koku olmamalı dır. Pırasaların yapraklarının uç kısımları düzenli bir şeklide kesilmiş olmalıdır. Pırasanın gelişmesi ve durumu aşağıdaki özelliklere imkân verecek şekilde olmalıdır: - Elle dokunmaya ve taşınmaya dayanıklı olmalı, - Gideceği yere ulaştığında tatmin edici durum göstermeli dir Çeşit özellikleri Yazlık pırasalar Bu çeşit pırasaların yaprak rengi açık yeşildir. Bitkiler daha yumuşak dokulu, daha kısa ömürlü ve soğuklara daha hassastır. Yaprak ayası daha dar, yaprakları dik duruşludur. Yalancı gövde kışlık çeşitlere göre 2-3 kat daha uzun olup, çeşit özelliği ve yetiştirme şartlarına bağlı olarak 80 cm ye kadar çıkabilir. Bu gruba giren pırasa çeşitleri 8 ºC ilâ - 10 ºC da ölürler. Yalancı gövdenin gövde ile birleştiği kısımda soğan oluşturmaz alil bileşikleri yönünden daha fakirdirler (Örnek çeşit: İnegöl 92) Kışlık pırasalar Kışlık pırasaların yaprakları daha koyu yeşil renkli ve yaprak ayaları daha enlidir. Yazlık pırasalara göre yalancı gövde daha kısa ve daha kalındır. Bu çeşit pırasaların yalancı gövdesi 40 cm 45 cm uzunluğunda ve 3 cm 5 cm kalınlığındadır (kara pırasa 20 cm 25 cm uzunluğunda ve 5 cm 6 cm kalınlığındadır). Kışlık çeşitler yalancı gövdenin gövde ile birleştiği yerde hafif hafif soğan oluştururlar ve çok düşük sıcaklıklara dayanabilirler (Örnek çeşit: Kartal) Sınıf özellikleri Sınıf I Bu sınıfa iyi kalitedeki pırasalar girer. Bunlar, çeşidinin veya ticarî tipinin özelliklerini taşımalıdır. Bu sınıftaki pırasaların beyaz kısımlarının uzunluğu, tüm uzunluğunun en az üçte biri veya başından yaprakların gövdeden açıldıkları yere kadar olan bölümün en az yarısı kadar olmalıdır. Ancak, erkenci çeşitlerde yeşilimsi beyaz kısmının uzunluğu en az tüm uzunluğun dörte biri veya başından yaprakların gövdeden açıldıkları yere kadar olan bölümün en az üçte biri kadar olmalıdır. Ürünün genel görünümü ve dış görünüşünde ambalâj içindeki sunumunu ve kalitesini etkilemeyecek çok hafif yüzeysel kusurlar aşağıda verilmiştir: - Hafif yüzeysel kusurlar, - Yapraklarda tripsden kaynaklanan ve başka yerde bulunmayan hafif hasarlar, - Sap üzerinde hafif toprak izleri bulunabilir Sınıf II Bu sınıfa kalitesinden dolayı Sınıf I e giremeyen pırasalar girer. Bunlar genel özellikleri karşılamalıdır. Bu sınıftaki pırasaların beyaz kısımlarının uzunluğu, bütün uzunluğunun en az dörtte biri veya başından yaprakların gövdeden açıldıkları yere kadar olan bölümün en az üçte biri kadar olmalıdır. Ürünün genel görünümünü etkilemeyecek, ambalâj içindeki sunumunu ve kalitesini etkilemeyecek çok hafif yüzeysel kusurlar aşağıda verilmiştir: - Başından yaprakların gövdeden açıldıkları yere kadar olan bölüm ile ilişik olmak şartıyla yumuşak çiçek açmış bitki sapı, - Tripsden ve yapraklardaki hafif pas izinden kaynaklanan ve başka yerde bulunmayan hafif yara ve hasarlar, - Hafif renk kusurları, - Sap üzerinde toprak izleri bulunabilir. 2

7 4.2.4 Boylama özellikleri Pırasada boylama, baş kısmındaki şişkinliğin hemen üzerindeki uzunluk eksenine uygun açıda ölçülen çap ile yapılır. Erkenci çeşitler için çap en az 8 mm, diğer çeşitler için 10 mm dir. Sınıf I için aynı ambalâj veya demet içindeki en büyük pırasanın çapı, en küçük pırasanın çapının 2 katından daha fazla olmamalıdır. Kalite ve boylama açısından tolerans her ambalâja; ambalâjsız sunulan pırasalar için de, her demete göre belirlenir (belirtilen sınıfın özelliklerini taşımayan ürünler için). 4.3 Boyut ve toleranslar Sınıf toleransları Sınıf I Bu sınıfa, erkenci çeşitler için başından yaprakların gövdeden açıldıkları yere kadar olan kısma birleşik bir yumuşak çiçek açmış bitki sapı bulunduran pırasalardan kütlece veya sayıca % 10 ve başka nedenlerle sınıfın özelliklerini karşılamayan ancak Sınıf II nin özelliklerini karşılayan (Sınıf II nin toleransı hariç) pırasalardan kütlece veya sayıca % 10 a kadar karışma kabul edilmektedir Sınıf II Bu sınıfa, genel özelliklere ve sınıfın özelliklerine uymayan pırasalardan kütlece veya sayıca % 10 a kadar karışma kabul edilmektedir (çürüme, kötüleşme ve yara izi ile tüketime uygunsuz haldeki ürünler hariç) Boy toleransları Bütün sınıflarda, istenilen en az çapa sahip olmayan (Sınıf I için bir örnek olmayan) pırasalardan kütlece ve sayıca % 10 a kadar karışma kabul edilmektedir. 4.4 Özellik, muayene ve madde numaraları Bu standardda verilen özellikler ile bunların özellik, muayene ve madde numaraları Çizelge 1'de verilmiştir. Çizelge 1 Özellik, muayene ve madde numaraları Özellik Özellik Madde No Muayene Madde No Genel özellikler Çeşit özellikleri Sınıf özellikleri Boy özellikleri Boyut ve toleranslar Piyasaya arz Numune alma ve muayeneler 5.1 Numune alma Numune partiden alınır. Sınıfı, çeşidi, boyutu ve ambalâjları aynı olup bir defada muayeneye sunulan pırasalar bir parti sayılır. Numune TS ISO 874 e göre alınır. 3

8 5.2 Muayeneler Ambalâjın muayenesi Ambalâj ve ambalâj malzemesinin muayenesi gözle ve elle incelenerek yapılır. Sonucun Madde 6'e uygun olup olmadığına bakılır Ürünün muayenesi Pırasa muayenesi gözle ve elle incelenerek, koklanarak, tadılarak, tartılarak, ölçülerek yapılır. Sonuçların Madde 4.2 ye uygun olup olmadığına bakılır. 5.3 Değerlendirme Muayene sonuçlarının her biri standarda uygunsa parti standarda uygun sayılır. 5.4 Muayene raporu Muayene raporunda en az aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır: Firmanın adı ve adresi, Muayenenin yapıldığı yerin adı, Muayeneyi yapanın ve/veya raporu imzalayan yetkililerin adları, görev ve meslekleri, Numunenin alındığı tarih ile muayene tarihi, Numunenin tanıtılması, Muayenelerde uygulanan standardların numaraları, Sonuçların değerlendirilmesi, Muayene sonuçlarını değiştirebilecek faktörlerin mahsurlarını gidermek üzere alınan tedbirler, Uygulanan muayene metotlarında belirtilmeyen veya mecburî görülmeyen fakat muayenede yer almış olan işlemler, Standarda uygun olup olmadığı, Rapora ait seri numarası ve tarih her sayfanın numarası ve toplam sayfa sayısı. 6 Piyasaya arz Pırasalar piyasaya ambalâjlı veya demet halinde dökme olarak arz edilir. Pırasalar ambalâjlara demet halinde bağlanmış olarak veya dökme şeklinde yerleştirilebilirler. 6.1 Bir örneklik Her ambalâjdaki pırasalar çeşit, sınıf ve boy bakımından bir örnek olmalıdır. Ambalâjın gözle görülebilir kısmındaki her pırasa, ambalâjdaki ürünü tam olarak temsil etmelidir. Ambalâjın görünen kısmındaki durum, bütün ambalâj için geçerli olmalı; ambalâjın üstünde ve alt kısmında aynı görünüm ve kaliteye sahip olmalıdır. 6.2 Ambalâjlama Ambalâjlar taşıma sırasında bitkilerin korunmasını sağlayacak, insan sağlığına zarar vermeyecek şekilde ahşap, kağıt, plâstik veya diğer uygun bir malzemelerden yapılmış olmalıdır. Ambalâj olarak kullanılacak malzeme; yeni, temiz, ürünün haricî ve dâhilî zarar görmesini önleyecek kalitede olmalıdır. Pırasa dolu ambalâjlar ürünü muhafaza edecek şekilde düzenlenmelidir. Ambalâjların yapımında kullanılan her çeşit malzeme insan sağlığına zararsız, yeni, temiz ve kuru olmalıdır. Ambalajlamada kullanılan kâğıt, pul gibi malzemelerin baskısı, etiketlenmesi zehirli olmayan mürekkeple ve tutkalla yapılmalıdır. Ambalâjlar her türlü yabancı maddeden arî olmalı, rutubet ve koku çeken malzemeden yapılmamalıdır. 4

9 6.3 İşaretleme Pırasalar üzerine aşağıdaki bilgiler okunaklı olarak, silinmeyecek ve bozulmayacak şekilde yazılmalı ve basılmalıdır: Firmanın ticarî unvanı ve adresi veya kısa adı ve adresi veya tescilli markası, Bu standardın işaret ve numarası (TS 795), Malın adı (Pırasa), Parti, seri veya kod numaralarından en az biri, Çeşidi (erkenci olup olmadığı), Sınıfı, Boyu (boylanmış ise), Demet adedi (demet halinde ise), Kütlesi, en az (g, kg), Ürünün üretildiği bölge ya da yöre ismi (isteğe bağlı), Büyük ambalâjlardaki küçük tüketici ambalâjlarının sayısı ve kütlesi (isteğe bağlı). Gerektiğinde bu bilgiler Türkçe nin yanı sıra yabancı dilde de yazılabilir. Bu bilgilerin dışında reklam olarak ambalâjın içindekilere aykırı, yanıltıcı olmamak kaydıyla başka yazı, resim ve etiketler sağlığa zararsız maddelerle yazılmalı veya yapılmalı, yapıştırılmalıdır. 6.4 Muhafaza ve taşıma Pırasa 5ºC ilâ 10 ºC sıcaklıkta, % 80 ilâ % 90 bağıl nemde 15 güne kadar muhafaza edilebilir. Pırasa ve içinde pırasa bulunan ambalâjlar işleme yerlerinde, depolarda ve taşıtlarda kötü koku yayan ve bunları kirleten maddelerle bir arada bulundurulmamalıdır. İçinde pırasa bulunan ambalâjlar gölgede tutulmalı çiğ, yağmur ve güneş altında veya dondurucu soğuklarda bırakılmamalı ve bu şartlarda yüklenip boşaltılmamalıdır. İçinde pırasa bulunan ambalâjların gemilere vinçle yükleme boşaltma işlerinde paletler kullanılabilir. 7 Çeşitli hükümler Üretici bu standarda uygun olarak ürettiğini beyan ettiği pırasa için istenildiğinde standarda uygunluk belgesi vermek veya göstermek zorundadır. Bu beyannamede satış konusu olan pırasanın; Madde 4'deki özelliklere uygun olduğunu, Madde 5'deki muayene ve deneylerin yapılmış ve uygun sonuç alınmış bulunduğunun belirtilmesi gerekir. Malın standarda uygun çıkması halinde ihracatçıya verilecek Kontrol Belgesi nin geçerlilik süresi 7 gündür. Yararlanılan kaynaklar - KÜTEVİN, Z., TÜRKEŞ, T., Sebzecilik, İstanbul, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Yayınları, Sebze Yetiştiriciliği, Ankara, UN/ECE Standard FFV 21, Brewster, J. L., Onions and Other Vegatable Allicems, CAB International, Wallingford Oxon Oxlo 8 DE, UK. - Vural, H.; Eşiyok, D.; Duman, İ., Kültüe Sebzeleri (Sebze Yetiştirme), Ege Üniversitesi Basımevi, Bornova, İzmir. 5