LİSE ÖĞRENCİLERİNİN FACEBOOK BAĞIMLILIKLARI VE KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNİN DEMOGRAFİK DEĞİŞKENLERE GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 59, p , Autumn I 2017 Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date LİSE ÖĞRENCİLERİNİN FACEBOOK BAĞIMLILIKLARI VE KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNİN DEMOGRAFİK DEĞİŞKENLERE GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI FACEBOOK ADDICTION OF HIGH SCHOOL STUDENTS AND COMPARISON OF THEIR PERSONAL CHARACTERISTICS IN TERMS OF THE DEMOGRAPHICAL VARIABLES Yrd. Doç. Dr. Derya Alimanoğlu Yemişçi ORCID ID: orcid.org/ Uşak Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öz Yapılan bu araştırmada lise öğrencilerinin kişilik özellikleri ile Facebook bağımlılık düzeylerinin bazı demografik değişkenlere göre incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmaya 133 kız ve 114 erkek olmak üzere toplam 247 lise öğrencisi dâhil edilmiştir. Araştırmaya katılan lise öğrencilerinin kişilik özelliklerinin tespit edilmesinde On- Maddeli Kişilik Ölçeği, Facebook bağımlılık düzeylerinin tespit edilmesinde ise Facebook Bağımlılığı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen verilerin istatistiksel analizlerinde SPSS 22.0 veri analiz programında Kruskal Wallis H testi, Mann Whitney U testi ve Spearman Korelasyon analizinden yararlanılmıştır. Araştırmanın sonunda katılımcıların dışadönüklük, duygusal dengesizlik, deneyime açıklık, sorumluluk ve yumuşak başlılık kişilik özelliklerinin orta düzeyde olduğu, Facebook bağımlılıklarının ise düşük düzeyde olduğu tesit edilmiştir. Demografik değişkenler açısından ele alındığı zaman lise öğrencilerinin kişilik özelliklerinin cinsiyet ve cihaz kullanma sayılarına göre istatistiksel açıdan anlamlı farklılık gösterdiği (p<0.05), buna karşılık kişilik özelliklerinin yaş grubu ve spor yapma durumu değişkenlerine göre istatistiksel açıdan anlamlı farklılık göstermediği sonucuna ulaşılmıştır (>0.05). Facebook bağımlılık düzeyine ilişkin bulgular değerlendirildiği zaman katılımcıların Facebook bağımlılık düzeylerinin cinsiyet değişkenine göre istatistiksel açıdan anlamlı farklılık gösterdiği (p<0.05), buna karşılık Facebook bağımlılık düzeyinin yaş grubu, spor yapma durumu ve cihaz kullanma sayısı değişkenlerine göre istatistiksel açıdan anlamlı farklılık göstermediği sonucuna ulaşılmıştır (p>0.05). Bunun yanında lise öğrencilerinin kişilik özellikleri ile Facebook bağımlılıkları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki bulunmadığı tespit edilmiştir (p>0.05). Sonuç olarak lise öğrencilerinde demografik değişkenlerin kişilik özellikleri ve

2 298 Derya Alimanoğlu Yemişçi Facebook bağımlılığı üzerinde kısmen etkili olduğu, buna karşılık kişilik özelliklerinin Facebook bağımlılığı üzerinde önemli bir belirleyici olmadığı söylenebilir. Anahtar Kelimeler: Facebook Bağımlılığı, Kişilik Özellikleri, Lise Öğrencileri Abstract In this research, it is aimed to examine the Facebook addiction level of high school students according to the demographical variables together with their personality characteristics. 133 female and 114 male high school students,247 in total, were included in this study. 10-Item Personality Scale was used to define the personal characteristics of high school students and Facebook Addiction Scale was implemented in order to determine their Facebook addiction level. Mann Whitney U test, Kruskal Wallis H test and Spearman Correlation analysis were used on SPSS 22.0 for the statistical analysis of the data. At the end of the study, it is found out that extroversion, emotional imbalance, openness for experience, responsibility and amiability characteristics of the participants are at the mid-level whereas their Facebook addictions are at the low level. When taken into consideration under the light of demographical variables; it is determined that personal characteristics of the high school students demonstrate a meaningful statistical differentiation according to the gender and number of devices they use (p<0.05), but personal characteristics display no meaningful statistical differentiation in terms of age and sports activities variables (p>0.05). When the findings related with Facebook addiction are evaluated, it is observed that participants Facebook addiction levels show meaningful statistical differentiation in terms of gender vraiable (p<0.05), whilst not displaying any meaningful statistical differentiation according to the variables of age, sports activities and number of devices used (p>0.05). Additionally, it was observed that there was no statistical meaningful relation between the personal characteristics of high school students and Facebook addictions (p>0.05). Consequently, demographic variables have a partial impact on the personal characteristics and Facebook addiction of high school students, but on the other hand personal characteristics are not crucially deterministic for Facebook addiction. Keywords : Facebook Addiction, Personal Characteristics, High School Students GİRİŞ İnsanların kendilerinden kaynaklanan tutarlı davranış kalıpları kişilik şeklinde tanımlanmaktadır (Burger, 2006: 23). Kişilik özelliği insanları diğer bireylerden ayıran, doğuştan gelen ve zaman içerisinde kazanılan özellikler bütünüdür. Bunun yanında kişilik özelliği sadece zihinsel açıdan değil, aynı zamanda fiziksel, sosyal ve duygusal açıdan da süreklilik arz eden özelliklerden oluşmaktadır (Özdemir vd., 2012: 566). Kişiliğin diğer bir özelliği gözlenebilir davranışlardan meydana gelmesidir. Kişilik olgusu zamana ya da durumlara karşı sabit ve süreğen olmakla beraber, zamandan zamana ve durumdan duruma birey içinde süreklilik arz etmektedir. Bu kapsamda kişilik olgusu aynı zamanda tutarlılık arz etmektedir. Tutarlılık özelliği insanların zaman içerisinde kişilik özelliklerinde çok fazla değişiklikler olmadığını vurgulamaktadır (İnanç ve Yerlikaya, 2010: 3). Bu yönü ile kişilik kavramı karakter kavramından ayrılmaktadır. Çünkü karakter olgusu eğitim ile zaman içerisinde değişmektedir. Bunun yanında karakter kişiliğin ahlaki yönünü ifade etmektedir (İnci, 2011: 225). Kişilik olgusu bireye özgü bir özellik olmasına rağmen, hem kalıtımsal hem de çevresel şartlara göre değişkenlik gösteren bir olgudur. Bu yönüyle kişilik, insanları diğer kişilerden ayıran, her bireyde farklı biçimde gözlenen, dolayısıyla bireye özgü bir özelliktir. İnsanların kişilik özellikleri genellikle içinde bulundukları ortamlara ya da mekânlara göre değişkenlik göstermemektedir. Nite-

3 Lise Öğrencilerinin Facebook Bağımlılıkları ve Kişilik Özelliklerinin Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştır 299 kim insanlar günlük yaşamdaki kişilik özelliklerini okulda ya da karşılaştıkları herhangi bir durumda korumaktadırlar. Örneğin; sakin kişilik yapısına sahip bir kişi karşılaştığı olaylarda ya da okul yaşamında da sakin bir kişilik özelliği sergilemektedir (Aytaç, 2001: 1). Günümüzde internet teknolojisinin yaygınlaşmasına paralel olarak sosyal paylaşım sitelerinin de popülerliği artmış, insanlar günlük yaşamlarının büyük bir bölümünü sosyal paylaşım sitelerinde geçirir hale gelmişlerdir. Bu durum bir taraftan insanların yaşamlarını ciddi düzeyde etkilemeye, bir taraftan da yeni sosyalleşme ve iletişim yöntemlerinin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır (Balaman ve Karataş, 2012: 497; Göker vd., 2010: 183). Sosyal medya araçları temelde interaktif iletişim kurma aracı olarak nitelendirilmektedir (Göker ve Doğan, 2011: 180). Hergüner (2011: 174) tarafından yapılan araştırmada sosyal ağların iletişim sistemlerinin gelişmesine katkı sağladığına vurgu yapılmıştır. Akçayır (2017: 378) tarafından yapılan araştırmada da sosyal ağların insanlar arası iletişimi arttıran bir alan olduğu belirtilmiştir. Günümüzde sosyal medya araçları içerisinde yaygın olarak kullanılan ve hızla yaygınlaşan sosyal medya araçlarından birisi de Facebook tur ve kullanıcılarının sayıları milyonlarca kişiye ulaşmıştır (Wang vd. 2012: 428; Ross vd. 2009: 578). Diğer sosyal medya araçları ile kıyaslandığı zaman Facebook insanlara interaktif öğrenme ortamı sağlayan (Irwin vd. 2012: 1221), bu yönüyle eğitim amaçlı olarak da kullanılan bir sosyal medya aracıdır (Çam ve İşman, 2013: 2501). İnsanların sosyal medya kullanım amaçları birbirinden farklı olmakla beraber, insanların sosyal medya kullanım sıklıklarını etkileyen birçok unsur bulunmaktadır. Bunlardan birisi de kişilik özellikleridir. Nitekim literatürde yer alan araştırma bulguları (Andreassen vd. 2012: 501; Morsünbül, 2014: 358; Taş ve Ayas, 2015: 152; Yelpaze ve Ceyhan, 2015: 1; Correa vd. 2010: 247) insanların kişilik özellikleri ile sosyal medya kullanım düzeyleri arasında ilişki olduğunu ortaya koymaktadır. Bunun yanında yapılan çalışmalar insanların sosyal medya kullanım durumlarının kişilik özelliklerini olumlu ya da olumsuz yönde etkilediğini ortaya koymaktadır (Yeşil, 2014: 75; Ryan vd. 2014: 133). Bu noktada kişilik özellikleri ile sosyal medya kullanım durumu arasındaki ilişkinin incelenmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu kapsamda yapılan bu araştırmada lise öğrencilerinin sahip oldukları kişilik özellikleri ile Facebook bağımlılıkları arasındaki ilişkinin çeşitli demografik değişkenlere göre incelenmesi amaçlanmıştır. YÖNTEM Araştırma Modeli Yapılan bu araştırmada gözleme dayalı gerçekleştirilen araştırma modellerinden olan tarama tipi araştırma modeli kullanılmıştır. Tarama tipi araştırma modelleri büyük örneklem gruplarının araştırmaya konu olan özelliklerinin (yaş, medeni durum, cinsiyet vb.) belirlenmesinde kullanılan betimsel araştırma yöntemi olarak da bilinmektedir (Can, 2014: 8). Araştırma Grubu Yapılan bu araştırmada eğitim ve öğretim yılında lise öğrenimine devam eden 133 kız ve 114 erkek olmak üzere toplam 247 öğrenci dahil edilmiştir. Araştırma grubunu oluşturan öğrencilere ilişkin bazı demografik özellikler Tablo 1 de sunulmuştur.

4 300 Derya Alimanoğlu Yemişçi Tablo 1. Katılımcıların Demografik Bilgilerine İlişkin Frekans ve Yüzdelik Dağılımları Değişkenler Alt değişkenler f % ,4 Yaş grupları , , ,2 Cinsiyet Kız ,8 Erkek ,2 Sahip olunan cihaz sayısı Sahip olunan cihazlar (çoklu yanıt) Serbest zamanlarında spor yapma durumu , , ,1 Bilgisayar ,2 Tablet ,5 Akıllı telefon ,3 Evet ,7 Hayır ,3 Verilerin Toplanması Araştırmanın veri toplama sürecinde 3 bölümden oluşan anket kullanılmıştır. Anketin birinci bölümünde kişisel bilgi formu yer almakta olup, kişisel bilgi formu ile katılımcıların yaş, cinsiyet, sahip olunan cihaz sayısı ve serbest zamanlarında spor yapma durumlarına ilişkin bilgilere ulaşılması amaçlanmıştır. Anketin ikinci bölümünde katılımcıların Facebook bağımlılıklarının tesit edilmesinde kullanılan ölçek yer almıştır. Katılımcıların Facebook bağımlılıklarının tespit edilmesinde Young (1998) tarafından geliştirilen ve Çam (2012) tarafından Türkçe ye uyarlama çalışması yapılan Facebook Bağımlılığı Ölçeği kullanılmıştır. Ölçeğin orijinalinde internet şeklinde belirtilen ifadeler Türkçe ye uyarlama çalışmasında Facebook şeklinde değiştirilmiştir. Testin orijinal formu 20 maddeden olunmaktadır. Ölçek, 0 Hiçbir Zaman, 1 Nadiren, 2 Ara sıra, 3 Sıklıkla, 4 Çoğu zaman ve 5 Her zaman şeklinde İstatistiksel Analiz Elde edilen verilerin analizi SPSS 22 programında yapılmıştır. Kişilik Ölçeğinin alt boyutları ve Facebook Bağımlılık Ölçeğinin alt boyutlarına ilişkin veriler normal dağılım göstermediğinden dolayı ölçeklerin demografik değişkenlere göre karşılaştırılmasında ve 6 lı likert tipi bir derecelendirmeye sahiptir. Türkçe ye uyarlama çalışmasında ölçekteki madde sayısı 19 a indirilmiştir. 19 maddelik toplam iç tutarlık katsayısı.93 Cronbach olarak bulunmuştur (Çam, 2012: 50-55). Anketin üçüncü bölümünde katılımcıların kişilik özelliklerinin belirlenmesinde kullanılan ölçek yer almıştır. Kişilik özelliklerinin belirlenmesinde 10 maddeden oluşan ve Gosling vd. (2003) tarafından geliştirilen ve Atak (2013) tarafından Türkçe ye uyarlama çalışması yapılan On-Maddeli Kişilik Ölçeği kullanılmıştır. Ölçek, deneyime açıklık, sorumluluk, dışa dönüklük, yumuşak başlılık ve duygusal dengelilik olmak üzere beş önemli kişilik özelliğini ölçmektedir. Yedi derecelemeli Likert tipi olan bu ölçekte, her bir alt boyutta iki madde yer almaktadır. Ölçeğin Türkçe ye uyarlama çalışmasında alt boyutlara ilişkin güvenirlik katsayılarının.81 ile.86 arasında değiştiği tespit edilmiştir (Atak, 2013: 316). ölçekler arası ilişkilerin incelenmesinde nonparametrik analizler kullanılmıştır. Katılımcıların yaş gruplarına ve sahip oldukları cihaz sayısına göre ölçek puanlarını karşılaştırmak için Kruskal Wallis H testi kullanılırken, cinsiyetlerine ve serbest zamanlarında spor yapma durumlarına göre ölçek puanlarının

5 Lise Öğrencilerinin Facebook Bağımlılıkları ve Kişilik Özelliklerinin Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştır 301 karşılaştırılmasında Mann Whitney U testi kullanılmıştır. Kişilik özellikleri ve Facebook bağımlılıkları arasındaki ilişkinin incelenmesinde ise Spearman Korelasyon analizi kullanılmıştır. BULGULAR Tablo 2. Katılımcıların Kişilik Özellikleri ve Facebook Bağımlılık Düzeylerine İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler Ölçekler Alt boyutlar N X Ss Dışadönüklük 247 7,91 2,525 Duygusal dengesizlik 247 8,66 2,986 Kişilik Deneyime açıklık 247 7,32 2,923 Sorumluluk 247 8,23 2,576 Yumuşak başlılık 247 8,50 2,811 Facebook Bağımlılığı Facebook bağımlılığı ,93 13,685 Tablo incelendiğinde, katılımcıların dışadönüklük, duygusal dengesizlik, deneyime açıklık, sorumluluk ve yumuşak başlılık kişilik özelliklerinin orta düzeyde olduğu, Facebook bağımlılıklarının ise düşük düzeyde olduğu görülmektedir. Tablo 3. Katılımcıların Yaş Gruplarına Göre Kişilik Ölçeği ve Facebook Bağımlılığı Ölçeği Puanlarının Karşılaştırılması Ölçek alt boyutları grupları Yaş N X Ss Sıra ort. x 2 p ,99 2, ,49 Dışadönüklük ,84 2, , ,47 2, ,16 1,509, ,33 2, , ,80 3, ,12 Duygusal dengesizlik ,85 2, , ,15 3, ,11 5,109, ,45 2, , ,53 3, ,05 Deneyime açıklık Sorumluluk Yumuşak başlılık Facebook bağımlılığı ,05 2, , ,94 3, , ,93 2, , ,83 2, , ,56 2, , ,97 2, , ,40 2, , ,16 2, , ,42 2, , ,71 3, , ,15 2, , ,37 8, , ,28 14, , ,91 20, , ,03 12, ,53 5,210,157 4,706,195 2,782,426 3,516,319

6 302 Derya Alimanoğlu Yemişçi Tablo incelendiğinde, katılımcıların dışadönüklük, duygusal dengesizlik, deneyime açıklık, sorumluluk, yumuşak başlılık kişilik özelliklerinin ve Facebook bağımlılıklarının yaş gruplarına göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaşmadığı görülmektedir (p>0,05). Tablo 4. Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre Kişilik Ölçeği ve Facebook Bağımlılığı Ölçeği Puanlarının Karşılaştırılması Ölçek alt boyutları ort. Sıra Cinsiyet N X Ss Sıra top. x 2 P Dışadönüklük Kız 133 7,93 2, , ,5 Erkek 114 7,89 2, , ,5 7489,5,868 Duygusal Kız 133 8,94 3, , ,5 dengesizlik Erkek 114 8,32 2, , ,5 6597,5,077 Deneyime Kız 133 7,20 3, , ,5 açıklık Erkek 114 7,46 2, , ,5 7274,5,582 Sorumluluk Kız 133 8,47 2, , ,5 Erkek 114 7,95 2, , ,5 6637,5,086 Yumuşak başlılık Erkek 114 8,54 2, , ,0 Kız 133 8,46 2, , ,0 7361,0,692 Facebook bağımlılığı Erkek ,87 15, , ,0 Kız ,41 11, , ,0 5759,0,001 Tablo incelendiğinde, katılımcıların dışadönüklük, duygusal dengesizlik, deneyime açıklık, sorumluluk ve yumuşak başlılık kişilik özelliklerinin cinsiyetlerine göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaşmadığı (p>0,05), Facebook bağımlılıklarının ise cinsiyetlerine göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaştığı (p<0,05) görülmektedir. Erkek katılımcıların Facebook bağımlılıkları kızlardan daha yüksektir. Tablo 5. Katılımcıların Sahip Oldukları Cihaz Sayısına Göre Kişilik Ölçeği ve Facebook Bağımlılığı Ölçeği Puanlarının Karşılaştırılması Ölçek alt boyutları sayısı Cihaz N X Ss Sıra ort. x 2 p ,14 2, ,98 Dışadönüklük ,03 2, ,04 5,533, ,17 2, ,37 Duygusal dengesizlik Deneyime açıklık Sorumluluk Yumuşak başlılık ,12 3, , ,77 2, , ,81 3, , ,86 2, , ,97 2, , ,91 2, , ,02 3, , ,35 2, , ,21 2, , ,69 3, , ,59 2, ,66 1,618,445 7,238,027,290,865 3,988,136

7 Lise Öğrencilerinin Facebook Bağımlılıkları ve Kişilik Özelliklerinin Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştır 303 Facebook bağımlılığı ,81 2, , ,61 10, , ,59 12, , ,91 16, ,36 2,553,279 Tablo incelendiğinde, katılımcıların dışadönüklük, duygusal dengesizlik, sorumluluk, yumuşak başlılık kişilik özelliklerinin ve Facebook bağımlılıklarının sahip oldukları cihaz sayısına göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaşmadığı (p>0,05), deneyime açıklık kişilik özelliklerinin ise sahip oldukları cihaz sayısına göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaştığı (p<0,05) görülmektedir. 3 cihaza sahip olan katılımcılar, 2 cihaz ya da 1 cihaza sahip olan katılımcılardan daha fazla deneyime açıklık kişilik özelliğine sahiptir. Tablo 6. Katılımcıların Serbest Zamanlarında Spor Yapma Durumlarına Göre Kişilik Ölçeği ve Facebook Bağımlılığı Ölçeği Puanlarının Karşılaştırılması Ölçek alt boyutları durumu ort. Spor Sıra N X Ss Sıra top. x 2 P Dışadönüklük Evet 113 8,13 2, , ,00 Hayır 134 7,72 2, , , ,0,178 Duygusal Evet 113 8,81 2, , ,50 dengesizlik Hayır 134 8,53 3, , , ,5,366 Deneyime Evet 113 7,32 3, , ,00 açıklık Hayır 134 7,33 2, , , ,0,658 Sorumluluk Evet 113 8,35 2, , ,00 Hayır 134 8,13 2, , , ,0,356 Yumuşak başlılık Hayır 134 8,43 2, , ,50 Evet 113 8,58 2, , , ,5,503 Facebook bağımlılığı Hayır ,85 14, , ,50 Evet ,83 12, , , ,5,685 Tablo incelendiğinde, katılımcıların dışadönüklük, duygusal dengesizlik, deneyime açıklık, sorumluluk, yumuşak başlılık kişilik özelliklerinin ve Facebook bağımlılıklarının serbest zamanlarında spor yapma durumlarına göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaşmadığı görülmektedir (p>0,05). Tablo 7. Katılımcıların Kişilik Özellikleri ile Facebook Bağımlılıkları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Dışadönüklük dengesizlik açıklık başlılık Duygusal Deneyime Yumuşak Sorumluluk r -,081 -,078 -,039 -,024,023 Facebook p,207,224,545,706,721 bağımlılığı N Tablo incelendiğinde, katılımcıların Facebook bağımlılıkları ise dışadönüklük, duygusal dengesizlik, deneyime açıklık, sorumluluk ve yumuşak başlılık kişilik özellikleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olmadığı görülmektedir.

8 304 Derya Alimanoğlu Yemişçi TARTIŞMA VE SONUÇ Araştırmaya katılan lise öğrencilerinin dışadönük, duygusal dengesiz, deneyime açık, sorumlu ve yumuşak başlı kişilik özelliklerini orta düzeyde sergiledikleri tespit edilmiştir. Bunun yanında araştırmaya katılan lise öğrencilerinin Facebook bağımlılık düzeylerinin düşük olduğu bulunmuştur. Elde edilen bu bulgulara göre lise öğrencilerinde her kişilik özelliğinin gözlendiği söylenebilir. Öğrencilerin Facebook bağımlılık düzeylerinin düşük olmasının temelinde ise geçmiş dönemlere kıyasla sosyal medya araçlarının sayısının artmasının, buna paralel olarak öğrencilerin birden fazla sosyal medya aracını aynı zamanda kullanmaya başlamalarının etkili olduğu düşünülebilir. Araştırmaya katılan öğrencilerin kişilik özellikleri ve Facebook bağımlılık düzeylerinin yaş grubu değişkenine göre anlamlı farklılık göstermediği bulunmuştur. Literatürde lise öğrencileri üzerinde gerçekleştirilen araştırma bulguları sınırlı olmakla beraber, genellikle üniversite öğrencileri üzerinde yapılan araştırmalar yaş grubu ve öğrenim görülen sınıf düzeyi gibi değişkenlerin Facebook bağımlılığı üzerinde etkili olduğunu ortaya koymaktadır (Çam ve İşman, 2012; 2505; Yaman, 2016: 1). Yapılan bu araştırmada katılımcıların Facebook bağımlılık düzeylerinin yaş grubu değişkenine göre anlamlı farklılık göstermemesinin temel nedeni olarak öğrencilerin farklı yaş gruplarında olmalarına rağmen Facebook kullanımından beklentilerinin benzerlik göstermesinin yattığı düşünülebilir. Araştırmaya katılan öğrencilerin kişilik özelliklerinin cinsiyet değişkenine göre anlamlı farklılık göstermediği, buna karşılık Facebook bağımlılık düzeylerinin cinsiyet değişkenine göre farklılaştığı bulunmuştur. Elde edilen bulgulara göre kız öğrenciler ile kıyaslandığı zaman erkek öğrencilerin Facebook bağımlılık düzeylerinin daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Literatürde yer alan araştırma bulguları değerlendirildiği zaman cinsiyet değişkeninin sosyal medya kullanım sıklığı üzerinde önemli bir belirleyici olduğu görülmektedir (Göker vd. 2010: 200; Duran-Okur ve Özkul, 2015: 238; Dal ve Dal, 2014: 144). Bu kapsamda araştırmada elde edilen bulguların literatür ile uyumlu sonuçlar olduğu söylenebilir. Katılımcıların Facebook bağımlılık düzeylerinin cinsiyet değişkenine göre anlamlı farklılık göstermesinin temelinde ise kız ve erkek çocuklarının iletişim becerilerinin ve Facebook kullanım nedenlerinin birbirinden farklı olmasının yattığı düşünülebilir. Araştırmaya katılan öğrencilerin kişilik özelliklerinin cinsiyet değişkenine göre anlamlı farklılık göstermemesinin temelinde ise kız ve erkek çocuklarının benzer sosyo-kültürel çevrelerde yetiştirilmiş olmalarının yattığı düşünülebilir. Nitekim literatürde yer alan araştırmalar da (Özdemir vd. 2012: 569) yetiştirilme tarzının kişilik özellikleri üzerinde önemli bir belirleyici olduğu görüşünü desteklemektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin kişilik özellikleri ile Facebook bağımlılık düzeylerinin genel olarak kullanılan cihaz sayısına göre anlamlı farklılık göstermediği, sadece deneyime açık kişilik yapısına sahip olan öğrencilerin cihaz kullanma sayılarının anlamlı farklılık gösterdiği bulunmuştur. Elde edilen bulgulara göre, 3 cihaz kullanan öğrencilerin deneyime açık kişilik yapısına sahip olma düzeylerinin 1 ya da 2 cihaz kullanan öğrencilerden daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Literatürde yer alan benzer çalışma sonuçları da açık kişilik özelliklerine sahip olan bireylerin sosyal medya kullanım düzeylerinin yüksek olduğu görüşünü desteklemektedir (Skues vd. 2014: 2414). Araştırmaya katılan öğrencilerin kişilik özellikleri ve Facebook bağımlılık düzeylerinin spor yapma durumlarına göre istatistiksel açıdan anlamlı farklılık göstermediği tespit edilmiştir. Literatürde yer alan araştırma bulguları spor yama alışkanlığı olan bireylerin iletişim becerilerinin spor yapma alışkanlığı olmayan bireylerden daha yüksek olduğunu ortaya koymaktadır (Tepeköylü-Öztürk vd. 2011: 43). Bu noktada spor yapma alışkanlığı bulunan bireylerin sosyal medya araçları içe-

9 Lise Öğrencilerinin Facebook Bağımlılıkları ve Kişilik Özelliklerinin Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştır 305 risinde önemli bir iletişim kanalı olan Facebook kullanım sıklıklarının daha yüksek olması beklenmektedir. Ancak yapılan bu araştırmada spor yapma değişkeninin Facebook bağımlılığı üzerinde önemli bir belirleyici olmamasının gerek spor yapma alışkanlığı olan gerekse de spor yapmayan öğrencilerin genel olarak Facebook kullanım sıklıklarının düşük olmasının yattığı düşünülebilir. Cinsiyet değişkenine göre kişilik özelliklerinin benzerlik göstermesinin temel nedeni olarak ise kız ve erkek öğrencilerin spora katılım sıklıklarının benzerlik göstermesinin ve benzer sosyo-kültürel çevrelerde yetiştirilmiş olmalarının etkili olduğu düşünülebilir. Araştırmada lise öğrencilerinin sahip oldukları kişilik özellikleri ile Facebook bağımlılık düzeyleri arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki bulunmadığı tesit edilmiştir. Literatürde yer alan bilgiler değerlendirildiği zaman, araştırmada elde edilen sonucun literatür ile paralellik göstermediği görülmektedir. Nitekim literatürde yer alan araştırmalarda sahip olunan kişilik özelliklerinin sosyal medya kullanım sıklığını etkilediğine (Morsünbül, 2014: 358; Ryan ve Xenos, 2011: 1658; Taş ve Ayas, 2015: 152), kişilik özellikleri ile Facebook bağımlılığı arasında anlamlı bir ilişki olduğunu (Tandoc vd. 2015: 139; Kuo ve Tang, 2014: 13), sosyal medya kullanımının kişilik özellikleri üzerinde etkili olduğuna (Yeşil, 2014: 75), bunun yanında sosyal medya kullanıcılarının genellikle açık kişilik özelliğine sahip olduklarına vurgu yapılmaktadır (Skues vd. 2014: 2414). Bunun yanında yapılan araştırma bulguları dışadönük kişilik yapısı ile Facebook kullanım düzeyi arasında anlamlı bir ilişki olduğunu (Correa vd. 2010: 247), duygusal dengesiz kişilik yapısına sahip KAYNAKÇA Andreassen, C. S., Torsheim, T., Brunborg, G. S. & Pallesen, S. (2012). Development of a Facebook addiction scale, Psychological reports, 110(2), olan insanlarda Facebook bağımlılık düzeyinin yüksek olduğu (Morsünbül, 2014: 358), depresif kişilik özelliği ile Facebook bağımlılığı arasında anlamlı ilişki bulunduğunu (Hong vd. 2014: 597), utangaç ve bencil kişilik yapısına sahip insanların da Facebook kullanım düzeylerinin yüksek olduğunu ortaya koymaktadır (Yelpaze ve Ceyhan, 2015: 1). Buna karşılık yapılan bu araştırmada kişilik özellikleri ile Facebook bağımlılığı arasında anlamlı bir ilişki bulunmamasının temelinde araştırmaya katılan lise öğrencilerinin Facebook bağımlılık düzeylerinin genel olarak düşük düzeyde olmasının yattığı düşünülebilir. Sonuç olarak, lise öğrencilerinin kişilik özelliklerinin cinsiyet ve cihaz kullanım sayısı değişkenine göre anlamlı farklılık gösterdiği, yaş grubu ve spor yapma durumu değişkenlerinin ise kişilik özellikleri üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olmadığı bulunmuştur. Facebook bağımlılık düzeyleri ele alındığı zaman cinsiyet değişkeninin Facebook bağımlılığı üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olduğu, buna karşılık katılımcıların Facebook bağımlılık düzeylerinin yaş grubu, spor yapma durumu ve cihaz kullanma sıklığı değişkenlerine göre anlamlı farklılık göstermediği görülmüştür. Değişkenler arası korelasyon incelendiği zaman lise öğrencilerinin kişilik özellikleri ile Facebook bağımlılık düzeyleri arasında anlamlı bir ilişki bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmada elde edilen bulguların kısmen literatürle uyumlu olduğu görülmüş, bunun temelinde araştırmalara katılan bireylerin farklı sosyo-kültürel coğrafyalarda yetişmelerinin ve Facebook kullanım amaçlarının birbirinden farklı olmasının yattığı düşünülmüştür. Atak, H. (2013). On-maddeli kişilik ölçeği nin Türk Kültürü ne uyarlanması, Nöropsikiyatri Arşivi, 50, Aytaç, S. (2001). Örgütsel davranış açısından kişiliğin önemi, İş, Güç Endüstri İlişki-

10 306 Derya Alimanoğlu Yemişçi leri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 3(1). Balaman, F. & Karataş, A. (2012). Lise öğrencilerinin internet ortamında sosyal paylaşım sitelerini kullanım amaçları ve sosyal paylaşım unsurları, Journal of Life Sciences, 1(1), Burger, J.M. (2006). Kişilik (İ. D. E. Sarıoğlu, Çev.). İstanbul: Kaktüs Yayınları. Can, A. (2014). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi. Ankara: Pegem Akademi Yayınları Correa, T., Hinsley, A. W. & De Zuniga, H. G. (2010). Who interacts on the Web?: The intersection of users personality and social media use, Computers in Human Behavior, 26(2), Çam, E. (2012). Öğretmen adaylarının eğitsel ve genel amaçlı Facebook kullanımları ve Facebook bağımlılıkları (SAÜ Eğitim Fakültesi örmeği), Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.. Çam, E. & İşman, A. (2013). Teacher candidates use of Facebook for educational purposes. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 106, Dal, N.E. & Dal, V. (2014). Kişilik özellikleri ve sosyal ağ sitesi kullanım alışkanlıkları: Üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(11), Duran-Okur, H. & Özkul, M. (2015). Modern iletişimin arayüzü: Sanal iletişim sosyal paylaşım sitelerinin toplumsal ilişki kurma biçimlerine etkisi (Facebook örneği). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21, Göker, G., Demir, M. & Doğan, A. (2010). Ağ toplumunda sosyalleşme ve paylaşım: Facebook üzerine ampirik bir araştırma. e-journal of New World Sciences Academy, 5(2), Gosling, S.D., Rentfrow, P.J. & Swann, W.B. (2003). A very brief measure of the big five personality domains. Journal of Research in Personality, 37, Göker, G. & Doğan, A. (2011). Ağ toplumunda örgütlenme: Facebook ta çevrimiçi tekel eylemi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(25), Hergüner, G. (2011). Opinions of students in physical education and sports teaching on the use of social network sites. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 10(2), Hong, F. Y., Huang, D. H., Lin, H. Y. & Chiu, S. L. (2014). Analysis of the psychological traits, Facebook usage, and Facebook addiction model of Taiwanese University students. Telematics and Informatics, 31(4), Irwin, C., Ball, L., Desbrow, B. & Leveritt, M. (2012). Students perceptions of using facebook as an ınteractive learning resource at university. Australasian Journal of Educational Technology, 28(7), İnanç, B. Y. & Yerlikaya, E. E. (2010). Kişilik kuramları. Ankara: Pegem Akademi Yayınları. İnci, E. (2011). Kişilik Gelişimi. (Editör: M. Engin Deniz) içinde, Erken Çocukluk Döneminde Gelişim (s ). Ankara: Ertem Basım. Kuo, T. & Tang, H-L. (2014). Relationships among personality traits, Facebook usages, and leisure Activities A case of Taiwanese college students, Computers in Human Behavior, 31, Morsünbül, Ü. (2014). İnternet bağımlılığının bağlanma stilleri, kişilik özellikleri, yalnızlık ve yaşam doyumu ile ilişkisi. International Journal of Human Sciences, 11(1), Özdemir, O., Özdemir, P. G., Kadak, M. T., & Nasıroğlu, S. (2012). Kişilik gelişimi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 4(4), Ross, C., Orr, E. S., Sisic, M., Arseneault, J. M., Simmering, M. G. & Orr, R. R. (2009). Personality and motivations associated with Facebook use. Computers in Human Behavior, 25(2),

11 Lise Öğrencilerinin Facebook Bağımlılıkları ve Kişilik Özelliklerinin Demografik Değişkenlere Göre Karşılaştır 307 Ryan, T., Chester, A., Reece, J. & Xenos, S. (2014). The uses and abuses of Facebook: A review of Facebook addiction. Journal of Behavioral Addictions 3(3), Skues, J. L., Williams, B. & Wise, L. (2012). The Effects of Personality Traits, Self- Esteem, Loneliness, And Narcissism on Facebook use among university students. Computers in Human Behavior, 28, Tandoc, E. C., Ferruci, P. & Duffy, M. (2015). Facebook use, envy, and depression among college students: Is Facebooking depressing? Computers in Human Behavior, 43, Taş, İ. & Ayas, T. (2015). Lise öğrencilerinin internet bağımlılık düzeyinin kişilik özellikleriyle ilişkisi. International Journal of Human Sciences, 12(2), Tepeköylü-Öztürk, Ö., Soytürk, M., Daşdan- Ada, E.N. & Çamlıyer, H. (2011). Üniversite takımlarında sporcu olan öğrencilerle spor yapmayan öğrencilerin iletişim becerisi düzeylerinin karşılaştırılması. Hacettepe Spor Bilimleri Dergisi, 22(2), Wang, Q., Woo, H.L., Quek, C.L., Yang, Y. & Liu, M. (2012). Using the Facebook group as a learning management system: An exploratory study. Britsh Journal of Educational Technology, 43(3), Yaman, Ç. (2016). Facebook addiction levels of students in the physical education and sport department. Malaysian Online Journal of Educational Technology, 4(2), 1-7. Yelpaze, İ. & Ceyhan, E. (2015). Facebook kullanıcılarının kişilik özellikleri ile facebook kullanım örüntülerinin ilişkisi: Bir gözden geçirme çalışması. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 5(2), Yeşil, M. (2014). The relationship between Facebook use and personality traits of university students. International Journal of Academic Research, 6(2), Young, K. S. (1998). Caught in the net: How to recognize the science of internet addiction and a winning strategy for recovery. New York, NY: John Wiley and Sons, Inc.

12 308 Derya Alimanoğlu Yemişçi