TAHİR M. CEYLAN 1956 Çanakkale doğumlu. İlk ve orta öğrenimini Yenice de tamamladı, 1982 de tıp fakültesini bitirdi. Seksenli yıllarda bir grup

Transkript

1 TAHİR M. CEYLAN 1956 Çanakkale doğumlu. İlk ve orta öğrenimini Yenice de tamamladı, 1982 de tıp fakültesini bitirdi. Seksenli yıllarda bir grup arkadaşıyla beraber In Vivo isimli edebiyat/felsefe dergisini çıkardı. Bu sırada görüntü felsefesi ve fotoğraf tarihiyle ilgili olarak, Fotoğraf, Estetik ve Görüntü Üzerine Denemeler (1988) ismiyle ilk kitabını yayımladı. Cumhuriyet Bilim Teknoloji Dergisi nde çeyrek asra yakın bir süre nöropsikofelsefe içerikli köşe yazıları yazdı. Bu yazıları Aylak Bilgi (2002, 2005), Aylak Yazılar (2006), Aylak Düşünceler (2007) ve Aylak Fikirler (2010) isimleriyle kitaplaştırıldı. Son olarak benlikle ilgili düşüncelerini özetleyen Ortak Benlik-Nörofelsefi Temellendirme (2012) isimli kitabı yayımladı. Bilgiye dayalı mantıkçı bir felsefenin izini süren Ceylan, Dışlaşmak, Ortak Benlik, İçgüdü İkamesi, Nesne Benliği gibi benlik felsefesinde bazı kavramsal yenilikler üzerinde çalışıyor.

2 Ayrıntı: 692 ScholaAyrıntı Dizisi: 13 Nesne Benliği Psikofelsefi Bütünleştirme Tahir M. Ceylan 2012, Tahir Musa Ceylan Bu kitabın Türkçe yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak İllüstrasyonu Diana Ong / Icon Images / Getty Images Turkey Kapak Tasarımı Gökçe Alper Dizgi Esin Tapan Yetiş Baskı Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Davutpaşa Cad. Güven San. Sit. C Blok No.:244 Topkapı/İstanbul Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Basım: 2013 Baskı Adedi: 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.:3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 Nesne Benliği Psikofelsefi Bütünleştirme Tahir M. Ceylan

4 ScholaAyrıntı Dizisi Romantik Muamma Besim F. Dellaloğlu Doğu Mitolojisinin Edebiyata Etkisi Editör: Mehmet Kanar Medya Mahrem Editör: Hüseyin Köse Tıbbileştirilen Yaşam Bireyselleştirilen Sağlık Dr. Deniz Sezgin Uç(ur)amayan Balon Derleyen: Hayri Kozanoğlu Nefret Söylemi Derleyen: Prof. Dr. Yasemin İnceoğlu Marx ve Weber de Doğu Toplumları Lütfi Sunar Benjaminia: Dil, Tarih ve Coğrafya Besim F. Dellaloğlu Ortak Benlik Nörofelsefi Temellendirme Tahir M. Ceylan Kamusal Alan Der. Éric Dacheux İletişim Bilimlerinin Serüveni Michel Bourse-Halime Yücel Varlık Tutulması Ahmet Bozkurt

5 Sevgili kızım Hatice Zeynep için...

6

7 Önsöz Benlik (self) kavramının psikanalitik kuramda önem kazanması, ben (ego) psikolojisi okulunun ben in özerkliğini savunabilmek için onu ikiye bölüp, benlik i ben den ayırmasıyla oldu. Ego psikolojisi kuramı bu ayrımı yapmak zorundaydı çünkü, S. Freud un ben i, ego psikologlarının özerk ve nötr ben inin aksine, dürtüsel yatırımla yüklü ve id karşısında boyun eğici bir nesne konumundaydı. S. Freud, Ego ve İd (1926) adlı eserinde kendi ben inin belirlenmişliğini şöyle anlatır; Ego, nesnenin özelliklerini üstlendiğinde deyim yerindeyse kendisini İd e bir sevgi nesnesi olarak dayatmakta ve şöyle söyleyerek İd in kaybını onarmaya çalışmaktadır: Bak beni de sevebilirsin Nesneye çok benziyorum. O nun onarılması imkânsız kaybını onarma çabasıyla, kendisini id e sevgi nesnesi olarak sunan ben in narsisistik bir köle olması 7

8 Tahir M. Ceylan kaçınılmazdı. S.Freud a göre ben, evinin efendisi olmaktan çok uzaktır; Kökensel olarak, zihinsel yaşamın en başından itibaren ben (ego), dürtüsel yatırım almıştır ve bir anlamda onları kendi kendisine doyurur. Bu duruma narsisizm ve bu doyum sağlama yoluna otoerotizm diyoruz. S. Freud (1915). Ego psikolojisi nin kurucularından H. Hartmann, ben i özerk bir ruhsal özne olarak kurabilmek için, onu nesneleştirip edilgenleştiren dürtüsel yatırımdan kurtarmak ve dürtüsel yatırımı başka bir yapıya kaydırmak gibi bir çözüm buldu. Bu manevrayla, dürtüsel yatırım yükünü, ben den benlik üzerine aktararak ben i özerkleştirdi(!), bunun olağan bir sonucu, Freud un narsisizm tanımının da değişmesiydi. Hartmann, narsisizmi, ben veya benlik üzerine dürtüsel yatırım (cathexis) olarak değil de, benlik (self) temsillerinin (self representation) üzerine aşırı yatırım (hypercathexis) olarak tanımladı. Doğal olarak, ego psikolojisinin, nötrleştirilmiş enerjiyle işlev gören arıtılmış (purified) ben i, dürtüsel yüklerin nesnesi olamazdı, böylece önemli işlevlerin ve merkezi kontrolün büyük sistemi olarak ego psikolojisi nin ben aygıtı ve Libidonun büyük deposu/rezervuarı olarak benlik kuruldu. Ego psikologları, aradıkları ideal ben e kavuştuktan sonra, bu sürecin bir bakıma yan ürünü olarak ortaya çıkan benlikle (self) çok ilgilenmediler. Kendisi de ego psikolojisi okulundan gelen H.Kohut un kendilik/benlik psikolojisi kuramı, ego psikolojisi nin uyum arayan, kontrollü, savunmacı, akıllı-uslu ben ine tepki olarak doğdu. Çok bilişsel ve mekanik hale gelen bu ben in bıraktığı boşluğu, kendilik psikolojisinin narsisistik benlik inin tamamlayacağı düşünüldü. H.Kohut, Kendiliğin Çözümlenmesi (1971) adlı kitabında, benlik i şöyle tanımlar; Benlik, zihinsel aygıtın bir içeriği olarak görece alt düzeye, yani görece deneyime yakın bir düzeye ait psikanalitik bir soyutlama olarak kavramsallaştırılır. Böylece zihnin bir aygıtı olmamakla beraber, zihinde bir yapıdır, çünkü, a)içgüdüsel enerjiyle yatırılmıştır ve b) zaman içinde sürekliliğe sahiptir, yani kalıcıdır. O halde benlik, bütünüyle, nesne tasarımlarına benzer bir şekilde, zihinsel aygıtın bir içeriğidir, ama onun kurumlarından biri, yani zihnin aygıtlarından biri değildir. Kohut un bu erken dönem benlik tanımı, Hartmann ın ego psikolojisi nin, bir kurum veya aygıt olarak ben ini kurarken, dışarıda bıraktıklarından oluşturduğu benlik e çok yakındır. An- 8

9 cak Kohut, 1977 yılında yazdığı Kendiliğin Yeniden Yapılanımı adlı kitabında, benlik in kendi içinde de dışarıda bırakma, içeride tutma yoluyla oluşan farklı katmanlarının bulunduğunu belirtir. Kohut a göre, bu bölme ve/veya bastırma sürecinin sonunda merkezi bir çekirdek benlik oluşur. Kohut çekirdek benlik i aynı kitabında şöyle tanımlar; Bu yapı en merkezi ihtiras ve ideallerimizle, bedenimizin ve ruhumuzun mekân içinde bir birim, zaman içinde bir süreklilik oluşturduğuna ilişkin deneyimimizle bir bütün oluşturacak biçimde, kendimizi bağımsız bir inisiyatif ve algı merkezi olarak hissetme duygumuzun temelini oluşturur. Kohut un çekirdek benlik i, bağımsız bir inisiyatif ve algılama duygusunun yani benlik duyumu nun veya özbilinç in temeli olarak bireyin psikolojik evreninin merkezinde yer alır. Gündelik yaşamda, rüyasız uyku, genel anestezi veya bazı ruh veya beyin hastalıklarının etkisiyle ortadan kalktığı durumlar dışında, sürekli deneyimlediğimiz benlik duyumu (sense of self) birçok biçimde ortaya çıkar: Tekil, ayrı, bütünsel bir beden; edimleri uygulayan, hisleri duyumsayan, dikkati yönlendiren, planlar yapan, deneyimi sözcüklere döken, kişisel bilgiyi ötekine aktaran bağımsız bir inisiyatif ve algılama duyumu. Tahir M. Ceylan, elinizdeki kitabında, insan yavrusunun insanlaşması veya ruhsal doğum sürecinde, nesne benliği olarak tanımladığı benlik parçasının ve dolayısıyla kendini bilen olarak benlik in nasıl ortaya çıktığını inceliyor. Bebeğin, varsanısal nesneler den gerçek nesnelere doğru yönelen doyum arayışının, nesne benliği ni dolayısıyla gerçeklik hissi ni geliştirirken nasıl bir iç ve dış dünyayı ürettiğini anlatıyor. Dürtüsel yatırımların egemenliğindeki erken ayrışmamış veya ikili (dyadik) imgesel dönemin ortak benliği nin, nesne benliği halkalarının kurulumuyla bir başka deyişle dışlaşma yoluyla kendi ilksel dilini terk edip, nesnenin dilini öğrenmesini, insan yavrusunun çevresine, kültüre uyum sürecinin en önemli adımı olarak vurguluyor. Psikanalitik kuramın, öznenin kuruluşunda kilit rol oynadığını ileri sürdüğü içe alma ve yansıtma mekanizmalarının işleyişini, sinirbilim kaynaklı filtre işleviyle de ilişkilendirerek iç ve dış pencere kavramları çerçevesinde tartışan Ceylan, örtük olarak başta bastırma olmak üzere savunma mekanizmalarını, iç ve dış pencerelerin darlık, genişlik veya daralma, genişleme ivmeleri sürecine yerleştiriyor. 9 Nesne Benliği

10 Tahir M. Ceylan Bir girdi olarak her uyaranın, ortak benliğin dürtüsel alanına girmeden, nesne benliğin anlamlandırma süreçlerine dahil olamayacağı saptamasıyla ise, ortak benliğin bir başka deyişle dürtüsel olanın, kültürel, dilsel olan nesne benliği üzerindeki etkisini hatta belirleyiciliğini vurguluyor. Ceylan ın sözcükleriyle, zihni (mind), duyu organlarıyla, çıktı veren organlar arasında kurulu olan kestirme ya da dolambaçlı yolların tümü olarak tanımlarsak, primatların da zihinleri olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Ceylan, insan zihniyle primat zihnini birbirinden ayıran en önemli farklılığı, Muhtemelen girdinin insanlarda (zihinde) uzun süre, primatlarda ise kısa süre aktif tutulabilmesi, söz konusu türler arasındaki özel olarak bilişsel genel olarak zihinsel farkı açıklayabilecek temel yapılanmadır şeklinde belirtiyor. İnsan zihnini bilinçli kılanın ne olduğuyla ilgili sürmekte olan tartışmalara Ceylan, insanda çalışma belleğinin (working memory) uzun süre aktif kalabilmesinin insan zihnine, nesne dünyasının incelikli bir haritasını çıkartma şansı verdiğini ileri sürerek katılıyor. Nesne dünyasının incelikli haritasının çıkarılması sürecinin ise, ortak benliğin dürtüsel enerjisini taşıyan iç çekirdekler ile dış dünya arasında gidip gelen işlek bir benlik le mümkün olduğunu ileri süren Ceylan ın işlek benlik kavramının, nesne benlik ten çok farklı olmamakla birlikte, nesne benliğin kuruluş sürecinin dinamiğini tanımlayan bir kavram olduğunu anlıyoruz. İşlek benlik, ortak benliğin enerjisini nesne ilişkileri dünyasına yayarak yeni halkalar oluştururken, düşüncenin bu halkalardan biri hatta en önemlisi olarak ortaya çıktığını belirten Ceylan, düşüncenin ortak benliğin dürtüsel enerjisini dizginleyen en güçlü düzenek olduğunu Kohut un gerçeklik benliği ne gönderme yaparak belirtiyor. Düşüncenin kişiyi, dürtü ve nesnenin baskılarından kurtaran, benliği bağımsızlaştırıcı, özerkleştirici etkisine yaptığı bu vurgu, ego psikologlarının özerk, bağımsız, nötr ben kavramsallaştırmalarını çağrıştırsa da, Ceylan, Görüldüğü gibi nesne yolculuğunu tamamlayan herkes sonunda yeniden içsel çekimin yörüngesine girmektedir. Çünkü asıl merkez orasıdır ve nesneler arasında yolculuk, ortak benliğe daha yeni bir bilgi katılımını sağlamak gibi bir son amaca hizmet eder. diyerek, düşüncenin dürtüsel olandan özerkliğinin mutlak değil görece olduğunun altını çiziyor. Tahir M. Ceylan, benliğin en iç halkasının, onun kullandığı terimle kişisel ortak benliğin, nesne ilişkileri anlamında nesnel 10

11 Nesne Benliği yani ilişkisel olup olmadığı sorusunu, C.G. Jung un arketip lerini veya evrimsel psikolojinin kalıtsallık gösteren türe özgü davranış kalıplarını çağrıştıracak şekilde Ortak benlik yapısının hiç nesnel olmadığı düşünülmemelidir, daha önceki kuşaklardan gelen bir nesnelliği vardır. şeklinde yanıtlamakta. Ceylan a göre, nesne benliği nin, ortak benlik ve nesneler dünyası arasındaki dengeyi koruyabilmesi, kendi iç yapılanmasının tamamlanmışlık düzeyiyle yakından ilişkili olduğundan, geçmiş kuşaklardan aktarılan arketipsel, türsel veya ilişkisel ortak benlik unsurlarıyla, düşünce ve kendini bilme gibi nesne benliğin dış katmanları arasında dengenin kurulması, işlek bir benlik için önemli bir görevdir. Ayrıca, Nesne benliğindeki iç düzenin yetkin biçimde kurulması, dışsal olayların iç temsillerinin yetkin biçimde kurulmasına bağlıdır. Eğer dış olayın iç temsili yetkin biçimde kurulmuşsa iç yapıyı da düzenli biçimde kurmak mümkündür ki, bu da iç olaylar üzerinde hâkimiyet kazandırır. diyerek Ceylan, iç düzenin kuruluşunun dış bir unsurun etkisini gerektirdiğini vurgular. Burada iç düzenin kurulmasında, nesne ilişkileri dünyasının veya dış olayların içsel temsillerinin, iç olaylar dan yani dürtüsel olandan bağımsız bir varoluşunun olup olamayacağı üzerinde durulmamıştır. Fakat yine de, dış nesnenin (gerçekliğin), ancak onun içsel (bilinçdışı) çarpıtılmış temsillerinin bastırılmasıyla oluşan mesafe sayesinde, içsel temsillerden ayırt edilip tanınabileceğini söyleyebiliriz. Kohut un çekirdek benlik, Tahir M. Ceylan ın kişisel ortak benlik dediği oluşumun, dış dünyayı olduğu kadar kendisini de nesneleştirdiği ve kendisine değin bilgi ürettiği, başka bir deyişle kendi düşüncesi üzerine düşünebildiği ve kendisine ben diyerek dışarıdan bakabildiği zaman öznelliğin ortaya çıktığı ileri sürülebilir. Bir başka deyişle, ancak kendi üzerine dönebilen bir benlik (self) eklenmiş zihnin bilinçli zihin olabileceğini söyleyebiliriz. Ceylan, benlik üzerine yazdığı bu kitabıyla, bir bakıma bizi özneleştiren bu dışarıdan bakışı derinleştirip, geliştiriyor. Bizleri, kendiliğimiz üzerine olan düşüncelerimizi bir daha düşünmeye çağırıyor. Cem Kaptanoğlu 11

12

13 M ahler, bebeğin doğumdan sonraki ilk üç yılını insanlaşma süreci olarak alır. Ona göre bebek, neredeyse sıfırdan başlayarak ilk altı ayda normal otistik ve normal ortakyaşamsal dönemlerden geçer. Bu devreler bir yerde bebeğin rahim içi hayatta anneyle olan doğal bütünlüğü devam ettirme devreleridir. Bu devreler sürerken bebek kendi başına ve ayrı bir varoluş tutturamaz, kendi bedenini annenin kucağına göre şekillendirir. Normal ortakyaşamsal dönem bebeğin nispeten ayrı bir varlık olarak ortaya çıkmaya başladığı, dolayısıyla ortaklık kurabilecek taraflardan birisi olmaya doğru yüz tuttuğu bir duruma denk düşer. Mahler e göre normal otistik dönemde bebek doyumunu varsanılar üzerinden sağlar ve kendi homeostasizini kurar. Mahler 13

14 Tahir M. Ceylan doğrudan ifade etmemekle beraber yukarıdaki ifadeden öyle anlaşılmaktadır ki, zamanla doyum, içsel varsanısal nesnelerden dış kaynaklara doğru dönmeye başlar ve varsanısal nesnelerin doyurma gücü zayıflamaya yüz tutar. Mahler in varsanısal nesnelerin niteliği konusunda ayrıntılı bir açıklama yapmadığını söylemek yanlış olmayacaktır. Varsanısal nesneler söylemeye gerek yok ki, bebeğin doğal tümgüçlülüğünü (omnipotensini) destekleyen, dış dünyaya en az ihtiyaç duyuracak derecede, fazlasıyla doyum sağlayan zengin iç dünya yapılarıdır. Bunlar dış dünyanın nesnelerine göre doyum açısından o kadar yeterli ve bir ölçüde farklıdır ki bebek dış dünyaya dönmeye ihtiyaç duymaz. Bize göre bebeği dış dünya nesnelerine döndüren en önemli neden ya nispeten erken dönemde ve zaman içinde annenin iç dünyanın tümgüçlülüğünü korumaya yetecek biçimde destek vermemesi (yani kendini bebekle nesneler arasından çekerek, bebeği nispeten sağlıklı biçimde tedrici olarak nesneyle karşı karşıya bırakması) ve bebeğin gerçek nesnelerin ilerlediği alanda varsanısal nesnelere ait kaideyi kaybetmesi ya da nispeten geç dönemde varsanısal nesnelere karşı ben in (egonun) duyarlılığını kaybetmesiyle (onları sürekli doyum için kullanmaktan ve bu doyumun yerine başka bir şey koyamamaktan bu uyaranlara karşı duyarsızlık gelişmesi) bebeğin iç dünyadan dış dünyaya dönmesi ve gerçek nesnelerin verdiği sınırlı doyuma alışmasıdır. Bebeğin varsanısal nesnelerden gerçek nesnelere yönelmesi bu nesnelerin gerçekliğini algılayabilecek duyu sistemlerinin gelişmesine de bağlı olmalıdır. Bir yandan duyu sistemleri gelişip, gerçek nesneler algı ve doyum sahasına girdikçe, bir yandan da varsanısal nesnelerin doyumuna karşı duyarsızlık başladıkça bebek iç dünyadan dış dünyaya doğru evrilir. Bu yolculukta başlangıçta bebek varsanısal nesnelerin sağladığı doyuma göre düşük ve farklı bir doyuma razı olduğu için hayal kırıklığına uğrayabilir (dolayısıyla bebeğin dışarıya dönebilmesi için varsanısal nesnelerden doyuma karşı duyarsızlaşmasının hiç olmazsa bir ölçüde başlaması gerekir), fakat zamanla organizma gerçek nesneleri hazmedebilecek yetkinliğe ulaştıkça onlardan alınan doyum artar, bu süreç varsanısal nesnelerden alınan doyumu hızla zayıflatır. Gerçek nesneler organizmaya doyum verdikçe her birinin zihinde temsili kurulur ve bunlar doyumun yeterliliğinin ve sıklığı- 14

15 Nesne Benliği nın işlevi olarak kuvvetlenir; bu aşamadan sonra bu sefer gerçek nesnelerin temsilleri üzerinden varsanılar (belki de artık hayaller demek uygun düşer) işletilmeye başlanır. Doyum artık var olduğu sanılan değil, var olduğu gerçek olan nesne temsilleri üzerinden gerçekleşmektedir. Gerçekle kopukluğu bir dereceyi aşmayan ya da gerçeklik temsili kurulmadan var edilemeyen hayal (bunları gerçeğin içindeki hayaller olarak tanımlayabiliriz) gerçek nesnelerle olan doyumu teşvik edici bir rol üstlenir ve gerçek nesnelerden olduğundan daha fazla doyum elde edileceğine dair bir yanılsama yaratırlar, bu yönleriyle de doyumu örgütleyen fazladan bir enerji verirler. Sonuçta doyumu yalnızca anne değil, beraberinde onun dışındaki nesneler de vermeye başlar. Bu bir dışlaşma (somut tarifle, ortak benliğin dilinin terk edilip nesnenin dilinin öğrenilmesi) işlemidir (Ceylan 2012). Bu işlem ortak benliğin insana içkin yapısının halka halka form değiştirerek o günkü ve o çevredeki dış dünyaya uyumlu hale getirilmesini kapsar. İç Dünya: Burada bir iç dünya tanımlaması yapmakta fayda vardır. Bize göre iç dünya, duyu organlarından ve içsel algılayıcılardan alınan ve kayıtlanan yani farkında olunan malzemelerin, bir çıktı veren ve dış dünyayı etkileme kapasitesi bulunan organlara ulaşana kadar ya da onlara ulaşamasa bile bu amacı gözetecek biçimde iş görmesi için takip ettiği yolların tamamına denir. Bu tanımla iç dünya geniş bir yapı olarak tanımlanmış olmaktadır; duyu organlarıyla çıktı veren organlar arasında kurulu olan kestirme ya da dolambaçlı yolların tamamını bu dünyanın içine katmış oluyoruz. Bu yollarda ilerleyen verilerin bir iç yolculuğa çıkması için yukarıda belirtildiği şekilde mutlaka duyu organlarından toplanmasına gerek olmadığı gibi, çıktı organlarından çıkması da gerekmemektedir. İç Pencere/Dış Pencere: İç dünya başlangıçta kendi yollarını kurmamış olduğu için sınırlı sayıda uyaranı içine alır, yani başlangıçta uyaranlara karşı dar bir dış pencere/geniş bir iç pencere vardır. Filtre(pencereler) iki yönlüdür ve hem içeriden dışarıya, hem de dışarıdan içeriye geçişleri sınırlar. Her iki yöndeki akış için ayrı kanallar kullanılır, kanalların çıkış delikleri sabit ve aynı genişlikteyken, giriş delikleri değişken boyutta olabilir. Başlangıçta, yani dışlaşmanın ilk devrelerinde bu filtre içeriden gelen dürtülerin dışarı çıkmasına karşı toleranslıdır (yani içeriden dışarıya akışa izin veren kanalın penceresi geniştir), zamanla ama bu pencere daralır ve içeriden dışarıya çıkışlar azalır; buna karşılık bebek/çocuk büyüdükçe 15

16 Tahir M. Ceylan dışarıdan içeriye geçişleri sağlayan kanalın penceresi genişler, böylelikle dışarıdan içeriye giriş artar. Pencere içeriden dışarıya geçişler için çok dar ya da çok geniş olduğunda (bir optimumun altına ya da üstüne kaydığında) dışarıdan içeriye akışı artıracak değişiklikleri gerçekleştiremez ve içeri yeterince uyarı girmesinin tetiğini çekemez. Örneğin, çok az içgüdünün dışarı çıkıp doyum bulmasına izin veren dar bir iç pencere, doyum konusunda yeteri kadar umut taşınmasına engel olduğu için geniş bir dış pencere yaratamaz. Buna karşılık iç tarafta haddinden fazla geniş bir iç pencere varsa gereğinden fazla içgüdüye doyum arayıp bunu bulamadığından, düş kırıklığı içinde dış pencerenin yeterince genişlemesini sağlayamaz. Dolayısıyla dış pencerenin yeterli hızda genişleyip gerektiği kadar dış uyaranı içeri alması optimum genişlikteki bir iç pencerenin varlığına bağlıdır. Dış pencere genişledikçe iç pencerenin daralmasını, iç pencere genişledikçe dış pencerenin daralmasını beklediğimizi söyleyelim. Ama birincil önemdeki değişken daima iç pencere genişliğidir. Öte yandan iç pencerenin genişleme ivmesinin de bir optimumda kalması gerekir ki dış pencere genişleme ivmesi de optimumda tutulabilsin. Öte yandan dış pencere genişledikçe iç dünyanın yollarının da ayrıntılı biçimde döşenmeye başlayacağını öngörebiliriz. Her girdinin bir çıktı verene kadar içgüdüsel bir dile çevrilerek ortak benlik tarafına doğru yolculuk etmesi ve sonra tekrar nesne diline çevrilip, çıktı vermesi gerekmektedir. Burada insanla primatlar arasındaki fark, muhtemelen insanda girdinin girdiği andan çıktığı ana kadar oluşturduğu değişikliklerin işleyen hafıza (working memory) içinde eşzamanlı olarak uzun süre aktif tutulabilmesi olmalıdır. Eğer bir girdinin duyu organlarınca alındığı, sonra bunun algılandığı, içgüdüyü doyurduğu ve sonra bir çıktı verdiği durumların tamamı işleyen hafızada eşzamanlı olarak aktif tutulabilirse o zaman dış dünyanın içimizde durağan değil, akışkan bir temsili kurulabilmiş (dışlaşma gerçekleşmiş) demektir. Muhtemelen girdinin eşzamanlı olarak insanlarda uzun süre, primatlarda ise kısa süre aktif tutulabilmesi söz konusu türler arasındaki bilişsel/zihinsel farkı açıklayabilecek temel yapılanmadır. Beyinde uzun süren eşzamanlı aktiviteler gelişkin ve nesne diline yakın düzenlemeler yapmak konusunda daha fazla şansa sahip demektir. Bu da zihinsel olarak nesne dünyasının incelikli bir haritasını çıkartma şansı verir organizmaya. İşlek Benlik: Dışlaşma eyleminde (nesnelerle karşılaşma ve zihinsel olarak onların temsillerini elde etme) zaman zaman geri çekildiğimiz ve sonra güç toplayıp yeniden dış dünyaya saldırdığımız olur. Buradaki geri çekilme sıklıkla, benliğin, kişisel ortak benliğin çekirdeğinden enerji alarak yeniden dış dünyaya çıkmasıyla sonuçlanır. İç çekirdeğe çekilme her zaman enerji aktarımını mümkün kılmaz, bu durumda kişi yeniden dışa çıkma gücü kazanamayabilir ve gerilemeli (regresif) bir yapıda demir 16