YÜKSEK KRETL ÜSTYAPILI EVL DALGAKIRANLARDA HAF F KRET BLOKLARI KULLANIMININ DENEYSEL NCELENMES

Transkript

1 7. Kõyõ Mühendisli i Sempozyumu YÜKSEK KRETL ÜSTYAPILI EVL DALGAKIRANLARDA HAF F KRET BLOKLARI KULLANIMININ DENEYSEL NCELENMES M. Adil AKGÜL 1, Prof. Dr. M. Sedat KABDA LI 1,2, Necati AYHAN 3 1 stanbul Teknik Üniversitesi, n aat Müh. Bölümü, Hidrolik Laboratuvarõ, Maslak, stanbul - Tel: Faks: E-posta: akgulme@itu.edu.tr 2 E-posta: kabdaslis@itu.edu.tr 3 2ER Mü avirlik Proje Kontrolluk ve Ticaret A.. Kayõ da õ Cad. Poyraz Sk. Sadõko lu Merkezi K:2 D: Hasanpa a, Kadõköy- stanbul - Tel: Faks: E-posta: 2er@2er.com.tr Özet Dalga a mayacak biçimde boyutlandõrõlan bir evli ve üstyapõlõ dalgakõranõn kronman duvarõ ve zõrh tabakasõ arasõnda kalan bölgede, zõrh tabaka bloklarõ yerine daha haþ f koruma bloklarõnõn kullanõlabilirli i deneysel olarak incelenmi tir. Bu amaçla kurulan iki boyutlu Þ ziksel modelde, tetrapod zõrh tabaka ile kronman duvarõ arasõna tabii ta koruma bloklarõ yerle tirilmi ve düzenli ve düzensiz dalgalar etkisinde farklõ kret kotlarõ test edilerek tõrmanma yüksekli i/kret kotu parametresine ba lõ olarak hasarõn de i imi incelenmi tir. Deney sonuçlarõ, haþ f bloklarõn dalga tõrmanmasõ kret kotunu a ana dek dü ük hasarla görevini sürdürdü ünü göstermi tir. AN EXPERIMENTAL STUDY OF ABOUT THE USAGE OF LIGHTER ARMOUR UNITS AT THE CREST OF A MOUND BREAKWATER WITH SUPERSTRUCTURE Abstract An experimental study has been conducted to investigate the stability of lighter armour units, which are installed -as a replacement to the main armour units- between the main armour layer and the crown wall of a high-crested breakwater. A two-dimensional physical model has been built, where natural rock blocks are installed to the region bordered by the crown wall and the tetrapod armour layer. Under both regular and irregular waves, the damage ratio at the lighter blocks has been inspected, and the variation of damage with respect to the runup height/crest height ratio has been evaluated. The test results indicate that such an application of lighter units can perform with an acceptable damage ratio, as long as the wave runup does not exceed the crest elevation. Anahtar Kelimeler: evli dalgakõran, stabilite, dalga tõrmanmasõ

2 Kõyõ Mühendisli i Sempozyumu Giri evli dalgakõranlar, yurdumuzda yaygõn olarak in a edilen kõyõ koruma yapõlarõdõr. Bu yapõlarõn maliyetinin önemli bir bölümünü, zõrh tabakasõ olarak adlandõrõlan ve dalga etkisine kütlesi ve biçim özellikleri ile kar õ koyan elemanlarõn imalatõ ve yerle tirilmesi olu turmaktadõr. Zõrh tabaka malzemesi olarak tabii kaya kullanõmõ, antiye sahasõna yakõn civardaki ta ocaklarõnõn verebilece i azami ta boyutu ile sõnõrlõdõr. Buna ek olarak, ocaktan elde edilen ta larõn, antiyeye nakil edilebilir boyutlarda olmasõ da ikinci bir boyut sõnõrlamasõ getirmektedir. Koruma blo u a õrlõklarõnõn ocak ta õ ile kar õlanamadõ õ durumlarda suni koruma bloklarõ kullanõmõna gidilmektedir. Genellikle donatõsõz betondan in a edilen suni bloklar, betonun birim hacim a õrlõ õnõn ocak ta õndan daha dü ük olmasõna ra men, kalõp geometrisi ve yerle tirme özelliklerine ba lõ olarak ocak ta õna kõyasla daha yüksek stabiliteye sahiptirler. Ancak, pek çok durumda suni bloklarõn birim in a maliyeti, ocak ta õ ile kõyaslandõ õnda daha yüksek olmaktadõr. Günümüzde, gerek deniz ta õtlarõnõn boyutlarõndaki büyüme, gerekse tarama maliyetini azaltmak amacõ ile, limanlar eskiye nazaran daha derin sularda in a edilmektedir. Yapõlarõn daha büyük su derinliklerinde in a edilmesi ise yapõlara etkiyecek dalga kuvvetlerinde artõ a sebep olmaktadõr. Yurdumuzda, özellikle Karadeniz ve Akdeniz kõyõlarõnda in a edilmesi gereken kõyõ yapõlarõnda yüksek dalga kuvvetlerinin husule gelmesi, dizayn a amasõnda çalõ an bir mühendisin pek çok durumda elde edilebilir ocak ta õnõn yetersiz olmasõna istinaden beton zõrh ünitelerine ba vurmasõna sebep olmaktadõr. Bu kapsamda yurdumuzda en yaygõn kullanõlan yapay koruma bloklarõnõn tetrapod, küp ve antifer tipleri oldu u gözlemlenmektedir. Kõyõ koruma yapõsõnõn arkasõnda kalan alan için öngörülen korunma mertebesi, yapõnõn kret kotunu belirleyen en önemli unsurdur. Özellikle yapõnõn iç cephesinin yana ma/ba lama yeri, stok sahasõ veya imalat alanõ gibi belli bir amaçla kullanõma sunuldu u kõyõ tesislerinde dalgakõranlarõn dalga a masõnõ engelleyecek kret kotlarõna sahip olmasõ istenmektedir. Klasik dalgakõran tasarõmõnda, zõrh tabakanõn sakin su seviyesinin en az belirgin dalga yüksekli inin (H S ) iki katõ kadar altõndan krete kadar uzatõlmasõ, kret bölgesinde ise minimum üç blok çapõ kadar bir geni li i kapatmasõ önerilmektedir (CEM, 2003; SPM, 1984). Bu önerilerden, özellikle kret geni li inin en az üç zõrh tabaka blok çapõ kadar olmasõ, üstyapõsõz dalgakõranlar için geçerli olup bu tip yapõlarõn dalga a masõna maruz kalmalarõ durumunda hayati önem ta õmaktadõr. Dalga a masõna izin veren bir yapõda, a an su kütlesinin kret üzerinde olu turaca õ akõm hõzlarõ kret bloklarõnõ korunmu bölgeye do ru itmek e iliminde olacaktõr. Bundan daha riskli bir durum ise, alçak kretli yapõlarda dalganõn kret üzerinde kõrõlmasõ ve özellikle kõvrõlarak kõrõlma sõrasõnda olu an jetin yapõ kretini vurmasõ olarak tanõmlanabilir (SPM,1984). A maya izin verilecek biçimde dizayn edilen kesitlerde ve özellikle batõk dalgakõranlarda, stabilite açõsõndan en kritik bölgelerin yapõ kreti ve korunmu bölge tarafõndaki ev oldu u pek çok ara tõrmacõ tarafõndan bildirilmektedir (Vidal, 1992). Kronman duvarõ bulunan dalgakõranlar için ise, kret bölgesine dair net bir dizayn kriteri bulunmamakta ve uygulamada pek çok proje bu bölgede farklõlõklar göstermektedir. Uygulamada genel e ilim, zõrh tabakanõn kronman duvarõna yaslanmasõ biçimindedir. Bununla beraber, zõrh tabaka üzerinde dalga etkisinden kaynaklanan kuvvetlerin kökeni incelendi inde, özellikle dalga a masõna izin verilmeyecek kret kotlarõ ile tasarlanan kesitlerde, zõrh tabakanõn krete kadar uzatõlmasõna gerek olmayaca õ kanõsõna varõlabilir. Bruun (1985), dalga kuvvetlerinin, yapõ üzerinde dalga kõrõlmasõ ve dalga tõrmanmasõ ile dalga çekilmesi sõrasõnda meydana gelen kaldõrma ve sürükleme kuvvetlerinden olu tu unu belirtmi tir. Bu kuvvetler incelendi inde, dalga kõrõlmasõ etkisinin, kõrõlma türü ve geri çekilme hareketine ba lõ olarak, sakin su seviyesinin dalga yüksekli i kadar altõnda ve üstünde görülebilece i; dalga tõrmanmasõ ve çekilmesinden kaynaklanacak kuvvetlerin de benzer ekilde akõm hõzlarõnõn maksimuma ula tõ õ sakin su seviyesi civarõnda en yüksek olaca õ ortaya çõkmaktadõr. Kret bölgesi ise, dalga kõrõlmasõ etkisinin dõ õnda kalmakta, ayrõca, tõrmanma ve geri çekilme hareketleri sõrasõnda akõm hõzlarõ ve debileri bu bölgede minimuma dü mektedir. Yukarõda belirtilen hususlar dikkate alõndõ õnda, kret kotu dalga a masõna izin vermeyecek yüksekliklerde tasarlanan kõyõ koruma yapõlarõnda, krette ve krete yakõn bölgede daha dü ük

3 7. Kõyõ Mühendisli i Sempozyumu a õrlõkta malzemenin zõrh tabaka olarak kullanõlabilece i dü ünülmektedir. Bu suretle, toplam gerekli suni blok sayõsõ azaltõlarak, ocak ta õndan yapõlacak ikame anro man ile ekonomi sa lanabilir. Ayrõca, suni bloklarõn gerektirece i kür ve elleçleme süreleri de azaltõlarak imalat hõzõ da nispeten arttõrõlabilir. Kret civarõnda haþ f bloklarõn kullanõlmasõ, dalga a masõ durumunda, kret üzerinde olu an korunmu bölge istikametindeki dalga tõrmanmasõ kökenli akõmõn yarataca õ itki kuvvetlerinin burada kullanõlacak olasõ haþ f bloklarõ korunmu bölgeye do ru sürüklemesi ihtimalini do uracaktõr. Bu risk dikkate alõndõ õnda, söz konusu yüksek kretli ve üstyapõlõ dalgakõranda kronman duvarõ, bloklarõn iç cephesinde bir kalkan vazifesi görmek suretiyle yukarõda tasvir edilen sürüklemeyi engelleyici nitelikte olacaktõr. Bununla beraber, kronman duvarõ, ev üzerinde tõrmanan jet için de bir engel olu turacak ve cidarõndaki akõmõ yukarõ do ru yönlendirerek hemen önündeki bloklara ilave bir kaldõrma kuvvetinin etkimesine de sebep olabilecektir. Yukarõda belirtilen bilgi ve bulgulardan yola çõkõlarak, zõrh tabaka ile kronman duvarõ arasõnda daha haþ f bloklar kullanõlmasõ durumunda söz konusu bloklarõn stabilitesine dair bir inceleme gerçekle tirilmi tir. Fiziksel model testleri baz alõnarak yürütülen bu deneysel çalõ mada, 2ER tarafõndan tasarlanan Eren Enerji ve Da õtõm A.. ne ait olan Muslu Limanõ kesitlerinden yola çõkõlmõ ve çalõ ma geni letilerek kret kotuna ba lõ olarak anro man bloklarõnõn stabilitesi incelenmi tir. Bu tebli kapsamõnda gerçekle tirilen deneysel çalõ mada, söz konusu haþ f bloklarõn ön ve arka cephelerinden sõrasõ ile zõrh tabaka ve kronman duvarõ ile çerçevelendi i bir konþ gürasyon iki boyutlu Þ ziksel model deneyleri altõnda etüd edilmi tir ( ekil 1). Deneysel Çalõ ma Dalga Kanalõ Deneyler, TÜ n aat Fakültesi Hidrolik Laboratuarõnda bulunan m uzunluk, 1.00 m derinlik ve 0.98 m geni li indeki dalga kanalõnda gerçekle tirilmi tir. Kanalda hidrolik bir piston yardõmõ ile çalõ an ß ap tipinde bir dalga üreteci mevcut olup dalga serileri bilgisayar üzerinden tanõmlanarak bir A/D dönü türücü marifetiyle üretece iletilmektedir. Bu sistem yardõmõ ile düzenli ve düzensiz dalga serilerinin üretimi mümkün olmaktadõr. Kanalõn ölçeksiz bir boykesiti ekil 1 de verilmi tir. ekil 1. Deney kanalõnõn görünü ü ve ölçüm ekipmanõnõn yerle imi (ölçeksizdir). Dalgakõran Modeli Testlere tabii tutulan dalgakõran modeli, Muslu Limanõ kesitleri dikkate alõnarak hazõrlanmõ ve daha sonra ara tõrma kapsamõnõ geni letmek amacõ ile modiþ ye edilmi tir. 1:1.5 ev e imli tetrapod zõrh tabakasõ ile korunan kesitte, tetrapod tabakasõ ile kronman duvarõ arasõnda kalan bölgeye 2-3 sõra geni li inde ve 4 sõra yüksekli inde ta anro man yerle tirilmi tir. Kesitin boyutsuzla tõrõlmõ ölçüleri ekil 2 de verilmi ; kesitte kullanõlan malzemelere dair geometrik bilgiler Tablo 1 de sunulmu tur. Tetrapodlar, laboratuar ortamõnda hazõrlanan kalõplar yardõmõ ile betondan imal edilmi ler ve %50 porozite dikkate alõnarak yerle tirilmi lerdir. Kronman duvarõ ile tetrapod tabakasõ arasõna yerle tirilen ta lar el ile tartõlarak seçilmi ve %30 porozite ile yerle tirilmi tir. Uygulamaya dair kesidin boyutsuzla tõrõlmasõnda (Tablo 1) tetrapod boyutlarõ dikkate alõnmõ olup tabloda

4 Kõyõ Mühendisli i Sempozyumu belirtilen D n50 tetrapodlar için karakteristik yükseklik de il, nominal e de er küp blok çapõdõr: Beton ve tabii ta birim hacim a õrlõklarõ sõrasõ ile beton =2.40 t/m 3 ve ta =2.65 t/m 3 olarak alõnmõ tõr. Nominal medyan dane çaplarõ bu birim hacim a õrlõklar kullanõlarak elde edilmi tir. ekil 2. Deneylerde kullanõlan dalgakõran kesidi ve ba õl tabaka a õrlõklarõ. Kret kotunun boyutsuzla tõrõlmasõnda ise yine tetrapod nominal e de er küp blok çapõ kullanõlmõ tõr: Tablo 1. Modelde kullanõlan malzemeler, model ve prototip ölçekleri ve ba õl çap ve a õrlõklar. PROTOT P MODEL Ba õl Ba õl NO MALZEME W p W n50,p W n50,m D n50,m Çaplar [t] [t] [gr] [cm] A õrlõklar 1 TETRAPOD * KAYA KAYA KAYA OCAK ARTI I Veri Kayõt ve Analiz Sistemleri Dalga kayõtlarõnõn ölçümünde direnç tipi dalgaölçerlerden yararlanõlmõ tõr. Toplamda dört adet dalgaölçer kullanõlmõ olup veri alma frekansõ 25 Hz olarak seçilmi tir. Çalõ mada hasar, hareket eden blok sayõsõ dikkate alõnarak hesaplanmõ tõr. Bu amaçla, deneyler sõrasõnda bilþ il yapõlan gözlemlere ek olarak, dalgakõran modelini tepeden görecek biçimde yerle tirilen bir kameradan alõnan kayõtlardan faydalanõlmõ tõr. Deney Prosedürü Deneyler, su derinlikleri 58.0cm, 61.5cm, 64.5cm ve 67.5 cm olmak üzere dört farklõ kret yüksekli i için gerçekle tirilmi olup bunlar sõrasõ ile KonÞ gürasyon 1, KonÞ gürasyon 2, KonÞ gürasyon 3 ve KonÞ gürasyon 4 olarak belirtilmi tir.

5 7. Kõyõ Mühendisli i Sempozyumu Tablo 2. Test matrisi, dalga istatistikleri ve hasar oranlarõ. Dalga statistikleri Hareket Türü ve Hasar Test No. Dalga Tipi H S [cm] H 1/10 [cm] H max [cm] T 0 [s] Kon- Þ gürasyon Iribarren Sayõsõ ( ) Dönen Sallanan Yuvarlanan Hasar Oranõ [%] KonÞ g. 1 F d =4.41 KonÞ g. 2 F d =3.71 KonÞ g. 3 F d =3.12 KonÞ g. 4 F d = D.li D.li D.li D.li D.siz D.siz D.li D.li D.li D.li D.li D.siz D.siz D.siz D.siz D.siz D.siz D.siz D.li D.li D.li D.li D.li D.siz D.siz D.siz D.li D.li D.li D.li D.siz D.siz D.siz Deneyler, esas zõrh tabakasõ olan tetrapod bloklarõnõn hasar almayaca õ veya sõnõrlõ hasar alaca õ bir dalga aralõ õnda gerçekle tirilmi tir. Bu ko ullar altõnda, sadece tetrapodlar ile kronman duvarõ arasõna yerle tirilen kaya anro manõn stabilitesi incelenmi tir. Düzenli dalga serileri 300 er dalgadan, düzensiz dalga serileri ise 750 er dalgadan olu makta olup test matrisi ve dalga istatistikleri Tablo 2 de verilmi tir.

6 Kõyõ Mühendisli i Sempozyumu Deney Sonuçlarõnõn De erlendirilmesi Dalga kayõtlarõnõn analizi. Dalga kayõtlarõ zaman alanõnda analiz edilmi ; dalgaölçerlere ait kalibrasyon denklemleri yardõmõ ile su seviyesi-zaman graþ kleri elde edildikten sonra sõfõrõ kesme metodu uygulanarak tekil dalgalar ayõklanmõ ve dalga istatistikleri hesaplanmõ tõr. Hesaplanan dalga istatistikleri Tablo 2 de verilmi tir. Hasar oranlarõnõn tayini. Hasar ölçümlerinin elde edilmesinde literatürde pek çok farklõ metod kullanõlmaktadõr. Bunlarõn ba lõcalarõ, deforme olmu kesit alanõ üzerinden hasarõn tanõmlanmasõ (Hudson,1958; Broderick, 1983; Burcharth, 1992) ve hareket eden blok sayõsõnõn toplam blok sayõsõna oranõ (van der Meer, 1988); cinsinden hasar parametresinin belirlenmesi üzerine kuruludur. Bu çalõ mada, hasar oranlarõnõn hesaplanmasõnda, Ya cõ ve Kabda lõ (2003) tarafõndan önerilen hasar ba õntõsõ kullanõlmõ tõr. Bu ba õntõ, dalga etkisi altõnda gözlemlenen farklõ blok hareketlerinin stabiliteye etkilerine göre katsayõlarla çarpõlarak toplam hasarõn belirtilmesini öngörmektedir. Buna göre, blok hareketleri, sallanma, dönme ve yuvarlanma olarak üç farklõ grupta incelenmekte ve bu hareketlerin hasar oranõna etkileri a a õdaki gibi verilmektedir: Ele alõnan bölgede hasar, sadece en üst sõradaki blok sayõsõ dikkate alõnarak hesaplanmõ tõr. Stabilite Ba õntõlarõnõn Çõkartõlmasõ Raichlen (1975), evli dalgakõranlarda blok stabilitesine etki eden parametreleri a a õdaki gibi tanõmlamõ tõr: Denklemdeki ilk iki terim dalga yüksekli i ve periyodunu, h su derinli ini, 1/m taban e imini, s ve w sõrarõ ile kullanõlan koruma blo unun ve suyun yo unluklarõnõ, g yerçekimi ivmesini, W blok a õrlõ õnõ, ifade etmektedir. Bununla beraber, derinlik limiti nedeniyle kõrõlan dalgalarõn kapsam dõ õnda tutulmasõ dikkate alõnõrsa, 1/m taban e imi parametresi ve h yapõ önü su derinli i parametresi denklemden dü ecektir. Deneyler boyunca sabit tutulan Þ ziksel büyüklüklerin de etkisi çõkartõlõrsa denklem a a õdaki hali almaktadõr: Iribarren sayõsõnõn kõrõlma biçimine ve stabiliteye etkileri pek çok ara tõrmacõ tarafõndan belirtilmi tir (Günbak ve Bruun, 197; Losada, 1979). Benzer ekilde, stabilite denklemleri için yapõ kret kotunun boyutsuzla tõrõlmasõna dair de pek çok farklõ yakla õm bulunmaktadõr (Powell, 1985; van der Meer, 1990). Bununla beraber, incelenen bölgenin konumu dikkate alõnõrsa, bu bölgede husule gelecek olan kuvvetlerin kökeninin dalga tõrmanmasõ ile ili kili olacaklarõ dü ünülebilir. Bu nedenle, bu çalõ mada kret kotunun etkisi, rölatif tõrmanma yüksekli i parametresi ile verilecektir: Teorik tõrmanma yüksekliklerinin hesabõnda de Waal (1992) tarafõndan önerilen formülasyon kullanõlmõ tõr:

7 7. Kõyõ Mühendisli i Sempozyumu Burada, r, h ve sõrasõ ile pürüzlülük katsayõsõ, spektral düzeltme katsayõsõ ve açõ düzeltme katsayõlarõdõr. Çalõ mada yüzey pürüzlülük katsayõsõ van der Meer (2009) uyarõnda tetrapod zõrh tabakasõ için r =0.38 alõnmõ tõr, ayrõca dik dalgalar incelendi i için =1 olacaktõr. Spektral düzeltme katsayõsõ ise, ba õntõsõ ile hesaplanmõ olup düzensiz dalgalar için 1 e yakõn, düzensiz dalgalar için ise arasõnda de erler vermi tir. Her test için, Iribarren sayõlarõ a a õdaki ba õntõlar yardõmõ ile hesaplanmõ tõr: ekil 3. Düzenli dalgalar için rölatif tõrmanma yüksekli ine ba lõ olarak hasar oranõnõn de i imi. Hesaplanan Iribarren sayõlarõ Tablo 2 de verilmi tir. Tablodan da görülece i üzere, tüm dalga serileri için Irribaren sayõlarõ 2.02 ile 3.54 arasõnda de i mektedir. Bu durumda yapõ üzerinde dalganõn kõrõlma biçimleri kõvrõlarak kõrõlma (ing. plunging) ve dü erek kõrõlma (ing. collapsing) olarak belirmektedir ki deneyler sõrasõnda yapõlan gözlemler de bu de erleri do rulamaktadõr. Söz konusu kõrõlma türleri için dalga tõrmanma yüksekli i, do rudan dalga yüksekli inin bir fonksiyonu olmaktadõr (de Waal, 1992). Bu nedenle, tõrmanma yüksekli i yerine dalga yükseklikleri de stabilite graþ klerinin elde edilmesinde kullanõlabilir. Ancak, çalõ manõn daha geni bir dalga spektrumunu kapsayacak biçimde geni letilmesi ihtimali dikkate alõnarak graþ kler rölatif tõrmanma yüksekli ine ba lõ olarak verilecektir. Deneyler süresince yapõ topu u üzerinde minimum su derinli i 35 cm dir. Gönderilen dalgalar

8 Kõyõ Mühendisli i Sempozyumu dikkate alõndõ õnda bu de er, topu un varlõ õnõn tõrmanmaya etkisinin ihmal edilebilece ini göstermektedir (CEM, 2003). ekil 3 te, düzenli dalgalar için rölatif tõrmanma yüksekli ine ba lõ olarak hasar oranõnõn de- i imi gösterilmi tir. GraÞ k üzerinde, R u,r = 0.6 ve R u,r = 0.94 de erleri farklõ hasar durumlarõnõ ayõran ara de erler olarak görünmektedir. 0<R u,r <0.6 aralõ õnda kesitteki bloklarda hareket görülmemekte olup bu durum, dalga tõrmanmasõnõn krete eri memesinden kaynaklanmaktadõr. 0.6<R u,r <0.94 de erleri arasõnda ise tõrmanan dalgalar anro mana eri mekte ve nispeten serbest durumda olan ta larda sallanma hareketlerine sebep olmaktadõrlar. R u,r >0.94 durumunda ise dalga tõrmanmasõ anro manõn içinden krete kadar yükselmekte ve/veya kreti a makta olup bu durumda bloklarda dönme ve yuvarlanma hareketleri de gözlenmektedir. Buna ra men görülen hasar oranlarõ davranõ açõsõndan Hasar ba langõcõ sõnõrlarõ içinde kalmaktadõrlar. ekil 4. Düzensiz dalgalar için rölatif tõrmanma yüksekli ine ba lõ olarak hasar oranõnõn de i- imi. ekil 4 te, düzensiz dalgalar ile yapõlan testlerden elde edilen hasar oranlarõnõn rölatif tõrmanma yüksekli i ile de i imi görülmektedir. Diyagramdan görülece i üzere, rölatif tõrmanma yüksekli- inin 0.80 de erine ula masõna kadar kesitteki hasar sadece sallanma hareketlerinden meydana gelmektedir. Bu de erin üzerinde yuvarlanma hareketleri ba lamaka; 1.00 de erinin üzerine çõkõldõ õnda ise deplasmanlar görülmekte ve hasar olu maktadõr. Sonuç ve Öneriler Yüksek kretli üstyapõlõ dalgakõranlarda, kronman duvarõ ile zõrh tabaka arasõnda haþ f blok kullanõmõ ve bu bloklarõn stabilitesi deneysel olarak incelenmi tir. Kurulan Þ ziksel modelde zõrh tabaka olarak tetrapod üniteleri, haþ f blok olarak ise tabii ta kullanõlarak düzenli ve düzensiz dalga serileri etkisinde kret bloklarõnõn stabilitesine dair rölatif kret yüksekli i parametresine ba lõ graþ kler elde edilmi tir. Gerçek deniz durumunu daha iyi betimleyen düzensiz dalgalarla yapõlan testler dikkate alõndõ- õnda, rölatif tõrmanma yüksekli inin 1 ve altõnda kaldõ õ durumlarda, haþ f bloklarda görülecek hasarõn kabul edilebilir mertebelerde oldu u görülmü tür. Buna ba lõ olarak, kret kotu dalga a masõna engel olacak biçimde tasarlanan evli dalgakõranlarda, çalõ mada ele alõnan biçimde bir kesit uygulamasõnõn güvenle gerçekle tirilebilece i söylenebilir. Bu amaçla ve kõrõlmayan

9 7. Kõyõ Mühendisli i Sempozyumu dalgalar için elde edilen sonuçlar boyutsuzla tõrõlarak tipik bir dizayn kesiti ekil 2 de gösterilmi ve boyutsuzla tõrõlmõ blok büyüklükleri Tablo 1 de verilmi tir. Gerçekle tirilen Þ ziksel model deneylerinin geçerlilik sõnõrlarõ Denklem 12a,12b ve 12c ile belirtilmi tir: Rölatif tõrmanma yüksekli i de erlerinin 1.00 ve altõnda oldu u durumlarda, hasar oranõnda nispeten bir saçõlma oldu u görülmekle beraber, bu saçõlmanõn a õrlõklõ olarak sallanma hareketlerinden kaynaklandõ õ gözlemlenmi tir. Bloklarõn özenli (kenetlenerek) yerle tirilmesi durumunda sallanma hareketlerinin de azalmasõ beklenmektedir. Kõyõ ve deniz yapõlarõnõn dizaynõnda, deniz ortamõnõn barõndõrdõ õ belirsizlik ve rastgeleli e istinaden uzunca bir süredir kabul edilmi bir yakla õm olan klasik yapõ tasarõmõnõn ekonomik açõdan pek çok ara tõrmacõ tarafõndan irdelendi i günümüzde, bu çalõ mada ele alõnan metod ile az da olsa ekonomi sa lamak mümkün olacaktõr. Bununla beraber, tasarõmõn ba arõlõ bir ekilde i levini yerine getirebilmesi için, uygulama bölgesine ait dalga iklimi ve fõrtõna özelliklerinin iyi bilinmesi gerekmektedir. Bu kapsamda ülkemizde dalga ölçümleri ve fõrtõna kayõtlarõ açõsõndan büyük bir eksik bulunmaktadõr. Klasik ekstrem dalga iklimi çalõ malarõ ve elde edilen sonuçlarõn muhtelif dalga spektrumlarõna uymasõ kabullerinin pek ço u arazi verileri ile test edilmemi tir. Bu nedenlerden ötürü, daha özel tasarõmlarõn geli tirilmesi ve uygulanmasõ için arazi dalga verilerinin temini, incelenmesi ve de erlendirilmesi hayati önem ta õmaktadõr. Kaynaklar Broderick, L.L. Riprap stability-a progress report Proceedings of Coastal Structures 83, ASCE, pp , Bruun, P., ve Günbak, A.R., New design principles for rubble mound structures, Proceedings of the 15th International Conference on Coastal Engineering, ASCE, Vol. 3, pp , Bruun, P. Design and construction of mounds for breakwaters and coastal protection. Elsevier Publishing, Amsterdam, Hollanda, Burcharth, H.F., ve Liu, Z. Design of dolos armour units. Proceedings of the 23rd International Conference on Coastal Engineering, ASCE, Vol. 1, pp , Coastal Engineering Research Center (U.S.) Shore protection manual / U.S. Army Coastal Engineering Research Center, Washington, ABD, de Waal J.P. ve van der Meer, J.W. Wave run-up and overtopping on coastal structures. Proceedings of the 23rd International Conference on Coastal Engineering, ASCE, Vol. 2, pp , Hudson, R.Y. Design of quarry-stone cover layers for rubble-mound breakwaters; hydraulic laboratory investigation. RR 2-2, U.S. Army Engineer WES, Vicksburg, MS, ABD, Losada, M.A. ve Gimenez-Curto, L.A., The joint effect of wave height and period on the stability of rubble-mound breakwaters using Iribarren s number, Coastal Engineering (3), Powell, K.A. ve Allsop, N.W. Low-crest breakwaters, hydraulic performance and stability Rapor No. SR57, HR Wallingford, ngiltere, Raichlen, F. The effect of waves on rubble-mound structures. Annual Review of Fluid Mechanics Vol.7, pp , U.S. Army Corps of Engineers. Coastal Engineering Manual. Engineer Manual , U.S. Army Corps of Engineers, Washington, D.C. (in 6 volumes), ABD, 2002.

10 Kõyõ Mühendisli i Sempozyumu van der Meer, J.W. Rock slopes and gravel beaches under wave attack. Doktora tezi, Delft University of Technology, Hollanda, van der Meer, J.W. ve Pilarczyk, K.W. Stability of low-crested and reef breakwaters. Proceedings of the 22nd International Conference on Coastal Engineering, ASCE, Vol. 2, pp , van der Meer, J.W., Verhaeghe, H., Steendam, G.J. The new wave overtopping database for coastal structures. Coastal Engineering, (56), , Vidal, C., Losada, M.A., Medina, R., Mansard, E.P.D., Gomez-Pina, G. A universal analysis for the stability of both low-crested and submerged breakwaters. Proceedings of the 23rd International Conference on Coastal Engineering, ASCE, Vol. 2, pp , Ya cõ, O. ve Kabda lõ, S. Alternative placement technique for antifer blocks used on breakwaters. Ocean Engineering, (30), , 2003.